ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
503
FUTBOLDA FIZYOLOGIK HUSUSIYATLAR VA CHIDAMLILIK
Axrorjon Nuriddinov
Osiyo Xalqaro Universiteti
Jismoniy madaniyat kafedra o’qituvchisi
nuriddinovaxrorjonbahodirugli@oxu.uz
https://doi.org/10.5281/zenodo.10992541
Annotatsiya. Tadqiqotimizning maqsadi - turli o'yin strategiyalarining ta'siriga mos
ravishda, futbolchilarning pozitsiyalariga xos bo'lgan fiziologik, jismoniy va taktik yuklamalarni
aniqlash. To'liq himoyachi, ochiq himoyachi va markaziy hujumchilar o'yin strategiyalariga ko'ra
eng ko'p ta'sirlangan pozitsiyalardir. Garchi markaziy himoyachilar past jismoniy va fiziologik
ko'rsatkichlarga ega bo'lishsada, o'yinchilarning yuklama ko'rsatkichlari charchoqqa olib kelishi
mumkinligi kuzatilgan. Shu sababli, murabbiylar o'yin strategiyalarini pozitsiyalarga (egallagan
o’rni) va mashg'ulotlarni rejalashtirishga ko'ra to'g'ri o'yinchilarni tanlashda hisobga olishlari
kerak.
Kalit so'zlar: Sog'lom turmush tarzi, Futbol, strategiya, o'yinchi yuklamasi, ishlash tahlili,
bolalar futboli, asosiy mashg'ulotlar, kuch, motorika, futbol ko'nikmalar, jismoniy mashqlar.
PHYSİOLOGICAL CHARACTERISTICS AND ENDURANCE IN FOOTBALL
Abstract. The purpose of our research is to determine the physiological, physical and
tactical loads specific to the positions of players, in accordance with the influence of different
game strategies. Full-back, open-back and center forwards are the most affected positions
according to playing strategies. Although central defenders have low physical and physiological
performance, it has been observed that the loading performance of players can lead to fatigue.
Therefore, coaches should take into account game strategies in selecting the right players
according to positions (positions occupied) and training sessions.
Keywords: Healthy lifestyle, Soccer, strategy, player load, performance analysis, children's
soccer, core training, strength, motor skills, soccer skills, physical exercise.
ФИЗИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ И ВЫНОСЛИВОСТЬ В ФУТБОЛЕ
Аннотация. Целью нашего исследования является определение физиологических,
физических и тактических нагрузок, специфичных для позиций игроков, в соответствии с
влиянием различных игровых стратегий. Согласно игровым стратегиям, крайний
защитник, открытый защитник и центральный нападающий являются наиболее
затронутыми позициями. Хотя центральные защитники имеют низкую физическую и
физиологическую работоспособность, замечено, что нагрузочная способность игроков
может привести к утомлению. Поэтому тренерам следует учитывать игровые
стратегии при подборе подходящих игроков по позициям (занимаемым местам) и
тренировочным занятиям.
Ключевые слова: Здоровый образ жизни, футбол, стратегия, нагрузка на игроков,
анализ результатов, детский футбол, основная тренировка, сила, моторика, футбольные
навыки, физические упражнения.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
504
Kirish
O'yinchining pozitsiyasiga va musobaqa davomida jamoa tomonidan amalga oshirilgan
strategiyaga qarab, o'yinchilarning jismoniy faolligi 4-6 soniya orasida o'zgarib turadi. Bundan
tashqari, o'yinchilar futbol o'yinida 3 dan 40 gacha sprintni bajarishlari va bu raqam birinchi
navbatda o'yinchining pozitsiyasiga qarab o'zgarishi kuzatilgan. Ilmiy tadqiqotlarda turli
pozitsiyalarda o'ynagan o'yinchilarning turli tizimlardagi pozitsiyalariga xos bo'lgan turli jismoniy
va fiziologik ma'lumotlarga ega ekanligi aniqlangan.
Fiziologik nuqtai nazardan baholanganda, futbol o'yinidagi o'yinchilarning ish yuki
maksimal yurak urish tezligining 85% ni tashkil qilishi va qondagi laktat darajasi 2-10 mmol
orasida o'zgarishi mumkinligi aniqlandi. Biroq, yosh futbolchilarda qondagi laktat darajasining
o'rtacha qiymatlari 4 mmolga yaqin ekanligi aniqlandi. Bu ma'lumotlar o'rtacha yurak urish
tezligiga to'g'ridan-to'g'ri proportsionaldir va futboldagi fiziologik ma'lumotlar laktat chegarasi
darajasida ekanligini ko'rsatadi.
Futbolda energiya tizimlari
Ilmiy tilda energiya deganda ishni bajarish va bajarish qobiliyati tushuniladi. Inson
organizmidagi hayotiy funktsiyalar kimyoviy reaktsiyalar orqali energiya chiqarilishiga, ayniqsa
nerv impulslarining uzatilishiga va mushaklarning qisqarishiga bog'liq. Bu energiya manbai
mushakdagi energiyaga boy organik fosfat birikmalari bo'lib, uglevod, yog' va oqsil
almashinuvidan kelib chiqadi.
