ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
117
MILLIY MADANIYATNING INGLIZ VA O‘ZBEK FRAZEOLOGIZMLARIDA
AKS ETISHI
Husenova Nigina G'affurovna
Buxoro davlat universiteti Lingvistika: ingliz tili 2 - kurs magistratura talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7816287
Annotatsiya. Ushbu maqolada Har qanday tilni o'rganadigan kishi, shuningdek, shu
tilning bir nechta milliy fazilatlari, urf-odatlari va madaniyatini o’rganadi. Bir nechta tillarni
biladigan inson millat yoki xalq madaniyatini o'zlashtirganlar qatoriga kiradi Chunki til millat
va madaniyat bilangina o'z o’rniga
ega. Til va madaniyatning uzviy bog'liqligi,
lingvokulturologiya tushunchasi haqida so'z yuritilib, ingliz xalqining madaniyati,
kundalik turmush tarzi va xalqning o'ziga xoslik xususiyatlarining tilda o'z ifodasini
topishi, lingvokulturologik hodisalarning tilda namoyon bo'lishi turli misollar orqali
ifoda etilgan. Shuningdek, ingliz xalqiga xos bo'lgan frazeologik birliklarning kelib
chiqishida xalq madaniyatining ta'siri yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: lingvokulturologiya, lingvokulturema, frazeologizm, idiomatik ibora,
madaniyat.
ОТРАЖЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ В АНГЛИЙСКОМ И
УЗБЕКСКОМ ФРАЗЕОЛОГИЗМАХ
Аннотация. В этой статье изучающий любой язык также узнает некоторые
национальные особенности, обычаи и культуру этого языка. Человек, знающий несколько
языков, является одним из тех, кто овладел культурой нации или народа, потому что язык
имеет свое место только с нацией и культурой. Неразрывная связь между языком и
культурой, обсуждается понятие лингвокультуры, в языке выражается культура
английского народа, повседневный образ жизни и уникальные черты народа, а также
рассматривается проявление лингвокультурных явлений в языке. выражается на различных
примерах. Также выделяется влияние фольклорной культуры на происхождение
фразеологизмов, характерных для английского народа.
Ключевые
слова:
лингвокультурология,
лингвокультурема,
фразеологизм,
идиоматическое выражение, культура.
REFLECTION OF NATIONAL CULTURE IN ENGLISH AND UZBEK
PHRASEOLOGISMS
Abstract. In this article, a learner of any language also learns several national qualities, customs
and culture of that language. A person who knows several languages is one of those who have mastered
the culture of the nation or people, because language has its place only with the nation and culture.
The inextricable connection between language and culture, the concept of linguistic culture is
discussed, the culture of the English people, the daily lifestyle and the unique features of the people are
expressed in the language, and the manifestation of linguistic cultural phenomena in the language is
expressed through various examples. Also, the influence of folk culture on the origin of phraseological
units characteristic of the English people is highlighted.
Key words: linguoculturology, lingvokulturema, phraseologism, idiomatic expression, culture.
Bugun O’zbekiston Respublikasi barcha rivojlangan davlatlar tan olgan
va dunyo
hamjamiyatida o’z o’rniga ega bo’lgan mustaqil davlatlardan biridir.
Respublikamizda
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
118
bo’layotgan jamiyatning barcha sohasidagi yangiliklar
O’zbekistonimizning yanada gullab
yashnashiga olib bormoqda. Yurtimizda
ayniqsa ta’lim jarayoniga katta e’tibor berilayotgani
yoshlar ta’lim-tarbiyasiga
o’zining ijobiy hissasini qo’shmoqda. Ayni vaqtda, O’zbekistonda
chet
tillariga, ayniqsa ingliz tiliga, bo’lgan qiziqish va talabning ortib borishi natijasida
ta’lim tizimida chet tillarini o’qitish bo’yicha yangi qaror va
farmonlarning ijrosi davlatimiz
miqyosida olib borilmoqda.
Aslida tadqiqot ishimizning asosiy qismidan biri bo’lmish inglizva o’zbek zamonlarining
lingvokulturologik xususiyatlarini ko’rib chiqib, ularning o’xshash va farqli tomonlarini
o’rganish
ishimizning
muhim bosqichlaridan biridir. Shu sababli yuqorida keltirilgan
olimlarning nazariyalariga asoslangan holda bir qancha o’zbek va ingliz tillaridagi
maqollarni chuqur tahlil qilib, keltirilgan fikrlarimizni isbotlashga harakat qilamiz. Ularda
xalq turmush tarzi qay darajada ifodalanganligini misollar yordamida keltirishga va ikki tilda
mavjud bo’lgan maqollarning solishtirma tahlili orqali o’zaro o’xshash va farqli tomonlarini
ko’rsatishga harakat qilamiz.
