ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
703
FAVQULODDA EPIDEMIOLOGIK, EPIZOOTIK VA EPIFITOTIK VAZIYATLAR.
O‘LAT VAFO SARG‘AYMA ISITMA KABI SIYRAK UCHRAYDIGAN
KASALLIKLARNI KELTIRIB CHIQARGAN ALOHIDA XAVFLI INFEKSIYALAR.
Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
“Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi”
kafedrasi stajyor-o‘qituvchisi
Qarshi, O‘zbekistan.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10873980
Annotatsiya.
Ushbu maqolada, Favqulodda epidemiologik, epizootik va epifitotik
vaziyatlar. O‘lat vafo sarg‘ayma isitma kabi siyrak uchraydigan kasalliklarni keltirib chiqargan
alohida xavfli infeksiyalar haqida muallifning nazariy, ummumlashtiruvchi fikrlari keltirilgan.
Maqola mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi yunalishlari talablari, mehnat
muhofazasi va xavfsizlik mutaxassislari hamda keng izlanuvchilar uchun muljallangan.
Kalit so‘zlar va iboralar:
“epidemiya, epizootika, epifitotika, vabo, sibir yarasi, botulizm”.
EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND EPIPHYTOTIC
SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT CAUSE RARE
DISEASES SUCH AS PLAGUE AND YELLOW FEVER.
Abstract.
In this article, emergency epidemiological, epizootic and epiphytotic situations.
The author's theoretical and generalizing thoughts are presented about particularly
dangerous infections that cause rare diseases such as plague yellow fever. The article is intended
for the requirements of labor protection and technical safety directions, labor protection and
safety specialists, and general readers.
Key words and phrases:
"epidemic, epizootic, epiphytotic, cholera, anthrax, botulism."
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫЕ ЭПИДЕМИОЛОГИЧЕСКИЕ, ЭПИЗООТИЧЕСКИЕ И
ЭПИФИТОТИЧЕСКИЕ СИТУАЦИИ. ОСОБО ОПАСНЫ ИНФЕКЦИИ,
ВЫЗЫВАЮЩИЕ РЕДКИЕ ЗАБОЛЕВАНИЯ, ТАКИЕ КАК ЧУМА И ЖЕЛТАЯ
ЛИХОРАДКА.
Аннотация.
В
данной
статье
рассматриваются
чрезвычайные
эпидемиологические, эпизоотические и эпифитотические ситуации. Изложены
теоретические и обобщающие мысли автора об особо опасных инфекциях, вызывающих
такие редкие заболевания, как чумная желтая лихорадка. Статья предназначена для
требований направлений охраны труда и технической безопасности, специалистов по
охране труда и технике безопасности, а также широкого круга читателей.
Ключевые слова и фразы:
«эпидемия, эпизоотия, эпифитотия, холера, сибирская
язва, ботулизм».
Kirish.
Epidemiya
-alohida xavfli infeksiyalarga tegishli bo‘lmagan, yuqish manbai bitta
yoki yuqish omili bir xil bo‘lgan, odamlarning guruh bo‘lib kasallanishi, bir aholi punktida 50
kishi va undan ortiq kasallanishi aytiladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
704
Yuqumli kasllikning paydo bo‘lish omillari 3 turda nomoyon bo‘ladi:
1.
Kasallikning yuqtiradigan manbaning mavjudligi;
2.
Kasallikning yuqish va tarqalish yo‘llarining mavjudligi;
3.
Kasallikka beruluvchi odamlarning mavjudligi.
Kasallikning yuqish yo‘llari
1.
havo-tomchi
2.
Oziq ovqat orqali
3.
Qon orqali
4.
Kontakt yo‘llari.
YUqumli kasalliklarning paydo bo‘lish xavfi
1.
Aholi zichligi
2.
Aholining ko‘chib yurishi
3.
Kommunikatsiya tarmoqlarining ishdan chiqishi
4.
Sog‘liqni saqlash dasturlarining bajarilmay qolishi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
705
o‘lat, vabo, sarg‘ayma isitma kabi siyrak uchraydigan kasalliklarni keltirib chiqargan
alohida xavfli infeksiyalar;
odamlarda uchraydigan yuqumli kasalliklar rikketsiyalar - epidemik toshmali terlama, Bril
kasalligi, Ku-isitma;
zoonoz infeksiyalar - Sibir yarasi, quturish;
virusli infeksiyalar - SPID;
aniqlanmagan etiologiya bilan guruh bo‘lib kasallanish -
20 kishi va undan ortiq;
tashhisi aniqlanmagan bezgak kasalligi -
15 kishi va undan ortiq;
o‘lim yoki kasallanish darajasi
o‘rtacha statistik darajadan 3 baravar va undan ortiq bo‘lgan
vaziyat;
zaharli moddalar bilan zaharlanish -
jabrlanganlar soni - 10 kishi, vafot etganlar soni - 2
kishi va undan ortiq;
oziq-ovqatdan ommaviy zaharlanish -
jabrlanganlar soni - 10 kishi, vafot etganlar soni - 2
kishi va undan ortiq.
Vabo
- bu ham juda xavtli hisoblanib, uning tarqatuvchisi vabo vibroini mikrobidir. Vabo
bilan kasallangan bemomi ichi ketib, qusadi, qaltiraydi va juda ozib-to'zib ketadi. Agar kasallik
davolanmasa., tezda o'ladi.
Sibir yarasi
- buni tarqatuvchisi Sibir yarasi mikrobi hisoblanadi. U teri, nafas yo'h,
oshqozon ichak yo'Ii bilan kirib, o'zining ta'slrini ko'r-satadi. Agar u teriga tushsa, avval dog' hosil
bo'ladi, so'ngra u shishib ichiga qon to'ladi va yorilib, yara hosil qiladi. Sibir yarasi bo'lgan
tananing sezuvchanligi ancha pasayib ketadi.
Botulizm -
bu kasallikni botulizm toksini tarqatadi. Bu toksin juda zaharli hisoblanadi.
Masalan, uning 0,00000012 g kristal holdagi toksini odamni zaharlashi mumkin. Botulizm
kasalligi oshqozon-ichak yo'Ii bilan tarqatilib, as os an asosiy asab tizimining, yurak asablarini
izdan chiqaradi. Botulizm bilan kasallangan bemor holsizlanadi, boshi og'rib, ko'rish qobiliyati
pasayadi. Til muskullari falajlanadi. Kasalning haro-rati normal odam haroratidan ancha past
bo'ladi va bu kasallik o'z vaq-tida davolanmasa o'lim bilan tugaydi.
Karantin -
zararlangan o'choqni to'sish hamda o'tkir yuqumli kasalliklarni yo'qotishga
qaratilgan rejimli chora-tadbirlar sistemasidir. Zararlangan o'choqlarda komendantlik xizmatlari
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
706
(qurollangan muhofa-za tizimi) tashkil etiladi. Bunday vaziyatlarda o'choqdan tashqariga chiqish
va o'choqqa ki-rish, hatto mol-mulkni kiritish ta' qiqlanadi. Korxona va tashkilotlar alo-hida ish
rejimiga o'tkazilib, bunda aholi (ishchi va xizmatchilar) kichik-kichik guruhlarga bo'linib, ularga
tibbiy kuzatuv xizmati tashkil etiladi. Bulardan tashqari o'choqda kerakli profilaktik va sanitar-
gigiyenik omil-lar o'tkaziladi harnda o'choqni dezinfeksiya va deratizatsiya qilish, aho-lini qayta
sanitar ishlovdan o'tkazish omillari amalga oshiriladi. Zararlangan o'choqlarga oziq-ovqat va
boshqa kerakli mol-mulklar-ni kiritish tibbiyot tizimlarining qattiq nazorati ostida maxsus shahob-
chalar orqali arnalga oshiriladi. Karantin muddati muayyan kasalliknmg rivojlanish (inkubatsiya
davri) davrining uzunhgi bilan, yuqori tashkilotlarning FM shtablari tomonidan belgilanadi.
Karantin omili oxirgi kasalni tuzatib o'choqdan chiqib ketishi va dezinfeksiya orrulini tarnom
bo'lishi bllan tugatiladi.
Observatsiya
-yuqumli kasallikni tarqalmaslik uchun bajariladigan omil bo'lib, bunda
maxsus tibbiy nazorat tashkil etiladi. Zararlangan o'choqda bo'lgan harnma fuqarolaming
kasallangan-ligini o'z vaqtida aniqlash, ularni izolatsiya qilish va profilaktik ornillarni arnalga
oshirish uchun kuzatuv tashkil etiladi. Bunda kasallangan kuzatuv va so'rov orqali aniqlanadi.
Yuqumli kasalliklar tarqalishini oldini olish uchun zararlangan o'choqlarga kirish va chiqish
ta'qiqlanadi o'choqlardagi turli xildagi mol-mulklami zararsizlantirmasdan turib, olib chiqib
ketishga ham rux-sat berilmaydi. Oziq-ovqat va suv ta'minoti nazorati kuchaytiriladi. Ob-
servatsiya davri harn, xuddi karantin davri kabi fuqaro muhofazasining mahalliy miqyosdagi
shtablari tomonidan belgilanadi.
Kasalliklik tarqalishining oldini olish:
1.
Dizenfeksiya;
-
Mexanik usul,
-
Fizik usul,
-
Kimyoviy usul
2.
Deratizatsiya;
3.
Dizenseksiya usullaridan foydalaniladi.
Dizenfeksiya,
yuqumli kasallik keltirib chiqaruvchilarni yo‘qotish-
zarasizlantirish,
tashqi muhitda kasal tug‘diruvchi mikroorganizmlarni yoki ularni tashib yuruvchilarni fizik,
kimyoviy yoki biologik usullar bilan yo‘q qilish yoki faolsizlantirish bo‘yicha tadbirlar.
Dizenseksiya-
kasallik qo‘zg‘atuvchilari-zararli bo‘g‘imayoqlilar, qishloq xo‘jalik
zarakunandalari va boshqalarni tashib yuruvchilarni qirib tashlash tadbirlari; termik yoki kimyoviy
ishlov berish, qushlar yoki mikroorganizmlar yordamida amalga oshiriladi.
Deratsizatsiya-
kemuruvchi zarakunandalarni yo‘q qilish –
yuqumli kasalliklar manbai
yoki tashuvchilari bo‘lgan, yoxud xo‘jalikka zarar etkazuvchi kemuruvchilarga qarshi kurash
chora-tadbirlari majmui. Kemuruvchilarni kimyoviy, mexanik, va biologik usulllar bilan yo‘q
qilish, chiqindini yig‘ish va olib tashlashni tartibga solish, oziq-ovqatlarni saqlash joylarini
kemuruvchilar o‘taolmaydigan qilib jihozlashni o‘z ichiga oladi.