Futbol o'yinlarida ishlatiladigan energiya tizimlari asosan aerobik tizim tomonidan
qo'llaniladi. Aerobik tizimda ishlatiladigan energiya anaerob tizimda ishlatiladigan energiyadan
ancha yuqori. Futbol o'yini tarkibidagi metabolizmga katta stress qo'yadigan harakatlar,
shuningdek, o'yinni boshqaradigan harakatlar yuqori intensivlikdagi sprintlar va zarbalarni o'z
ichiga oladi.
Raqobatdagi aerob energiya tizimining ulushi past darajada bo'lsa-da, tadqiqotlarda
hujumlar va natijani belgilovchi harakatlar ushbu energiya tizimi ichida ekanligi va anaerob
energiya tizimida qilingan bu harakatlar omil bo'lganligi xabar qilingan. musobaqalar natijalarini
o'zgartiradi.
Futbol o'yinida yuqori intensiv harakatlarni uzluksiz bajarish uchun yaxshi tiklanish
tizimiga ega bo'lish kerak va ma'lumki, bu harakatlar orasida tiklanish aerobik tizim tomonidan,
yuqori intensivlikdagi harakatlar esa anaerobik tizim tomonidan qo'llab-quvvatlanadi.
ATP-PC tizimi
Oziq moddalarning parchalanishi natijasida hosil bo'lgan energiyani bevosita mexanik
energiyaga aylantirib bo'lmaydi. Bu energiya mushakda saqlanishi mumkin bo'lgan kimyoviy
modda - ATP (adenozin trifosfat) ishlab chiqarishda ishlatiladi. Hujayra o'z funktsiyalarini bajarish
uchun faqat ATP parchalanishi natijasida hosil bo'lgan energiyadan foydalanishi mumkin. Ushbu
energiya tizimini yuqori intensiv yugurish, otish va boshqa yo'nalishga tez burilish harakatlari
bilan futbolda ko'rish mumkin.
Sut kislota tizimi (anaerob glikoliz)
Mushaklardagi ATPni yangilash uchun ozuqa moddalari qisman parchalanib, uglevodlar
kislorodsiz sut kislotasiga aylanadigan tizim anaerob glikoliz deb ataladi. Bizning tanamizdagi
barcha uglevodlar glyukozaga aylanadi, uni darhol ishlatish mumkin yoki keyinchalik foydalanish
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
505
uchun mushaklar va jigarda glikogen sifatida saqlanadi. Mushaklarda saqlanadigan glikogen
glyukozaga parchalanishi mumkin. Keyin energiya glyukozadan ajralib chiqishi mumkin.
Glyukozaning parchalanishi bilan ikkita piruvik kislota molekulasi hosil bo'ladi. Atrof muhitda
kislorod yo'qligi sababli limon kislotasi aylanishiga kira olmaydigan piruvik kislota sut kislotasiga
aylanadi.
Aerob energiya almashinuvi
Aerobik yo'l - metabolizm uzoq vaqt davomida foydalanishi mumkin bo'lgan energiya
manbai. Ushbu tizimda atrof-muhitda kislorod mavjudligi uglevodlar va yog'larni suv va karbonat
angidridga parchalash orqali energiya beradi. Kislorod ishtirokida glyukoza molekulasi butunlay
CO2 va H2O ga ajraladi va natijada jami 38-39 mol ATP hosil bo'ladi.
Aerob energiya yo'lidagi birinchi bosqichlar (10 ta kimyoviy reaktsiyalar seriyasi) anaerob
glyukoza bilan bir xil. Bu yerda 1 mol glikogen 2 mol piruvik kislotaga aylanadi. Bu bosqich
sarkoplazmada sodir bo'ladi. Agar reaktsiyalar aerobik tarzda davom etsa, jarayonlar
mitoxondriyada sodir bo'ladi va pirouzum kislotasi ikki uglerodli tuzilishga ega bo'lgan atsetil
koenzim A ga aylanadi va kreps tsikliga kiradi.Yog'lar va qisman oqsillar. aerob energiya ishlab
chiqarishga hissa qo'shadi.Oqsillar tananing himoya mexanizmida, o'sish va gormon tizimlarida
mavjud bo'lsa-da, energiya beruvchi modda sifatida afzal ko'rilmaydi.
Biomexanika
Biomexanika - bu hujayra, to'qima va kengroq ma'noda organizm darajasida inson
harakatlarini yaratuvchi mexanik qoidalarning ta'siri va oqibatlarini o'rganadigan fan sohasi.
Biomexanika atamasi "bio" va "mexanik" ildizlaridan iborat. Tirik mavjudotlarni
o'rganadigan fan bo'limi bo'lgan biologiyaning qisqartmasi bo'lgan "bio" va "mexanika" so'zlari
birlashtirilib, tirik mavjudotlar mexanikasi ma'nosida ishlatiladi (İnal 2004). Mexanika esa
jismlarga ta'sir qiluvchi kuchlarni o'rganadi. Mexanika 5 qismga bo'linadi.
