90
TÁLIM – TÁRBIYA BARÍSÍNDA FOLKLORLÍQ SHÍǴARMALARDAN
PAYDALANIWDÍŃ ÁHMIYETI
Maqsudov Jamshid
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Folklor hám etnografiya” qaniygeligi sırtqı bólim 2-kurs studenti
Lola Maxamatdinova
Folklor ham etnografiya kafedrası docenti,
pedagogika ilimleri boyınsha filosofiya doktorı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10460756
Annotaciya. Bul maqalada tálim – tárbiya barısında folklorlıq shıǵarmalardan
paydalanıwdıń áhmiyeti haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi: Folklor, balalar, saz áspab, muzıka, tálim, tárbiya, shıǵarma.
THE IMPORTANCE OF USING FOLKLORE WORKS IN EDUCATION
Abstract. This article talks about the importance of using folklore works in the educational
field.
Key word: folklore, children, the word áspab, music, education, upbringing, artwork.
ЗНАЧЕНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ФОЛЬКЛОРНЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ В
ВОСПИТАНИИ
Аннотация. В этой статье говорится о важности использования фольклорных
произведений в образовательной сфере.
Ключевое слово: фольклор, дети, слово áspab, музыка, образование, воспитание,
художественное произведение.
Xalıqtıń mádeniy qádiriyatları, ruwxıy miyrası, mıń jıllar dawında biziń xalqımız ushın
qúdiretli ruwxıylıq negizi bolıp xızmet etip kelgen. Xalqımız áwladdan – áwladqa ótip kelgen
óziniń tariyxıy hám ruwxıy qádiriyatların hámde ózine tán dástúrlerin házirgi dáwirge
shekem saqlap qalıwǵa muwapıq bolǵan. Bizge shekem saqlap kelingen ruwxıy
qádiriyatlardıń bir bólimin folklorlıq shıǵarmalar quraydı. Bul folklorlıq shıǵarmalardıń
mazmunında insan kamalatın ullıǵlaw tiykarǵı orında turǵan.
Xalıq awız eki dóretiwshiliginde dástanlarda, qosıqlarda, erteklerde insan tárbiyası
hám onıń ádep – ikramlılıq pazıyletleri, tiykarınan kámil insan dıqqat itibarda turǵan. Xalıq
awız eki dóretpelerin keń mániste ádeptanıw, xalıq pedagogikası dep atawımızǵa boladı. Sonı
aytıp ótiw kerek boladı folklorlıq shıǵarmalardıń qaysı forması bolmasın onda sol xalıqtıń
91
kóz qarasları, úrp – ádetleri, dástúrleri óziniń ol yamasa bul tárepleri sáwlelengen boladı.
Xalıq dóretiwshiligi ádeptanıwı onıń tálim ham tárbiyalıq táreplerin ashıp beriwde gáressiz
jıllarında kóplegen jumıslar ámelge asırıldı.
Xalıq awız eki dóretiwshiligi qay túri bolıwınan tısqarı olardıń barlıǵı kámil insandı
tárbiyalawǵa úlken úles qosadı. Áyyemgi zamanlarda kempir apalarımız, baqsılarımız,
shayırlarımız bala tárbiyasında xalıq muzıkasınan, xalıq qosıqlarınan, dástanlardan
paydalanǵanlar. Bul dóretpelerdi xalqımız toy merekelerinde, qız – jigitler geshteklerinde,
qızlar seyillerinde saz ásbapları járdeminde yaǵnıy dástanlardı, xalıq qosıqların atqarıw áyyemnen
milliy dástúrimiz bolıp esaplanǵan. Usılardıń nátiyjesinde xalqımız tárepinen qalaberse ullı
ulamalarımız tárepinen muzıka saz ásbapları jaratılǵa n.
Xalqımızdıń milliy saz ásbapları bolǵan qobız, ala moynaq duwtar, shıńqobız, nay,
girjek hám taǵı basqada saz ásbaplardıń járdeminde milliy xalıq qosıqları hám namaları
atqarılıp kelingen. Jırawlar hám baqsılar tárepinen batırlıq, ashıqlıq dástanları xalqımız
jıynalǵan qurlarda jırlanıp, atqarılıp kelingen. Biz ushın joqarıda aytıp ótilgen saz ásbapları
ózine tán álemi muzıkası sırlı sıyqırlı dúnya. Haqıyqatında da duwtar shertildime barlıq
adam ózgeshe bir sezimge beriledi hám tabiyattaǵı barlıq janlı - jansız nárseler
sıyqırlanǵanday boladı. Xalqımız arasında muzıka hám muzıka ásbapları haqqında tómendegi
pikirler bar.
Áyyemgi zamanlardan baslap ayırım saz ásbapları járdeminde gúllerdi, eginlerdi
ósirgen, gúllerdiń ǵunshalarınıń ashılıwına járdemlesken. xalıq qosıqların, dástanlardı aytqan
baqsılar saz ásbaplarında sheber sherte alatuǵın bolǵan. Bul saz ásbaplarınıń barlıǵı áyyemgi
tariyxǵa iye bolǵan xalqımızdıń ruwxıy qádiriyatlarınan biri bolıp esaplanadı. Perzentlerimizdi
azat hám demokratiyalıq jámiyetimizdiń múnásip ulları etip tárbiyalaw máselesi ruwxılıqtıń
tiykarǵı baǵdarın quraydı. Xalqımız tárepinen jaratılǵan biybaha xalıq awız eki dóretiwshiligi
úlgilerin ósip kiyatırǵan jaslarımızǵa balalıq waqıtlarınan baslap sińdirip barıwı zárúr bolıp
esaplanadı. Bul ushın:
- birinshiden mektep jasındaǵı balalarǵa kishi jastan baslap úzliksiz ráwishte xalıq
awız eki dóretiwshiligi bolǵan folklorlıq shıǵarmaları menen tanıstırıp barılıwı kerek.
- ekinshiden mektep jasındaǵı balalarǵa xalıq saz ásbapları menen “Úshinshi mıń
jıllıqtıń balası” bolǵan tayanısh tiykarında tanıstırıp barıw zárúr.
- úshinshiden mektep jasındaǵı balalardıń xalıq awız eki dóretiwshiligi menen
tanıstırıwshı tárbiyashıları ózleri xalıq awız eki dóretiwshiligi haqqında tereń teoriyalıq
bilimlerge iye bolıwı kerek.
92
Joqarıda keltirilgen talaplar tiykarında oqıw orınlarında tálim–tárbiya jumısların
shólkemlestirilse keleshekte salamat áwladdı tárbiyalawǵa imkaniyatlar jaratılǵan boladı.
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. –
2022. – Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL
AND PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION
BASES& MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING
ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
93
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
13.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
14.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
15.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
16.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
17.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
18.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
19.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research.–2023.–Т. 3. – №. 09. – С. 282-284.
20.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
21.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
22.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
23.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture.–2023.–Т. 4. – №. 1. – С. 719-725.
94
24.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
25.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
26.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
27.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
28.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
29.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
30.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research.–2023.–Т. 2. – №. 10. – С. 849-855.
31.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
32.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
33.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
34.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
35.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
36.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
37.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
95
38.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
39.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
40.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
41.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
42.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
43.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
44.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