Demak, biror xalq hayotida mavjud va kundalik hayotda faol qo’llaniluvchi leksemalar tilda
o’z qiyofasini yaratadi va xalqlarning milliy mentalitetini ko’rsatishda maqollarda ishtirok
etmay qolmaydi. Agar maqollarning ma’no-mazmuni tahlil qiladigan bo’lsak, ingliz xalqining
dinida, cherkov ular uchun naqadar muqaddas joy ekanligini maqolda ifodalangan ma’nodan
bilish mumkin. Ularning fikricha doimiy cherkovga boraveradigan shaxs har doim ham xudojo’y
bo’lib qolavermaydi. Bu maqol orqali dinni niqob qilgan, aslida hech qanday diniy bilimga ega
bo’lmagan shaxslar ifodalanyapti. Cherkov ular uchun shu qadar muqaddas joyki, uni ko’ngli,
qalbi kir insonlar yolg’ondan ulug’lashini istamasligi butun bir xalq tilida ifodalangan. Agar
o’zbekcha variantini ko’rib chiqadiladi. Xullas, ko’plab olimlar tomonidan o’rganilgan bilimlar
va yangiliklar fikrlarimizni isbotini nazariy jihatdan asoslab bergan bo’lsa, yuqorida
lingvokulturologik jihatdan o’rganilgan ayrim ingliz va o’zbek maqollari ingliz va o’zbek
xalqining o’ziga xos jihatlarini ko’rsatib beradi.
Har qanday millatning tili bu so'zda mujassam bo'lgan uning tarixiy xotirasidir.
To'liq til va til orqali milliy kabi muhim xususiyatlar va xususiyatlar psixologiya, odamlarning
fe'l-atvori, fikrlash uslubi, badiiy ijodning o'ziga xos o'ziga xosligi, axloqiy holati va
ma'naviyatidir.
Til va madaniyatning o'zaro bog'liqligi g'oyasi tilshunoslik va til falsafasi tarixida katta
o'rin egallaydi. Bu borada, Vilgelm fon Gumboldt (1767–1835) garchi til hamma odamlar
uchun universal bo'lsa-da, dunyo tillari bir-biridan farq qiladi va har bir tilda dunyoqarash
mavjud degan g’oyani ilgari suradi. Gumboldt uchun
odamlarga
(millat,
irq)
aqliy
qobiliyatlar berilgan va ba'zi tillar va madaniyatlar ushbu aqliy qobiliyatlarning ishlariga
asoslangan ijoddir.
Til va madaniyat o'rtasidagi munosabat ramziy bo'lib, til madaniyatni aks ettiradi va
madaniyat esa tilni shakllantiradi. Til xalqning kelib chiqishi hamda, boshdan kechirgan
tarixi bilan bog'liq va bu kelib chiqish o'z navbatida xalqning madaniyatiga xos so'zlarni
yaratadi.
Madaniyatning biror bo'lagini aks ettiruvchi so'zlar, so'z birikmalari, frazeologik
birliklar, sintaktik butunliklar va boshqalar lingvokulturemalarga misol bo'la oladi. Har bir
xalqning, xususan, ingliz xalqining ham lingvokulturologik xodisalari shu xalqning tilida
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
119
aks etadi. Masalan, idiomatik birliklar va frazeologik birikmalar ingliz tilining yuqori
informativ birliklari hisoblanadi. Chunki ular ingliz xalqining ko'p asrlik tarixini, boy
madaniyati, turmush tarzi va an'analarining o'ziga xosligini aks ettiradi. Frazeologizmlarning
aksariyati ingliz tilida ham boshqa tillarda ham xalq tomonidan yaratilgan bo'lib, muallifi
noma'lum va kelib chiqish manbaalarini aniq ko'rsatish mushkul. A.V.Kunin:"Ingliz tili
frazeologizmlari aksariyatining kelib chiqishi noma'lum bo'lib, ular xalq tomonidan
yaratilgan", degan fikrni bildirgan. Idiomatik iboralarga kundalik hayotimizda, asosan,
so'zlashuv nutqimizda ko'p duch kelamiz. Masalan, "to feel under the weather" iborasi "o'zini
yomon his qilish" ma'nosida keng ishlatiladi. Ushbu idiomatik birlikning kelib chiqishiga
nazar tashlasak dengizlarga borib taqaladi. Dengizchilik tarixidan agar dengizchi betob
yoki kasal bo'lib qolsa, uni himoyalash va tuzalishi uchun kemaning pastiga yuborilgan.
Dengizchi tom ma'noda havo ostida "under the weather" edi. Ingliz xalqi ob-havo haqida
gapirishni yoqtiradi. Yana bir ob-havoga aloqador frazeologik birlik "as right as rain"
pozitiv, a'lo degan manoda qo'llanadi. Yuqoridagi keltirilgan misollar ingliz xalqining
tabiatga, ob-havoga qiziqishining aksi deb qarasak xato bo'lmaydi. Chunki Britaniya
xududida ko'proq yomg'irli ob-havo kuzatiladi va bu aholi tomonidan pozitiv qabul qilinadi.
