ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
235
JISMONIY TARBIYA VA SPORT FANIDAN O’QITISH FAOLIYATI VA
FALSAFA
Sirojev Shoxrux Fayzullo o’g’li
Osiyo Xalqaro Universiteti Jismoniy Madaniyat kafedrasi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8418694
Annotatsiya.
Shaxsni ijtimoiylashtirish usullaridan biri bu ta’limdir. Boshqa nuqtai
nazardan qaraganda, ta’lim sxemani o’zgartirish yoki zanjirni qisqartirish jarayonidir. O’zgarish
jarayonida sxemaning faoliyati bevosita ta’lim dasturi bilan bog’liq. Ta’lim Dastur maqsadlar,
o’quv maqsadlari va baholash mezonlaridan iborat. Bunda kontekst, nima uchun, nima, qanday,
qancha savollarga javob topishga harakat qilindi. Pedagoglar bu savollarga javob izlar ekanlar,
ularga turli vositalar va o’qitish usullari ta’sir ko’rsatdi. Maktab dasturlarida jismoniy tarbiya
darslarining asosiy maqsadi jismoniy tarbiya va sport madaniyati jismoniy shaxslarga ular
qilishlari kerak bo’lgan narsa yaxshi sport tomoshabin bo’lishdir. Maqsadlarga yetarlicha
erishish orqali buni amalga oshirish mumkin. Maqsadlarga erishishda ta’lim-tarbiya faoliyatida
tutiladigan yo’l muhim ahamiyatga ega. Bu yo’llarni ikkita asosiy guruhga bo’lish mumkin:
o’qituvchiga yo’naltirilgan, o’quvchiga yo’naltirilgan. O’qituvchining markazida bo’lgan
jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari odatda doimiy va asosiy va shunga o’xshash tamoyillar
muhimroqdir. E’tiborga olishda o’quvchining o’quv-tarbiya faoliyatida faol ishtirok etishini
ta’minlovchi tadbirlarga ko’proq e’tibor qaratish lozim. Bu yerda uni maqtash mumkin. Bundan
tashqari, o’rganish, hissiy va psixomotor jihatlarning butun majmuasini tashkil etganligi sababli,
sportda faqat jismoniy rivojlanish yetarli emas. Maqsad inson va insonning hayotda mavjudligi
bo’lgani uchun o’quvchining qiziqish va ehtiyojlarini hisobga olish zarurati birinchi o’ringa
chiqdi. Shulardan kelib chiqib aytish mumkinki, ta’lim va o’qitishga yondashuvlarni yagona
nuqtai nazardan tahlil qilib bo’lmaydi.
Kalit so’zlar:
Falsafa, ta’lim tizimlari, tana tarbiyasi va sport, o’quvchiga yo’naltirilgan
yondashuv, o’qituvchiga yo’naltirilgan yondashuv, o’qitish usuli.
TEACHING ACTIVITIES AND PHILOSOPHY IN PHYSICAL EDUCATION AND
SPORTS
Abstract.
One of the ways to socialize an individual is education. From another point of
view, education is the process of changing a scheme or shortening a chain. In the process of
transformation, the activities of the scheme are directly related to the educational program. The
education program consists of objectives, training objectives and evaluation criteria. In this
context, it was tried to find answers to what, what, how, how many questions. As educators were
looking for answers to these questions, they were influenced by various tools and teaching
methods. In school programs, the main purpose of physical education classes is physical education
and sports culture to individuals what they have to do is to be a good sports spectator. This can
be achieved by achieving enough goals. The path taken in educational activities is important in
achieving goals. These paths can be divided into two main groups: teacher-oriented, student-
oriented. Physical education and sports training, which is at the center of the teacher, are usually
constant and basic, and similar principles are more important. More attention should be paid to
activities that ensure the active participation of the student in educational activities. It can be
praised here. In addition, since learning constitutes a whole complex of emotional and
psychomotor aspects, only physical development is insufficient in sports. Since the goal is the
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
236
existence of Man and man in life, the need to take into account the interests and needs of the
student came to the fore. It can be said from these that approaches to education and training
cannot be analyzed from a single point of view.
Key words:
philosophy, educational systems, physical education and sports, student-
oriented approach, teacher-oriented approach, teaching method.
ПРЕПОДАВАТЕЛЬСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ И ФИЛОСОФИЯ ФИЗИЧЕСКОГО
ВОСПИТАНИЯ И СПОРТА
Аннотация.
Одним из способов социализации личности является воспитание. С
другой точки зрения, образование-это процесс изменения схемы или сокращения цепочки.
В процессе трансформации деятельность схемы напрямую связана с образовательной
программой. Образование программа состоит из целей, целей обучения и критериев
оценки. При этом была предпринята попытка найти ответы на вопросы о контексте,
почему, что, как, сколько. Поскольку педагоги искали ответы на эти вопросы, на них
повлияли различные инструменты и методы обучения. Основная цель уроков физкультуры
в школьных программах физкультурно-спортивной культуры состоит в том, чтобы
помочь людям стать хорошими спортивными зрителями. Это может быть достигнуто
путем адекватного достижения целей. Путь, пройденный в учебно-воспитательной
деятельности, имеет важное значение для достижения целей. Эти пути можно
разделить на две основные группы: ориентированные на учителя, ориентированные на
ученика. Физкультурно-спортивная деятельность, которая находится в центре внимания
учителя, как правило, постоянна, а основные и аналогичные принципы более важны.
