ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
79
KIMYOVIY O'G'ITLARNING ATROF-MUHITGA TA'SIRI.
Anarkulova Sadinaxon G'ulom qizi
Guliston agrotexnologiyalar texnikumi maxsus fan o'qituvchisi.
Hamdamova Xurshida Nazarqulovna
Guliston agrotexnologiyalar texnikumi maxsus fan o'qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10775083
Annotatsiya.
Ushbu maqolada kimyoviy o’g’itlar (azot, fosfor, kaliy) dan foydalanish
natijasida tuproqdagi harakatchan oziq moddalar miqdori sezilarli darajada oshadi. Ushbu
maqolada kimyoviy o’g’itlardan qishloq xo’jaligida foydalanish va uni atrof-muhitga ta’siri
haqida so’z boradi.
Kalit so’zlar:
kimyoviy o’g’itlar, azot, fosfor, kaliy, tuproq oziq moddasi, o’sish,
rivojlanish.
ENVIRONMENTAL IMPACT OF CHEMICAL FERTILIZERS.
Abstract.
In this article, as a result of the use of chemical fertilizers (nitrogen, phosphorus,
potassium), the amount of mobile nutrients in the soil increases significantly. This article talks
about the use of chemical fertilizers in agriculture and its impact on the environment.
Key words:
chemical fertilizers, nitrogen, phosphorus, potassium, soil nutrients, growth,
development.
ВЛИЯНИЕ ХИМИЧЕСКИХ УДОБРЕНИЙ НА ОКРУЖАЮЩУЮ СРЕДУ.
Аннотация.
В данной статье в результате применения химических удобрений (азота,
фосфора, калия) количество подвижных элементов питания в почве значительно
увеличивается. В данной статье рассказывается об использовании химических удобрений
в сельском хозяйстве и их влиянии на окружающую среду.
Ключевые слова:
химические удобрения, азот, фосфор, калий, питательные
вещества почвы, рост, развитие.
Azotli o'g'it
Azot xlorofillning muhim tarkibiy qismi va ekinlar oqsillari va fermentlarining asosiy
komponentidir. Bu o'simliklar va barglarning tez va sog'lom o'sishiga, yashil va yorqin ranglarga,
ekinlarning fotosintez tezligiga, ekinlarning hosildorligini oshirishga va ekin sifatini yanada
yaxshilashga yordam beradi.
Qishloq xo’jaligida yetishtiriliyotgan ekinlarga azotli o'g'itlar yetishmaydi, biz o’simlik
maydonining kattaligidan azot yetkazib berish holatini kuzata olamiz. Ko'chatlarda azot
yetishmasligi ko'pincha sekin o'sishi, qisqa o'simliklari, ingichka va mayda barglari, yashil va sariq
barglari yo'qligi, och yashil o'simliklar va tagida eski barglarning sarg'ayishi bilan namoyon
bo'ladi, bu esa qishloq xo’jaligida yetishtirilayotgan ekinlar uchun jiddiy muammodir. O’simlik
Poyasi kalta va ingichka, shoxlari va tuplari kam, azot yetishmaydigan dalalarda ekinlarning erta
qarishi kurtaklari, gullari va hosili tushishiga olib keladi, bu esa qishloq xo’jaligida ekinlar
yetishtirishga jiddiy ta'sir qiladi.
Fosfat o'g'itlari
Fosforli o'g'it o'simlik yadrosi oqsili va lesitin hosil bo'lishi uchun ajralmas element
hisoblanadi. U hujayra bo'linishini tezlashtirishi, ildizlar va er usti qismlarining o'sishini
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
80
tezlashtirishi, gul kurtaklari differentsiatsiyasini rag'batlantirishi, erta pishishi va meva yetilish
tezligini oshirishi mumkin. Bu erta ildiz tizimlarining shakllanishi va o'sishiga yordam beradi va
o'simliklarning tashqi muhit sharoitlariga tez moslashish qobiliyatini oshiradi.
Fosforning ortiqcha miqdori
Qishloq xo’jaligida forforni ortiqcha qo'llanilishi tuproqda sink yetishmasligini keltirib
chiqarishi mumkin. Kalsiy fosfatning haddan tashqari ko'p ishlatilishi tuproqdagi sink va fosfor
o'rtasidagi antagonizmni keltirib chiqaradi. O’simliklar sinkni o'zlashtira olmaydi, buning
natijasida ekinlarda sink yetishmasligining aniq belgilari paydo bo'ladi; kalsiy-magniy-fosforli
o'g'itlar va boshqa ishqoriy fosforli o'g'itlarni haddan tashqari ko'p ishlatish tuproqni
ishqorlashishiga olib keladi. Bu sinkning samaradorligini pasaytiradi va o’simliklarga sinkning
yetishmasligiga ta'sir qiladi, natijada ekinlar ko'chat bosqichida sekin o'sadi, barglarining sekin
o’sishi va fotosintezga ta'sir qiladi.
Fosforning haddan tashqari ko'p ishlatilishi ekinlar tomonidan o'rta elementli kremniyli
o'g'itning so'rilishiga ta'sir qiladi. Tadqiqot natijalariga ko'ra, fosforli o'g'itlarni haddan tashqari
ko'p ishlatish tuproqdagi kremniyning qattiqlashishiga olib keladi va emilim va utilizatsiya
darajasi past bo'ladi, natijada ekinlarda kremniy yetishmaydi.
Kaliyli o'g'it
Kaliy fotosintezning intensivligini oshirishi, ekinlarda moddalarning tez to'planishiga
yordam beradi, ekinlarning kasalliklarga chidamliligini oshiradi, ekinlar tomonidan azotning
so'rilishi va utilizatsiyasini oshirishi bilan qishloq xo’jaligida zarur kimyoviy o’g’itdir. Shuning
uchun azot va kaliy qo'shimchalarining ta'siri yaxshiroqdir.