Bakteriologik qurol to‘g‘risida tushuncha.
Bakteriologik qurol ommaviy qirish quroli
hisoblanib, odamlar, hayvonlar, qishloq xo‘jalik o‘simliklarini va oziq- ovqatlarni zaharlash uchun
mo‘ljal langan. Bakterial vositalar – kasallik chaqiruvchi mikroblar va ularning tok sinlaridan,
hamda mikroblarni tashqi muhitda tarqatish uchun zararlangan ha shorotlardan iborat. Bakterial
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
707
vositalar kasallik chaqiruvchi mikroblarning va ularning toksinlarini suyuq yoki quruq
aralashmalar ko‘rinishda bo‘ladi.
Bakterial vositalar sifatida etarli miqdorda tez ajratib olinadigan oddiy usullar bilan oson
tarqatiladigan va ularga qarshi effektiv davo chorasi va profilaktikasi yo‘q kasalliklarning
qo‘zg‘atuvchilari ishlatiladi.
Bakteriologik qurolni qo‘llash usullari, zararlash xususiyatlari.
Chet el mutaxassislarining fikricha bakteriologik qurolni quyidagi qo‘llash usullari
mavjud:
1. Mikrob va uning toksinlarini mayda zarrachali aerozol ko‘rinishda qo‘llash usuli.
Bunday aerozollarni aviobomba, raketa, artsnaryad va mina lar yordamida hosil qilinadi. Mayda
zarrachali aerozollar havo oqimi bilan uzoq masofalarga, bino va boshpanalarga oson kirib borishi
va u er dagi odamlarni zararlashi mumkin. Masalan, 10.000kg kuydirgi aerozo lini purkash
natijasida 100 km atrofdagi odamlar zararlanishi mumkin.
2. Transmissiv usul – ba’zi bo‘g‘imoyoqli hashoratlarning chaqishi orqa li yuqumli
kasalliklarni yuqishiga asoslangan. Shunday yo‘l bilan o‘lat, sariq isitma, ensefalit, toshmali tif va
boshqa kasalliklar yuqadi. Bunday zararlangan hashoratlarni samolyot va raketalardan konteyner
va xaltachalarga solib tashlash usuli.
3. Diversiya usuli – suv va oziq-ovqat tarmoqlari, yopiq binolar havosi to‘g‘ridan-to‘g‘ri
bakterial vositalar bilan zararlanadi. Bakteriologik qurol qo‘llanilgan joyda uning ta’sirini
davomliligi qo‘zg‘atuvchining tabiatiga bog‘liq. Masalan, kuydirgi kasalligining qo‘zg‘atuvchisi
tuproq da bir necha yil saqlanishi mumkin.
Bakteriologik qurolning zararlovchi xususiyati quyidagilar bilan aniqlanadi:
1. Bakterial vositalar juda kichik dozada odam organizmiga kirib, ommaviy ravishda
yuqumli kasalliklarni chaqiradi.
2. Yuqori kontagiozlik, ya’ni tez tarqash xususiyatiga ega(o‘lat, chin che chak, kuydirgi,
vabo.)
3. Zararlanish o‘chog‘ini uzoq davom etishi va yashirin davrni bo‘lishi (1-2dan 20-30
kungacha). Infeksiya aerogen yo‘l bilan yuqqanda inkubatsion davr qisqaroq bo‘ladi(bir necha
soatdan 2-3 kungacha).
4. Tashqi muhitda qo‘zg‘atuvchini aniqlash, ya’ni indikatsiya qilishni murakkabligi va
davomliligi va kombinirlangan retsepturali bakterial vositalarni qo‘llanganda tashxis qo‘yishni
qiyinlashuvi.
5. Mikrob aerozollarini binolarga, boshpana va pana joylarga kirib borishi va undagi
odamlarni zararlashi.
Bu xususiyatlar epidemik jarayonni rivojlantirishga yo‘l ochib, tibbiy yordamni tashkil
qilib, bakteriologik o‘choqni tez tugatishga qiyinchilik tug‘diradi.
Bakteriologik o‘choq.
Bakteriologik qurol qo‘llanilgan va ommaviy yuqumli kasalliklar vu judga kelish xavfi
bo‘lgan shahar, aholi punkti va xalq xo‘jalik obektiga bakterologik o‘choq deyiladi. O‘choqning
kattaligi qo‘llanilgan bakterial preparatning turiga, qo‘llash usuliga, metereologik sharoitlarga,
o‘z vaqtida aniqlanishiga, himoya va profilaktik choralarni o‘tkazishga bog‘liq.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
708
Bakteriologik o‘choqning turi qo‘llanilgan bakterial vositalar bilan belgilanadi.
Kombinirlangan bakterial preparatlar kombinirlangan o‘choq ni vujudga keltiradi. Sun’iy ravishda
vujudga kelgan epidemik jarayondan tubdan farq qiladi va shuning uchun uni aniqlashda
qiyinchilik tug‘diradi.
Dushman tomonidan bakteriologik qurol qo‘llanilganligini o‘z vaqtida aniqlash uchun
Fuqaro muhofazasining maxsus kuchlari bakterio logik razvedka o‘tkazadi. Bakteriologik
razvedka quyidagilarni bajaradi:
Havoni, suv tarmoqlari manbalarini, joylarni, ovqat mahsulotlari bakterial vositalar
bilan zararlanganligini aniqlash;
Zararlanish zonasi chegarasini aniqlash va belgilab qo‘yish;
Bakterial vositalarni indikatsiya qilish;
Hujum oqibatlarini tugatish bo‘yicha o‘tkaziladigan chora-tadbirlar hajmini aniqlash;
Bakteriologik o‘choqni aniqlangandan keyin zararlangan xududda observatsiya yoki
karantin o‘rnatiladi.
Observatsiya
- yuqumli kasalliklarning vujudga kelish va tarqalish oldini olishga
qaratilgan chora-tadbirlar tizimi.
Observatsiya quyidagilarni nazarda tutadi:
1. O‘choqqa kirish va undan chiqishni chegaralanishi, jihozlarni dezin feksiya qilmasdan
olib chiqish.
2. Aholi o‘rtasidagi kontaktni chegaralash.
3. Tez ximioterapevtik vositalar yordamida infeksiyani oldini olish.
4. Odamlarni sanitariya ishlovidan o‘tkazib, vaksinatsiya qilish, ularning kiyimlari,
poyafzallari va turar joylarini dezinfeksiya qilish.
5. Tibbiy nazoratni kuchaytirish: har kuni kuzatish, termometriya, labo ratoriya
tekshirishlarini o‘tkazish va kasallanganlarni izolyasiya qilish.
6. Sanitariya rejimiga rioya qilishni, suv va oziq-ovqatlarni zararsiz lantirishni ustidan
tibbiy nazoratni kuchaytirish.
7. Tibbiy muassasalarda epidemiyaga qarshi ish rejimini o‘rnatish.
Bakterial vositaning turi aniqlanib, u kasallik chaqirmaydigan mikrob yoki uning toksini
ekanligi
aniqlangach,
izolyasiya-chegaralash
chora-tad
birlari
tugatilib
observatsiya
tugatiladi.Agar kasallik chaqiruvchi qo‘zg‘atuvchi (ich terlama, paratif, tulyaremiya, bursellez,
melioidoz, manqa) aniqlansa, observatsiya davom ettiriladi. Agar o‘ta xafli infeksiyalar
qo‘zg‘atuvchilari (o‘lat, vabo, kuydirgi, chin chechak) qo‘llanilganligi aniqlansa, observatsiya
o‘rniga karantin o‘rnatiladi.
Karantin
– yuqumli kasallik o‘chog‘ini to‘liq ajratish (izolyasiya) va uni tugatishga
qaratilgan epidemiyaga qarshi va rejimli chora-tadbirlar bilan to‘ldiriladi.
1.
O‘choqdan chiqish va zararsizlantirmasdan biror jihozni olib chiqish man qilinadi.
2.
O‘choqqa faqat FX ning kuchlari, uni tugatish uchun kiritiladi. Ki rishdan avval
ko‘chma epidemiyaga qarshi otryad va sanitar drujinaning shaxsiy tarkibi shaxsiy himoya
vositalari bilan ta’minlanib, tez profilaktika va vaksinatsiyadan o‘tadilar.
3.
Karantin zonasining chegarasi ogohlantiruvchi belgi bilan belgila nadi, ular o‘rtasiga
qurolli muhofaza postlari qo‘yilib, sutka davomida patrullik joriy qilinadi, yo‘llarda nazorat
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
709
punktlari tashkil qilinib, o‘choqqa oziq-ovqat maxsulotlarini olib kelish rejimiga rioya qilish
ta’minlanadi.
4.
Oziq-ovqatlarni olish joyi belgilanadi.
5.
O‘choqdagi barcha aholi binolardan chiqqanda individual vositalaridan
foydalanishlari kerak.
O‘choqdagi aholi shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlangan bo‘lishlari kerak:
respirator, protivagaz, o‘latga qarshi kastyum, filtrlovchi himoya kiyimi va qo‘l ostidagi vositalar
(og‘iz va burunga paxta va dokadan tayyorlangan niqob, kombenizonlar, plash va boshqalar).
Hashoratlardan himoyalanish uchun repellentlar va pashshaxonalar qo‘llaniladi.
Karantin o‘rnatilgan territoriyada muhim xalq xo‘jaligi mudofaa ahamiyatga ega bo‘lgan
ishlab chiqarish muasassasalardan tashqari barcha muassasalarning ish faoliyatlari to‘xtatiladi.
Territoriya, binolar, qurol-aslahalar, tayyor va xom ashyo mahsulotlari zararsizlantiriladi;
xodimlar sanitar tozalovidan va tez profilaktikadan o‘tkazilgach, muassasa yana ish faoliyatini
davom ettiradi. Xodimlar kazarma sharoitiga o‘tkaziladi.
Karantin vaqtining davomliligi kasallikning inkubatsion davriga bog‘liq va u oxirgi
bemorni izolyasiya qilingan vaqtdan boshlanadi. O‘choqdagi rejimli chora-tadbirlarga rioya qilish
nazorati jamoat tartibini saqlash xizmatiga yuklanadi.
O‘LAT (TOUN).
O‘lat(toun
) juda xavfli yuqumli kasallik bo‘lib, kuchli intoksikatsiya boshlanishi va limfa
tugunlari, teri, o‘pka va boshqa organlarning yallig‘lanishi bilan ta’riflanadi. Odamzodga ma’lum
bo‘lgan kasallik larning eng qo‘rqinchlisi va eng ko‘p qirg‘in keltiradigani o‘latdir.
Etiologiyasi.