Особое внимание при рассмотрении следует уделить деятельности, обеспечивающей
активное участие учащегося в учебно-воспитательной деятельности. Здесь его можно
похвалить. Кроме того, поскольку обучение представляет собой целый комплекс
эмоциональных и психомоторных аспектов, в спорте недостаточно только физического
развития. Поскольку целью было существование человека и человека в жизни, на первый
план вышла необходимость учета интересов и потребностей читателя. Исходя из этого,
можно сказать, что подходы к обучению и обучению нельзя анализировать с единой точки
зрения.
Ключевые слова:
философия, системы образования, физическое воспитание и
спорт, ориентированный на ученика подход, ориентированный на учителя подход, метод
обучения.
KIRISH
Inson o’zining mavjudligidan to bugungi kungacha o’zi tushgan sharoitlardan norozi
bo’lib, doimo taraqqiyotga intilib kelgan. Rivojlanish istiqbolli o’zgarishlarning mahsulidir va
cheksiz emas. Biologik-madaniy va ijtimoiy mavjudot bo’lgan inson mavjudlikni saqlab qolish
uchun kurashda ijtimoiylik o’lchovini ta’kidladi va odamlar o’rtasidagi noqonuniy harakatni
boshladi. Aloqa jarayonida odamlarning to’planishi bizning oldimizga madaniyat tushunchasini
keltirib chiqaradi. Madaniyat so’zidan biznikiga o’tgan meros va an’analar turmush tarzi, ideallar
va qadriyatlar, atrof-muhitga moslashish, ta’lim, individual-psixologik, kelib chiqishi, vaqf va
ramz o’lchovlarida aniqlangan.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
237
Masalan, Taylor fikriga ko’ra, madaniyat o’z ichiga bilim, san’at, an’analar-urf-odatlar va
shunga o’xshash qobiliyatlar, ko’nikmalar va odamlar tomonidan jamiyat a’zolari sifatida
o’rganilgan odatlarni o’z ichiga olgan murakkab bir butundir. Madaniyatni odamlarning boshqa
odamlar va ularning atrof-muhit bilan o’zaro munosabatlarining organik va yig’indisi mahsuloti
deb hisoblaydi. Odamlarning uyushgan va to’plangan mahsulotlarini kelajak avlodlarga
o’tkazishga urinishlari oldida o’tmishdagi ishlar tarixiy kontekstda tekshirilishi ham haqiqatdir.
Bu doirani tashqi tomondan ko’rib chiqilsa, urf-odatlar, oila-nasab, sog’liqni saqlash,
san’at, ta’lim, aholi punktlari, ishlab chiqarish-iste’mol, din, davlat boshqaruvi va odamlar-
individual doiralar kuzatiladi. Turli tomonlardan ko’rib chiqilsa, jismoniy tarbiya va sport inson
hayotidagi muhim o’zgarishlarga hissa qo’shishini inkor etib bo’lmaydi, chunki jismoniy tarbiya
va sport hozirgi zamonda bu shaxsni shakllantirishda tana, ruh va kata elementlarni
muvofiqlashtirilgan holda o’rgatishdir. Ta’lim sohasidagi o’zgarishlar bilan bir qatorda, jismoniy
tarbiya-sportning shaxsning jismoniy, motorli, aqliy, hissiy va ijtimoiy rivojlanishiga hissa
qo’shish maqsadida tashkil etilgan barcha jismoniy faoliyat sifatida qarala boshlaganligi,
madaniyat va shuning uchun ta’lim rolini birinchi o’ringa olib chiqadi.
Umuman olganda, ta’limga cherkovlarni insoniylashtirishga yordam berish sifatida
yondashish, ammo turli xil ta’lim uslublari mavjudligi inkor etilmaydi. Ta’lim sohasida har bir
olim, har bir pedagog va hatto har bir o’qituvchi o’ziga xos tarbiyaviy ma’lumotni, hayotga
bo’lgan nuqtai nazarini va kelajak avlodlarda yaratmoqchi bo’lgan xulq-atvorini shakllantirishi
mumkin. Odamlar yaxshi ta’lim olishlari kerak va uning rivojlanishi, avvalo, uning individualligi
va shaxsiyatiga, so’ngra o’zi yashayotgan jamiyat yutuqlarining sifati va darajasiga, uning qadr-
qimmatiga bog’liq. Shu sababdan ham ta’lim insondan shaxsga, mamlakatdan mamlakatga,
yoshdan yoshga, inson xulq-atvorini boshqaradigan qadriyatdan farq qiladi.
Biroq, haqiqiy ta’lim - bu o’zini o’zi tarbiyalaydigan va atrof-muhit ta’siriga tobe
bo’lmagan ijodiy va avtonom odamlarning ishi. Bola tarbiya jarayonida insoniylikka erishadi.
