195
YOSHLAR TARBIYASIDA MUSIQANING AHAMIYATI
Mirazolimova Gulshanoy
Andijon davlat pedagogika instituti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10498482
Annotatsiya.
Ushbu maqolada o’sib kelayotgan yosh avlodning ta’lim va tarbiya
jarayonida musiqa va san’atning keng qamrovidagi o’rni hamda buni oiladan boshlash muhim
vazifa ekanligi nazarda tutilgan.
Maqolada shuningdek musiqa nafaqat tarbiyada balki bolaning fantaziyasini, tassavur
qilishini va ijodkorlik salohiyatini oshirishda ham muhim ahamiyatga ekanligio haqida ham so`z
yuritilgan.
Kalit so`zlar:
Musiqa, tarbiya, ong, fantaziya, psixologiya, qobiliyat, musiqiy ong.
IMPORTANCE OF MUSIC IN YOUTH EDUCATION
Abstract.
In this article, the role of music and art in the education and upbringing process
of the growing young generation is considered and it is an important task to start it from the family.
The article also mentions that music is important not only in education, but also in
increasing a child's fantasy, imagination and creative potential.
Key words:
Music, education, consciousness, fantasy, psychology, ability, musical
consciousness.
ВАЖНОСТЬ МУЗЫКИ В ОБРАЗОВАНИИ МОЛОДЕЖИ
Аннотация.
В данной статье предполагается, что место музыки и искусства в
образовании и воспитании подрастающего молодого поколения является важной задачей,
которую следует начинать с семьи.
В статье также упоминается, что музыка важна не только в образовании, но и в
развитии фантазии, воображения и творческого потенциала ребенка.
Ключевые слова:
Музыка, образование, сознание, фантазия, психология,
способности, музыкальное сознание.
Kishilik jamiyatining vujudga kelish jarayoni uzoq o’tmishga borib taqaladi. O’z navbatida
o’tmishni o’rganish har bir davrning dolzarb masalalaridan biri bo’lib kelgan. Arxeologiya fani
ham tarixning tarkibiy qismi bo’lib, ijtimoiy fanlar orasida alohida o’rin tutadi. Ma’lumki,
arxeologlar yodgorliklarni qazib o’rganish jarayonida turli-tuman manbalarga duch keladilar. Bu
manbalardan ilmiy foydalanish uchun arxeologlar birinchi navbatda, topilmalarni avaylab yerdan
196
olish, uni qotirish (konservasiya) va qayta ta’mirlash (restavrasiya) hamda boshqa bir qancha
ishlarni amalga oshirish kerak.
Musiqa san`ati qachon va qayerda paydo bo`lgan? Bu savolga javob berish uchun
insoniyatning qadimiiy tarixiga nazar tashlash lozim. Ma`lum bo`ladiki, boshqa san`atlar ( raqs,
rassomlik va b.) kabi musiqa san`tining rivojlanishi asta-sekinlik bilan paydo bo`la boshlagan.
Ibtidoiy odam o`zlgini anglash jarayonida musiqa muhim o`rin tutgan. Chunki musiqa vositasida
uning mashaqqatli mehnatlari, atrof muhitga bo`lgan faol munosabati yotadi. Ibtidoiy hayot
tuzumi insoniyat tarixida uzoq iz qoldirdi.
Ibtidoiy tuzumdagi insonlarning aqlan rivojlanishiga o`z xissasini qo`shgan musiqa
bugungi kunga kelib nafaqat bolalarning balki yoshi katta insonlarning tarbiyasiga ham ta`sir
ko`rsata boshladi va shu sababli musiqa ta`siri, musiqiy ong degan tushunchalar ommalasha
boshladi.
Musiqani bolaning rivojlanishiga ijobiy ta'siri ajdodlarimiz tomonidan ilgari qayd etilgan.
Keyinchalik, ushbu sohada olib borilgan ko'plab tadqiqotlar natijasi sifatida, musiqaning
yoshligidan bolalardagi fikrlash, xotira, tasavvurni shakllantirishga hissa qo'shganligi aniqlandi
Olimlar homiladorlikning o'n to'qqizinchi haftasidan boshlab xomilaning tashqi dunyodan
tovushlarni qabul qila boshlashini isbotladilar, shuning uchun kelgusi onaga jim klassik musiqani
tinglash tavsiya etiladi. Mozartning musiqiy bolalarining ta'siri ayniqsa samarali. Terapevtik va
tasalli ta'sirga ega bo'lib, u hatto tug'ilmagan bolalarga ham ta'sir qiladi: meva taniqli bastakorning
asarlari bilan tugaydi. Tug'ilganidan keyin onalar muntazam Mozartni tinglagan bolalar yanada
xotirjam bo'lishdi.