Kaliyning fiziologik ta’siri: O’simliklarda kaliyning miqdori fosforli o’g’itdan, alohida
ildiz ekinlarida esa azotli o’g’itdan oshib ketadi. U asosan ion holatida mavjud. Bu o'simliklardagi
turli xil fermentlarning faollashtiruvchisi, stomataning ochilishi va yopilishini tartibga soladi va
uglevodlarni rag'batlantiradi. Bu o'simliklarning qurg'oqchilik, past harorat, tuz tarkibi,
zararkunandalarga zarar yetkazish, turar joy va boshqalar kabi har xil salbiy sharoitlarga
chidamliligini oshiradi.
Kaliyli o'g'itlarni ortiqcha qo'llash ham ekinlarning ishlab chiqarish holatini quvvatini
jiddiy ravishda zaiflashtiradi va hosilni kamaytiradi. Bundan tashqari, suvni evtrofikatsiya qilish
uchun suv manbalariga zarar yetkaziladi. Kaliyli o‘g‘itlarni haddan tashqari ko‘p qo‘llash zararli
metallar va zararli bakteriyalarning ayrim turlarining me’yordan oshib ketishiga, tuproqdagi
ozuqaviy tuzilma va muvozanatning buzilishiga, tuproq belgilarining buzilishiga, suvning
ifloslanishiga olib keladi.
Oʻg’itlar tuproqqa solinadi, oʻsimlikka purkaladi (bargidan oziqlantirish) yoki urugʻlikka
ishlov berishda qoʻllaniladi. Oʻg’itlarni koʻp martalab katta ulushlarda solish va tuproqni
madaniylashtirishning boshqa usullari (ishlov berish, almashlab ekish va boshqalar) tuproq hosil
boʻlishi jarayonining yoʻnalishini oʻzgartirishi; yangi tuproq tipchalari — yuqori hosildorligi bilan
ajralib turadigan madaniylashgan (har xil darajadagi) antropogen tuproqlar hosil boʻlishiga olib
kelishi mumkin. Oʻg’itlar toʻgʻri solinganda oʻsimliklar oʻsishiga, rivojlanishiga ijobiy taʼsir
qiladi, hosilni oshiradi va mahsulot sifatini yaxshilaydi. Oʻg’itlarning samaradorligi qishloq
xoʻjaligi ekinlarining biologik xususiyati, tuproqdagi oziq elementlar miqdori va boshqalarga
bogʻliq. Oʻg’itlar Oʻrta Osiyo sugʻorma dehqonchiligi sharoitida qishloq xoʻjaligi ekinlari hosilini
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
81
oshirishning asosiy vositasidir. Oʻg’itlarni ilmiy asoslangan meʼyorlarda ishlatish uning atrof
muhitga salbiy taʼsirini bartaraf etishga yordam beradi.
O’simliklarni sog’lom rivojlanishi to’g’ri ovqatlanishga bog’liq. O’simliklarga kerak
bo’lgan ozuqalar tuproqdan ularning ildizlari bilan olinadi. Agar tuproq yetarli oziqaviy
xususiyatlarga ega bo’lmasa, qo’shimcha o’simlik ozuqalari tuproqqa aralashtirilishi kerak.
Ammo, agar bu moddalar bilim va texnologiyalar bilan to’g’ri ishlatilsa, kutilayotgan
hosilga erishish mumkin. Aks holda, qaytarilmas muammolar boshlanadi.
Xulosa.
Hosildorlikni oshishi o‘simliklar tomonidan ozuqa moddalariga bo’lgan talabni oshiradi,
shuning uchun har qanday ekinning hosildorligini qancha oshirish rejalashtirilsa, shuncha ko‘proq
miqdorda o‘g‘it talab qilinadi. Lekin shuni ham e’tiborga olish kerakki, hosildorlik o‘g‘itning
oshirilishi bilan ma’lum bir me’yor chegarasidagina mutanosiblikka ega.
Chunki har bir qishloq xo’jalik ekini turi va navi o‘zida 81enetic mahkamlangan ichki
oziqlanish me’yoridan ortiqcha o‘g‘itni o‘zlashtira olmaydi. Aksincha hosildorlik pasaya
boshlaydi va berilgan o‘g‘itlar iqtisodiy jihatdan o’zini oqlamaydi.
REFERENCES
1.
Sattorov J.S. Tuproqdagi oziq elementlar zaxirasini saqlash va ko'paytirish usullari va
rezervlari.
Toshkent, Agroizdat, 2004.18.
2.
S.A.Azimboyev Dehqonchilik, tuproqshunoslik va agrokimyo asoslari T.”IQTISOD-
MOLIYA” 2006.
3.
Kiyamov, A., Khakimova, M., Ochilova, M., Razzakov, T., & Begimkulov, F. (2023).
Roller-combing machine for preparation of combs. In E3S Web of Conferences (Vol. 390).
EDP Sciences.
4.
Juliev, M., Ng, W., Mondal, I., Begimkulov, D., Gafurova, L., Hakimova, M., ... &
Saidova, M. (2023). Surface displacement detection using object-based image analysis,
Tashkent region, Uzbekistan. In E3S Web of Conferences (Vol. 386). EDP Sciences.
5.
Khakimova, M. X., & Bo’riyeva, S. Z. (2022). The Amount of Different Forms of Iron
Contained in Soils Formed in Tertiary Reddish Deposits. Texas Journal of
Multidisciplinary Studies, 6, 157-162.
