FACTORS AFFECTING THE EXCHANGE RATE

376

VALYUTA KURSIGA TA’SIR KO‘RSATUVCHI OMILLAR

Abduraximova Mashxura Baxrombekovna

Bank-moliya akademiyasi magistratura talabasi

https://doi.org/10.5281/zenodo.10684669

Annotatsiya.

Mazkur maqolada valyuta kursiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar haqida so’z

boradi. Shuningdek maqolada iqtisodiy jarayon va makroiqtisodiy muammolar va ularning

yechimlariga alohida to’xtalib o’tilgan.

Kalit so’zlar:

integratsiya jarayonlarining chuqurlashishi, milliy iqtisodiyotlarning o‘zaro

bog‘liqligi, makroiqtisodiy muammolar.

FACTORS AFFECTING THE EXCHANGE RATE

Abstract.

This article talks about the factors affecting the exchange rate. The article also

focuses on the economic process and macroeconomic problems and their solutions.

Key words:

deepening of integration processes, interdependence of national economies,

macroeconomic problems.

ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА ВАЛЮТНЫЙ КУРС

Аннотация.

В данной статье говорится о факторах, влияющих на валютный курс.

В статье также уделяется внимание экономическому процессу и макроэкономическим

проблемам и их решениям.

Ключевые слова:

углубление интеграционных процессов, взаимозависимость

национальных экономик, макроэкономические проблемы.

Iqtisodiy hayotning tobora o‘sib borayotgan baynalmilallashuvi va uning globallashuvi,

integratsiya jarayonlarining chuqurlashishi, milliy iqtisodiyotlarning o‘zaro bog‘liqligi bugungi

kunda jahon iqtisodiyoti rivojlanishining eng muhim unsuridir. Bunday sharoitda davlat iqtisodiy

siyosatining vositasi sifatida valyuta kursining o‘rni tobora ortib bormoqda. Valyuta kursi

darajasiga va uning dinamikasiga ta’sir qilish orqali davlat asosiy makroiqtisodiy muammolarni

hal qilishga intiladi. Shu bilan birga, zamonaviy ochiq iqtisodiyotda iqtisodiy siyosat vositalarini

tanlash va umuman, uning samaradorligi ko‘p jihatdan qo‘llaniladigan valyuta kursi rejimiga

bog‘liq.

O‘zbekistonda iqtisodiyot tarkibini diversifikatsiya qilish va uning raqobatbardoshligini

oshirish, iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga bozor mexanizmlarini izchillik bilan joriy etish,

kambag‘allikni qisqartirish va aholi farovonligini oshirish, raqamli iqtisodiyotni jadal

rivojlantirish, davlat kompaniyalarini transformatsiya qilish, davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini

377

kamaytirish orqali barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash hozirgi kunda amalga oshirilayotgan

iqtisodiy islohotlarning ustuvor yo‘nalishlarini tashkil etadi.

Mazkur iqtisodiy islohotlar doirasida iqtisodiyotda transformatsiya va institutsional

islohotlarni izchil davom ettirish, mamlakatda qulay investitsion va ishbilarmonlik muhitini

ta’minlash hamda muvozanatlashgan pul-kredit siyosatini amalga oshirish yuzasidan tadqiqot

ishlarini amalga oshirish zaruriyatini ko‘rsatib beradi.

Bugungi kunda O‘zbekiston milliy valyutasining barqarorligi masalasi mamlakat uchun

alohida dolzarblik kasb etmoqda. Mamlakat milliy valyutasi so‘mning hozirgi bosqichda

qadrsizlanib borayotganligi va unga ta’sir etuvchi omillarni o‘rganish va ularni bartaraf etishga

qaratilgan sa’y-harakatlarni olib borilishi kechiktirib bo‘lmaydigan vazifalar bo‘lib, mazkur

masala mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga rahna soluvchi asosiy tahdidlarlardan biri bo‘lib

qolmoqda.

Uning tebranishlari moliya bozoriga va shu bilan birga iqtisodiyotning boshqa

tarmoqlariga ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatayotganligi sababli va pulning o‘zi tovarlar va

xizmatlar tannarxining yagona o‘lchovi bo‘lganligi sababli, milliy valyuta muhim omilga aylanib

bormoqda hamda milliy iqtisodiyotni rivojlantirish va uning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda

asosiy ta’sir kuchiga ega bo‘lmoqda.