Ta’limdagi eng muhim masala - uni nazariyalar emas, balki hayotning o’zi boshqaradi. Nazariyalar
ular ta’limning bo’limlari va usullarini ketma-ket tartibda belgilaydilar, lekin ularni o’rganish
uchun ta’lim kerak. Bu joy bo’lishni anglatmaydi; Xuddi mantiqiy kitoblarni o’qishni badiiy
tafakkurning zaruriy sharti deb hisoblamaslik kerak.
Ta’limga turli yondashuvlar bilan yondashishda falsafiy yondashuvlarning o’rni muhim.
Asosiy falsafiy yondashuvlar: idealizm, realizm, pragmatizm, naturalizm, ekzistensializm v
materializm.
Tabiatshunoslarning fikricha, u insonning tabiiy kamolotini oshiradi va unga bu
xususiyatni ko’rsatishga imkon beradi. Hozirgi siyosiy kadrlar odamlarni tarbiyalashga qaratilgan
ta’lim siyosatiga qanchalik ochiq, degan savolga javob bilan birgalikda baholanadi. Chunki
o’qituvchining xulq-atvorini belgilovchi omillar orasida o’zgarishlarga eng chidamlisi: ehtimol
ular ham o’qituvchining xulq-atvori tarixining mahsuli bo’lgan o’zlashtirishlardir. Bu bevosita
o’quv-tarbiya faoliyatida namoyon bo’ladi. Shu sababli, o’quv-tarbiya faoliyatini ta’lim
tamoyillari nuqtai nazaridan tekshirish mavzuga nazariy jihatdan hissa qo’shishi mumkin.
TA’LIM DASTURLARI
Ta’limning asosiy elementlaridan biri dasturdir. Dastur nima uchun, nima, qanday va
qancha degan savollarga javob beradi. Maqsad nima uchun savoliga javob beradi, mazmun qaysi
savolga javob beradi, o’quv-ta’lim jarayoni qanday savolga javob beradi va baholash elementi
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
238
qancha savolga javob beradi. Dasturni ishlab chiqish tarixi, axloq va din aytish mumkinki, bu juda
taqvodor bo’lgan puritanlarning ta’lim tajribasidan boshlangan. O’qish, yozish, arifmetika va diniy
darslar ma’lum bo’lgan birinchi mashg’ulotlardir.
Keyinchalik qishloqlarda davlat maktablari va boy bolalar o’qiydigan xususiy maktablar
paydo bo’ldi. Vaqt o’tishi bilan maʼlum sohalarda nazariyalar shakllanib, amaliyot-nazariya bahsi
boshlandi. Aristotelning fikricha, amaliyot nazariyadan kam emas. O’rta asrlarda deduksiya
kuchga kirdi va ilohiy qonunlarga asoslanadi. Bekon umumiy fikrdan ilhomlanib, "Biz boshdan
kechirgan narsani bilishimiz mumkin emas". Leynits ta’lim jarayoni va natijasiga faoliyat sifatida
qaragan.
O’tgan asrda ilm-fan sohalarida yangi kashfiyotlar va topilmalar odamlarning o’z ta’limga
bo’lgan munosabatining o’zgarishiga ta’sir ko’rsatdi. O’quv dasturlarini ishlab chiqishda bevosita
sohadagi muammolarni aniqlash va nimani, nima uchun, qanday o’rgatishimiz kerak degan
savollarga javob berishda ilmiy xulosalar asosida tadqiqotlar olib borish natijasida bugungi kunda
muammo yechish va ixtirochilik. Yana bir o’zgarishlardan biri shundaki, o’quvchilarning qiziqish
va ehtiyojlari hisobga olinadi. Aytish mumkinki, turli falsafiy yondashuvlar asosida ishlab
chiqilgan ta’lim yondashuvlari ta’lim to’g’risida qaror qabul qilish, dasturlarni tayyorlash va
amaliyotlarni saqlashda muhim rol o’ynaydi. Asosiy ta’lim harakatlari: perennializm,
essensializm, progressivizm, rekonstruktivizm, politexnik ta’lim va ekzistensializm.
Perennializm insonning ongi va irodasini u yashayotgan dunyoga emas, balki
umuminsoniy va o’zgarmas voqelik bilan uyg’unlikni ta’minlashga, aql qoidalaridan to’g’ri va
samarali foydalanishga, erkin va mas’uliyatli bo’lishga, ishlashga qaratilgan. intizomli, hayotdan
nusxa ko’chirish. U intellektual zodagonlarni tarbiyalashga qaratilgan va o’quv faoliyatida
deduksiyadan foydalanadi, o’qituvchi va sub’ektni markazga qo’yadi, Essensializm shaxsning
ijtimoiylashuvini ta’minlash, uni asosiy madaniy qadriyatlar bilan ta’minlash, o’zgarish va
buzilishlarning oldini olish, madaniy merosni himoya qilish, jamiyatga moslashishni ta’minlash.
yr, bilimli va malakali odamlarni ta’lim berish va o’qitish va o’quv faoliyatiga e’tibor qaratish va
fanni markazga qo’yadigan progressivlik, doimiy takomillashtirish, tabiat va qonunlardagi
o’zgarishlarni nazorat qilish va qayta yaratishni taʼminlash, demokratiyani saqlash, jamiyat va
shaxs muvozanatini saqlash, ilmiy usuldan foydalanish, doimiy o’zgarib turadigan qonunga
asoslanib, demokratik insonlar yetishtirmanglar, o’ylamanglar.