O‘latni qo‘zg‘atuvchi mikrobni 1894 yildagi Gonkong epidemiyasi vaqtida
Iersen va Kitazatolar topgan. Jersinia pestis deb ataladigan bu mikrob ichki tomoni yoysimon
bo‘lib ketgan uzun bochkaga o‘xshaydi. Tashqi muhitda chidamli, bir qadar past haroratda,
masalan, -20 darajada ham ko‘paya oladi. Quritish, isitishga sezuvchan. 60 daraja issiqda 30
minutda, 100 daraja issiqda esa darhol halok bo‘ladi.
Epidemiologiyasi
.
Tabiiy sharoitda o‘lat mikroblari yovvoyi kemi ruvchi
hayvonlarda(yumronqoziq, kalamushlar) uchraydi. Bu hayvonlar o‘lat mikroblari saqlanadigan
manba hisoblanadi. Ko‘pincha bu hayvonlar o‘latning o‘tkir formasi oqibatida halok bo‘lib ketadi,
lekin ba’zan ularda o‘lat surunkali formada o‘tadi va muayyan bir joyda infeksiya uzoq muddat
saqlana oladi.
O‘lat asosan transmissiv yo‘l bilan – burgalar chaqqan paytida yuqadi. Burga o‘lat bilan
og‘rigan kemiruvchi hayvonni chaqqanda, uning qoni bi lan burganing hazm yo‘liga o‘lat
mikroblari tushib, shu erda ko‘payadi. Ana shu burga odamni chaqqanda odam terisiga birtalay
o‘lat mikroblari tu shadi. Burga chaqqan joyni qashilganda mikroblar teri ostiga kiradi va shunday
qilib kasallik yuqadi. O‘lat kontakt yo‘li bilan ham yuqadi. Masalan, kemiruvchi hayvonlarning
terisini shilayotganda odam terisi yoki shilliq pardasining yorilgan, tirnalgan joyidan o‘lat mikrobi
kiri shi mumkin. O‘latning o‘pka formasi havo-tomchi yo‘li bilan ham yuqadi. Nihoyat, o‘lat bilan
og‘rigan hayvon(tuya) go‘shtini iste’mol qilganda kasallik alimentar yo‘l bilan ham yuqadi.
O‘latdan sog‘aygan odamda umrbod saqlanadigan immunitet paydo bo‘ladi.
Klinikasi.
Kasallikning inkubatsion davri 3-6 kun, o‘latga qarshi emlatganlarda 8-10
kungacha cho‘ziladi. G.P.Rudnev o‘latning quyidagi klinik formalarini ajratadi:
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
710
A. 1) teri; 2) bubon; 3) teri-bubon formasi.
B. 1) birlamchi septik formasi; 2) ikkilamchi septik formasi.
V. 1)birlamchi o‘pka formasi; 2) ikkilamchi o‘pka formasi; 3) ichak formasi.
O‘lat to‘satdan boshlanadi. Bemorning badani titrab, harorati 39-40 drajagacha ko‘tariladi
va bu isitma 3-10 kun davom etadi. Isitma bilan bir qatorda intoksikatsiya ham boshlanada.
Bemorning darmoni quriydi, boshi aylanib qattiq og‘riydi. Ishtahasi yo‘qoladi, tashna bo‘ladi.
Ko‘ngli aynib, qon aralash qayt qiladi. Muskullari, umurtqa pog‘onasi, orqasi og‘riydi. Bemorning
yuzi qizargan, salqigan va ko‘zlari qip-qizil bo‘ladi. Badani quruq va issiq, petexiyalar ko‘zga
tashlanadi. Yurak chegarasi kenga yib, tonlari bo‘g‘iq eshitiladi. Qon bosimi pasayadi, kuchli
taxikardiya aniqlanadi. Til oppoq karash bilan qoplanadi. Ba’zan bemorning qorni og‘riydi, taloq
kattalashadi. Bemor bezovtalanadi, ko‘pincha alahlaydi, yurganda gandiraklaydi. Qonda neytrofil
leykotsitoz bo‘ladi.
Teri formasi. O‘lat mikrobi kirgan joyda kichkina dog‘ paydo bo‘la di. Keyin bu dog‘
papula, vezikula va pustulaga aylanadi. Pustula yoril gach, o‘rni yara bo‘lib, uzoq vaqtgacha
bitmaydi. O‘latning teri formasi ju da kam (3-3% hollarda) uchraydi. Mikrob kirgan joyda o‘lat
karbunkuli paydo bo‘lishi mumkin. Ba’zi hollarda terida gemorragik va pustulyoz toshmalar
uchraydi.
Bubonli formasi. O‘latning bubonli formasida yuqori harorat va intoksikatsiya bilan bir
qatorda bemorning limfa tugunlari shishib, kattalashadi va og‘riydi. Zararlangan limfa tugunlari
kasallikning ikkin chi kunidan boshlab qo‘lga unnaydi, keyin ular tez kattalashadi, tovuq tuxu
midek bo‘lib qoladi yoki bundan ham kattalashadi. Limfa tugunidagi yallig‘ lanish jarayoni teri
osti to‘qimasiga ham o‘tadi. 6-8 kundan so‘ng bubon yiringlaydi, og‘riq kamayadi, teri ko‘kimtir
tus oladi. Bubonda flyuktuatsiya aniqlanadi. 8-12-kun bubon yoriladi va ko‘p miqdorda sariq-
yashil rangli quyuq yiring chiqadi. Bubon yorilgach, harorat pasayadi va 10-12 kunlari yara bitib,
o‘rni yamoq bo‘lib qoladi. Ba’zi hollarda bubon yiringlamaydida, 6-7 kunlardan boshlab sekin-
asta kichrayadi va shishi kamayib, yo‘qolib ketadi. Bo‘yin limfa tugunlarida bubonlar
rivojlanganda kasallik juda og‘ir o‘tadi.
Birlamchi septik formasi.O‘latning bu formasida odamning teri yokishilliq pardasi orqali
ko‘p miqdorda kuchli patogen o‘lat tayoqchalari kirishi organizmning himoya vositalarini engib
qonga tushishi natijasida kasallik birdaniga boshlanadi. Qisqa inkubatsion davrdan so‘ng (bir
necha soatdan 1-2 kungacha davom etadi) bemorning eti uvishib, qaltiraydi, harorat ko‘tari ladi,
badanida ko‘pincha gemorragik toshma ko‘rinadi. Pulsi juda tez uradi(har daqiqada 150-160),
ba’zan sanoqqa kelmaydi. Ba’zi hollarda meningo ensefalit belgilari aniqlanadi. Ko‘p o‘tmay
infeksion-toksik shok rivoj lanadi va bemor koma holatiga tushib, uzog‘i bilan 2-3 kun ichida juda
kuchli intoksikatsiya va gemorragik sindrom oqibatida halok bo‘ladi. O‘latning sep tik formasidan
bemorning sog‘ayishi juda kam uchraydi.
Birlamchi o‘pka formasi. Bu o‘latning eng og‘ir formasidir. U to‘satdan boshlanadi.
Bemorni eti uvishib, qaltiraydi va xarorat ko‘tariladi va boshi qattiq og‘riydi, ko‘kragi
sanchadi, yo‘taladi. Yo‘talganda oldin tiniq shilim shiqdan iborat, keyin qon aralash balg‘am
tashlaydi. Bemor bezovtalanib, alahlaydi. Uni tekshirib ko‘rilganda pnevmoniyaga xos alomatlar
aniqla nadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
711
Ammo o‘pkani dukillatib va eshitib ko‘rilganda belgilar uncha ko‘p bo‘l magani holda,
bemorning ahvoli juda og‘ir bo‘ladi. Yurak juda tez uradi, toni bo‘g‘iq bo‘ladi, nafas ancha
tezlashadi, bemorni yuzi ko‘karadi, pulsi qo‘ liga ilinar-ilinmas bo‘ladi, so‘ngra bemor behush
xolga tushadi va oxiri o‘lib qoladi.
Ichak formasi. Oxirgi yillar dalillariga ko‘ra, o‘latning ichak formasi septik jarayon
oqibatida yuz beradi. Harorat yuqori darajaga ko‘tariladi, kuchli intoksikatsiya bo‘ladi. Bemor
ko‘ngli aynab, qayt qiladi. Qon va yiring aralash tez-tez ichi ketadi, qorni og‘riydi, kuchaniq
bezovta qiladi. O‘latning ichak formasida bemor bir necha kun ichida halok bo‘ladi.
Davosi. O‘latga davo qilishda streptomitsin yaxshi natija beradi. O‘latning bubonli va teri
formalaridabemorga bir necha kunduzda 2,5-3,5g dan strepto mitsin yuboriladi. Harorat
pasaygach, bu preparat dozasi ikki barovar kamay tirilib, yana 3-5 kun beriladi. O‘latning septik
va o‘pka formalarida streptomitsin oldin kuniga 4,5-5g dan ishlatilib, harorat pasayganidan keyin
yana 5-7 kun davomida har kuni 2-2,5g dan yuborib turiladi.
Streptomitsin har 8 soat oralab in’eksiya qilinadi. Streptomitsin o‘rni ga neomitsin (kunlik
dozasi 2 mln TB), oksitetratsiklin (kunlik dozasi 3-6 mln TB) ichishni buyurish ham mumkin.
Shuningdek, morfotsiklin, ampitsil lin, ampioks ham qo‘llaniladi. O‘latga har xil
kasalliklar qo‘shilganligida kefzol,sseporin, oksatsillin, metitsillin beriladi. O‘latning septik for
malarida streptomitsin (kundalik dozasi 2 000. 000 TB) bilan bir vaqtda xlortetratsiklin (kundalik
dozasi 2 g gacha) buyuriladi. Ikki xil antibiotik berilganda ulardan har birini dozasi ikki barovar
kamaytirish mumkin.
Antibotiklar davolash kursi 7-10 kun davom etadi.
O‘lat bubonlari tezroq yo‘qolib ketish uchun bevosita bubon ichiga har kuni bir martadan
streptomitsin (500. 000 TB) yoki ampitsillin (0,5 g) yuborib turiladi. Intoksikatsiyani kamaytirish
uchun Ringer eritmasi, neokompen san, reopoliglyukin, izotonik glyukoza eritmasi qo‘llaniladi.
Kuchli intok sikatsiyaga qarshi glyukokortikoidlar(kuniga 100-150 mgdan prenizalon)
beriladi. Bemorlarga askorbinat kislotasi(1kunda 1,5-2 gdan), V1, V6, V12, K vitaminlarini berish
zarur. O‘latning bubon formasidan sog‘aygan bemor isitmasi tushganidan boshlab hisoblaganda 2
haftadan keyin kasalxonadan chiqariladi.
Profilaktikasi.
