ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
722
MAHALLA TUSHUNCHASINING VUJUDGA KELISHI HAQIDA
Sadullayev Umidjon Shokir o’g’li
Osiyo Xalqaro Universiteti, Tarix va filologiya kafedrasi o’qituvchisi
sadullayevumidjonshokirugli@oxu.uz
Annotatsiya
. Mahalla institutining rivojlanish tarixi bir necha bosqichlarni o’z ichiga
oladi. Mahalla ijtimoiy tuzilma sifatida qadim zamonlardan buyon mamlakatimizda ma’rifat
markazi, fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish tizimining samarali shakli bo‘lib kelgan. Mahalla
- Sharq tamadduni, xususan, Markaziy osiyo xalqlari turmush tarzi, tafakkuri va qadriyatlarini
o’zida aks ettirgan jamiyat hayotini tashkil etadigan an’anaviy ijtimoiy institut. “Mahalla” so‘zi
arab tilida tarjima qilinganda “turar-joy”, “qo‘nalg‘a”, “shaharning qismi” degan ma’nolarni
anglatadi.
Kalit so’zlar:
mahalla, jamoa, urf-odatlar, hashar, oila, “turar-joy”, “qo‘nalg‘a”,
“shaharning qismi”.
ABOUT THE EMERGENCE OF THE CONCEPT OF NEIGHBORHOOD
Abstract.
The development history of the neighborhood institution includes several stages.
The neighborhood as a social structure has been a center of enlightenment in our country since
ancient times, an effective form of the self-management system of citizens. Mahalla is a
traditional social institution that organizes the life of society, reflecting the lifestyle, thinking and
values of Eastern civilization, in particular, the peoples of Central Asia. The word "Mahalla" in
Arabic means "residence", "neighbourhood", "part of the city".
Key words:
neighborhood, community, traditions, hashar, family, "residence", "house",
"part of the city".
О ВОЗНИКНОВЕНИИ ПОНЯТИЯ СОСЕДСТВА
Аннотация.
История развития учреждения микрорайона включает в себя
несколько этапов. Район как социальная структура издавна является центром
просвещения в нашей стране, эффективной формой системы самоуправления граждан.
Махалля – традиционный социальный институт, организующий жизнь общества,
отражающий образ жизни, мышление и ценности восточной цивилизации, в частности,
народов Центральной Азии. Слово «Махалля» в переводе с арабского означает
«резиденция», «район», «часть города».
Ключевые слова:
квартал, община, традиции, хашар, семья, «резиденция», «дом»,
«часть города».
Qadimda mahalla nafaqat ijtimoiy tuzilma, balki ma’muriy-hududiy tuzilma sifatida ham
e’tirof etilgan. Qadimgi davr arxeologik manbalarining guvohlik berishicha, bronza davri
manzilgohi hisoblangan Sopollitepada sakkizta patriarxal oila istiqomat qilgan, ularni
qarindoshlik rishlarigina emas, jamoadagi xo’jalik manfaatlari ham uyushtirgan. Vaqt o’tgani
sayin ular safiga yuzdan ortiq oilalar kelib qo’shilgan. Qarindoshlardan tashkil topgan oilalar
jamoasini, oqsoqollar boshqarib kelganlar
. Oqsoqollar saylov yo’li bilan jamoa tomonidan
1
Бўриев о.,Саидов Б.Маҳалла – миллий тарихий институт. – Тошкент:Янги нашр, - Б.13
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
723
tayinlangan. Jamoa hayotiga oid muhim masalalar oqsoqol boshchilik qiladigan “Oqsoqollar
kengashi”da qabul qillingan.
Qadimgi Dovon davlatida ham oqsoqollar kengashi davlat hayotida muhim ahamiyat
kasb etgan. Yuqoridagilardan ham ko’rinib turibdiki, mahalla instituti ildizlari qadimga borib
taqaladi.
Bu tuzilma jamiyat hayotida, ijtimoiy munosabatlarda muhim rol o’ynab kelgan.