U o’qitish va ijodiy o’yin kabi xususiyatlarni maqsad qilib qo’yadi va o’quvchini ta’lim
faoliyatida markazga qo’yadi, o’rganish tajriba orqali sodir bo’lishini targ’ib qiladi. Qayta
insonparvarlik, jahon sivilizatsiyasini o’rnatish, odamlar tinchligi va baxtini ta’minlash, amaliyot,
sevgi va hamkorlik orqali o’zgarishlarga erishish. U tanqidiy fikrlashga ega bo’lish, demokratik
qonunlar shaklini tatbiq etish, qonunlarni doimiy ravishda qayta tiklash, hech qanday ma’lumotni
mutlaq deb qabul qilmaslik kabi qadriyatlarga ega bo’lishga qaratilgan va o’quv faoliyatida
amaliyotga e’tibor qaratadi, demokratik muhitni himoya qiladi, talabalarni ular jamiyatni qayta
quradi va talabaning faol amaliyot erkinligini ta’minlaydi.
Politexnik ta’lim, cheklovlar va ekspluatatsiyaning barcha shakllarini bartaraf etish,
birodarlik, tinchlik, adolat, tenglik, baxt va boshqalar. U dialektik fikrlashni amalga oshirish,
tabiatga hukmronlik qilish, uni o’zgartirish va ishlab chiqarish, bilimning 100% aniq bo’lmasligi,
o’quv faoliyatida amaliyot va nazariyadan birgalikda foydalanish, maktabni sanoat muassasasi
sifatida ko’rish, ongni yaratishga harakat qilish kabi qadriyatlarga asoslanadi. akvakulturaning, Bu
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
239
dialektik fikrlashni nazarda tutadi. Ekzistensializm odamlarga o’zini o’zi yaratishga imkon berish,
har bir inson o’z borligini anglash, erkin harakat qilish, o’z tanlovi va imtiyozlari uchun javobgar
bo’lish, ijtimoiy qadriyatlardan xalos bo’lish, intuitsiya va ba’zan ilmiy usullardan foydalanish
kabi qadriyatlarga asoslanadi.
O’quv faoliyati davomida har bir o’quvchi birin-ketin markazga olib boriladi. Chunki inson
barcha qadriyatlardan ustundir. O’qituvchi tanlov taklif qiladigan shaxsdir. Bilim universal emas,
shaxsiydir, deb ishoniladi va ixtisoslashuvdan qochish kerak. Ta’limning maqsadlarini falsafadan
butunlay ajratib bo’lmagani uchun falsafani o’tkazib yuborish mumkin emas. Mamlakat xalqining
qarashlari, e’tiqodlari, qadriyatlari va talablari ta’lim maqsadlarida o’z ifodasini topadi.
Maqsadlarni tanlashda va maqsadlar o’rtasidagi izchillikni ta’minlashda ta’lim falsafasi muhim
rol o’ynaydi. Falsafa, tarbiyaviy harakatlar va tarbiya tamoyillari birgalikda ko’rib chiqilsa, turli
falsafiy tizimlarga asoslangan tarbiyaviy harakatlar rivojlanganligini ko’ramiz.
Pedagoglar esa bu harakatlardan ta’sirlanib, o’qituvchi yoki o’quvchiga qaratilgan
dasturlar ishlab chiqdilar va dastur maqsadiga erishish uchun turli usullarni sinab ko’rdilar. Ta’lim
harakatlariga asoslangan o’quv dasturlarini ishlab chiqishning asosiy yondashuvlari
quyidagilardan iborat: Men mavzuga idealizm va doimiy va muhim ta’lim harakatlariga
asoslangan holda yondashaman. Menda idealizm va doimiy va zaruriy ta’limga asoslangan
qarama-qarshi, keng ko’lamli yondashuv bor. Realizm va zaruriy ta’limni o’tkazishga asoslangan
ziddiyatli intizom sohasi!
JISMONIY TARBIYA SPORT VA O’QITISH-TA’LIM FAOLIYATI
Jismoniy tarbiya va sportda hamda umumiy ta’limda turli falsafiy yondashuvlardan
foydalaniladi.
Aytish mumkinki, dasturni ishlab chiqishda ham, asosiy tamoyillar ham mavjud. O`quv-
tarbiya faoliyatini tashkil etish pedagoglarga ta`sir etishini inkor etib bo`lmaydi. Shu nuqtai
nazardan, quyida, asosan, Akirnlanning jismoniy tarbiya-sport haqidagi fikrlari. Ma’lumotni
tizimli tartibga solish ham foydali bo’lishi mumkin. Idealistlarning fikriga ko’ra, jismoniy tarbiya-
sport jismoniy tarkibdan ko’proq narsani o’z ichiga oladi, kuch va Fitnes mashg’ulotlari shaxsning
rivojlanishiga yordam beradi, jismoniy tarbiya va sport ideallar atrofida jamlangan, o’qituvchi
o’quvchilarga namuna bo’lishi, yaxshi o’rnak bo’lishi va barcha o’quvchilar uni namuna sifatida
qabul qilishini ta’minlashi kerak, o’qituvchi dasturning samaradorligi, loyihalar tuzadi, dars
beradi. va darsni olib boradi, ta’lim ideal uchun, realistlarning fikriga ko’ra, jismoniy tarbiya va
sport jamiyat uchun, jismoniy faollik ko’proq unumdorlikka qaratilgan, dastur ilmiy asosda
tuzilgan. bilim, ta’lim o’quv jarayonida muhim rol o’ynaydi, maktablararo sport dasturlari kerakli
ijtimoiy xatti-harakatlarni rivojlantiradi, o’yin va dam olish tajribaga ega.
