ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
168
ОТАЛИКНИ БЕЛГИЛАШ ТЎҒРИСИДАГИ ИШЛАРНИНГ КЎРИШНИ ЎЗИГА
ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ
Кабирова Наргиза Акрамовна
Судьялар олий мактаби тингловчиси
https://doi.org/10.5281/zenodo.8013230
Аннотация.
Мақолада оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларнинг кўришни ўзига
хос хусусиятлари ўрганилган.
Калит сўзлар:
Оила институти, cоғлом оила, ФҲДЁ, суд, Оилавий-ҳуқуқий
муносабатлар, оилавий қадриятлар,
о
таликни белгилаш.
PECULIARITIES OF VIEWING CASES ON ESTABLISHING PATERNITY
Abstract.
The article examines the specific features of paternity determination cases.
Key words:
Family institution, integrated family, registry office, court, Family-legal
relations, family values, determination of paternity.
ОСОБЕННОСТИ РАССМОТРЕНИЯ ДЕЛ ОБ УСТАНОВЛЕНИИ
ОТЦОВСТВА
Аннотация.
В статье рассматриваются особенности дел об установлении
отцовства.
Ключевые слова:
институт семьи, интегрированная семья, ЗАГС, суд, семейно-
правовые отношения, семейные ценности, установление отцовства.
Оила институтини янада мустаҳкамлаш Ўзбекистон Республикасида олиб
борилаётган ижтимоий сиёсатнинг асосий йўналишларидан бири бўлиб, мамлакат
демографик хавфсизлигининг асоси ҳисобланади. Шунингдек, оила институтининг ҳолати,
унинг барқарорлиги давлатнинг демографик соғломлигининг муҳим кўрсаткичи саналади.
Сўнгги 5 йилда жамиятимизнинг асосий бўғини бўлган оилаларни янада
мустаҳкамлаш бўйича, энг аввало, “Соғлом оила - соғлом жамият” концептуал ғоясини
ҳаётга татбиқ этишга йўналтирилган ягона давлат сиёсатини олиб бориш, замонавий
оилани ривожлантириш, оилавий қадриятлар ва анъаналарни тарғиб этиш борасида кенг
кўламли ишлар амалга оширилди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 февралдаги “Жамиятда
ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштириш, маҳалла институтини янада қўллаб-
қувватлаш ҳамда оила ва хотин-қизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чиқиш
чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5938-сонли Фармони жамиятда ва оилаларда соғлом,
барқарор ижтимоий-маънавий муҳит ҳамда тинчлик, тотувлик ва осойишталикни
таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий механизмларини самарали жорий этишни янги
босқичга олиб чиқди
1
.
Оилавий-ҳуқуқий муносабатларга оид нормалар ичида оталикни белгилаш
тўғрисидаги масалалар оила ҳуқуқининг асосий институтларидан бири ҳисобланади. Оила
қонунчилигида оталикни белгилаш масаласи ўзаро никоҳда бўлмаган шахслар ўртасида
бола туғилиши ва унга нисбатан насл-насаб белгиланиши муносабати билан вужудга
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 18.02.2020 йилдаги ПФ-5938-сон
https://lex.uz/docs/4740345
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
169
келади. Одатда оталик тушунчаси негизида биологик ва юридик асослар мавжуд бўлиб,
улар биргаликда оталикни белгилаш муносабатларини вужудга келтиради. Оила кодекси
нормаларига биноан оталикни белгилаш деб ўзаро никоҳда бўлмаган шахслардан туғилган
болага нисбатан қонунда белгиланган тартибда ФҲДЁ бўлими ёки суд органларида насл-
насабнинг белгиланишига айтилади. Аммо баъзи ҳолатларда қонуний никоҳда бўлган ота-
оналардан бола туғилган ҳолатларда ҳам оталикни белгилаш, оталикка эътироз билдириш
ҳақидаги низолар вужудга келиши кузатилган.
Оталикни белгилаш ФҲДЁ органларида, агар оталикни бегилаш билан боғлиқ низо
мавжуд бўлган тақдирда бу иш суд томонидан амалга оширилади. Агар боланинг ота-онаси
қандайдир сабабларга кўра ФҲДЁ органига унинг келиб чиқиши (насл-насаби) тўғрисида
биргаликда ариза бермаган бўлсалар, оталик суд томонидан белгиланади.