•
qattiq mexanika,
•
suyuqliklar mexanikasi
•
deformatsiya qiluvchi tana mexanikasi
•
nisbiylik mexanikasi;
•
Kvant mexanikasi
Sport biomexanika
Sport harakatlarini tushunish va tushuntirish maqsadida amalga oshiriladigan biomexanik
tahlillar sport biomexanikasi deb ataladi. Sport biomexanikasi, shuningdek, harakat paytida inson
tanasiga ta'sir qiluvchi kuchlarni va bu kuchlarning boshqa ob'ektlar yoki odamlarga ta'sirini
o'rganadi. Sport biomexanikasi - bu tana a'zolarining harakatini va ularning harakat qobiliyatlari
jarayonida bir-biri bilan aloqalarini o'rganadigan fan sohasi.Inson tanasining yaxshi
muvofiqlashtirilgan va maqsadli harakatlari tayanch-harakat tizimi tomonidan amalga
oshirilganligi sababli, sport biomexanikasi qattiq jismlar doirasida baholanadi. materiya
mexanikasi. Qattiq jismlar mexanikasi ikkiga bo'linadi: statik va dinamik.
Statik mexanika dam yoki doimiy tezlikdagi jismlarning mexanikasini tekshirsa, dinamika
harakatdagi jismlarning mexanikasini tekshiradi. Qattiq jismlar mexanikasida dinamik mexanika
ikkiga bo'linadi: kinetika va kinematik. Kinematika harakat yo'nalishi va tezligini, tananing yoki
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
506
tana qismlarining pozitsion va burchak o'zgarishini tekshirsa, kinetika harakatga sabab bo'lgan
ichki va tashqi kuchlarni tekshiradi.
Biomexanika ko'pincha sportchilarning individual faoliyatini yaxshilash uchun ishlatiladi.
Harakat haqida chuqur bilim olish va tushunish uchun kinetik va kinematik ma'lumotlar
laboratoriya muhitida o'tkazilgan ba'zi sinovlar orqali olinadi.
Kinematik tahlil
Kinematik tahlil tana va tana qismlarining harakatlarini va ularning bir-biri bilan
aloqalarini tushuntirish uchun ishlatiladi. Kinematik tahlil harakatni uning tezligi, tezlashishi va
vaqtinchalik va fazoviy makonda fazoviy siljishi paytida olingan ma'lumotlar bilan tushuntiradi.
Boshqacha qilib aytganda, kinematik - bu harakatni vaqt, bosib o'tgan masofa, tezlanish, tezlik va
burchak nuqtai nazaridan tekshirish. Kinematika harakatni harakatga olib keladigan kuchlardan
mustaqil ravishda tushuntirishga qaratilgan. Kinematika harakatni tushuntirishda tezlanish, tezlik
va siljishdan foydalanadi.
•
Siqilish vaqtning boshqa nuqtasida bo'lish deb ta'riflanadi. Ko'chish masofasini o'lchash
uchun metr, kilometr va milya kabi uzunlik birliklari ishlatiladi.
•
Tezlik vaqt davomida bosib o'tilgan masofa sifatida aniqlanadi. Shunday qilib, tezlik
masofa vaqtga bo'linadi. Tezlik birliklari sifatida metr/soniya (m/s) va kilometr/soat (km/soat)
ishlatiladi.
•
Tezlashtirish vaqt o'tishi bilan tezlikning oshishini va bu o'sishning vaqtga nisbatini
tavsiflaydi.
•
Kinematika chiziqli kinematika va burchak kinematikasi sifatida ikkiga bo'linadi.
Chiziqli kinematika:
Bu mos yozuvlar nuqtasiga nisbatan harakat bilan pozitsiyaning
o'zgarishi sifatida izohlanadi. Matematik jihatdan chiziqli harakat boshlang'ich pozitsiya nuqtasini
oxirgi pozitsiya nuqtasidan ayirish sifatida aniqlanadi. Oddiy chiziqli harakatlar masofa bilan
ifodalanadi, bu skalyar miqdordir. Oddiyroq qilib aytganda, u ob'ekt yo'nalishini hisobga olmagan
holda bosib o'tgan masofa sifatida ishlatilishi mumkin. Chiziqli siljish odatda tahlil maqsadiga
ko'ra nisbatan to'g'ri burchak yo'nalishi bo'yicha aniqlanadi. Ko'pgina 2 o'lchovli chiziqli
tahlillarda inson harakatlarining yo'nalishi vertikal (y) va gorizontal (x) o'qlarda baholanadi va
siljish yakuniy pozitsiyadan boshlang'ich pozitsiyasini ayirish sifatida hisoblanadi.