Ta’minlashda yordam beradi Pragmatistlarning fikricha, jismoniy tarbiya va sport yanada
mazmunli hayot va turli faoliyat turlarini ta’minlaydi, faoliyat tabiiy ijtimoiylashuvni ta’minlaydi,
dastur o’quvchining ehtiyojlari va istaklari bilan belgilanadi, o’rganish muammoni hal qilish orqali
amalga oshiriladi, o’qituvchi etakchi va motivator, bu o’quvchilarga to’g’ri ko’nikmalarni
tanlashda yordam beradi, lekin ularni yo’naltirmaydi yoki nima qilish kerakligini aytmaydi, ularni
standartlashtirish uchun dasturlashtirmaydi. Bu uning bir qismi emas. Tabiatshunoslarning fikriga
ko’ra, faoliyat shaxs rivojlanishining asosiy manbai bo’lib, o’rganish individual faoliyat orqali
amalga oshiriladi va o’rnatiladi, o’yin ta’lim jarayonining muhim qismidir, shaxslar o’rtasidagi
yuqori aks ettirish qobiliyatini rag’batlantirish mumkin emas, jismoniy tarbiya va sport yaxlit
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
240
shaxs va aqliy asoslarga ega, ekzistensialistlarning fikriga ko’ra jismoniy tarbiya va sportda
tanlash erkinligi mavjud, o’qituvchi o’quvchilarga tanlash erkinligini beradi, jismoniy tarbiya va
sport turli faoliyatni o’z ichiga oladi, o’yin ijodkorlikka sabab bo’ladi, o’quvchi o’zini biladi va
ma’lumotga ega. o’zi haqida, o’qituvchi maslahatchi va yo’l-yo’riq. Dialektik materialistlarning
fikricha, jismoniy tarbiya va sport insonni oldinga olib boradi, tana madaniyati muhim ahamiyatga
ega, bilim va ko’nikmalar tajriba orqali o’zlashtiriladi, faoliyat jamiyatda hamjihatlikni ta’minlash
orqali tinchlikka xizmat qiladi, yetakchilik fazilatlarini takomillashtirish, shaxsda ko’p qirralilikni
ta’minlaydi, faoliyat qarama-qarshilikni kamaytirishga xizmat qiladi. tabiatda, jamiyatda va
shaxslarda. Har bir yondashuv ta’lim dasturlarini ishlab chiqishda o’ziga xos tushunchaga ega
bo’lsa-da, ko’plab o’qituvchilar shaxs uchun muhim bo’lgan nuqtai nazarlarni tanlab, ta’lim
dasturlarini ishlab chiqishda etakchi tamoyillarni ilgari surdilar. Dasturni ishlab chiqish
yondashuvlarining asosiy tamoyillariga asoslanib aytish mumkinki, ta’lim dasturining asosiy
elementlari maqsadlar, o’quv-ta’lim faoliyati va baholashdir. Maqsadlar va baholash faoliyati
o’rtasidagi bog’liqlikni o’rnatadigan element - bu o’quv-ta’lim faoliyati. O’qitish va o’qitish
faoliyati odatda o’qituvchi yoki talabalarga yo’naltirilgan bo’lishi mumkin. O’qituvchi qaysi
yondashuvni, qanday va eng to’g’ri qo’llash to’g’risida to’g’ri qaror qabul qilishi uchun o’quvchi
va o’qitish jarayonining xususiyatlarini, fanning tuzilishini, metod va usullarini juda yaxshi bilishi
kerak. Shu sababli o’qituvchi va o’quvchiga yo’naltirilgan yondashuvlar va qo’llaniladigan usullar
Asosiy usullarni muhokama qilish falsafiy nazariyalar bilan aloqa o’rnatish nuqtai
nazaridan muhim ahamiyatga ega.
Ta’lim-tarbiya faoliyatida o’qituvchiga yo’naltirilgan yondashuvdan foydalanadigan
o’qituvchi avtokratik deb ta’riflanadi. Dastur maqsadlari o’qituvchi erishmoqchi bo’lgan narsaga
qarab rejalashtirilgan. Baholash ham erishilgan narsalar bilan bog’liq. Pedagog barcha
o’quvchilardan bir yo’nalishda ma’lum ko’nikmalarni bajara olishlarini kutadi. Shuning uchun
ta’lim ko’pincha o’qituvchining standartlariga muvofiq talabalarga moslashtiriladi. Qoidalar
haqida savol berilganda, barcha talabalar basketbol jamoasida nechta o’yinchi borligini to’g’ri
bilishadi. Biroq, ular nima uchun bunchalik ko’p o’yinchilar borligini yoki bu o’yinchilarning
vazifalari qanday bo’lishi mumkinligini bilishmaydi, lekin ular savolga to’g’ri javob berishdi va
maqsadga erishildi. Ma’ruzalar darsga tegishli emas, balki zerikarli va zerikarli.