Insonlarning bir-biriga bo’lgan ehtiyoji ularni jamoa birlashib yashashiga sabab bo’gan. Abu
Nasr Farobiy “Fozil shahar aholisi haqida mulohazalar” asarida odamlar sonining ko‘payishi
sababli inson jamoalariga bo‘lgan ehtiyoj g‘oyasini ochib beradi. ”Har bir inson tabiiy ravishda
shu tarzda joylashtirilgan, yashash va obodonlashtirishga intilish uchun unga ko‘p narsalar kerak,
ammo u yolg‘iz o‘zi ularni o‘zlashtira olmaydi, bunga erishishi uchun insoniyat hamjamiyatiga
ehtiyoj paydo bo‘ladi. Jamiyat a’zolarining birgalikdagi faoliyati ularga o‘sha narsalarga erishish
va o‘zlashtirish imkoniyatini beradi”. Qomusiy olim Abu Ali ibn Sino “Uy-ro‘zg‘or to‘grisida”
nomli risolasida “Insonlarning bir-birlarining ehtiyojlarini qondirish uchun ularga umumiy
intilish va maqsadlar kerak” – deya, ta’kidlaydi
Ulug‘ mutafakkir Nosir Xisrav o‘zining 1043-1052 yillarda Yaqin Sharq mamlakatlariga
qilgan sayohati davomida yozgan “Safarnoma” asarida “Qohira shahri 10 ta mahallotdan iborat”-
deya ta’kidlaydi. U turli mintaqalarda mahallot (joy), guzar, jamoa, elat, elod nomlarda atalib
kelingan. Adabiyotlarda mahallalarning koʻp ming yillik tarixga ega ekanligi haqida maʼlumotlar
uchraydi. Masalan, Narshaxiy oʻzining „Buxoro tarixi“ asarida Buxoroda bundan 1100-yil ilgari
bir qancha mahallalar boʻlganini qayd etib oʻtgan
. Alisher Navoiy oʻzining „Hayrat ul-
abror“ asarida mahallani “mahalla shahar ichidagi shaharcha“dir-deb taʼriflaydi, Hirot shahri yuz
shaharcha ahamiyatiga ega boʻlgan mahallalardan tashkil topganini aytib oʻtadi
. Mahallalar,
ayniqsa, Amir Temur davrida ravnaq topgan. Bu davrda mahallalar fuqarolarning kasbkori
asosida shakllangan va shunga qarab nomlangan. Masalan, zargarlik, misgarlik, koʻnchilik,
pichoqchilik, qoshiqchilik, temirchi, egarchi, taqachi va h.k. Mahmud Qoshg‘ariyning “Devon-u
lug‘ati-turk” asarida savdo va hunarmandchilik kvartallarini bildiruvchi ibora sifatida “mahalla”
so‘zi qo‘llanilgan. Mahalla qadimda mahalliy hokimiyatning oʻziga xos bir shakli, koʻrinishi
tarzida faoliyat koʻrsatgan. Uni boshqarish jamoatchilik asosida olib borilib, oʻzining
yozilmagan ichki tartib-qoidalariga ega boʻlib, u hamma uchun birdek qonuniy hisoblangan.
Mahalla xalqimizning turmush tarzi, ruhiy - ma’naviy ehtiyoji, mafkurasi, tafakkuri,
insonlarning o‘zaro qo‘shnichilik aloqalari, oilaviy munosabatlarni shakllantiruvchi ma’naviy-
ma’rifiy maskan, kengash, maslahat, hashar kabi milliy udumlar xalq sayllari, bayramlar
uyushtiriladigan qo‘ni-qo‘shnichilik, quda-andachilik kabi masalalar hal etiladigan serqirra
ijtimoiy tuzilma hisoblandi. Xalqimiz dunyoqarashi, fe’l-atvori, milliy mentaliteti haqida gap
ketganda shaxsning ijtimoiylashuvida jamoatchilikning o‘rni alohida ahamiyat kasb etishini
ta’kidlash zarur. Sharqlik inson o‘z hayotini jamoatchilikning tajribasi, axloqiy me’yorlari va
moddiy ko‘magisiz tasavvur etmaydi.