Burchak kinematikasi:
burchak kinematikasi harakat burchagini belgilaydi. Burchak
kinematikasi inson harakatlarini tushuntirishda muhim ahamiyatga ega. Chunki ko'p bo'g'inlar
harakat paytida bir yoki bir nechta aylanishlarni o'z ichiga oladi. Burchak kinematikasida
harakatlar aylanma va aylanma harakatlar deb ataladi. Ushbu turdagi harakatlarda harakat o'qi
(vertikal o'q) harakat tekisligiga perpendikulyar (ko'ndalang tekislik) va harakat yo'nalishi doimo
o'zgarib turadi. Burchak kinematikasi chiziqli kinematikaga ham tegishli; ko'pgina chiziqli
kinematik ma'lumotlar burchak kinematik ma'lumotlarini ham o'z ichiga oladi. Burchakli siljish -
ob'ektning burchak holatining o'zgarishi. Darajalar odatda burchak siljishida o'lchov birligi sifatida
ishlatiladi. Ba'zi hollarda chiziqli kinematikaning boshlang'ich nuqtasi burchak kinematikasi bilan
bir xil bo'lmasligi mumkin. Ba'zi testlarda bo'g'inlarning to'liq kengayishi 00 daraja sifatida qabul
qilinishi mumkin, ba'zi testlarda esa bir xil nuqta 1800 daraja sifatida qabul qilinishi mumkin.
Misol uchun, ko'krak umurtqa pog'onasi va zamin orasidagi burchak jingalak harakatini tahlil
qilishda ishlatiladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
507
Futbolda chidamlilik
Chidamlilik - bu uzoq muddatli yuk ostida tükenmeye qarshilik. Boshqacha qilib aytganda,
bu sportchilarning charchoqqa qarshi turish qobiliyatidir. Futbolda chidamlilikni oshirish uchun
tezlikni oshirish va himoya qilish mashg'ulotlari o'tkaziladi. Bunday mashg'ulotlar sportchining
jismoniy tayyorgarligini oshiradi va unga uzoq vaqt davomida o'yinda qolish imkonini beradi. To'p
bilan chidamlilik mashqlari sportchining tez harakat qilish va qaror qabul qilish qobiliyatini
oshiradi. Chidamlilikni oshirish uchun uzluksiz mashg'ulotlar mushaklarning quvvatini oshiradi,
mushaklar tezroq va kuchliroq ishlashiga imkon beradi.
Natijada, chidamlilik shaxsiy xarakter va jismoniy qobiliyatni yaxshilashga qaratilgan
mashqdir. Ushbu tizim ko'plab tizimlar va psixologik omillar bilan belgilanishi mumkin. Shuning
uchun chidamlilik insonning o'z tanasiga qo'yishi mumkin bo'lgan qarshilik qobiliyati deb
ta'riflanadi.
Futbolda aerobik chidamlilik
Futbolda aerobik chidamlilik deganda futbolchilarning uzoq vaqt davomida qisqa muddatli
mashqlarni bajarish qobiliyati tushuniladi. Bu erda bajarilgan ish va sarflangan energiya tengdir.
Uch daqiqadan ko'proq vaqt davomida olib borilgan tadqiqotlarda aerob metabolizm umuman vaqt
o'tishi bilan rivojlanadi. Boshqacha qilib aytganda, bu futbolchilar maksimal intensivlik bilan
bajariladigan faoliyatda iste'mol qilishi mumkin bo'lgan maksimal O2 miqdoridir.
Futbolda anaerobik chidamlilik
Bu ma'lum bir jismoniy mashqlar paytida organizmning kislorod tanqisligiga kirish
qobiliyatidir. Ma'lum darajada charchoqdan keyin metabolizm aerob energiya tizimidan ko'ra
anaerob energiya tizimidan foydalana boshlaydi. Aerobik chidamlilikni oshirish uchun uzluksiz
mashg'ulotlar mushaklarning tez va mustahkam ishlashini ta'minlaydi. Ushbu turdagi
mashg'ulotlar professional futbolchilar uchun anaerob chidamliligini oshirish uchun bajarilishi
kerak bo'lgan juda muhim ishdir. Aerobik chidamlilikni oshirish uchun uzluksiz mashg'ulotlar
mushaklarning tez va kuchli ishlashini ta'minlaydi va mushaklarning quvvatini oshiradi. yanada
qizg'in, tez-tez vaqt oralig'ida va bu turdagi mashg'ulotlar ko'pincha professional o'yinchilar uchun
zaruriy shartdir.
Intervalli chidamlilik
Haqiqiy futbol o'yinining jismoniy, texnik va taktik mahoratini takrorlash uchun
murabbiylar mashg'ulotlarda kichik o'yinlarga (DAO) ko'p joy ajratadilar. Kichik maydon o'yinlari
o'yinchilarga haqiqiy raqobat uchun zarur bo'lgan fiziologik va mahorat qobiliyatlarini takrorlash
imkoniyatini berib, bosim va charchoq davrida o'yinchilarning qaror qabul qilish qobiliyatini
yaxshilashda muhim rol o'ynaydi. Ma'lumki, kichik qirrali o'yinlar o'yinchilarning motivatsiyasini
oshiradi va o'yin davomida ko'proq diqqatni jamlashga imkon beradi. Kichik maydon o'yinlariga
o'yin davomida to'p uzatish, bosim ostida to'pni nazorat qilish, tezkor qaror qabul qilish,
yo'nalishni o'zgartirish bilan yugurish, dribling va otish kabi harakatlar kiradi.