O’qituvchilar individual guruhlarga qaraganda talabalar guruhlariga kamroq qiziqishadi.
Shu sababli sport o’qituvchilari o’quvchilarni ismlariga emas, balki jismoniy qobiliyatlariga qarab
tavsiflaydilar. Ushbu yondashuv bilan talabalar ismlari emas, balki jismoniy qobiliyatlari bilan
tavsiflanadi. Bunday yondashuv bilan dars o’tuvchi o’qituvchilar asosan o’qituvchi faoliyatining
asosiy usullari bo’lgan buyruq va mashqlar kabi usullardan foydalanadilar. O’quv-tarbiya
faoliyatida o’quvchilarga ham o’quvchiga yo’naltirilgan yondashuv bilan qanday o’rgatish va
qanday o’rganish kerak.
O’rganishni o’rganish - bu talabalar strategiyasi deb ham ataladigan keng tarqalgan
yondashuv. Bular undan foydalanishda o’quv maqsadini o’quvchi yoki o’qituvchi tanlaydimi,
o’quvchi o’zi bezovta qilmasdan o’zi o’rganishga harakat qiladi. Buning uchun tinglash, kuzatish,
ichki aloqani o’rnatish, eslash, takrorlash, oldingi o’rganish bilan bog’lanish, to’g’ri qaror qabul
qilish, mantiqiy fikrlash, muammolarni hal qilish va estetik ongni rivojlantirish kerak. Shaxsning
jismoniy tarbiya va sportga bo’lgan qiziqishini saqlab qolishda muvaffaqiyatga erishishda asosiy
rol o’qituvchiga tegishli. talabaga qaragan o’qituvchi. Shuning uchun ham dasturni amalga
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
241
oshirishda yaxshi tayyorlangan o’qituvchi muvaffaqiyatga erishadi. O’quvchiga yo’naltirilgan
jismoniy tarbiya va sport o’qituvchilari demokratik o’qituvchilar hisoblanmaydi. Maqsadlar
talabaning qiziqishlari va ehtiyojlaridan kelib chiqadi.
Baholashda bu talab va dastur qanday qilib manfaatlarni qondirishda eng yaxshi
muvaffaqiyatga erishadi. Talabalarga yo’naltirilgan sport o’qituvchisi, ayniqsa, individual
o’zgaruvchanlikni yaxshi biladi va mahorat ko’rsatkichlari uchun umumiy mezonlarni
belgilashdan qochadi, buning o’rniga har bir mahorat uchun boshlang’ich, o’rta va yuqori
darajalarni ko’rsatadigan jadvallar, kombinatsiyalangan ko’nikmalar yoki boshqa vositalarni
ishlab chiqadi. Bu talabalar muvaffaqiyatli ular yuqori darajadagi ichki motivatsiyaga ega va
individual harakat qilish va muvaffaqiyatga erishish uchun turtki bo’ladi. Bu ularga o’z xatti-
harakatlarini tartibga solishga yordam beradi. Bu spar trening Talabalar o’quvchini ism-sharifi
bilan kutib oladi va har bir o’quvchining jismoniy tarbiya va sportga bo’lgan ehtiyoji, qiziqishi va
qobiliyatini to’g’ri bayon qiladi. O’qituvchi talabaga shaxs sifatida g’amxo’rlik qiladi va shaxsiy
yo’l-yo’riq va yo’l-yo’riq so’rashga vaqt ajratadi. Sport o`qituvchisi o`quvchilarni o`z ustida fikr
yuritishga, ijodkorlikka, o`z-o`zini bilishga va savol berishga o`rgatishga harakat qiladi,
shuningdek, jismoniy tarbiya-sportning ayniqsa hissiy va kognitiv maqsadlaridan xabardor
bo`ladi.
Ushbu yondashuv bilan dars beradigan o’qituvchilar o’quvchilar ham faol bo’lgan
usullardan foydalanadilar, masalan, boshqariladigan kashfiyot, muammolarni hal qilish,
qat’iyatlilik va o’z-o’zini nazorat qilish.
Jismoniy tarbiya va sport o’qituvchisi tomonidan umumta’lim fanida savol-javob kabi
metod-texnikalardan tashqari intensivroq shaklda qo’llaniladigan asosiy metod-texnika. Buyruqlar
bilan o`qitishda o`qituvchi xom bilim va malakalarni o`quvchilarga o`tkazadi. O`qituvchi avvalo
mahorat haqida tushuntiradi va o`quvchilarga tegishli ko`rsatmalar yuborib harakatni ko`rsatadi.
So`ngra o`qituvchi tomonidan berilgan savollarga javob beriladi va ko`rsatilgan harakatlar
bajariladi. Ayni paytda o’qituvchi harakatni to’xtatadi yoki kerak bo’lganda uni takrorlaydi.