Shu o‘rinda ta’kidlashimiz joizki, 2022 yil boshidan to shu yil mart oyiga kelib, so‘m

dollarga nisbatan 6,8 foizga qadrsizlandi. Agar butun 2021 yil mobaynida so‘mning qadrsizlanishi

dollarga nisbatan 3.4 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2022 yilning atigi 2,5 oyi ichida so‘m

qadrsizlanishi ikki baravarga o‘sishga ulgurdi. Rasmiy kurs joriy yilning mart oyida keskin oshib,

maksimal o‘sish nuqtasi 11571 so‘m bo‘ldi. May oyi o‘rtalariga kelib, kurs 11200 so‘mdan pastlay

boshladi va muntazam pasaya borish tendentsiyasini ko‘rsatdi. Hatto iyul oyida kurs yil boshidagi

10 800 so‘mlik ko‘rsatkichgacha tushdi. Ammo, 2022 yil 10 oktyabrda dollar kursi yana 11000

so‘mlik dovondan oshib o‘tdi. Markaziy bank 2022 yil 18 noyabrda e’lon qilgan valyuta kurslari

ma’lumotida dollar kursi 11220 so‘mga etgani ma’lum qilindi va bunda so‘mning qadrsizlanishi

davom etayotganligi kuzatilmoqda. Mavjud beqarorlik sharoitida esa ushbu masalani o‘rganish

taqoza etiladi va muayyan echimlarini ko‘rsatish orqali davlat siyosatining samarali yo‘nalishlari

ochib beriladi va buning natijasida milliy valyuta barqarorligi asnosida mamlakatning iqtisodiy

xavfsizligini ta’minlashga erishiladi. Chunki, milliy valyuta barqarorligisiz mamlakatning

makroiqtisodiy barqarorligiga erishish mumkin emas. Shunga ko‘ra, maqolaning asosiy maqsadi

valyuta kursini barqarorlashtirish bo‘yicha yo‘nalishlarni ishlab chiqish, milliy valyuta kursining

378

o‘zgarishining mamlakat iqtisodiy rivojlanishiga ta’sirini aniqlashtirish orqali iqtisodiy

xavfsizlikka tahdidlarni zaiflashtirishdir.

J.Tobinning xulosasiga ko‘ra, hukumat va Markaziy bank, moliyaviy aktivlarga bo‘lgan

talab va ular taklifini boshqarish, ularning daromadliliga ta’sir etish orqali kapitalning investorlar

uchun maqbul bo‘lgan daromad me’yoriga ta’sir etishlari mumkin. Agar monyyetar hokimiyat

kapitalning kutilayotgan, investorlar uchun maqbul bo‘lgan daromad me’yorini pasaytirmoqchi

bo‘lsa, u holda, real kapitalga investitsiyalar sifatida aktsiyalar daromadining bozor me’yoriga

ta’sir etishlari mumkin.

J.Tobinning ushbu xulosasi O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun muhim amaliy ahamiyat kasb

etadi. Buning sababi shundaki, respublikamizda so‘nggi yillarda baholarning o‘sishi va milliy

valyutaning qdrsizlanish sur’atlari yuqori bo‘lganligi sababli moliyaviy aktivlarning, shu

jumladan, aktsiyalarning investitsion jozibadorligini ta’minlash imkoni bo‘lmadi. O’z navbatida,

inflyatsiya va milliy valyutaning devalvatsiya sur’atini pasaytirish hukumat va Markaziy bankning

vakolatlari doirasidagi masalalardir.

M.Fridmenning fikriga ko‘ra, Markaziy bank pullar taklifini tartibga solish uchun yyetarli

darajadagi imkoniyatlarga ega bo‘lib, inflyatsiya sof pul fenomeni bo‘lgani holda, ko‘p omilli

jarayon emas. Shu boisdan, pul massasini tartibga solish yo‘li bilan inflyatsiyani jilovlash mumkin

va bu vazifani faqatgina Markaziy bank bajara oladi.