Kichik maydon o'yinlarining ijobiy tomonlari; Bu o'yinchilarning motivatsiyasini oshiradi,
taktik bilimini oshiradi, texnik mahoratini oshiradi, mashg'ulot vaqti va jismoniy yuklamadan
to'g'ri foydalanish imkonini beradi va jarohatlar xavfini kamaytiradi.
Kichik qirrali o'yinlarning maqsadi o'yin davomida bajariladigan o'yin uslubiga muvofiq
mashqlarni bosqichma-bosqich rivojlantirishdir. Ilgari o'yinchilarning taktik va texnik
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
508
imkoniyatlarini rivojlantirish uchun qo'llanilgan bu mashqlar endi aerob qobiliyatini oshirish
uchun keng qo'llaniladi.
Samaradorlikni oshirish uchun mashg'ulotlarda raqobat sharoitida yuk qiymatlariga
erishish orqali erishish mumkin. Bugungi kun murabbiylari va sport olimlari samaradorlikni
oshirishning yangi usullarini izlamoqda. Mashg'ulot tamoyillaridan biri bo'lgan xilma-xillik
tamoyili doirasida mashg'ulotlarda yangi usullardan biri kichik maydon o'yinlari hisoblanadi. Dar
maydon o'yinlarida intervalgacha yoki uzluksiz yuklash usullari qo'llaniladi. Bugungi kunda u
murabbiylar tomonidan muqobil o'qitish usuli sifatida keng qo'llaniladi.
Murabbiylar o'z sportchilarida jismoniy, fiziologik, texnik va taktik o'zgarishlarga turli
o'yinchilar, turli ish joylari va turli o'yin vaqtlari bilan kichik maydon o'yinlari orqali erishadilar.
DAO ning belgilangan shakli sportchilarning hozirgi ko'rsatkichlari darajasi bilan
belgilanadi. Bizati (2010) futbol o'yinchilari tayyorgarlik mavsumini kichik maydon o'yinlari bilan
mashg'ulotlar bilan o'tkazishlari kerakligini va kichik maydon o'yinlari guruhlarini yaratishda
o'quv guruhlari futbolchilarning jismoniy va fiziologik xususiyatlariga ko'ra shakllanishi
kerakligini ta'kidladi. Chidamlilik. Impellizzeri va boshqalar (2005) tomonidan o'tkazilgan
tadqiqotda ular shartli tayyor bo'lmagan o'yinchilarga qaraganda yaxshiroq holatda bo'lgan
o'yinchilar ko'proq masofani bosib o'tishgan va ko'proq yutuqlarga erishganlar. Kelly va Drust
(2009) tomonidan o'tkazilgan shunga o'xshash tadqiqotda ular futbol mashg'ulotlarida
qo'llaniladigan DAOlar ko'pincha futbolchilarning jismoniy va shartli rivojlanishi uchun
ishlatilishini ta'kidladilar.
DAOlarda asosiy ko'nikmalar va taktik tushunchalarning rivojlanishi futbolchilar juda
yaxshi ko'radigan to'p bilan ko'p aloqani ta'minlash orqali ta'minlanadi. To'p bilan ko'p o'ynash
o'yinchining motivatsiyasini yuqori ushlab turadi va unga uzoqroq vaqt davomida mashq qilish
imkonini beradi. Bunday yuqori tempda uzoq vaqt mashq qilish futbolchilarning anaerob
chidamliligini rivojlantirishga yordam beradi. Chunki DAOlarda o'yinchilar passiv bo'lib qolish
imkoniga ega emaslar. Barcha o'yinchilar hujum va himoyani birgalikda tashkil qilishlari kerak.
Ushbu amaliyotlar, shuningdek, futbolchilarga musobaqa davomida birinchi, ikkinchi va uchinchi
zonalar o'rtasida tezroq o'tish odatini olishga yordam beradi.
Boshqacha qilib aytganda, bu himoyaviy o'yindan hujumkor o'yinga yoki hujumkor
o'yindan himoyaviy o'yinga o'tishni tezlashtiradi. Adabiyot natijalarini ko'rib chiqsak, kichik
maydon o'yinlari futbolchilarning bosim va charchoq ostida tez va to'g'ri qaror qabul qilish
qobiliyatini yaxshilashi ko'rinadi.
Hozirgi vaqtda kichik maydonli o'yinlar futbolchilarning aerob va anaerob rivojlanishining
mashhur usuli sifatida qo'llaniladi. Biroq, kichik maydonli o'yinlarning yana bir afzalligi shundaki,
musobaqada qo'llaniladigan texnik harakatlar va fiziologik rivojlanish raqobatga o'xshash bosim
va charchoq ostida namoyon bo'ladi.