2
Абу Али ибн Сино. Тиб қонунлари.- Тошкент,1992.-Б.89
3
Абу Бакр Муҳаммад ибн Жафар ан-Наршахий.Бухоро тарихи.-Тошкент,1993.-Б. 30-45
4
Алишер Навоий.Ҳайратул аброр.- Тошкент,1999. - Б.89
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
724
REFERENCES
1.
Shokir
o’g’li,
S.
U.
(2023).
MAHALLANING
JAMIYAT
IJTIMOIY
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI.
Научный Фокус
,
1
(6), 369-371.
2.
O’gli, S. U. S. (2023). ELUCIDATION OF ISSUES OF THE HISTORY OF BUKHARA
GUZARS IN OA SUKHAREVA AND HER STUDIES.
International Journal Of History
And Political Sciences
,
3
(11), 30-35.
3.
Shokir o’gli, S. U. (2023). The Essence of State Policy on Youth in New
Uzbekistan.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769)
,
1
(9), 554-559.
4.
Shokir O’g’li, S. U. (2023). THE IMPORTANCE OF THE MAHALLA SYSTEM’S
REFORMATIONS IN NEW UZBEKISTAN.
International Journal Of History And
Political Sciences
,
3
(10), 25-30.
5.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF THE NEIGHBORHOOD IN RAISING A
SPIRITUALLY MATURE GENERATION.
Modern Science and Research
,
2
(10), 488-493.
6.
Sadullayev, U. (2023). O’zbekistonda xotin-qizlarga berilayotgan e’tibor: mahalla
boshqaruvida xotin-qizlarning roli. In
Oriental Conferences
(Vol. 1, No. 1, pp. 551-556).
ООО «SupportScience».
7.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF THE NEIGHBORHOOD IN THE SOCIAL
DEVELOPMENT OF SOCIETY.
Modern Science and Research
,
2
(10), 755-757.
8.
Shokir o'gli, U. S. (2023). MILLIY QADRIYATLARIMIZ ASROVCHISI.
Journal of new
century innovations
,
35
(1), 79-80.
9.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF WOMEN IN NEIGHBORHOOD
MANAGEMENT IN UZBEKISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 132-135.
10. Orifjonovich, O. A. (2023). The Main Features of Conceptual Metaphors in Modern
Linguistics.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769)
,
1
(9), 365-371.
11. Ollomurodov, A. (2023). CINEMA DISCOURSE ANALYSIS AND THEORETICAL
FOUNDATIONS IN LINGUISTICS. Modern Science and Research, 2(10), 500-505.
12. Sulaymonovna, Q. N., Tashpulatovna, K. M., & Orifjonovich, O. A. (2023). COGNITIVE
AND LINGUOCULTURAL CHARACTERISTICS OF. VOLUME, 3, 30-35.
13. Sulaymonovna, Q. N., & Orifjonovich, O. A. (2023). XOLID HUSAYNIYNING
ASARLARI TARJIMALARIDA KONSEPTUAL METAFORALAR TALQINI VA.
14. Ollomurodov, A. (2023). MULTIDISCIPLINARY AND INTERDISCIPLINARY STUDY
OF METAPHOR. Modern Science and Research, 2(9), 136-139.
15. Orifjonovich, O. A. (2023). METAFORANING KO'P TARMOQLI VA FANLARARO
O'RGANILISHI.
16. Orifjonovich, O. A. (2023). KINODISKURS LINGVISTIK SISTEMANING BIR QISMI
SIFATIDA. O'ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI, 2(23), 208-211.
17. Orifjonovich, O. A. (2023). Cognitive-Discursive Approach to the Analysis Of Film
Discourse. International Journal Of Literature And Languages, 3(10), 25-31.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
725
18. Sulaymonovna, Q. N., Tashpulatovna, K. M., & Orifjonovich, O. A. (2023). COGNITIVE
AND LINGUOCULTURAL CHARACTERISTICS OF METAPHORS. Finland
International Scientific Journal of Education, Social Science & Humanities, 11(3), 849-854.
19. Sulaymonovna, Q. N., & Orifjonovich, O. A. (2023, May). XOLID HUSAYNIYNING
ASARLARI TARJIMALARIDA KONSEPTUAL METAFORALAR TALQINI VA
TAHLILI. In Integration Conference on Integration of Pragmalinguistics, Functional
Translation Studies and Language Teaching Processes (pp. 147-150).