Buyruqbozlik o’qitishda harakat qat’iy, yagona me’yorga ega bo’lib, doimiy takrorlash orqali
o’rganiladi. Uning asosi modellashtirish va taqlid qilishdir. O’qishning asosiy maqsadi talabalarga
imkon qadar ko’proq o’qish imkoniyatini berishdir. Harakat o`quvchilarga yetkazilgandan so`ng
ular o`zlari xohlagan vaqtda harakatni boshlashlari, harakatni o`zlari xohlagan vaqt, interval va
harakatlar sonida bajarishlari va harakatni xohlagan vaqtda tugatishlari mumkin. Bu erda vaqtni
nazorat qilish asosan talaba tomonidan amalga oshiriladi.
Talaba ritm nazoratiga ega bo’lgani va do’stlari bilan yaqinlasha oladiganligi sababli,
uning shaxsiy va ijtimoiy farovonligi ta’minlanadi. Tuzatish faoliyati talabalarga mas’uliyatni o’z
zimmasiga olishga, motivatsiyaga ega bo’lishga, individual o’rganishga, mustaqil qaror qabul
qilishga va ish faoliyatini nazorat qilishga imkon beradi. E’tiborga olish kerak bo’lgan jihat
shundaki, o’qituvchi hamma narsani nazorat ostida ushlab turishi kerak. Qo’l mehnati: Qo’lda
ishlashda har bir ishchi vazifani bajaradi.
Turmush o’rtoqlardan biri kerakli harakatni amalga oshiradi va harakatga oid qarorlar
qabul qiladi. Ikkinchisi harakatni kuzatib boradi va o’qituvchi tomonidan berilgan mezonlarga
asoslanib, sherikning ishlashi haqida ma’lumot beradi. Qo’llash paytida qo’llarning vazifalari
o’zgarmaydi. Ariza topshirish jarayonida talaba qaror qabul qilishda ishtirok etadi. Baholashda
talaba qaror qabul qilishda faqat tuzatish va mustahkamlash momentlarida ishtirok etadi. Ishlarni
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
242
tanlashda bo’y, vazn, malaka darajasi va hokazolar hisobga olinadi. Siz xususiyatlardan
foydalanishingiz mumkin. Bu yerda ikkidan ortiq kishi guruhga qo’shilishi mumkin, Temel Arnac,
talabalar orasida ijtimoiy bag’rikengligi bilan, saqlarnaktrr, Talabalar o’quv muhitida bir-biriga
bog’liq bo’lganligi sababli, guruhda ijtimoiy muhit rivojlanishi mumkin, Sabr, hurmat,
bag’rikenglik, tanqid, muloqot va mas’uliyat kabi xususiyatlarni egallash birinchi diqqatga
sazovor nuqtalardir. Bundan tashqari, ularning faol ishtiroki tufayli aqliy qobiliyatlarni egallash
mumkin.
O’z-o`zini nazorat qilish: O`z-o`zini nazorat qilishda o`quvchilar o`z harakatlarini
o`qituvchi belgilagan mezon bo`yicha baholaydilar. Shunday qilib, ular o’zlarining ishlash
darajalari bo’yicha qarorlar qabul qilishadi. Asosiy maqsad - o’quvchining o’z faoliyati va
belgilangan ko’rsatkich o’rtasidagi farq. O’quvchining o’z faoliyati yuzasidan qaror qabul qila
olishi mas’uliyat hissini oshiradi. O’quvchilar zalda o’zlari xohlagan harakatlarni bajarganligi
uchun barcha o’quvchilar o’quv jarayonida yuqori saviyada ishtirok etadilar. Mustaqil
o’rganishsiz kechikish: Ularning ishonchliligi yuqori. O’qituvchi esa o’quvchilarni birma-bir
kuzatish uchun etarli vaqtga ega.
O’z mas’uliyatini va kuchli tomonlarini o’z zimmasiga olgan, shunga qarab o’zini
yo’naltirgan va baholagan talabalar kerak bo’lganda kichik harakat qilishlari mumkin. Bu ishtirok
etish va ijodkorlik imkonini beradi. Katrrrn: Katrhrrn usulida o’quvchilar ma’lum mezonlarga
rioya qiladigan faoliyat bilan shug’ullanmaydilar. Shuning uchun ular tadbirda qatnashishdan
zavqlanishadi. Har bir mutaxassisga muvaffaqiyatga erishish uchun teng imkoniyatlar taklif
etiladi. O’quvchilar maqsadga erishganda, ular maqsadni ko’tarishlari mumkin. Muhim soha -
uning mahorat darajasiga mos maqsadni tanlash. Bu holat uni rag’batlantiradi va u o’z fikr-
mulohazalarini beradi. Samarali ishtirok etish, tayyorgarlik darajasi, motivatsiya va diqqatni jalb
qilish muhimdir. Bunday yuqori darajadagi aqliy faoliyatga masalani yechish, tahlil qilish, sintez
qilish va baholashni misol qilib keltirish mumkin. Bulochka Bularga qiziquvchanlik va
qiziquvchanlik qo’shilsa, ijodkorlik bilan birga yangi ixtirolar paydo bo’lishini ham e’tibordan
chetda qoldirmaslik kerak. Shuning uchun jismoniy tarbiya va sport darslarida o’quvchilarda
qiziqish uyg’otish, ishtiyoqini oshirish zarur. Bu usul yordamida o’quvchilar o’z atrofini kuzatishi
mumkin. O’zgaruvchan sharoitlarda moslashuvchan bo’lish va ularga moslasha olish va
qadriyatlarga oid qarorlar qabul qilish kabi maqsadlarga erishishga intiladi. O’qituvchi bu erda
buyruq o’rniga savollar berishi va savolga o’zi javob bera olmasligi kerak. Bundan tashqari,
o’qituvchi o’quvchilarning reaktsiyasini yoki javobini kutishi kerak.