O‘latning tabiiy o‘choqlarini yo‘qotish uchun kemiruv chilarning inlariga
zaharli moddalar sepiladi. O‘lat diagnozi aniqlangach, bemor darhol kasalxonaga yotqiziladi,
bemor yashagan joyda dezinfeksiya, dezinseksiya, deratizatsiya o‘tkazilib, bu joyda 6 kun
muddatga karantin e’lon qilinadi. Bemorga yaqin yurgan odamlar 6 kun davomida vrach
nazoratida bo‘ladi, har kuni 3 marta ularning harorati o‘lchanib turiladi. Ehtiyot shart yuzasidan
ularga streptomitsin tayinlanadi. O‘lat o‘chog‘ida ishlaydigan tib biy xodimlar shaxsiy profilaktika
qoidalariga rioya qilishlari kerak, ular albatta o‘latga qarshi maxsus kiyim kiyib ishlashlari zarur.
Biror kishi o‘lat bilan kasallansa, yoki o‘lat epidemiyasi boshlanib qolgudek bo‘lsa, o‘sha
joyda yashovchi aholining hammasi (2 yoshli bolalardan boshlab) o‘latga qarshi emlanadi.
Vaksina in’eksiya qilingach, bir haftadan so‘ng immunitet paydo bo‘ladi. Immunitet bir yilgacha
davom etadi.
Kuydirgi. (sibir yarasi)
Zoonozlar (hayvonlardan yuqadigan) guruhiga kiradigan o‘tkir yuqumli kasallikdir.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
712
Etiologiyasi:
Kuydirgini qo‘zg‘atuvchi mikrobni birinchi marta 1855 yilda shu kasallikni
nobud bo‘lgan ot organizmidan rus olimi Brauelar topgan. Kuydirgi mikrobi (Bacteriya anthacis)
uzunligi 5-8mkm., yo‘g‘onligi 1-1,5 mkm. keladigan tayoqchadir. Mikroskop ostida zanjirga
o‘xshab qator bo‘lib joylashadi. Tayoqchaning vegetativ formasi yuqori temperaturada va turli
dezinfeksiyalovchi moddalar ta’sirida bir necha minut ichida halok bo‘ladi. Sporalari esa tashqi
muhitga juda chidamli, qaynatilganda 30 minutdan keyingina parchalanadi. Tuzlangan go‘shtlarda
uzoq saqlanadi. 70S dagi issiqda sporalar bir necha soatgacha halok bo‘lmaydi.
2.6-rasm. Kuydirgi kasalligining tarqalishi.
Epidemiologiyasi:
Kuydirgi kasalligining manbai uy hayvonlari, asosan katta va mayda
shoxli hayvonlar, shuningdek otlar hisoblanadi. Kuydirgi bilan og‘rigan hayvonlar kasallik
mikroblarini axlati va siydigi bilan tashqariga chiqaradi. Hayvon o‘lgandan so‘ng uning terisi, juni,
ichki organlari va qoni uzoq muddat yuqumli bo‘lib turadi. Odamlarga kasallik tirik yoki o‘lik
hayvonlardan yuqadi. Kuydirgi hayvonga yaqin yurganda, parvarish qilganda osongina yuqadi.
Kuydirgidan o‘lgan hayvon terisi va junidan tayyorlangan har xil mo‘yna buyumlar orqali
ham yuqishi mumkin. Kuydirgi asosan cho‘pon, veterinar xodimlari, qushxona, teri zavodi
ishchilari, mo‘ynado‘zlarda uchraydi.
Patogenezi
– Kuydirgi mikrobi organizmga shilingan teri, me’da ichak shilliq pardalari va
havo yo‘llari orqali o‘tadi. Odam organizmiga kirgan kuydirgi tayoqchasining vegetativformasini
bir qismini fagotsitlar yutib oladi (fagotsitoz), kolganlari limfa va qon orqali organizmiga
tarqaladi. Kuydirgi mikroblari jigar, taloq, o‘pka, ichak devori, teri osti biriktiruvchi to‘qimasiga
etib boradi. Keyinchalik shu organlarda ular organizmni himoya kuchlari ta’sirida halok bo‘ladi
yoki infeksiya o‘choqlarini paydo qiladi. Bemor organizmda pretsipitinlar, agglyutininlar,
komplementni biriktiruvchi antitelalar hosil bo‘ladi. O‘lgan bemor jasadi yorib tekshirilganida qon
quyilib, qorayib qolganligi, jigar va taloq kattalashganligi, to‘q – qizil rangdaligi ko‘rinadi. Boshqa
organlarga qon quyiladi. Gemorragiya yuz bergan joylarda ko‘plab kuydirgi tayoqchalari topiladi.
Klinikasi
– Kasallikning inkubatsion davri bir necha soatdan 6 – 8 kungacha cho‘ziladi,
o‘rtacha 2 – 3 kun davom etadi.
Klinik turlari: teri va septik turi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
713
Teri turida kuydirgi karbunkuli (pustulamaligna) deb ham yuritiladi. Kuydirgi karbunkuli
ko‘pincha, badanning ochiq erlarida (yuz, bo‘yin, qo‘llar) joylashadi. Kuydirgi tayoqchasi kirgan
joyda avvalo qizil tuguncha (papula) paydo bo‘ladi. Bu tuguncha tez orada pufakchaga (vezikula)
aylanadi.
Pufakcha ichida qon aralash seroz suyuqlik bo‘ladi. Pufakcha yorilgach, o‘rnida yara paydo
bo‘ladi, bu yara tezda qotib, quriydi va qo‘ng‘ir rangli qora qo‘tir bilan qoplanadi. qora qo‘tir
og‘rimaydi, lekin asta-sekin kattalashib boradi. Qora qo‘tir atrofida mayda pufakchalar paydo
bo‘ladi, bu kuydirgiga juda xarakterlidir. Kuydirgi karbunkuli atrofidagi ancha joy shishib chiqadi.
Kasallikning birinchi kuni bemor badani qaqshab, ozgina bosh og‘riydi, darmonsizlik
seziladi. Ikkinchi kuni bemor eti uvishib, qaltiraydi va tana harorati 39-40
ga ko‘tariladi, bosh
og‘rig‘i kuchayadi, uyqu buziladi, taxikardiya aniqlaniladi. Harorat 5-6kundan so‘ng pasaya
boshlaydi, bemorning ahvoli yaxshilanadi, karbunkul ham qayta boshlaydi: avval shishi kamayadi,
2-3 hafta oxirida qora qo‘tiri ko‘chib tushadi va tagida chandiq ko‘rinadi.
Kuydirgi og‘ir o‘tganda kasallikning ikkilamchi septik xili boshlanishi mumkin.
Septik xili juda kam uchraydi. Kasallik alimentar yoki havo-tomchi yo‘li bilan yuqqan
hollarda paydo bo‘ladi. Ba’zan teri xilining asorati tarzida ham uchraydi. Septik turi birdaniga
boshlanadi. Bemor eti uvishib, qaltiraydi, harorati 39-40
ga ko‘tariladi. Tez-tez nafas oladi,
taxikardiya aniqlanadi. Ko‘pincha bemorning biqini sanchib, yo‘taladi va qon aralash balg‘am
tashlaydi. Tekshirib ko‘rilganda pnevmoniya va ekssudativ plevrit belgilari aniqlanadi. Ba’zan
infeksion toksik shok yuz beradi. Bemorning qoni va balg‘amida juda ko‘p kasallik mikroblari
topiladi. Ba’zi bemorlar ko‘ngli aynab, qon aralash qusadi, qorni qattiq og‘riydi, qon aralash ichi
ketadi. Ba’zi hollarda bemorda meningoensefalit belgilari paydo bo‘ladi.
Septik xilida bemorning ahvoli ko‘pincha og‘ir bo‘ladi. Tana harorati 40-41
ga ko‘tariladi,
bemorning ahvoli birdan og‘irlashib, qayta-qayta qaltiraydi, kuchli taxikardiya va terida
gemorragik toshma paydo bo‘ladi, shilliq pardalarga qon quyiladi, bemor qon aralash balg‘am
tashlaydi.
Bemor oldin sopor, keyin koma holatiga tushib, o‘lim yuzaga keladi.
Laboratoriya diagnostikasi :
1. Bakteriologiya usul. Pufakcha suyuqligi, septik xilida bemor qoni, balg‘ami, axlati,
siydigi maxsus ozuqa muhitlariga ekiladi.
2. Bakterioskopik – tekshirishga kerak bo‘lgan materialdan surtma tayyorlanib, bo‘yaladi
va mikroskop ostida ko‘riladi.
3. Biologik usul – tekshiriladigan materialni fiziorlogik eritma bilan 10 barobar suyultirib,
undan 0,1-0,2ml olinadi va oq sichqon yoki dengiz cho‘chqasining terisi ostiga yuboriladi. Ular
10 kun kuzatiladi. Agar materialda kuydirgi mikrobi bo‘lsa, hayvonlarda sepsis rivojlanib, 1-3
kunda o‘ladi.
4. Allergik reaksiya – 0,1 ml mikrobdagi antraksin bemor qo‘li terisi orasiga yuboriladi.
24-49 soatdan shu joydayallig‘lanish alomatlari bo‘lsa, reaksiya (
) bo‘ladi. Qizargan va shishgan
joyining sathi 15 mm gacha bo‘lsa, reaksiya sal (
), 10-25 mm bo‘lsa (
), 20-40 mm va undan
yuqori (
deb baholanadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
714
Qiyosiy tashxis-teri turini oddiy karbunkul va o‘latdan farqlash kerak. Oddiy kabunkul
og‘riydi, o‘rtasida yiringli uchi ko‘rinadi, uning atrofi qizargan bo‘lib, sarg‘ish rangi qora qo‘tir
xosil hosil bo‘ladi.
O‘latningteri xili qattiq og‘riydi, o‘rtasidagi qora qo‘tir atrofida mayda pufakchalar
bo‘lmaydi. Shish kuydirgidan ancha kam bo‘ladi.
Kuydirgini septik turini o‘latning o‘pka formasidan farqi, o‘lat bilan kasallangan bemor
balg‘amida kuydirgi tayoqchalari topilmaydi.
Davolash:
1. Penitsillin 6-24 mln TB 7-10 kun 6-9 mahal kuniga.
2. Septik xilidassefalosporin, levomitsetin, natriy
suksinat, gentamitsin buyuriladi.
Sefalosporin –4-6 g.
Levomitsetin natriy suksinat 3-4 g.
Gentamitsin 240-320 mgdan buyuriladi.
3. Gamma globulin kasallikning engil xilida 20 ml dan
o‘rta og‘ir va og‘ir xilida 40-80 ml dan tayinlanadi.
4. Ahvoliga qarab plazma, albumin vena ichiga tomchilab.
5. Teri xilida jarrohlik usullarini qo‘llash man etiladi.
Profilaktika
-
Infeksiya manbalarini yo‘qotish.
-
Hayvonlar bilan ish olib boradiganlar maxsus vaksina bilan emlanadilar.