M.Fridmen Markaziy bankning inflyatsiyani jilovlay olish imkoniyatitga haddan ziyod

yuqori baho berib yubordi. Holbuki, Markaziy bankning inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi

nomonyyetar omillarga ta’sir etish imkoniyati cheklangan. Masalan, O‘zbekiston Resublikasida

inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi asosiy nomonyyetar omillardan biri bo‘lib, tabiiy monopoliyalar

mahsulotlari va baholarining o‘sishi hisoblanadi. Markaziy bank esa, tabiiy monopoliyalarning

baho siyosatiga ta’sir ko‘rsata olmaydi.

Shuningdek, Markaziy bankning talab inflyatsiyasiga ta’sir ko‘rsatish imkoniyati ham

cheklangan. Buning sababi shundaki, talab inflyatsiyasi ishlab chiqarish quvvatlari tovarlarga

bo‘lgan talabni qondira olmay qolganda yuzaga keladi. Demak, talab inflyatsiyasi bevosita

tovarlar ishlab chiqarish bilan bog‘liq. Markaziy bank esa, tovarlarni ishlab siqarish jarayonlariga

bevosita ta’sir ko‘rsata olmaydi.

M.Fridmen pul massasining yillik o‘sish sur’ati qat’iy ko‘rsatkich sifatida belgilab

qo‘yilishi va mazkur ko‘rsatkichning bajarilishini Markaziy bank tomonidan nazorat qilinishi

shart ekanligini ilmiy jihatdan asoslab berdi. U dastlab pul massasining yillik o‘sish ko‘rsatkichini

4% darajasida belgilashni taklif qilgani holda, pul massasining o‘sishi pirovard mahsulot

379

bahosining uzoq muddatli davriy oraliqdagi barqaror o‘sishiga asoslanishi lozim, degan xulosaga

keldi.

M.Fridmenning ilmiy xulosasiga ko‘ra, pul massasining yillik 3-5 foiz darajasida o‘sishi

makroiqtisodiy o‘sish sur’atlarining barqarorligini ta’minlash imkonini beradi. Agar pul

massasining yillik o‘sish sur’ati 5 foizdan yuqori bo‘lsa, u holda, inflyatsiya darajasining oshishi

yuz beradi; agar pul massasining yillik o‘sish sur’ati 3 foizdan past bo‘lsa, u holda, yalpi ichki

mahsulotning o‘sishi sekinlashadi.

M.Fridmenning mazkur pul qoidasi hozirgi davrda ham amaliy ahamiyatga ega: dunyoning

ko‘plab mamlakatlarida, shu jumladan, AQSh va yevrohudud mamlakatlarida hozirgi davrda pul

massasining o‘sish sur’atini nazorat qilish markaziy banklar monyyetar siyosatining taktik

maqsadi hisoblanadi.

F.Mishkin pullar taklifini tartibga solishda Markaziy bankning ochiq bozor va diskont

operatsiyalari muhim o‘rin tutishini e’tirof etadi va shu bilan birga, ochiq bozor operatsiyalarining

bir qator afzalliklarga ega ekanligini ta’kidlaydi. Uning fikriga ko‘ra, Markaziy bankning ochiq

bozor operatsiyalari quyidagi afzalliklar ega:

1. Ochiq bozor operatsiyalari FZTning tashabbusi bilan amalga oshiriladi va uning hajmi

FZT tomonidan nazorat qilinadi. Diskont operatsiyalarini amalga oshirishda esa, bunday nazorat

mavjud emas. Diskont operatsiyalarida FZT, diskont stavkasini o‘zgartirish yo‘li bilan,

banklarning diskont ssudalariga bo‘lgan talabini oshirishi yoki kamaytirishi mumkin, ammo

diskont ssudalari hajmini to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazorat qila olmaydi.

2. Ochiq bozordagi operatsiyalar aniq va moslashuvchan bo‘lib, ular har qanday hajmga

ega bo‘lishi mumkin. Agar Markaziy bank zaxirani yoki pul bazasini sezilarsiz darajada

o‘zgartirishni maqsad qilgan bo‘lsa, u holda, kichik summadagi qimmatli qog‘ozlarni sotib olish

yoki sotish yo‘li bilan maqsadiga erisha oladi. Agar Markaziy bank zaxiralarni sezilarli darajada

o‘zgartirmoqchi bo‘lsa, u holda, juda katta summadagi qimmatli qog‘ozlarni sotadi yoki sotib

oladi.