"As fit as a fiddle" iborasidan esa yana bir ingliz xalqiga xoslik belgisini
ko’rishimiz mumkin. Bu iboraning kelib chiqishi 1600 -yillarga borib taqaladi. Bu
davrda Britaniyada "fiddle" so'zining asl ma'nosi skripka bo'lsada, konnotativ ma'noda juda
ham ijobiy va yoqimli boxlgan biror narsani o'xshatishda ishlatilgan. Shuning uchun
o'tmishda biror narsani "fiddle" - skripka bilan solishtirish uni maqtash usuli bo'lgan va
hozirgi kunda "as fit as a fiddle” iborasi yordamida sog'likning ijobiy, va a'lo darajada ekanini
ko'rsatishda foydalaniladi.
Sh.Usmonovaning “Lingvokulturologiya” darsligida keltirilganidek, milliy madaniyatni
aks ettiruvchi xususiyatli iboralarni shakllantirishda oziq-ovqat hamda taom nomlari o’ziga
xos ahamiyat kasb etadi. Dunyo xalqlarining madaniyatida yashash uchun zarur bo’lgan
oziq-ovqat mahsulotlariga rizq-ro’z, buyuk ne’mat sifatida qaralgan. O’zbek turmush
tarzida
non
zaruriy ozuqa bo’lganidek, ingiz xalqi kundalik hayotida ham muhim
ahamiyatga ega. Shu sababli ingliz tilida ham non-“bread” so’zi bilan yasalgan iboralarga
tez-tez duch kelishimiz mumkin. Masalan: “hope is poor man’s bread” – (o’zbek tilida
“noumid shayton” iborasiga yaqin ma”noda qo’llanadi) “umid kambag’alning noni”, “earn
one’s bread” - nonini topmoq, “bread and butter letter” – mehmodorchilik uchun
minnatdorlik xati hamda “bread and butter” – tirikchilik yo’li singari iboralar bunga yorqin
misol bo’la oladi.
“Bread and butter” – “kimningdir tirikchilik qilish yo’li”. Ushbu iboraning kelib
chiqishiga nazar tashlaydigan bo’lsak, ba’zi tilshunos mutaxassislarning ta’kidlashicha, ushbu
ibora o’rta asrlarda Yevropa va Angliyada paydo bo’lgan. U davrda ko’plab dehqonlar
faqat “bread and butter” – non va sariyog’ni butun ovqat sifatida sotib olishgan. “Bread
and butter” iborasi ko’p yillar davomida “hayotning asosiy elementi ma’nosini” anglatgan.
Keyinchalik 1600-yillar atrofida ibora ma’nosi o’zgardi, ya’ni endilikda odamlar bu
iborani “tirikchilik yo’li ma’nosida ishlata boshladilar. Hozirgi kunda ham “bread and butter”
iborasi shu ma’noda ishlatilib kelinmoqa.
Dunyoda
ko’pchilik xalqlarning kundalik hayotida “kartoshka” ikkinchi non
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
120
sifatida muhim va zaruriy ozuqa sifatida qaraladi, -deb yozadi Sh.Usmonova o’zining
“Lingvokulturologiya” darsligida. Kartoshkaning vatani Gollandiya bo’lishiga qaramay ingliz
xalqi orasida ham asosiy ozuqaga aylanib ulgurgan va mustamlaka davrida Amerikaga
ham ko’chgan. Ingliz tilida kartoshka - “potato”
so’zi yordamida shakllangan qiziqarli
frazeologizmlarga ham tez-tez duch kelamiz: “hot potato” – hal qilinishi qiyin bo’lgan
muammo, “a big potato” – muhim inson, “a couch potato” – kun bo’yi televizor qarshisida
vaqt o’tkizadigan odam yoki “mouse potato” – vaqtini kompyuter qarshisida o’tkizadigan
odam ma’nolarini ifodalovchi iboralar shular jumlasidandir.
Xulosa qilib ingliz tilidagi frazeologik birliklarning aksariyati ushbu xalqning
madaniyati, kundalik turmush tarzini va xalqning o’ziga xos xususiyatlarini tilda
namoyon qiladi va o’z kelib chiqish tarixiga egadir deb ta’kidlashimiz mumkin.
REFERENCES
1.
Aliyeva Sarvinoz Abbosjon qizi (2022). View of LINGUOCULTURAL ANALYSIS
OF PHRASEOLOGICFAL UNITS IN EASTERN CULTURE | INTEGRATION
OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC -METHODICAL
JOURNAL
2.
G.Axmedova “Ingliz tili frazeologizmlarida milliy madaniyat elementlarining aks
ettirilishi“2020-yil 7-may,Toshkent
3.
Igamberdieva, S. (2022, September). PRINCIPLES FOR TEACHING FOREIGN
LANGUAGES. In
INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE" INNOVATIVE
TRENDS IN SCIENCE, PRACTICE AND EDUCATION"
(Vol. 1, No. 2, pp. 212-216).
4.
Leeza Erfesoglou “Idioms: A linguistic journey across cultures” Cultural
Awareness International, August 14, 2017