Sizda tabbiyki bolalar uchun qanday musiqa tanlash kerak degan savol paydo bo`lishi
mukin va ushbu savolga menda javob ham bor. Musiqa bolalarning salomatligiga va ularning
jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, perinatal davrda tengdoshlariga
qaraganda klassik musiqaga biriktirilgan bolalar o'tirishga, suhbatlashish va gapirishga
kirishadilar. Musiqa tovushi eshitilganda, inson miyasi musiqiy yozuvlarga mos keladigan
tovushlarni qabul qiladi. Shu bilan birga, ba'zi bir nerv hujayralari tovush to'lqinlariga reaktsiyaga
kirishadi, buning natijasida asab kuchlanishini yo'qotish, tinchlantirish. Musiqani bolaning ruhiga
ijobiy ta'siri ham, bu dunyoga nisbatan sezgirlik va hissiy oshkoralikni keltirib chiqaradi.
Keyinchalik chaqaloq atrofdagi odamlarning kayfiyatini baholab, ular bilan o'zaro munosabatlarni
sezilarli darajada engillashtiradigan vakolatga ega bo'ladi.
Musiqani o'smirga qanday ta'sir qilishini alohida ta'kidlash kerak. Harmonli tovushlar
hormonal
portlashning
murakkab
davrida
ogohlantiruvchi-inhibisyon
jarayonlarini
197
muvozanatlashtiradi. Shu bilan birga, klassik bestecilerin musiqiy kompozisyonları turli xil ta'sir
qiladi:
Xavotir va noaniqlik tuyg'usini bartaraf etish uchun, Strauss valslari, Chopin va
Rubinshteynning musiqasi o'xshaydi;
Schubert, Betxoven, Brahms asarlarida osoyishtalikka erishish;
Liszt, Mozart, Xachaturianlarning musiqasi hayotning ko'tarilishiga yordam beradi;
Ular Haydn va Bachning musiqasini tajovuz qilishadi;
Yig'ilishni kuchaytirish uchun Chaykovskiy, Mendelssohn, Debussy yordam
beradi.
Bolalar uchun musiqa, ularning intellektual, jismoniy va hissiy rivojlanishiga qoʻshimcha
oʻlan yoʻl ochadi. Musiqa, ularning tinglovchi hissiyatlarini, koordinatsiyalarini va ijodiy fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirishda yaxshi bir vosita boʻlib, ularni ijodiy va san'atkorona qiziqishiga
yoʻnaltirishda muhim rol oʻynaydi.
Bolalar musiqa orqali oʻz qoʻshiq va raqslarini oʻrganib, ijro etish orqali oʻzlarining iftixor
va muvaffaqiyat hissiyatlarini his qilishadi. Bu, ularning oʻz xarakterlarini, jismoniy
rivojlanishlarini va ijodiy salohiyatlarini oʻrganishda yordam bera olishi mumkin.
Musiqa tarbiyasining bolalar uchun ahamiyati uning hissiyotlarni ifodalash, ijodiy va ijodiy
sohalar boʻyicha rivojlanishga yordam bera olishidir. Yosh yoshda oʻquvchilarga musiqa orqali
bir-biriga qoʻshiq va qiziqarli oʻyinlar oʻrganish, ularni ijodiy fikrlashlarini rivojlantirishda
yordam bera oladi.
Musiqaning yana bir foydali tomonlaridan biri bu musiqa orqali bolalarni tarbiyalash
mumkin. Musiqa, bolalar uchun oʻyin, oʻquv materiali va hissiyotlarini ifodalash uchun samarali
bir vosita boʻlib hisoblanadi. Quyidagi koʻrsatmalardan foydalanib, bolalarni musiqa orqali
tarbiyalash mumkin:
1. Yosh bolalarga musiqa tinglovchi boʻlishi: Bolalar musiqa orqali ifodalangan tinglov va
rythmni sezib olishadi. Ular uchun qoʻshiq va asarlar orqali dunyo bilan tanishish, til oʻrganish va
ijodiy rivojlanish muhim boʻladi.
2. Musiqa tinglovchi oʻqitish: Bolalarga musiqa bilan bogʻliq soʻzlar oʻqish, rythmni
oʻrganish, qoʻshiq tushunchalarini tushunish uchun interaktiv darslar tashkil etish mumkin. Bu,
ularning qoʻshiqni yaxshi tushunishini va oʻz qoʻshiq va matnlarini yaratishini oʻrganishiga
yordam bera olishi mumkin.
198
3. Musiqaviy oʻyinlar va qoʻshiq: Bolalarga qiziqishlariga mos musiqaviy oʻyinlar va
qoʻshiqlar orqali rivojlantirilgan oʻyinlar oʻrganishlari va yaxshi vaqtda musiqa tinglashlari uchun
oʻyinlar tashkil etish.