Оталикни белгилаш ҳақидаги ариза суднинг иш юритувига фақат бола туғилганлиги
ФҲДЁ органларида қайд этилганидан сўнг ва отаси ҳақидаги ёзув Ўзбекистон
Республикаси Оила кодекси 207-моддасининг 3-қисмига мувофиқ амалга оширилган
туғилганлик тўғрисидаги гувоҳнома тақдим этилганда қабул қилиниши мумкин. ФҲДЁ
органларида боланинг туғилганлиги қайд этилмаган бўлса, суд аризани қабул қилишни рад
этади. Бундай ҳолда суд манфаатдор шахсга туғилишни қайд этиш учун фуқаролик ҳолати
далолатномаларини ёзиш органига мурожаат қилиш ҳуқуқини тушунтириши шарт
Боланинг отаси тўғрисида ФҲДЁ органлари томонидан амалга оширилган ёзув бола
унда кўрсатилган шахс наслига тегишли эканлигини тасдиқловчи далил ҳисобланиши
туфайли, туғилиш тўғрисидаги далолатнома ёзувида Ўзбекистон Республикаси Оила
кодексининг 207-моддасининг 1- ва 2-қисмига мувофиқ боланинг отаси сифатида бошқа
аниқ шахс кўрсатилган ҳолда ҳам суд аризани қабул қилишни рад этади
2
.
Оталикни белгилаш ҳақидаги аризага боланинг туғилганлик тўғрисидаги
гувоҳномаси, тарафларнинг биргаликда яшаб, умумий хўжалик юритганлиги тўғрисидаги
фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи томонидан берилган маълумотнома,
тарафларнинг ёзишмалари, жавобгарнинг пул юбориб турганлиги ва бошқа моддий ёрдам
бериб турганлигини тасдиқловчи ва бошқа ҳужжатлар илова қилиниши керак.
Ишда иштирок этувчи шахсларнинг шахсий ҳаётига тааллуқли маълумотлар ошкор
бўлишига йўл қўймаслик мақсадида тарафларнинг илтимосномасига кўра, оталикни
белгилаш ҳақидаги иш ёпиқ суд мажлисида кўрилади. Суд даъвогар ва жавобгар билан
суҳбат ўтказиш орқали улар ўртасидаги ҳақиқий муносабатларни аниқлаш чораларини
кўриши, низони тарафларнинг ўзаро розилиги билан ҳал этиш имкониятини аниқлаши,
зарур ҳолларда Оила кодексининг 62-моддасида кўрсатилган шартларни тасдиқловчи
далилларни талаб қилиб олиши лозим
3
.
Агар суҳбат давомида жавобгар боланинг отаси эканлигини тан олса, суд тарафларга
оталикни Оила кодексининг 61-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ фуқаролик ҳолати
далолатномаларини ёзиш органига биргаликда ариза бериш орқали ихтиёрий
2
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг қарори, 25.11.2011 йилдаги 8-сон
https://lex.uz/docs/1945465
3
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг қарори, 25.11.2011 йилдаги 8-сон
https://lex.uz/docs/1945465
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
170
расмийлаштириш имкониятини тушунтириши ва шу мақсадларда тарафларга муайян
муддат бериши лозим.
Оталик тарафларнинг биргаликдаги аризасига асосан фуқаролик ҳолати
далолатномаларини ёзиш органи томонидан белгиланган ва боланинг туғилганлиги ҳақида
гувоҳномаси тақдим этилганда суд Фуқаролик процессуал кодекснинг 100-моддасининг
биринчи қисмига мувофиқ иш бўйича иш юритишни тугатади. Агар оталикни белгилаш
ҳақидаги даъво билан бир пайтда алимент ундириш тўғрисида талаб қўйилган бўлса,
ишнинг шу қисми суд томонидан умумий асосларда кўриб чиқилиши лозим.
– Оталикни белгилаш шартлари, тартиби ва ҳуқуқий оқибатлари қандай
тартибда ҳал этилади?
– Оталикни белгилаш шартлари, тартиби ва ҳуқуқий оқибатлари қонун билан
белгиланганлиги сабабли, суд бундай иш бўйича келишув битимини тасдиқлашга ҳақли
эмас. Суд даъвогарнинг даъводан воз кечиши ҳақидаги талабини муҳокама қилишда
даъвогарнинг даъвосидан воз кечишининг ихтиёрийлигига асосланганлигига, иккинчидан
бу боланинг манфаатларига мос бўлишига ишонч ҳосил қилиши керак. Агарда даъводан воз
кечиш қонунга хилоф ва бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларига таъсир қилса, суд
бундай воз кечишни қабул қилмасликка ҳақли. Бундан ташқари суд даъвогарга даъводан
воз кечишнинг оқибатларини ва такроран бундай даъво талаби билан судга мурожаат
қилишга йўл қўйилмаслигини тушунтириши лозим.
– Оталикни белгилаш тўғрисидаги низоларни ҳал этишда нималарга эътибор
қаратилади?
– Болани биргаликда тарбия қилиш боланинг онаси ва жавобгар билан бирга
яшаганлигида ёки жавобгарнинг бола билан муносабатга киришиб, унга нисбатан оталарча
ғамхўрлик ва эътибор кўрсатганлигида намоён бўлади.