Talabalarga ma’lum tartibda savollar berish talabaga g’oyalarni aniqroq yechimga
yo’naltirishga imkon beradi, bu boshqariladigan kashfiyot deb ataladi. Uning manbai kashfiyot
orqali o’rganishdir. Muammoni hal qilish: Muammo - bu hozirgi bilim bilan javob topib
bo’lmaydigan, ammo faqat tadqiqot va tadqiqotlar orqali javob beradigan savol. Bu muammolarni
hal qilish va yuqori darajadagi aqliy faoliyatni egallash imkonini beradigan o’qitish usuli. Bugungi
jamiyat qadriyatlarga ko’r-ko’rona bog’langan odamlarni emas, balki ijodkor, tanqidiy va xayoliy
fikrlaydigan, o’zi duch kelayotgan turli muammolarni hal qila oladigan insonlarni istaydi.
Romiszowski fikriga ko’ra, muammoni hal qilish mahorati - bu odamni yechimga olib keladigan
qoidalarni egallash va ulardan foydalanishga tayyor bo’lmagan darajada birlashtirib, muammoni
hal qilishda foydalanish darajasi. Shaxs bu darajaga mos ravishda tushunchalar, qoidalar va
qoidalar sintezini yaratish orqali erisha oladi. Qo’llaniladigan o’qitish metodi-texnikasining asosiy
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
243
xususiyatlari ko’rib chiqilsa, aytish mumkinki, buyruq va tarbiyaga ko’p yillik va o’rganishga
essensializm, o’z-o’zini nazorat qilish ekzistensializm, qat’iylik, boshqariladigan ixtiro, muammo
ta’sir qiladi.
XULOSA
Aytish mumkinki, umumiy ta’limda bo’lgani kabi, jismoniy tarbiya va sportda ham ta’lim
siyosatini belgilash, dasturlarni ishlab chiqish va faoliyatni tashkil etishda falsafiy yondashuvlar
va tarbiyaviy harakatlar ta’sir ko’rsatadi. Dasturning maqsadlari va o’qitish faoliyati tabiiy
ravishda ana shu ta’sirlarga ko’ra shakllanadi va o’qitish usullari va usullarini tanlashda rol
o’ynaydi. Ta’sirlarni quyidagicha misol qilish mumkin: Pragmatizm va ilg’or ta’lim harakatlari
o’quvchi faolroq bo’lishi kerak degan tamoyildan kelib chiqadi. O’quv dasturlarini ishlab
chiqishga samaradorlik tamoyiliga asoslangan yondashuv darslarda tahlil qilish, muammoni hal
qilish kabi usul va usullardan keng foydalanishni nazarda tutadi.
Ular mavzu va ta’lim markazda bo’lgan idealizm va doimiy ta’limni himoya qiladilar. Ular
fan sohasiga asoslangan holda dastur ishlab chiqishga yondashuvni, o’qitishda buyruqlar va
skriptlar kabi usul va usullardan samarali foydalanishni taklif qiladilar. Hozirgi vaqtda bu ta’sirlar
birma-bir emas, jismoniy tarbiya va sport o’qituvchisi darsni o’quvchining qiziqish va
ehtiyojlarini, o’qitish metod va usullaridan foydalanish imkoniyati va qobiliyatini, shuningdek,
o’quvchining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda o’qitishni rejalashtiradi.fan sohasi va
o’ziga xos ta’lim uslubi.
Zero, maktab va o’qituvchining muhim vazifalaridan biri insonni umrboqiy harakatga
o’rgatishdir. Shuni bilish kerakki, bola uchun harakat quvonchi doimo hayot quvonchidir.
REFERENCES
1.
Barrow, Harold M. (1971). Man and His Movement: Principles Of His Physical Education.
Philadelphia: Lea&Febier
2.
Grossing, S. (1991). Beden ve spar - hareket. Birinci Egitim Kurumlarmda Beden Egitimi
ve Spor Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Milli Egitim Baslmevi, 57-56.
3.
Mosston, M. ve S. Ashworth (1986). Teaching Physical Education. l\Jew York: Macmillan
Publishing Company.
4.
Nichols, B. (1990). Moving and Learning: The Elementary Schools Physical Education
Experience. S1. Louis: Mirror/Mosby College Publishing.
5.
Weber, O. Christian. (1960). Basic Philosophies of Education. New York: Holt, Rinehard
and Winstor.
6.
Menqusoqlu, T. (1997). Felsefe Girls. istanbul: Remzi Kitabevi.
7.
Akarsu, B. (1987) Felsefe Terimleri Sozlugu, lstanbul. lnkilap Kitabevi