4. Musiqa ijro etish: Bolalarni musiqa asarlari yaratish, qoʻshiqni ijro etish yoki sahnada
oʻynash orqali ijodiy rivojlanishi uchun qoʻshiqni yaratish va ijro etishning amaliy jihatlari
boʻyicha darslar tashkil etish.
Musiqa, bolalar uchun hissiy, jismoniy, va ijodiy rivojlanishlarini taʼminlashda katta
ahamiyatga ega boʻlib, ularni dunyo bilan bogʻliq hissiyotlarini tushunishda yordam bera oladi.
Xulosa qilib aytadigan bo`lsak uoshlar tarbiyasida musiqa, ularning jismoniy, intellektual
va hissiy rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega. Quyidagi sabablarga koʻra, musiqa yoshlarning
barcha turdagi rivojlanishlariga taʼsir qilishi mumkin:
Jismoniy rivojlanish: Musiqa, boshqaruv va motor koordinatsiyalarini rivojlantirishga
yordam bera oladi. Raqslar, qoʻshiqlarni ijro etish yoki musiqa asarlari yaratish, jismoniy
koordinatsiyalarni oʻrganishga yordam bera oladi.
Hissiyotlar va emotsiyalar: Musiqa, hissiyotlarni ifodalash va emotsiyalarni boshqarish
uchun ajoyib vosita hisoblanadi. Yoshlar musiqa orqali sevgi, kulguli, xursandlik yoki
haqiqiy turmush tarziga oid emotsiyalarni tushunishlari mumkin.
Til oʻrganish: Musiqa, tilni oʻrganishda ham muhim rol oʻynaydi. Qoʻshiqlar orqali soʻzlar
va soʻzlar orqali tillarini oʻrganish, til qobiliyatlari va lugʻatni rivojlantirishga yordam bera
oladi.
Ijodiy rivojlanish: Musiqa, yoshlarga ijodiy fikrlash va yaratish imkoniyatlarini oʻrnatishda
oʻzaro aloqani rivojlantiradi. Qoʻshiq yozish, qoʻshiqni ijro etish, musiqa asarlari yaratish
va sahnada oʻynash, ularning ijodiy salohiyatlarini rivojlantirishda muhimdir.
Tinglovchi boʻlish: Musiqa, yoshlar orasidagi aloqalarni oʻrgatishda oʻzak yordam bera
oladi. Bir-biriga qoʻshiq tushuntirish, jamoa qoʻshiq orqali birgalikda faol boʻlish, ularni
doʻstlari bilan birlashtirishda tinglovchi boʻlishlarini rivojlantirishda qoʻshiq asar qiladi.
Musiqa, yoshlar tarbiyasida ijodiy, hissiy va jismoniy rivojlanishlarini oʻrtasida
moslashgan va ularga keng koʻlamli faoliyat imkoniyati beradigan muhim bir vositadir.
REFERENCES
1.
Sharipova G. “Musiqa va uning o’qitish metodikasi” Toshkent-2006;
2.
Hasanova X. “Qo’shiqlar sehri” Toshkent-2012;
3.
Karimova D., Yakubova Sh. “Bolalar musiqa asarlari ustida ishlash” Toshkent-2016;
199
4.
Umumta’lim maktablarining musiqa darsliklari (1-5 sinflar)
5.
http://www.ZiyoNET
6.
http://www.Google.ru.
7.
Гулов, С. Н. (2018). РОЛЬ ЛИДЕРА НАЦИИ В РАЗВИТИИ ЭЛЕКТРОННЫХ
СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ. Вестник Таджикского национального
университета. Серия филологических наук, (2), 256-259.
8.
Гулов, С. Н. (2020). СОВРЕМЕННОЕ ПРЕПОДАВАНИЕ МУЗЫКИ. ПОДХОДЫ И
ИННОВАЦИИ. Проблемы педагогики, (3 (48)).
9.
Гулов, С. Н. (2020). МУЗЫКА И ЕЁ ВОЗДЕЙСТВИЕ НА ПСИХИЧЕСКУЮ
ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ЧЕЛОВЕКА. Вестник науки и образования, (21-2 (99)).
10.
Хасанов, Х. Р. (2020). Культура и искусство в эпоху Амира Темура и темуридов.
Вестник науки и образования, (21-2 (99)).
11.
Yarashev, J. Т. (2013). “Bukhorcha” and “Mavrigi” song classes–as a national and noetic
spiritual values of the Uzbek nation. ТРАДИЦИОННАЯ И СОВРЕМЕННАЯ
КУЛЬТУРА: ИСТОРИЯ, АКТУАЛЬНОЕ ПОЛОЖЕНИЕ, ПЕРСПЕКТИВЫ, 114.