-
Bemor kasalxonada alohida xonaga yotqaziladi.
-
Bemor uyi dezinfeksiya qilinadi.
-
Bemor bilan kontaktda bo‘lganlar 8 kun nazorat ostida bo‘ladilar.
-
Kuydirgidan halok bo‘lgan hayvon vaodam jasadi kuydiriladi yoki maxsus tobitga
solib 2 metr chuqurlikka ko‘miladi.
-
Infeksiya o‘chog‘ida bo‘lganlar gammaglobulin va penitsillin qilinadi. (7-10 kun)
keyin vaksina bilan emlanadi.
VABO (XOLERA).
Vabo tinmay ich ketishi, qusish oqibatida bemor organizmida suyuqlik, tuzlar kamayib,
uning og‘ir ahvolga tushib qolishi bilan ta’riflanadigan yuqumli ichak kasalligidir.
Tarixiy ma’lumot. Vabo qadim zamonlardan beri to 1817 yilga qadar Osiyoda, aniqrog‘i
Hindistondagi Gang va Braxmaputra daryolarining oralig‘idagi vohalarda uchragan. 1817 yilda
Suvaysh kanali va O‘rtaer dengizi orqali Ovrupa mamlakatlariga va boshqa qit’alarga tarqaldi.
1817 yildan 1926 yilgacha er yuzida 6 marta vabo pandemiyasi bo‘lib o‘tdi.
Etiologiyasi.
Vaboni qo‘zg‘atuvchi mikrob – vabo vibrionini 1883 yilda Kox kashf etgan.
Uning “vibrio comme et vibrio Eltor” degan ikki xili bor. Vibrion shakli vergulga
o‘xshaydi, spora va kapsula hosil qilmaydi, bitta xivchini bor, shu tufayli u harakatchandir. U
grammanfiy. Oddiy ozuqa muhitlarida o‘sadi, ishqorli muhitda tez ko‘payadi. U 3 xil toksin ishlab
chiqaradi: endotoksin, ekzotoksin, qon tomiri va ichak devoridagi hujayralar membranalarining
o‘tkazuvchanligini kuchaytiruvchi toksin. Vabo vibrioni qaynatilganda o‘sha zahoti o‘ladi. El-Tor
vibrioni tashqi muhitga chidamli. Har xil chiqindilar bilan ifloslangan suvda vabo vibrioni bir
necha oygacha tirik saqlanadi. Vabo vibrioni suvda bir necha kundan bir necha haftagacha,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
715
bemorning axlatida 6-7 oygacha tirik saqlana oladi, quyosh nuri va dezinfeksiyalovchi moddalar
ta’siriga sezgir.
Epidemiologiyasi.
Vabo vibrioni fekal-oral yo‘l bilan, suv orqali, oziq-ovqatlar orqali,
kontakt yo‘l bilan bemor odamdan tarqaladi. Vabo bilan katta va kichik odamlar birdek
kasallanadi, ayniqsa yoz-kuz oylarida tez tarqaladi. Kasallangan odamlarda umrbod davom
etadigan immunitet saqlanib qoladi.
Klinik belgilari.
Inkubatsion davr bir necha soatdan 5 kungacha cho‘ziladi. Vaboning tipik
va atipik variantlari ma’lum. Vaboning tipik variantida degidratatsiyaning ko‘p yoki ozligiga qarab
kasallikning engil, o‘rtacha og‘ir va juda og‘ir formalari ajratiladi.
Engil formasi.
Bemor organizmida 1-darajali degidratatsiya kuzatiladi. Bemor bir kecha-
kunduzda 2-4 marta ichi ketadi va qayd qiladi. Yo‘qotilgan suyuqlik miqdori unchalik ko‘p
bo‘lmaydi. Bemorning og‘zi qurib, chanqaydi, biroz holsizlanadi. Kasallik 1-2 kun davom etadi.
Ko‘pincha bemorlar shifo korga murojaat qilmaydi, shunig uchun ulardan sog‘lom
odamlarga kasallik tez yuqishi mumkin.
O‘rtacha og‘ir formasi.
Bemor organizmida ikkinchi darajali degidratatsiya rivojlanadi.
Vaboning bu formasi to‘satdan boshlanadi, bemor ning ichi keta boshlaydi, qorni
og‘rimaydi, ammo kindik atrofida quldirash seziladi. Bemorning axlati suyuq, avvaliga
odatdagicha axlatga xos tarzda sar g‘ish bo‘ladi, keyinchalik suyuqlashib, yovg‘on xo‘rdaga
o‘xshash tus oladi, undan baliq yoki maydalangan kartoshka hidi keladi. Ko‘p o‘tmay, bemorda
qayd qilish boshlanadi. Bir kecha-kunduzda bemorni ichi 15-20 marta ketadi, og‘zi qurib, darmoni
quriydi, boshi aylanadi, ovozi bo‘g‘iladi, boldir va jag‘ mus kullari tortishadi va og‘riydi.
Taxikardiya, gipotoniya aniqlanadi, oliguriya boshlanadi. Qon biroz quyiladi, elektrolit
nisbati o‘zgaradi. Vaboning bu formasi 3-4 kun davom etadi va bemor davolanmasa ham sog‘ayib
ketadi. Biroq ko‘pincha kasallik avj olib, bemorning ahvoli ancha og‘irlashadi.
Vaboning og‘ir yoki algid formasi.
Vaboning bu formasida bemor tana vaznining 10% va
undan ko‘proq miqdorda suyuqlik yo‘qotadi. Bemorning orga nizmida gipovolemik shok
boshlanadi, organizmda suyuqlik miqdori kamayib ketganligi tufayli ich ketishi va qusish
kamayadi va butunlay to‘xtaydi. Be morning ahvoli og‘irlashadi,ssianoz rivojlanadi. Burun uchi,
quloq, lab ko‘z qovog‘i binafsha yoki qoramtir rangda bo‘ladi. Bemor yuzining ifodasi o‘zga radi.
Ko‘z atroflari ko‘karadi (xuddi ko‘zoynak taqqan odamdek). Bemor ahvolining og‘irligiga
qaramay, es-hushi joyida bo‘ladi. Ovozi chiqmay qola di(afoniya). Tana harorati 35-34º gacha
pasayadi. Terisi muzdek bo‘lib, elastik ligi yo‘qoladi, puls aritmik va sust bo‘ladi, yurak tonlari
deyarli eshitil maydi. Qon bosimini aniqlab bo‘lmaydi. Ko‘krak qafasining barcha muskul la ri va
diafragma tortishib, qisqargani tufayli bemor og‘iz orqali nafas ola di va holdan ketadi. Siydik kam
chiqadi(oliguriya). Atsidoz boshlanadi. Qon da eritrotsitlar va leykotsitlar soni ko‘payadi(qon
quyuqlashib qolgani hiso biga). Shoshilinch chora ko‘rilmasa, asfiksik koma boshlanib, bemor
o‘ladi.
Quruq vaboda
bemorda qayt qilish va ich ketish alomatlari ko‘rinmaydi. Vaboning bu xili
to‘satdan boshlanib, beto‘xtov ich ketish va qusish natija sida tezlikda gipovolemik shok yuz
beradi, hamma muskullar tortishib qisqa radi, meningit va ensefalit simptomlari paydo bo‘ladi.
Vaboga qo‘shiluvchi asoratlar.
Vabo bilan og‘rigan bemorlarda pnevmoniya, abssess,
flegmona, sepsis kasalliklaruchrashi mumkin.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
716
Laboratoriya diaginostikasi .
Vabo diagnozini aniq va ishonchli qilish uchun
bakterioskopiya va bakteriologik usullar qo‘llaniladi. Bakterioskopik usulda bemor axlati va
qusig‘idan surtma tayyorlab, bo‘yaladi va uni mikro skop ostida ko‘rib, vabo bor-yo‘qligini
aniqlanadi.
Davosi.
Vabo bilan og‘rigan bemor ahvoli ko‘pincha organizimda yuz bergan
degidratatsiya sababli og‘ir bo‘ladi. Shu tufayli bemorlarni davolash shoshi linch ravishda
reanimatsiya bo‘limi sharoitida olib boriladi. Degidratatsiya kasallikning asosiy mohiyati va
bemor taqdirini hal qiluvchi omil ekanini nazarda tutgan holda birinchi navbatda ana shu holatni
bartaraf qilishga qaratiladi. Boshqacha atganda, shir-shir ichi ketish va tez-tez qusish natijasi da
yo‘qotilgan suyuqlik, tuzlar va oqsil moddalar o‘rnini zudlik bilan to‘ldirish kerak.
(regidratatsiya).
1 va 2 darajadagi degidratatsiya holatida bemorning ahvoli unchalik og‘ir bo‘lmaydi va
yo‘qotilgan suyuqlik o‘rnini to‘ldirish uchun oralit, regidron, glokosolan deb ataladigan
suyuqliklar bemorga ichirtiriladi.. Bu eritmalar ichida tuz va glyukoza bor.
3 va 4 darajadagi degidratatsiya holatida esa 36-38 darajagacha ilitilgan “trisol” zudlik
bilan venaga quyiladi. Bu eritmani bir minutda 120 ml gacha tezlikda venaga yuboriladi. 1,5-2
soatda 5-7 l gacha suyuqlik quyiladi. Trisol o‘rniga “xlosol”, “kvartosol”, “atisol”, “disol”
eritmalari ham ishlatiladi. Vena tomiriga eritma yuborish puls yaxshilanib, qon bosimi asli ga
kelguncha, pasayib ketgan harorat normallashib, gipovolemiya alomatlari yo‘ qolguncha davom
ettiriladi.
Bemorning qusishi to‘xtagach, og‘iz orqali antibiotiklar tayyorlanadi: 0,3-0,5g dan kuniga
4 mahal tetratsiklin 0,5 g dan har 6 soatda levomitsin 0,1g dan har 12 soatda doksitsiklin beriladi.
Bu davo kursi 5 kun davom etadi. Qusish to‘xtamagan hollarda tetratsiklin muskul orasiga
yuboriladi. Vibrion tashib yuruvchilarga bosim 5 kun 0,3 g dan kuniga 4 mahal tetratsiklin beriladi.
Tuz eritma bilan baravariga suyiltirilgan plazma (500 ml) ham qo‘llaniladi. Ayniqsa
vaboning algid formasida har kuni qon quyish tavsiya etiladi.
15-20 minut davomida iliq vanna qabul qilish bemorni ahvolini ancha yaxshilaydi.
(vannadagi suv harorati oldiniga 36 daraja bo‘ladi va asta sekin 40-42 darajagacha etkaziladi).
Vanna bo‘lmagan vaqtda bemor badaniga gir aylantirib isitgichlar qo‘yish kerak.