Futbolda chidamlilik samaradorligini baholash
Futbolchilarga qo'llaniladigan samaradorlik testlari o'yinning texnik, taktik, jismoniy va
psixologik sharoitlarini kuzatish orqali o'yinchilar haqida ma'lumot berishga yordam beradigan
vositalardir. Samaradorlik testlarining futbol bo'limiga ta'siri bugungi kunda ham ortib bormoqda.
Ishlash testlari natijalarini ko'rib chiqsak, sportchilarning eng yaxshi ko'rsatkichi ularning
musobaqadagi ko'rsatkichidir, ammo musobaqadagi ko'rsatkich o'yindan o'yinga farq qilishi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
509
mumkinligi sababli, kerakli ma'lumotlarga eng nozik, aniq tarzda kirish mumkin. va xolis tarzda,
u o'zgarmas sharoitlarda qo'llanilishi mumkin, tashqi omillar ta'siriga kamroq ta'sir qiladi va u
doimiy ravishda nazorat qilinadi. Bir xil sharoitlarda qo'llanilishi uchun o'yin bilan deyarli bir xil
bo'lgan sinov protokollari va laboratoriya sinovlari maydonda ishlab chiqilgan.
Yo-Yo testi
Adabiyotlarga nazar tashlaydigan bo'lsak, sportchilarning ish faoliyatini yaxshilash uchun
individual va jamoaviy sport turlari uchun ko'plab dala va laboratoriya sinovlari mavjud. Biroq,
bu testlarni uzluksiz sinovlar va intervalgacha testlar bilan aralashtirish mumkin va filialning
fiziologiyasi va tuzilishiga mos kelmaydigan noto'g'ri test usullaridan foydalanish mumkin. Futbol
o'yini tuzilishi o'rganilganda, ishlash testlarida yuqori tezlikda kesib o'tiladigan sprintlar, takroriy
sprintlar, turli yo'nalishlar va masofalardagi harakatlarni hisobga olgan holda, futbol o'yini
tuzilishiga mos keladigan testlarni qo'llash kerak deb o'ylanadi; Ramsbottom va boshqalar, 1988;
Krustrup va boshqalar, 2003; Yo-Yo testi Bangsbo tomonidan ishlab chiqilgan oddiy testdir. U
futbolda keng qo'llanilsa-da, boshqa tegishli sport tarmoqlarida ham qo'llanilishi mumkin.
Xulosa
Bugungi kunda futbol murabbiylari texnik ko'nikmalarni rivojlantirish va ko'rsatkichlarni
oshirish uchun juda ko'p turli xil mashg'ulotlar usullaridan foydalanadilar.
Muvozanatni tarbiyalash ham kundan-kunga ahamiyat kasb etmoqda. Biroq, ko'plab
murabbiylar va tadqiqotchilar texnik ko'nikmalarni rivojlantirish jarayonida texnik ko'nikmalar
amalga oshiriladigan dominant oyoqqa e'tibor berishadi. Biroq, tayanch oyog'i ushbu texnik
ko'nikmalarni namoyish etishda asosiy rol o'ynaydi.
Texnik ko'nikmalarni bajarayotganda, qo'llab-quvvatlash oyog'i muvozanatni ta'minlaydi
va harakatni kerakli aniqlik bilan bajarishga hissa qo'shadi. Ushbu tadqiqot texnik ko'nikmalarga
tayanch oyog'idagi muvozanatni o'rgatish ta'sirini ochib berishga qaratilgan.
Ma'lumki, muvozanatni o'rgatish chaqqonlik va vertikal sakrash ko'rsatkichlari kabi vosita
ko'nikmalarini yaxshilaydi, mushaklarning kuch ishlab chiqarish qobiliyatini oshiradi,
shuningdek, jarohatlarning oldini olishga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Mavjud tadqiqot yakunida
olingan test natijalariga ko'ra, muvozanatni saqlash mashg'ulotlari to'p uzatish, zarba berish va
dribling kabi futbolga xos texnik ko'nikmalarga ham ta'sir qilishi ko'rinib turibdi. Shu sababli,
texnik ko'nikmalarni oshirish uchun muvozanatni o'rgatish muqobil o'quv usuli sifatida ishlatilishi
mumkin va futbol murabbiylari o'zlarining an'anaviy mashg'ulotlar dasturlariga muvozanat
mashqlarini kiritishlari kerak deb o'ylashadi.
REFERENCES
1.
Yarasheva,
D.
(2024). TYPES AND
EFFECTIVENESS
OF
FITNESS
TRAINING.
Modern Science and Research
,
3
(1), 299–307. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28041
2.
Yarasheva, D. (2024). SUBJECTIVE AND SPORT.
Modern Science and Research
,
3
(1).
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28960
3.
Yarasheva,
D.
(2024).
SPONSORSHIP
RELATIONSHIPS
IN
SPORTS
MARKETING.
Modern Science and Research
,
3
(2), 337–345. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29029
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
510
4.
Dilnoza, Y. (2023). SUB'YEKTIV VA SPORT.
5.
Dilnoza, Y. (2024). SOG'LOMLASHTIRUVCHI MASHG'ULOTLARNING TURLARI
VA SAMARADORLIGI.