3. Ochiq bozordagi operatsiyalar oson qaytariluvchanlik mazmuniga ega. Agar FZT ochiq

bozor operatsiyalarini amalga oshirishda xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lsa, operatsiyani zudlik bilan

bekor qilishi mumkin. Agar FZT ochiq bozordan qimmatli qog‘ozlarni katta miqdorda sotib

olayotganligi tufayli banklararo kreditlarning foiz stavkasi juda pasaygan bo‘lsa, u holda, FZT

qimmatli qog‘ozlarni sotishni boshlaydi.

V.Krolivetskayaning xulosasiga ko‘ra, Markaziy bank pullar taklifining iqtisodiyotga

ta’sirini yaratilgan pullarni milliy iqtisodiyotga qaysi kanallar orqali kirib kelayotganligini hisobga

380

olgan holda ko‘rib chiqish zarur. Pullar taklifining u yoki bu kanaliga bog‘liq ravishda yangi

pullarning foiz stavkalariga, milliy iqtisodiyotga ajratiladigan kreditlar hajmiga, davlat xarajatlari

darajasiga, umumiy talabga va iqtisodiy o‘sish sur’atlariga ta’siri yuzaga keladi.

J.Teylorning monyyetar qoidasiga ko‘ra, Markaziy bank, inflyatsiya darajasining

o‘zgarishi va ishlab chiqarishning real o‘sish sur’atlarining tebranishiga javob reaktsiyasi sifatida

nominal foiz stavkalarini o‘zgartirish imkoniyatiga ega, ya’ni Markaziy bank iqtisodiyotdagi

tsiklik tebranishlarni minimallashtirish imkoniga ega.

Ammo, bir guruh iqtisodchi olimlarning fikriga ko‘ra, Teylorning monetar qoidasining

asosiy kamchiligi shundaki, inflyatsiyaning GEP ko‘rsatkichlari va YaIM muhim monyyetar

indikatorlarni (pul agregatlari, kredit multiplikatori, valyuta kursi, byudjet defitsiti) to‘liq aks ettira

olmasligi mumkin.

MakKallum tomonidan taklif etilgan pul qoidasining mohiyati quyidagilarda namoyon

bo‘ladi:

–

monyyetar siyosatning asosiy instrumenti foiz stavkasi emas, balki pul agregatlarini

tartibga solishdir;

–

pul bazasi nominal YaIMning dinamikasi va pullarning aylanish tezligiga bog‘liq

ravishda tartibga solinadi;

–

Markaziy bankning pul bazasi orqali pullar taklifiga ta’sir etish imkoniyati bevosita

majburiy zaxira stavkalari darajasiga bog‘liq;

–

pul

qoldiqlarini

monyyetar

siyosat

instrumenti

sifatida

foydalanishni

murakkablashtiradigan omil bo‘lib, pullarga bo‘lgan talabning barqaror emasligidir.

B.MakKallum Teylor qoidasini amaliyotga tatbiqi masalasini AQSh, Buyuk Britaniya va

Yaponiya mamlakatlari misolida tadqiq qildi va bunda asosiy e’tiborini foiz stavkalari va pul

bazasining haqiqatdagi darajalari bilan Teylor qoidasi bo‘yicha shakllangan darajalarini qiyosiy

tahlil qilishga qaratdi.

J.Keynsning nazariy qarashlariga ko‘ra, davlat hokimiyati mamlakat ichidagi foiz

me’yoriga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir etish imkoniyatiga ega bo‘lmagan davrlarda savdo balansining

ijobiy saldosini ko‘paytirishga qaratilgan chora-tadbirlar davlatning ixtiyoridagi xorijga

investitsiyalar hajmini oshirishning yagona vositasi edi.Shu bilan birga, savdo balansining qulay

saldosining nodir metallar oqimiga ta’siri ichki foiz me’yorini qisqartirishning yagona bilvosita

vositasi edi.