Bemor avval 4-parhez taomlari bilan ovqatlantiriladi, 3-4 kundan so‘ng umumiy parhezga
o‘tiladi.
Vabodan sog‘aygan bemorlar sog‘ayish davrining 8-10 kuni axlati 3 marta va o‘t suyuqligi
1 marta tekshirilganda vabo vibrioni yo‘qligi aniqlangach, uylariga jo‘natiladi. Bakteriologik
tekshiruv antibiotiklar bilan davo lash tugagach, 36-48 soat o‘tgandan so‘ng amalga oshiriladi.
Vabodan sog‘aygan rekonvalessentlar dispanser nazoratida bo‘ladi va ularning axlati bir
oy davomida har 10 kunda bir marta, o‘t suyuqligi esa bir marta bakteriologik tekshiriladi.
Profilaktikasi.
Avvalo vaboning boshqa davlatlardan bizning yurtimizga kelib qolishiga
qarshi chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Vabo uchrab turadigan xorijiy mamlakatlardan keladigan
kishilar 5 kun davomida vrach nazoratida bo‘ladi. Ular albatta bakteriologik yo‘l bilan tekshiriladi.
Suv havzasidan vabo vibrioni topilgan hollarda, ana shu manbadan foydalanish qa’iyan
man qilinadi. Har 10 kunda suv manbalarida bakterio logik tekshiruv o‘tkazib turiladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
717
Vabo bilan og‘rigan bemorlarga yaqin yurgan odamlar 5 kun davomida vrach nazoratida
bo‘ladi va bir marta bakteriologik tekshiruv o‘tkaziladi.
Vabo chiqqan uy dezinfeksiya qilinadi. Vabo o‘chog‘idagi kishilar vabo ga qarshi
xolerogen anatoksini bilan emlanadi (bolalar 7 yoshdan keyin emlana di.) Emlanganlarning 96-98
foizida antitoksinlar paydo bo‘ladi. Zaruriyat bo‘lganda oradan 3 oy o‘tgandan keyingina odamni
takror emlash (revaksinatsiya qilish) mumkin. Vaboga qarshi emlash maxsus in’ektor yordamida
amalga oshi riladi.
Vaboning tarqalishi xafli bo‘lgan taqdirda o‘tkir ichak kasalliklari bilan og‘rigan
kishilarning hammasi kattayu-kichik baravar kasalxonaga yotkaziladi va bakteriologik usul bilan
tekshiriladi.
Nihoyat, vabo yuqish xavfi bo‘lgan holllarda, masalan vabo uchraydigan xorijiy
mamlakatga ketadigan kishilar shu kasallikka qarshi emlanadi. Zarur bo‘lgan hollarda 3 oy
o‘tgach, ularni yana emlash mumkin (revaksinatsiya).
Chin chechak.
Etiologiyasi.
Chechak qo‘zg‘atuvchisi virus. U xujayraning ichida bo‘ladi. Uni Pashen
tanachalari deyiladi.
Epidemiologi.
Infeksiya manbai kasal odam. Virus kasallikni birinchi kunidan tomoqda,
burunda, xalqumda, pustula (pufakchada), qora qo‘tirda bo‘ladi.
Kasallikni birinchi kunidan, qora qo‘tir tushib ketguncha yuqumli bo‘ladi.
Kasallik havo-tomchi, kontakt yo‘li bilan yuqadi. Kasallikdan so‘ng immunitet qoladi.
Emlaganda 3-5 yil davomida immunitet saqlanadi. Shuning uchun qayta emlash zarur. 1980 yildan
beri chechakka qarshi emlash yo‘q qilingan, faqat laboratoriya shtammlari mavjud.
Klinika.
Inkubatsion davri 13-14 kun, og‘ir kechganda u 10-5 kungacha qisqaradi.
Prodromal davrda umumiy ahvoli keskin og‘irlashadi, tana yuqori darajaga ko‘tariladi,
boshi og‘riydi, boshi aylanadi, ko‘ngli aynab qayt qiladi. Dumg‘aza orqasida og‘riq, burun-halqum
va tomoq shilliq qavatlari qizarishi, taloq kattalashishi va ayniqsa kasallikning 2-3 kun paydo
bo‘lib, teri qichishishi bilan kechadigan prodromal davr muhim diaginostik ahamiyatga ega.
Prodromal toshmalar 2-3 kun saqlanadi. Prodromal davr doyimiyliligi 3-4 kun. Chechakka
xos toshmalar tana harorati to tushib umumiy ahvoli yaxshilangandan keyin toshadi. Toshma etap
bilan toshadi, dastlab yuzda toshib, keyin bo shini sochli qismi, tanaga, keyinchalik oyoq-qo‘llarga
toshib, biroz achishib, engil qichi shishi bilan kechadi.
Toshma burun, tomoq, burun-halqum qizilo‘ngach, bronx shilliq qavati va konyunktivaga
ham toshadi. Tuguncha – vezikula – pustula – qora qo‘tir.
Yiringlash davri (pustula hosil bo‘lishi) kasallikning 9-10 kuni boshlanib, umumiy ahvoli
yana yomonlashadi. (boshi og‘riydi, uyqusizlik, ba’zan hushdan ketish) tana harorati ko‘tariladi.
Yuzda shish, ayniqsa qovoqda shish paydo bo‘ladi. Teri taranglashadi. Shilliq qavatdagi
toshmalar tezda yaraga aylanadi va natijada ko‘zda og‘riq, yorug‘likdan qo‘rqish, burundan nafas
olish va yutish qiyinlashuvi, so‘lak oqishi, ovoz bo‘g‘ilishi hiqildoq stenozi, defikatsiya va
siyganda og‘riq kuzatiladi. Kiyim va choyshablarga yiring surilishi tufayli yoqimsiz, spetsifik hid
keladi. Yiringlashish davrida sepsis rivojlanish mumkin. Kasallikning engil turida 14-16 kunlarda
haro rat tushib, bemor umumiy ahvoli yaxshilanadi va toshma qurish davri boshlanadi, u teri
qichishish bilan kechadi. Hosil bo‘lgan to‘q jigarrangli qora qo‘tir kasallikning 20 kunidan 40
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
718
kungacha ko‘chib tushadi. Qora qo‘tir ko‘chib tushgandan keyin yulduzsimon chandiq hosil
bo‘ladi.
Chechakning tipik formasi engil, o‘rta og‘ir, og‘ir kechishi mumkin. Bundan tashqari 1)
tarqaluvchan chechak-toshmaning alohida elementlpri bir-biriga qo‘shilishi bilan xarakterlanib,
yomon sifatli formasiga kiradi. 2) gemorragik yoki qora chechak gemorragik sindrom rivojlanishi
hisobiga kelib chiqadi.
Bemorda qisman immunitet bo‘lsa, yaxshi sifatli yoki mitigirlangan chechak-variolid
kuzatiladi.
Chechak asoratlari turlicha va juda ko‘p. Unga abssess, flegmona, sepsis, ko‘rlik, karlik,
bronxit,
bronxopnevmoniya,
plevrit,
asfiksiya,
kollaps,
meningoensefalit,
orxit,
adneksit(tuxumdon yallig‘lanishi) va boshqalar kiradi. Asoratlarning ba’zilari o‘limga olib kelishi
mumkin.
Diagnoz.
Epidemiologik anamnez, klinik belgilar, qonning umumiy taxlili natijasiga qarab
qo‘yiladi. Qonda neytrofil leykotsitoz, monotsitoz, plazmatik hujayra bo‘lishi, trombopeniY.
Asoratlarda leykotsitoz kuchayib, ECHT oshadi. Gumonli holatlarda mikrobiologik diagnostika
qo‘llaniladi. Ekspress diagnostikaga quyidagilar kiradi: virusoskopiya, predmet oynachasidagi
mikropretsipitatsiya reaksiyasi.
Differensial tashxis-
suvchechak, qizamiq, belbog‘simon temiratki, vezikulyoz
gematorikketsioz, emlangandan keyingi toshma.
Davolash.
Chechakni maxsus davolash–chechakka qarshi gamma-globulindir. U muskul
orasiga Bezredko usulida 10-15 ml 1-3 marta yuboriladi.
Septik asoratlarni oldini olish va yiringlash davri engilroq kechishi uchun tetrassiklin
qatoridagi antibiotiklar, levomitsetin, penitsillin, streptimitsin qo‘llani ladi. Reaktivlikni oshirish,
dezintoksikatsiya va desensebilizatsiya uchun nospetsifik gamma-globulin (15ml) hamda
antigistamin dorilar beriladi. Gemorragik forma va kol lapsda kortikosteroidlar qo‘llaniladi.
Simptomatik davolash-analgin, amidopirin, kardiotonik vositalar beriladi.
Profilaktikasi.
Chin chechak karantinli infeksiya hisoblanadi. Chin chechakli be mor va bu
kasallikka gumon qilingan bemorlar qat’iy izolyasiya qilinishi, klinik va laborator tekshirilishi va
maxsus statsionarda davolanishi kerak. Tibbiy xodim hi moya kiyimida bo‘lishi zarur. Bemor
kiyimlari, o‘rin-ko‘rpalari, bemor yotgan xona, u ish latgan idish-tovoqlar dezinfeksiya qilinadi.
Bemor bilan kontaktda bo‘lganlar 17 kun ga karantin saqlaydilar. Ular chin chechakka
qarshi emlanadi. Ularga bir marotaba donor immunoglobulini 3 ml yuboriladi.
Xulosa.
Epidemiya
-alohida xavfli infeksiyalarga tegishli bo‘lmagan, yuqish manbai bitta
yoki yuqish omili bir xil bo‘lgan, odamlarning guruh bo‘lib kasallanishi, bir aholi punktida 50
kishi va undan ortiq kasallanishi aytiladi.
Yuqumli kasllikning paydo bo‘lish omillari 3 turda nomoyon bo‘ladi:
1.
Kasallikning yuqtiradigan manbaning mavjudligi;
2.
Kasallikning yuqish va tarqalish yo‘llarining mavjudligi;
3.
Kasallikka beruluvchi odamlarning mavjudligi.
o‘lat, vabo, sarg‘ayma isitma kabi siyrak uchraydigan kasalliklarni keltirib chiqargan
alohida xavfli infeksiyalar;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
719
odamlarda uchraydigan yuqumli kasalliklar rikketsiyalar - epidemik toshmali terlama, Bril
kasalligi, Ku-isitma;
zoonoz infeksiyalar - Sibir yarasi, quturish;
virusli infeksiyalar - SPID;
aniqlanmagan etiologiya bilan guruh bo‘lib kasallanish - 20 kishi va undan ortiq;
tashhisi aniqlanmagan bezgak kasalligi - 15 kishi va undan ortiq;
o‘lim yoki kasallanish darajasi o‘rtacha statistik darajadan 3 baravar va undan ortiq bo‘lgan
vaziyat;
zaharli moddalar bilan zaharlanish - jabrlanganlar soni - 10 kishi, vafot etganlar soni - 2
kishi va undan ortiq;
oziq-ovqatdan ommaviy zaharlanish - jabrlanganlar soni - 10 kishi, vafot etganlar soni - 2
kishi va undan ortiq.