6.
Yarasheva Dilnoza. (2023). SPORTS PEDAGOGY BASED ON PSYCHOMOTOR AND
DEVELOPMENT THEORIES.
American Journal Of Social Sciences And Humanity
Research
,
3
(12), 26–41.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue12-05
7.
Yarasheva Dilnoza. (2023). PHYSIOLOGICAL REACTIONS TO INTERNAL LOAD
STUDY.
American Journal Of Social Sciences And Humanity Research
,
3
(12), 47–56.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue12-07
8.
Yarasheva Dilnoza. (2023). SPORTS, CULTURE AND SOCIETY.
American Journal Of
Social
Sciences
And
Humanity
Research
,
3
(11),
152–163.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue11-17
9.
Yarasheva, D. (2024). IN HANDBALL GYMS: SAFE PHYSICAL EXERCISES AND
INJURY PREVENTION.
Modern Science and Research
,
3
(2), 23–32. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30639
10.
Yarasheva, D. (2024). USE OF HANDBALL INDUSTRY AND TECHNOLOGY.
Modern
Science and Research
,
3
(2), 9–Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-
11.
Yarasheva,
D.
(2024).
THE
İMPORTANCE
OF
ENDURANCE
İN
HANDBALL.
International Bulletin of Engineering and Technology
,
4
(3), 73–77.
Retrieved from https://internationalbulletins.com/intjour/index.php/ibet/article/view/1406
12.
Dilnoza, Y. (2023). GANDBOL MURABBIYLARINING FIKRIGA KO'RA,
SPORTCHILARNING KO'RSATKICHLARIGA PSIXOLOGIK TA'SIR ETUVCHI
OMILLAR.
Research and Publications
,
1
(1), 86-100.
13.
Dilnoza, Y. (2023). FOCUS ON AEROBIC (LI) TYPE OF MOTOR ACTIVITY BASED
ON FITNESS PROGRAMS.
American Journal Of Social Sciences And Humanity
Research
,
3
(11), 81-90.
14.
Yarasheva Dilnoza. (2023). METHODS OF ORGANIZING NON-TRADITIONAL
FITNESS CLASSES.
American Journal Of Social Sciences And Humanity
Research
,
3
(11), 61–72.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue11-09
15.
Yarashova, D. (2023). THE IMPACT OF PLAYING SPORTS IN EARLY CHILDHOOD
ON SOCIAL DEVELOPMENT.
Modern Science and Research
,
2
(10), 230–234.
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24325
16.
Ярашева,
Д.
(2023).
СТИЛИ
ОРГАНИЗАЦИИ
НЕТРАДИЦИОННЫХ
ОЗДОРОВИТЕЛЬНЫХ ЗАНЯТИЙ.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ
ИДЕИ В МИРЕ
,
19
(5), 6-10.
17.
Дильноза
Ярашева.
(2023).
ФИТНЕС
КАК
ОЗДОРОВИТЕЛЬНАЯ
ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ.
Proceedings of International Conference on Modern Science and
Scientific
Studies
,
2
(283.
Retrieved
from
https://econferenceseries.com/index.php/icmsss/article/view/1777
18.
Yarasheva,
D.
(2022).
BOLALARDA
MASHQ
QILISHNING
AHAMIYATI.
PEDAGOGS jurnali
,
19
(1), 139-142.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
511
19.
Yarashova, D. (2023). STRENGTH TRAINING AND STRENGTH TRAINING IN
CHILDREN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 211–215. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24177
20.
Yarasheva Dilnoza Ismail Qizi. (2023). TECHNICAL AND TACTICAL SKILLS IN
SPORTS.
American Journal Of Social Sciences And Humanity Research
,
3
(10), 105–116.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue10-16
21.
Nuriddinov, A. (2023). Sport sotsiologiyasi: uning o'tmishdan hozirgi kungacha
rivojlanishi va kelajakka umidlari.
Research and Publications
,
1
(1), 74-85.
22.
Nuriddinov, A. (2024). IMPACT OF GLOBALIZATION AND SPORTS.
International
Bulletin of Engineering and Technology
,
4
(3), 78-83.
23.
Nuriddinov, A. (2024). A COMPILATION STUDY OF INNOVATION IN
SPORT.
Modern Science and Research
,
3
(2), 346-352.
24.
Nuriddinov, A. (2024). KARL MARX AND THE THOUGHTS OF CLASS THEORY ON
SPORTS CULTURE.
Modern Science and Research
,
3
(1).
25.
Nuriddinov, A. (2024). THE CONNECTION BETWEEN SPORT AND
PHILOSOPHY.
Modern Science and Research
,
3
(1), 308-317.
26.
Nuriddinov, A. (2023). MANAGING THE PROCESS OF TALENT DEVELOPMENT IN
SPORTS ANATASIA.
American Journal Of Social Sciences And Humanity
Research
,
3
(11), 121-132.
27.
Nuriddinov,
A.
(2023).
PHYSICAL
ACTIVITY,
HEALTH
AND
ENVIRONMENT.