E.Xansenning pullar taklifi xususidagi ilmiy-nazariy qarashlarining mazmuni

quyidagilardan namoyon bo‘ladi:

381

–

milliy daromad pullar miqdorining funktsiyasidir;

–

pullar miqdori ikkilamchi, ammo muhim rol o‘ynaydi;

pul siyosati iqtisodiyotning barqarorligiga erishishning yagona samarali usuli bo‘lishi

mumkin emas, biroq, u ushbu maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan moliya siyosati bilan,

hukumat siyosatining boshqa yo‘nalishlari bilan muhim yordamchi rolni o‘ynashi mumkin.

E.Xansen milliy daromadni o‘sishida asosiy o‘rinni likvidlilikni afzal bilish

funktsiyasining, investitsion va iste’mol funktsiyalarining foizga nisbatan elastikligida deb

hisoblaydi: agar likvidlilikni afzal bilish funktsiyasining foizga nisbatan elastikligi yuqori bo‘lsa

(0,5 dan 2 gacha), investitsion va iste’mol funktsiyalarining ham foizga nisbatan elastikligi yuqori

bo‘lsa, unda unda barcha yangi pullar xarajatlarni amalga oshirishga mo‘ljallangan daromadga

nisbatan qo‘shimcha sifatida qaralmaydi, demak, pullarning bir qismi ko‘zda tutilmagan holatlar

yuz berganda ishlatish uchun jamg‘arib qo‘yiladi[Xansen E., 2006].

Amerikalik iqtisodchi Laurens Bollning ta’kidlashicha, Markaziy bank pul taklifini

optimal olib borish uchun pulga bo‘lgan talabni aniqlashi va unga ta’sir etuvchi omillarni tahlil

qilishi lozim. Hususan, pulga bo‘lgan talabga milliy daromad bilan foiz stavkaning ta’sirini alohida

baholagan. Ikkinchi Jahon urushidan keyingi statistik ma’lumotlar asosida tahlillariga ko‘ra pulga

bo‘lgan talab bilan milliy daromad o‘rtasida elastiklik 0,5 ga teng bo‘lgan bo‘lsa, foiz stavka bilan

pulga bo‘lgan talab o‘rtasida elastiklik sezilarsiz bo‘lib, u -0,05 ga tengligi ko‘rsatilgan.

Laurens Bollning xulosalarini mamlakatimizga qo‘llashda bir muammoga duch kelamiz.

Biz va bizga o‘xshash davlatlar amaliyotida pulga bo‘lgan talabga boshqa omillar ham ta’sir

ko‘rsatadi. Hususan, bunday omillarga milliy valyutaning almashinuv kursini kiritishimiz

mumkin. Chunki milliy valyutamiz yyetarli darajada jamg‘arish funktsiyasini bajara olgani yo‘q.

Lukas Benetti, Robert Lukas va boshqalar 1851 yildan boshlab 2015 yilga qadar statistik

ma’lumotlar asosida 31 davlatda M1 agregatiga bo‘lgan talabni o‘rganishgan. Ular pulga bo‘lgan

talabni aniqlashda ikki yo‘nalishda ilmiy ishlar olib borgan. Birinchi yo‘nalishda, pulga bo‘lgan

talabga pul aylanish tezligi bilan qisqa muddatli foiz stavkaning ta’siri o‘rganilgan bo‘lsa, ikkinchi

yo‘nalishda pulga bo‘lgan talabga YaIM va qisqa muddatli foiz stavkaning ta’siri o‘rganilgan.

Ularning yakuniy xulosalariga ko‘ra, ushbu ko‘rsatkichlarning pulga bo‘lgan talabga ta’siri AQSh

va Buyuk Britaniyada sezilarli bo‘lgan. Shuningdek, ushbu ko‘rsatkichlarnig pulga bo‘lgan

talabga ta’siri inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lgan davlatlarda ham sezilarli bo‘lgan. Inflyatsiya

darajasi past bo‘lgan davlatlarda ta’sir turlicha bo‘lgan. Jumladan, pul aylanish tezligi bilan qisqa

muddatli foiz stavkalarning ta’siri bu kabi davlatlarda ko‘proq kuchga ega bo‘lgan.