20. Sulaymonovna, Q. N., & Orifjonovich, O. A. (2022). KONSEPTUAL
METAFORALARNING LINGVOMADANIY HAMDA KOGNITIV XUSUSIYATLARI
VA TIL TARAQQIYOTIDA TUTGAN ORNI. Scientific Impulse, 1(3), 594-600.
21. Sulaymonovna, Q. N., & Orifjonovich, O. A. (2022). KONSEPTUAL
METAFORALARNING LINGVOMADANIY HAMDA KOGNITIV XUSUSIYATLARI
VA TIL TARAQQIYOTIDA TUTGAN ORNI. Scientific Impulse, 1 (3), 594-600.
22. Rokhila Bafoeva 2023. The Concept of Education in English and Uzbek
Proverbs.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769)
. 1, 9 (Nov. 2023), 292–296.
23. Bafoeva, R. (2023). NEW METHODS OF TEACHING FOREIGN LANGUAGES.
Modern Science and Research, 2(10), 58-63.
24. Pirmanovna, N. G., & Bafoeva, R. (2022). NATIONAL AND CULTURAL PROVERBS
IN ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES AND THEIR UNIVERSAL FEATURES.
Новости образования: исследование в XXI веке, 1(4), 500-503.
25. Pirmanovna, N. G., & Bafoeva, R. (2023). INGLIZ VA O’ZBEK MAQOLLARING
GENDER XUSUSIYATLARI.
World of Science
,
6
(5), 167-169.
26. Pirmanovna, N. G., & Bafoeva, R. (2023). O’ZBEK VA INGLIZ MAQOLLARINING
JAMIYATDAGI
TUTGAN
O’RNI
VA
ULARNING
O’RGANILGANLIK
DARAJASI.
SCIENTIFIC APPROACH TO THE MODERN EDUCATION SYSTEM
,
2
(14),
74-76.
27. Bafoeva, R. (2023). INGLIZ VA O’ZBEK MAQOLLARINING SHAKLLANISH VA
O’RGANILISH MASALALARI. Научный Фокус, 1(3), 29-31.
28. Bafoeva, R. (2023). INGLIZ VA O’ZBEK MAQOLLARINING KOGNITIV
TAHLILIIngliz vа ozbek mаqollаri tizimlаri hаqidа gаp ketgаndа ulаrning mohiyаti bir-
biridаn аjrаlib turishi аniq bo'lаdi, chunki ulаr turli xil tаrixiy, ijtimoiy va iqtisodiy
shаroitlаrdа rivojlаngаn, vа bu mаqoll. World of Science, 6(6), 207-211.
29. Pirmanovna, N. G., & Bafoeva, R. (2023). LINGUISTIC AND CULTURAL ANALYSIS
OF ENGLISH AND UZBEK PROVERBS. Finland International Scientific Journal of
Education, Social Science & Humanities, 11(4), 227-230.
30. Bafoeva, R. (2023). THE IMPORTANCE OF INTERACTIVE GAMES IN LEARNING
FOREIGN LANGUAGES PROCESS.
Modern Science and Research
,
2
(10), 510-512.
31. Karimova, G. (2023). SKIMMING AND SCANNING.
Modern Science and
Research
,
2
(9), 334-335.
32. Karimova Go’zal Ikhtiyorovna. (2023). MASTERING THE ART OF EFFECTIVE
SPEAKING AND READING: STRATEGIES FOR IMPROVING SPEAKING AND
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
726
READING SKILLS.
International Journal Of Literature And Languages
,
3
(10), 32–38.
https://doi.org/10.37547/ijll/Volume03Issue10-06
33. Qurbonova N.R., & Karimova Guzal Ikhtiyorovna. (2023). DEVELOPMENT OF
FANTASY GENRE IN 20TH CENTURY.
Intent Research Scientific Journal
,
2
(5), 1–5.
Retrieved from
https://intentresearch.org/index.php/irsj/article/view/68
34. Karimova, G. (2023). DEVELOPMENT OF FANTASY GENRE IN 20TH
CENTURY.