American Journal Of Social Sciences And Humanity Research
,
3
(12),
189-200.
28.
Nuriddinov, A. (2023). Use Of Digital Sports Technologies in Sports Television.
American
Journal Of Social Sciences And Humanity Research
,
3
(11), 208-219.
29.
Nuriddinov, A. (2023). A STUDY OF THE AGGRESSIVE STATUS OF FOOTBALL
FANS.
American Journal Of Social Sciences And Humanity Research
,
3
(11), 73-80.
30.
Nuriddinov, A. (2023). THE ROLE OF FAIR PLAY IN PHYSICAL
EDUCATION.
Modern Science and Research
,
2
(10), 244-250.
31.
Nuriddinov, A., Sayfiyev, H., & Sirojev, S. (2023). WHY FOOTBALL IS THE FIRST
SPORT THAT COMES TO MIND TODAY.
Modern Science and Research
,
2
(9), 200-203.
32.
Sirojev, S., Nuriddinov, A., & Sayfiyev, H. (2023). THE CONCEPT AND İMPORTANCE
OF SHOOTİNG SPEED İN VOLLEYBALL.
Modern Science and Research
,
2
(9), 187-
191.
33.
Bahodir o‘g‘li, N. A. (2023). YEVROPA MAMLAKATLARIDA YUQORI MALAKALI
FUTBOLCHI VA MURABBIYLARNI TEXNIK TAKTIK HARAKATLARINI TADBIQ
QILISH METODIKASI.
THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT
RESEARCH
,
2
(14), 187-189.
34.
Sirojev Shoxrux. (2023). BEHAVIORAL CHARACTERISTICS, PRINCIPLES AND
WORKING METHODS OF COACHES. American Journal Of Social Sciences And
Humanity Research, 3(11), 50–60.
35.
Shoxrux, S. (2023). VOLEYBOLDA OTISH TEZLIGI TUSHUNCHASI VA
AHAMIYATI. Новости образования: исследование в XXI веке, 1(11), 913-917.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
512
36.
Sirojev, S. (2023). THE CONCEPT AND İMPORTANCE OF SHOOTİNG SPEED İN
VOLLEYBALL. Modern Science and Research, 2(9), 187-191.
37.
Sirojev Shoxrux. (2023). THE CONNECTION BETWEEN SPORTS AND
LOGIC. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(11), 97–106.
38.
Sirojev Shoxrux. (2023). APPLICATIONS OF SPORT PSYCHOLOGY IN THE
WORLD. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(11), 107–120.
39.
Sirojev, S. (2023). TEACHING ACTIVITIES AND PHILOSOPHY IN PHYSICAL
EDUCATION AND SPORTS. Modern Science and Research, 2(10), 235–243.
40.
Sirojev Shoxrux. (2023). THE IMPORTANCE OF MUTUAL RESPECT AND
KINDNESS IN SPORTS. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research,
3(12), 215–225.
41.
Sirojev, S. (2024). EFFECTS OF SOCIAL PHOBIA ON SPORTS. Modern Science and
Research, 3(1), 318–326.
42.
Sirojev Shoxrux. (2023). STUDYING SPORTS PSYCHOLOGY. American Journal Of
Social Sciences And Humanity Research, 3(12), 176–188.
43.
Sirojev, S. (2024). EFFECTS OF WARM-UP AND STRETCHING EXERCISES ON
PROPRIOCEPTION AND BALANCE. Modern Science and Research, 3(2), 353–361.
44.
Fayzullo o’g’li, S. S. (2023). YEVROPA ITTIFOQI VA SPORT. International journal of
scientific researchers, 2(2), 7-16.
45.
Sirojev, S. (2024). SPORTS MASSAGE. International Bulletin of Engineering and
Technology, 4(3), 84-88.
46.
Azamat Orunbayev. (2023). PANDEMIYA DAVRIDA MOBIL SOG’LIQNI SAQLASH
VA FITNES DASTURLARI (PROGRAM).
Research Focus International Scientific
Journal
,
2
(7), 37–42. Retrieved from
https://refocus.uz/index.php/1/article/view/414
47.
Azamat Orunbayev. (2023). APPROACHES, BEHAVIORAL CHARACTERISTICS,
PRINCIPLES AND METHODS OF WORK OF COACHES AND MANAGERS IN
SPORTS.
American Journal Of Social Sciences And Humanity Research
,
3
(11), 133–151.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue11-16
48.
Azamat Orunbayev. (2023). GLOBALIZATION AND SPORTS INDUSTRY.
American
Journal Of Social Sciences And Humanity Research
,
3
(11), 164–182.
49.
Azamat Orunbayev. (2023). SOCIAL SPORTS MARKETING.
American Journal Of
Social
Sciences
And
Humanity
Research
,
3
(12),
121–134.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue12-17
50.
Azamat Orunbayev. (2023). RECOVERY STRATEGY IN SPORTS.
American Journal Of
Social
Sciences
And
Humanity
Research
,
3
(12),
135–147.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue12-18