382

Jonaten Benchimol uy xo‘jaliklarining pulga bo‘lgan talabini AQSh misolida tahlil qilgan

olimlardan biri hisoblanadi. Uning tahlillarida aholi iste’moli va jamg‘armasi bilan foiz stavkaning

elastikligi tekshirilgan. Empirik tahlillar natijalariga ko‘ra inflyatsiya yuqori bo‘tgan davrlarda,

ya’ni 1970 yillarda ushbu ko‘rsatkichlar o‘rtasida elastiklik yuqori bo‘lgan bo‘lsa, 1980 yillarda

moliyaviy innovatsiyalarning rivojlanishi ta’sirida bu ko‘rsatkichlar o‘rtasida elastiklik 1970

yillarga qaraganda ichdan bir qismga kamaygan. Ushbu kamayish tendentsiyasi 2010 yillarda

to‘xtagan.

Jonaten Benchimol xulosalarini mamlakatimiz iqtisodiyotiga qo‘llashda maqsadga

muvofiq hisoblanadi. Chunki aksariyat davlatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning katta qismi

aholi tomonidan iste’mol qilinadi, ya’ni yalpi talabda aholining salmog‘i yuqoridir. Shunday ekan

ularning talabini aniqlab borish inflyatsion kutilmalarni baholashda qo‘l keladi.

O‘zbekistonda bu tahlil natijalaridan foydalanishda to‘sqinlik qiladigan omillardan biri bu

aholi iste’moli bank kreditlari bilan qamrab olinmaganligidadir. Ushbu masalaga mamlakatimiz

iqtisodchilardan A.T.Absalamov o‘z ilmiy ishlarida to‘xtalgan bo‘lib, uning tahlillariga ko‘ra

tijorat banklarimiz tomonidan aholiga berilgan kreditlarning salmog‘i YaIMga nisbatan 4-6 foizni

tashkil qiladi. Aynan shu kamchilik Markaziy bank tomonidan pul taklifini tartibga solishda

aholining pulga bo‘lgan talabini aniqlashga imkon bermaydi.

O‘zbekistonlik iqtisodchi olimlardan T.Bobakulov respublika Markaziy banki pul-kredit

siyosatining indikatori sifatida M2 pul agregatining o‘sish ko‘rsatkichini tanlash kerak, degan

xulosaga keladi va uning ushbu xulosasi quyidagi dalillarga tayanadi:

–

pul massasining o‘sish ko‘rsatkichidan pul-kredit siyosatining indikatori sifatida

foydalanish uchun huquqiy asoslarning mavjudligi;

–

respublikamizda naqd pul muomalasi bilan iqtisodiy faollik o‘rtasida bevosita

aloqadorlikning mavjudligi;

–

Markaziy bankning pul bazasi orqali muomaladagi pul massasiga bevosita ta’sir etish

imkoniyatiga ega ekanligi;

–

inflyatsiyani shakllantiruvchi omillarning tarkibida nomonyyetar xaraktyerdagi omillar

salmog‘ining yyetakchi ekanligi, bazaviy inflyatsiya ko‘rsatkichining inflyatsion targetlash

jarayonida qo‘llanilmayotganligi.

T.Bobakulovning ilmiy xulosasi hozirgi kunda ham amaliy ahamiyat kasb etadi. Chunki,

birinchidan, naqd pullarning M2 pul agoegati tarkibidagi salmog‘i nisbatan yuqori; ikkinchidan,

inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi omillar hajmida nomonyyetar omillarning, shu jumladan, tabiiy

monopoliyalar mahsulotlari va xizmatlarining baholarini o‘sishi ikhim o‘rin tutmoqda.