Боланинг биргаликда таъминлаб турилиши деганда, бола онаси ва жавобгарнинг
қарамоғида бўлганлиги ёки жавобгар томонидан бола таъминоти учун муттасил ёрдам
кўрсатиб келинганлиги, бундай ёрдам миқдоридан қатъий назар, тушунилиши лозим.
Жавобгар томонидан оталик тан олинганлигини тасдиқловчи бошқа далиллар
сифатида суд ишончли, деб топган ҳар қандай фактик маълумотлар (хатлар, телеграммалар,
фотосуратлар, анкеталар, турли инстанцияларга ёзилган аризалар), у боланинг отаси
эканлигини тан олганлигини тасдиқловчи бошқа ҳаракатлар, шунингдек, гувоҳларнинг
кўрсатувлари бўлиши мумкин. Бундай иқрорлик онанинг ҳомиладорлиги даврида ҳам
(масалан, болалик бўлишни хоҳлаш, бўлажак боланинг онаси ҳақида ғамхўрлик), бола
туғилганидан сўнг ҳам ифода этилиши мумкин.
– Жавобгар томонидан даъво талаблари тан олинмаган тақдирда қандай йўл
тутилади?
– Даъвогар томонидан даъво талабида кўрсатилган ҳолатлар жавобгар томонидан
тан олинмаганда ва боланинг отасини белгилаш учун етарли асослар келтирилмаган
ҳолатда суд боланинг келиб чиқишини (масалан, ҳомила пайдо бўлиш вақтини,
уруғлантириш қобилияти бор-йўқлигини ва ҳ.к) аниқлаш мақсадида Оила кодекси 62-
моддасининг учинчи қисмида назарда тутилган шартлар мавжуд бўлганда, ўз ташаббуси
ёки тарафларнинг илтимосномаси бўйича иш юзасидан суд-тиббий экспертизаси, одам
ДНКси суд-биологик экспертизаси тайинлаши мумкин.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
171
Суд исботлаш воситасининг мустақил шакли эксперт хулосаси, фуқаролик иши
қўзғатилгандан сўнг фақатгина қатъий қонун талабига мувофиқ тайинланган ва ўтказилган
суд экспертиза натижалари бўлиши мумкин.
Эксперт тадқиқоти объектини талаб қилиб олиш, суднинг эксперт ихтиёрига
қўшимча материалларни тақдим қилиш таклифи ишда иштирок этувчи ҳар бир шахснинг
ўзлари асос қилиб кўрсатаётган факт ва ҳолатларни исботлаш мажбуриятлари билан
бевосита боғлиқ.
– Тарафларнинг узрсиз сабабларга кўра жараёнда иштирок этмаслиги қандай
баҳоланади?
– Тарафнинг узрсиз сабабларга кўра тадқиқот предметини экспертга топширишдан
ёки экспертиза ўтказишда шахсан иштирок этишдан бош тортиши низолашилаётган
хулосага нисбатан қарама-қарши хулосага асос борлигидан гувоҳлик беради. Суд
тарафнинг экспертиза ўтказишда иштирок этишдан бош тортишини уни қасддан ёки
тортишувлик процессида иштирок этишни ҳоҳламаслиги, деб баҳолаши мумкин.
Шунга кўра, қайси тараф узрсиз сабабларга кўра экспертизадан бўйин
товлаётганлигига, шунингдек, бу ҳолат у учун қандай аҳамиятга эга эканлигига қараб, суд
экспертиза тайинлаш билан аниқланадиган фактни белгилаши ёки рад қилиши мумкин.
Ҳал қилув қарорининг хулоса қисмида ФҲДЁ органида оталикни белгилашни қайд
қилиш учун зарур бўлган маълумотлар (отанинг фамилияси, исми, отасининг исми, унинг
туғилган куни, ойи, йили ва туғилган жойи, миллати, доимий яшаш ва иш жойи)
кўрсатилиши лозим.
– Даъволар қанча муддатда кўриб чиқилади?
– Бундай ишлар ўта мураккаб ишлар тоифасига кирмаслиги сабабли судлар мазкур
даъволар бўйича фуқаролик ишини судда кўришга тайёрлаб бўлинган кундан эътиборан
бир ойдан кечиктирмай кўриши лозим.
Шунингдек, оталик биологик ота томонидан тан олинмаганда ёки боланинг онаси
билан никоҳда бўлмаган шахс ўзини боланинг биологик отасиман, деб тахмин қилса-ю, она
бу нарсага розилик бермаса, оталик даъвоси билан судга мурожаат қилиш мумкин.
REFERENCES
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 18.02.2020 йилдаги ПФ-5938-
сон https://lex.uz/docs/4740345
2.
1
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг қарори, 25.11.2011 йилдаги 8-
сон https://lex.uz/docs/1945465