Vabo - bu ham juda xavtli hisoblanib, uning tarqatuvchisi vabo vibroini mikrobidir. Vabo
bilan kasallangan bemomi ichi ketib, qusadi, qaltiraydi va juda ozib-to'zib ketadi. Agar kasallik
davolanmasa., tezda o'ladi.
Sibir yarasi - buni tarqatuvchisi Sibir yarasi mikrobi hisoblanadi. U teri, nafas yo'h,
oshqozon ichak yo'Ii bilan kirib, o'zining ta'slrini ko'r-satadi. Agar u teriga tushsa, avval dog' hosil
bo'ladi, so'ngra u shishib ichiga qon to'ladi va yorilib, yara hosil qiladi. Sibir yarasi bo'lgan
tananing sezuvchanligi ancha pasayib ketadi.
Botulizm - bu kasallikni botulizm toksini tarqatadi. Bu toksin juda zaharli hisoblanadi.
Masalan, uning 0,00000012 g kristal holdagi toksini odamni zaharlashi mumkin. Botulizm
kasalligi oshqozon-ichak yo'Ii bilan tarqatilib, as os an asosiy asab tizimining, yurak asablarini
izdan chiqaradi. Botulizm bilan kasallangan bemor holsizlanadi, boshi og'rib, ko'rish qobiliyati
pasayadi. Til muskullari falajlanadi. Kasalning haro-rati normal odam haroratidan ancha past
bo'ladi va bu kasallik o'z vaq-tida davolanmasa o'lim bilan tugaydi.
REFERENCES
1.
Xidirova Dildora, Muradov Sirojiddin. O‘zbekiston respublikasi hududida seysmoaktiv
hududlar va zilzilaning xavfliligi//Innovative Development in Educational Activities. 2024.
167-172
2.
Muradov S. ЭCONOMIC ANALYSIS OF PROFITS IN THE FIELD OF LABOR
PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 1239-1245.
3.
Мурадов, С. (2024). PRINCIPLES OF ENSURING THE SAFETY OF USING LIFTING
CRANES IN CONSTRUCTION-ASSEMBLY WORKS. MODERN SCIENCE AND
RESEARCH, 3(2), 933–939.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684936
4.
МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН
учитель-стажер.
Каршинский
инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
720
5.
Muradov Sirojiddin. Mehanatni muhofaza qilishning tashkiliy-psixologik asoslaridagi
mavjud muammolar//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi
kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari”. 2023. 133-137.
6.
Muradov Sirojiddin. Mehnat sharoitlari va muhitini “kaizen” usuli yordamida
takomillashtirishning innovatsion yechimlari//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat
muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari”.2023. 249-253.
7.
Muradov Sirojiddin. Mehnatni muhofaza qilish sohasida yuk ortish va tushirish ishlaridagi
yukchilar uchun ishlarning xavfsizligi kategori va qoidalari tahlili//“Ekologiya, aholi
xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari”.
2023. 232-242
8.
Muradov Sirojiddin. Mehnatni muhofaza qilishning rivojlanish tarixiy bosqichlarini
o‘rganish//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb
masalalari va istiqbollari”. 2023. 243-248
9.
Muradov Sirojiddin. Sanoat korxonalari rahbar va mutaxassislarining mehnat muhofazasi
bo‘yicha bilimlarini tekshirishni raqamli texnalogiyalar asosida tashkil etishning
ahamiyati//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb
masalalari va istiqbollari”. 2023. 146-150
10.
Muradov Sirojiddin. Xavfli sanoat korxonalarida ishchilarni xavfli gaz va zaxarli moddalar
ta’siridan himoya qilishga qaratilgan inovatsion yechimlar//“Ekologiya, aholi xavfsizligi va
mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari”. 2023. 402-405
11.
Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li. Sanoat korxonalari rahbar va mutaxassislarining mehnat
muhofazasi bo‘yicha bilimlarini tekshirishni raqamli texnalogiyalar asosida tashkil etishning
ahamiyati// Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirishning dolzarb
masalalari. 2023/10/26. 180-183
12.
Мурадов Сирожиддин. Определение отдыха и отпусков на основании нового
трудового кодекса// Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirishning
dolzarb masalalari. 2023/10/26. 17-21
13.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O‘G‘LI. Mehnatni muhofaza qilishning rivojlanish
tarixiy bosqichlarini o‘rganish// Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga
oshirishning dolzarb masalalari. 2023/10/26. 8-16
14.
Muradov, S. (2023). ISHLAB CHIQARISHDAGI AVARIYALARNI O‘RGANISH VA
TAHLIL QILISH. Educational Research in Universal Sciences, 2(16), 474–477. Retrieved
from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/5015
15.
Muradov Sirojiddin. Ishlab chiqarishdagi avariyalarni o‘rganish va tahlil qilish// Educational
Research in Universal Sciences, 2(16), 474–477.
16.
Muradov S. ISHLAB CHIQARISHDAGI AVARIYALARNI O‘RGANISH VA TAHLIL
QILISH //Educational Research in Universal Sciences.
– 2023. – Т. 2. – №. 16. – С. 474-477.
17.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
721
18.
Sultonova D. N., & Siddiqova , M. A. qizi. (2023). COLOR SCHEME IN THE
FORMATION OF THE ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN
EDUCATIONAL CENTERS. Educational Research in Universal Sciences, 2(14), 109–115.
Retrieved from
https://erus.uz/index.php/er/article/view/4394
19.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF THE
ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN EDUCATIONAL
CENTERS //Educational Research in Universal Sciences.
– 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 109-115.
20.
Muradov Sirojiddin Husan o`g`li, Xakimov Xurshid Hamidulla o‘g‘li, & Siddiqova
Madinabonu Asatilla qizi. (2021). NEW INNOVATIVE ENGINEERING SOLUTIONS TO
THE PROBLEMS OF SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS. European Journal
of
Life
Safety
and
Stability
(2660-9630),
2,
28-30.
Retrieved
from
http://www.ejlss.indexedresearch.org/index.php/ejlss/article/view/13
21.
Muradov S. H. o‘g‘li, & Zayniyev , U. U. o‘g‘li. (2023). PRINCIPLES OF PASSING AND
DOCUMENTING INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES. Educational Research
in
Universal
Sciences,
2(14),
116–119.
Retrieved
from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4395
22.
Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li, Zayniyev Ulfat Utkir o‘g‘li. PRINCIPLES OF PASSING
AND DOCUMENTING INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES. Educational
Research in Universal Sciences. 2023-11
23.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
24.
Muradov Sirojiddin; Egamberdiyev Umurzoq. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR
IMPROVEMENT OF WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH
THE KAIZEN METHOD//International journal of advanced research in education,
technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
25.
Husan o‘g‘li M. S., Hamidulla o‘g‘li X. X. Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi. NEW
INNOVATIVE
ENGINEERING
SOLUTIONS
TO
THE
PROBLEMS
OF
SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS //European Journal of Life Safety and
Stability (2660-9630). – 2021. – Т. 2. – С. 28-30.
26.
Husan o‘g‘li M. S., Shavkat o‘g‘li E. D. INNOVATIVE SOLUTIONS TO PROTEC T
WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN HAZARDOUS
INDUSTRY ENTERPRISES //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – С.
11-17.
27.
Muradov S. H. o‘g‘li, & Egamov , D. S. o‘g‘li. (2023). INNOVATIVE SOLUTIONS TO
PROTEC T WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN
HAZARDOUS INDUSTRY ENTERPRISES. Educational Research in Universal Sciences,
2(14), 340–342. Retrieved from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4443
28.
O‘G E. L. A. A. et al. PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR
ACTIVITY //International journal of advanced research in education, technology and
management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
722
29.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O‘G‘LI; ESHPO‘LATOV AZIZBEK ADHAM
O‘G‘LI. PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR ACTIVITY//
International
journal
of
advanced
research
in
education,
technology
and
management.2023.266-273.
30.
Rakhimov, O. D., and S. H. Muradov. "Digitalization of Instructions on Labor Protection
and Safety Techniques." European journal of life safety and stability (EJLSS) 24 (2022): 80-
86.
31.
O.D. Rakhimov, Muradov S.H. Digitalization of Instructions on Labor Protection and Safety
Techniques. // European journal of life safety and stability (EJLSS). 2022. №24. Р.80-86.
32.
O‘G‘LI M. S. H. ANALYSIS OF “MEASURES TO ENSURE OCCUPATIONAL
SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION AND LOADING.”
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 9.
33.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O‘G‘LI. ANALYSIS OF “MEASURES TO ENSURE
OCCUPATIONAL SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION AND
LOADING.”// INTERNATIONAL JOURNAL OF ADVANCED RESEARCH IN
EDUCATION, TECHNOLOGY AND MANAGEMENT. Vol. 2 No. 9 (2023). 127-133
34.
ЎҒЛИ Р. Х. Ф., СИРОЖИДДИН М. ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ
ЕВРОПЫ. МУРАДОВ СИРОЖИДДИН //International journal of advanced research in
education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 10.
35.
ЎҒЛИ, РАЖАБОВ ХУРШИД ФАХРИДДИН, and МУРАДОВ СИРОЖИДДИН.
"ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ ЕВРОПЫ. МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН." International journal of advanced research in education, technology and
management 2.10 (2023).
36.
ЎҒЛИ, Р. Х. Ф., & СИРОЖИДДИН, М. (2023). ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В
КОМПАНИИ ЕВРОПЫ. МУРАДОВ СИРОЖИДДИН. International journal of advanced
research in education, technology and management, 2(10).
37.
Rayimkulov A., Murodov S. Some Issues of Safety in the Use of Tower Cranes Used in
Construction Projects //JournalNX. – С. 301-308.
38.
Rayimkulov A., Murodov S. Some Issues of Safety in the Use of Tower Cranes Used in
Construction Projects //JournalNX. – С. 301-308.
39.
Мурадов, Сирожиддин. "ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ." International journal of advanced
research in education, technology and management 2.5 (2023).
40.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 5.
41.
Мурадов, С. (2023). ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ. International journal of advanced
research in education, technology and management, 2(5).
42.
Raximov
O.D,
Muradov
S.H.
SANOAT
KORXONALARI
RAHBARI
VA
MUTAXASSISLARINI MEHNAT MUHOFAZASI BO‘YICHA O‘QITISH VA
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
723
BILIMLARINI
SINOVDAN
O‘TKAZISHNI
RAQAMLASHTIRISH.
MONOGRAFIYA.2023.1-96
43.