383

O.Namozovning xulosasiga ko‘ra, iqtisodiyotni yyetarli darajada pul mablag‘lari bilan

ta’minlash masalasini hal qilish uchun monyyetar siyosatda pullar taklifini tartibga solishga

qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishning o‘zi yyetarli emas. Parallel ravishda pullarga

bo‘lgan talabni qayta tarkiblash bo‘yicha quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim:

–

ishlab chiqarish sektoridagi korxonalarni institutsional isloh qilishni amalga oshirish;

–

milliy iqtisodiyot o‘sishining lokomotivlari bo‘lgan tayanch tarmoqlarni jadal

rivojlantirishga qaratilgan samarali sanoat va qishloq xo‘jalik siyosatlarini amalga oshirish;

–

yuqori unumli mehnatga rag‘batlantirish tizimini kuchaytirish, aholining real

daromadlarini oshirish uchun fiskal va tadbirkorlik shart-sharoitlarini yaratish;

–

iqtisodiyotning ichki xususiy sektorida daromadlar va talabni uzluksiz o‘sib borishi

uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni yaratish;

–

davlatning iqtisodiy faoliyatini, iqtisodiyotni liberallashtirish kontekstida, bosqichma-

bosqich oqilonalashtirishni amalga oshirish;

–

real sektorda tarmoqlararo nomutanosibliklarga barham berish va moliyaviy oqimlarni

optimallashtirish maqsadida baholi tartibga solishni amalga oshirish zarur.

Fikrimizcha, O.Namozov pullarga bo‘lgan talabni asosan iqtisodiyotning real sektori

hisobidan shakllantirib, shu orqali inflyatsion jarayonlarning pullar taklifiga nisbatan yuzaga

keladigan salbiy ta’sirining oldini olmoqchi. Haqiqatdan ham, tayanch tarmoqlarni rivojlantirish,

ishlab chiqarish korxonalarida mehnat unumdorligini oshirish, tarmoqlararo nomutanosibliklarga

barham berish iqtisodiyotning real sektorini barqaror rivojlanishini ta’minlash imkonini beradi. Bu

esa, talab inflyatsiyasi va chiqim inflyatsiyasi ta’mirida pullar taklifini ko‘payishiga imkon

bermaydi.

N.Jumaev tomonidan amalga oshirilgan dissertatsion tadqiqotning natijalari ko‘rsatdiki,

Markaziy bankning diskont siyosati pullar taklifini tartibga solishda muhim o‘rin tutadi va uni

takomillashtirish uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirish zarur:

–

Markaziy bank tashkil qiladigan kredit auktsionida kredit stavkalarining bozor

mexanizmlari, ya’ni talab va taklif asosida shakllanishiga imkon yaratish lozim;

–

tijorat banklarining likvidlilik muammolarini bartaraf etish va bank tizimiga nisbatan

aholi ishonchini oshirish maqsadida diskont instrumentining turli shakllarini joriy qilish kerak;

–

lombard stavkasida kreditlash orqali qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi bozorining

rivojlanishini rag‘batlantirish zarur;

bozor dastagi hisoblangan veksellarni (tratta) joriy qilish masalasini qayta ko‘rib chiqish

lozim.

384

N.Jumaevning qator ilmiy xulosalari hozirgi kunda ham o‘zining amaliy ahamiyatini

yo‘qotmagan. Masalan, tijorat veksellari muomalasi hozirga qadar qayta yo‘lga qo‘yilmagan.

Holbuki, tijorat veksellari muomalasining yo‘lga qo‘yilishi natijasida quyidagi amaliy yutuqlarga

erishish mumkin bo‘lar edi:

–

xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar o‘rtasidagi debitor qarzdorlik miqdorini kamaytirish;

–

pullarga bo‘lgan talabni kamaytirish;

–

kreditlashning forfeyting shaklini amaliyotga joriy etish;

–

Markaziy bankning diskont siyosatini amaliyotga joriy etish.

REFERENCES

1.

Abdulazizovich, Abduvakhidov Akmal, and Kamilova Sanobar Mirdjamolovna. "ISSUES

OF BANKING SYSTEM DIGITALIZATION IN UZBEKISTAN."

World Bulletin of

Management and Law

11 (2022): 14-19.

2.

Yuldashevich, U. I., & Mukhammadeldor, R. (2021). The impact of digital economy on

the development of small business and private entrepreneurship.

Восточно-европейский

научный журнал

, (2-3 (66)), 4-7.

3.

Abdulazizovich, Abduvoxidov Akmal, and Obilov Mirkomil Rashidovich. "RAQAMLI

IQTISODIYOT VA UNING MOLIYAVIY BOZORGA TA’SIRI."

International Journal

of Contemporary Scientific and Technical Research

(2022): 71-75.