Modern Science and Research
,
2
(10), 67–71. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25307
35. Karimova, G. (2023). DEVELOPMENT OF LITERARY CRITICISM IN ENGLISH
LANGUAGE IN 20TH CENTURY.
Modern Science and Research
,
2
(10), 411–413.
Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25308
36. Adizovna, S. M. (2023). Code-Switching and Multilingualism: Exploring the Dynamics of
Language use in Uzbekistan.
American Journal of Language, Literacy and Learning in
STEM Education (2993-2769)
,
1
(9), 549-553.
37. Shodieva, M. (2023). UNDERSTANDING SOCIOLINGUISTIC APPROACH IN THE
ENGLISH CLASSROOM.
Modern Science and Research
,
2
(10), 64-68.
38. Dilobar Imamkulovna Gulamova. (2023). METHODS OF FORMING THE CULTURE
OF USING EUPHEMISMS IN 5-6TH GRADE NATIVE LANGUAGE CLASSES.
International
Journal
Of
Literature
And
Languages
,
3
(11),
61–67.
https://doi.org/10.37547/ijll/Volume03Issue11-09
39. Gulamova, D. I. (2023). NUTQ MАDАNIYATINI SHАKLLАNTIRISH VA
RIVOJLANTIRISHDА EVFЕMIZMLАRNING O ‘RNI.
40. Gulamova, D. . (2023). ЭВФЕМИЗМЫ КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ КУЛЬТУРЫ РЕЧИ
УЧЕНИКОВ.
Modern Science and Research
,
2
(8), 231–236. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/22630More Citation Formats
41. Gulamova, D. I. (2022). USE OF CREATIVE TASKS IN TEACHING THE NATIVE
LANGUAGE AT SCHOOL.
Galaxy International Interdisciplinary Research
Journal
,
10
(2), 841-846.
42. Gulamova, D. (2023). USE OF CREATIVE TASKS IN TEACHING THE NATIVE
LANGUAGE AT SCHOOL.
Modern Science and Research
,
2
(7), 322-327.
43. Gulamova, D. . (2023). EUPHEMISM AS A FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF
STUDENTS’ SPEECH CULTURE.
Modern Science and Research
,
2
(4), 175–181.
Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/19207More
Citation Formats
44. Gulamova, D. . (2023). EUPHEMISM AS A FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF
STUDENTS’ SPEECH CULTURE.
Modern Science and Research
,
2
(4), 175–181.
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/19207
45.
Toshpulatova Shakhnoza Shuhratovna. (2023). ETYMOLOGY OF TAJIK MARRIAGE
CEREMONY.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(11), 17–23.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue11-05
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
727
46. Toshpo’latova, S. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF CALENDRICAL
CALCULATION AND LENGTH MEASUREMENTS OF KHUF VALLEY TAJIKS IN
THE RESEARCHES OF MS ANDREYEV.
Modern Science and Research
,
2
(10), 291-299.
47. Toshpo‘latova, S. S. (2023). TOJIKLAR MILLIY KIYIM-KECHAKLARI VA
“BESHMORAK” MAROSIMINING ETNOLOGIK TAHLILI.
SCHOLAR
,
1
(28), 395-401.
48. Toshpo’latova, S. (2023). A STUDY OF THE WEDDING CEREMONY OF THE TAJIKS
OF AFGHANISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 84-89.
49. Toshpo’latova, S., & Ashurova, G. (2023). THE HISTORY AND DESCRIPTION OF THE
WORK OF MS ANDREYEV-" ARK BUKHARI".
Modern Science and Research
,
2
(9),
404-409.
50. Toshpo‘latova, S. S., & Naimov, I. N. (2023). MS ANDREYEV–O’RTA OSIYO
XALQLARI ETNOGRAFIYASINING YIRIK OLIMI.
Innovations in Technology and
Science Education
,
2
(8), 1214-1222.
51. Naimov, I., & Toshpo‘latova, S. (2023). MARRIAGE CEREMONY OF TAJIKS IN THE
WORK OF MIKHAIL STEPANOVICH ANDREYEV “TADJIKI
DOLINI
KHUF”.
International Journal of Intellectual Cultural Heritage
,
3
(1), 12-16.