Raximov
O.D,
Muradov
S.H.
SANOAT
KORXONALARI
RAHBARI
VA
MUTAXASSISLARINI MEHNAT MUHOFAZASI BO‘YICHA O‘QITISH VA
BILIMLARINI SINOVDAN O‘TKAZISHNI RAQAMLASHTIRISH// INTELLEKT.
MONOGRAFIYA.2023
44.
Dustkabilovich, R. O. & o`g`li, M. S. H. (2021). Innovative Technologies in
Teachingdirectors and Specialists of Industrial Enterprises on "Labor Protection". European
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 80-85. Retrieved from
http://ejlss.indexedresearch.org/index.php/ejlss/article/view/3
45.
Rakhimov Oktyabr Dustkabilovich; Muradov Sirojiddin Husan o`g`li. Innovative
Technologies in Teachingdirectors and Specialists of Industrial Enterprises on "Labor
Protection"// European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 2021/12/29. 80-85.
46.
Muradov S.H; Safarov Sh. O‘. MEHNAT SHAROITLARI VA MUHITINI “KAIZEN”
USULI YORDAMIDA TAKOMILLASHTIRISHNING INNOVATSION YECHIMLARI//
PAXTA TOZALASH, TO‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT SOHALARINING
TEXNOLOGIYASINI TAKOMILLASHTIRISH. 2023. 90-92
47.
СИРОЖИДДИН МУРАДОВ. ИЗУЧЕНИЯ ОХРАНА ТРУДЫ НА ПРОИЗВОДСТВЕ
КОРЕИ// ХӨДӨЛМӨР, НИЙГМИЙН ХАРИЛЦАА СУДЛАЛ. 2023. 242-247
48.
Muradov Sirojiddin Husan ugli; Odilov Muzaffar. MAIN INDICATORS OF LABOR
PROTECTION MEASURES EFFICIENCY// INTERNATIONAL JOURNAL OF
SCIENTIFIC RESEARCHERS0 2023. 201-206
49.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF THE
ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN EDUCATIONAL
CENTERS //Educational Research in Universal Sciences.
– 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 109-115.
50.
Muradov, S., & Usmonov H. (2024). MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING
RIVOJLANISH
TARIXIY BOSQICHLARINI O‘RGANISH.
Interpretation
and
Researches
.
извлечено
от
https://interpretationandresearches.uz/index.php/iar/article/view/1915
51.
МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН
учитель-стажер.
Каршинский
инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684166
52.
СИРОЖИДДИН М. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 167-177.
53.
Muradov
S.
CONSTRUCTION-INSTALLATION
ISHLARIDA
KUTARAMA
KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 786-792.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
724
54.
Muradov, S. (2024). CONSTRUCTION-INSTALLATION ISHLARIDA KUTARAMA
KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY. Modern Science and
Research,
3(2),
786–792.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
55.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING KTZM. MODERN SCIENCE AND RESEARCH,
3(2), 1142–1152.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10701651
56.
СИРОЖИДДИН, МУРАДОВ. "РАЖАБОВ ХУРШИД ФАХРИДДИН ЎҒЛИ.
ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ ЕВРОПЫ. МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН."
International journal of advanced research in education, technology
and management
10 (2023): 27.
57.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
58.
Muradov S. PRINCIPLES OF ENSURING THE SAFETY OF USING LIFTING CRANES
IN CONSTRUCTION-ASSEMBLY WORKS //Modern Science and Research. – 2024. – Т.
3. – №. 2. – С. 933-939.
59.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING KTZM //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
1142-1152.
60.
Muradov S., Usmonov H. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING RIVOJLANISH
TARIXIY BOSQICHLARINI O ‘RGANISH //Interpretation and researches. – 2024.
61.
СИРОЖИДДИН М. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 167-177.
62.
Muzaffar O. MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY Muradov Sirojiddin Husan ugli.
63.
Muradov Sirojiddin Husan ugli; Odilov Muzaffar. MAIN INDICATORS OF LABOR
PROTECTION MEASURES EFFICIENCY//
International journal of scientific researchers
2023. 201-206
64.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 5.
65.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
66.
Muradov
S.
CONSTRUCTION-INSTALLATION
ISHLARIDA
KUTARAMA
KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 786-792.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
725
67.
ФОЙДАЛАНИШ Қ. М. И. К. К., АСОСЛАРИ Х. Т. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
68.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING KTZM //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
1142-1152.
69.
KIMYOVIY K. Q. O. L. O. A., BAHOLASH H. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
70.
KIMYOVIY K. Q. O. L. O. A., BAHOLASH H. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
71.
ФОЙДАЛАНИШ Қ. М. И. К. К., АСОСЛАРИ Х. Т. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
72.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING KTZM //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
1142-1152.
73.
KIMYOVIY K. Q. O. L. O. A., BAHOLASH H. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
74.
KIMYOVIY K. Q. O. L. O. A., BAHOLASH H. MODERN SCIENCE АND RESEARCH
//MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
75.
ФОЙДАЛАНИШ Қ. М. И. К. К., АСОСЛАРИ Х. Т. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2024. – Т. 2181. – С. 3906.
76.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM).
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(3),
464–472.
https://doi.org/10.5281/zenodo.1082809
77.
Muradov, S. (2024). CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS. MODERN
SCIENCE AND RESEARCH, 3(3), 455–463.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828083
78.
Muradov, S. (2024). STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS. MODERN
SCIENCE AND RESEARCH, 3(3), 444–454.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828055
79.
Muradov, S. (2024). MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY.
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(3),
473–484.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828837
80.
Muradov, S. (2024). INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF WORKING
CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD. MODERN
SCIENCE AND RESEARCH, 3(3), 485–492.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828873
81.
Muradov, S. (2024). ENSURING SAFETY OF WORKERS IN CONSTRUCTION.
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
3(3),
493–501.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10828960
82.
1MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O'G'LI Intern-teacher of the Department of "Labor
Protection and Technical Safety" of the Karshi Institute of Engineering and Economics, &
ESHPO'LATOV AZIZBEK ADHAM O'G'LI 4 nd year student of the Karshi Institute of
Engineering and Economics, "Labor Protection and Technical Safety" Karshi, Uzbekistan.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
726
(2023). PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR ACTIVITY.
Zenodo.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10148671
83.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 5.
84.
Мурадов Сирожиддин. (2023). ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е
ЛИЧНЫМ СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ. International Journal of
Advanced Research in Education, Technology and Management, 2(5), 260–270.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7976908
85.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
86.
Muradov Sirojiddin Intern-teacher of the Department of "Labor Protection and Technical
Safety" of the Institute of Engineering Economy of Karshi, & Egamberdiyev Umurzoq 4 nd
year student of the Karshi Institute of Engineering and Economics, "Labor Protection and
Technical Safety Karshi city, Uzbekistan. (2023). INNOVATIVE SOLUTIONS FOR
IMPROVEMENT OF WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH
THE KAIZEN METHOD. Zenodo.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10416639
87.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O'G'LI. (2023). ANALYSIS OF "MEASURES TO
ENSURE OCCUPATIONAL SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION
AND LOADING.".
https://doi.org/10.5281/zenodo.8434940
88.
Muradov S. H. Safarov Sh. O ‘. MEHNAT SHAROITLARI VA MUHITINI “KAIZEN”
USULI YORDAMIDA TAKOMILLASHTIRISHNING INNOVATSION YECHIMLARI
//PAXTA TOZALASH, TO ‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT SOHALARINING
TEXNOLOGIYASINI TAKOMILLASHTIRISH. – 2023. – С. 90-92.
89.
Muradov S. H. o ‘g ‘li, & Zayniyev, UU o ‘g ‘li.(2023). PRINCIPLES OF PASSING AND
DOCUMENTING INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES //Educational Research
in Universal Sciences. – Т. 2. – №. 14. – С. 116-119.
90.
Husan o‘g‘li M. S., Shavkat o‘g‘li E. D. INNOVATIVE SOLUTIONS TO PROTEC T
WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN HAZARDOUS
INDUSTRY ENTERPRISES //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – С.
11-17.
91.
Muradov S. H. o‘g‘li, & Egamov , D. S. o‘g‘li. (2023). INNOVATIVE SOLUTIONS TO
PROTEC T WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN
HAZARDOUS INDUSTRY ENTERPRISES. Educational Research in Universal Sciences,
2(14 SPECIAL), 340–342. Retrieved from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4443
92.
O‘G E. L. A. A. et al. PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR
ACTIVITY //International journal of advanced research in education, technology and
management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
727
93.
Muradov, S. (2024). ENSURING SAFETY OF WORKERS IN CONSTRUCTION. Modern
Science and Research, 3(2), 493–501. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
94.
Muradov S. ENSURING SAFETY OF WORKERS IN CONSTRUCTION //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 493-501.
95.
МУРАДОВ
СИРОЖИДДИН
учитель-стажер.
Каршинский
инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684166
96.
Muradov, S. (2024). CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS. Modern
Science and Research, 3(2), 455–463. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
97.
Muradov S. CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 455-463.
98.
Muradov, S. (2024). INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF WORKING
CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD. Modern
Science and Research, 3(2), 485–492. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
99.
Muradov S. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF WORKING
CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 485-492.
100.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
101.
Muradov, S. (2024). MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY. Modern Science and Research, 3(2), 473–484. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30191
102.
Muradov S. MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 473-484.
103.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM) //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 464-472.
104.
Muradov S. CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 455-463.
105.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM). Modern
Science and Research, 3(2), 464–472. Retrieved from
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
728
106.
Muradov, S. (2024). STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS. Modern
Science and Research, 3(2), 444–454. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
107.
Muradov S. STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 444-454.
108.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING KTZM. MODERN SCIENCE AND RESEARCH,
3(2), 1142–1152.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10701651
109.
Sirojiddin M. KTZM QO ‘LLANILADIGAN OBYEKTLARDAGI AVARIYADA
KIMYOVIY HOLATNI BAHOLASH. – 2024.
110.
Sirojiddin, Muradov. "KTZM QO ‘LLANILADIGAN OBYEKTLARDAGI AVARIYADA
KIMYOVIY HOLATNI BAHOLASH." (2024).
111.
Muzaffar O. MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY Muradov Sirojiddin Husan ugli.
112.
СИРОЖИДДИН учитель-стажер, М. У. Р. А. Д. О. В. "Каршинский инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан.(2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo."
НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
.
113.
СИРОЖИДДИН учитель-стажер, М. У. Р. А. Д. О. В. Каршинский инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан. (2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo.
НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
.
114.
Muradov, S. (2024). ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN
ACCIDENT IN FACILITIES USING KTZM. MODERN SCIENCE AND RESEARCH,
3(2), 1142–1152.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10701651
