2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
207
IQTISODIY BILIMLARNING INSON KAPITALINI RIVOJLANTIRISH VA
BOSHQARISHDAGI AHAMIYATI VA DOLZARBLIGI
Raxmonqulova Nafisa Olimjonovna
Ilmiy rahbar: Iqtisodiyot kafedrasi o’qituvchisi.
Muxammedov Tolibjon Tohir o’g’li
Osiyo Xalqaro Universiteti “Iqtisodiyot” yo’nalishi 2-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15044942
Annotatsiya. Inson kapitali jamiyatning iqtisodiy rivojlanish va turmush tarzini
yaxshilashdagi eng muhim omillardan biri sanaladi. Ushbu tezis inson kapitalini boshqarishda
intellektual bilim va ko’nikmalar hamda iqtisodiy bilimlarning roli va ahamiyatini tahlil qiladi.
Tadqiqotda, o’zbek va xorij adabiyotlarining sharxlaridan foydalangan holda, bir necha
xorij va O‘zbekiston olimlarining inson kapitali, intellektual salohiyat va iqtisodiy bilimlarga doir
nazariyalari o‘rganilgan.
Kalit so‘zlar: Inson kapitali, intellektual salohiyat, iqtisodiy rivojlanish, iqtsodiy bilim,
boshqaruv, ko’nikma.
Abstract. Human capital is considered one of the most important factors in the economic
development and improvement of the lifestyle of a society. This thesis analyzes the role and
significance of intellectual knowledge and skills, as well as economic knowledge, in the
management of human capital. The study, using reviews of Uzbek and foreign literature, studies
the theories of several foreign and Uzbek scientists on human capital, intellectual potential and
economic knowledge.
Keywords: Human capital, intellectual potential, economic development, economic
knowledge, management, skills.
Аннотация. Человеческий капитал является одним из важнейших факторов
экономического развития и улучшения образа жизни общества. В этой диссертации
анализируется роль и важность интеллектуальных знаний и навыков, а также
экономических знаний в управлении человеческим капиталом. В исследовании с
использованием обзоров узбекской и зарубежной литературы были изучены теории ряда
зарубежных и узбекских ученых о человеческом капитале, интеллектуальном потенциале
и экономических знаниях.
Ключевые слова: Человеческий капитал, интеллектуальный потенциал,
экономическое развитие, экономические знания, менеджмент, навыки.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
208
Iqtisodiy bilimlar inson kapitalini rivojlantirish va boshqarishda muhim ahamiyat kasb
etadi. Iqtisodiy bilimlar jamiyat a’zolariga cheklangan resurslardan foydalanib maksimal darajada
cheksiz ehtiyojlarini qondirish, muammolarni sintez va analiz tahlil qilish va oqilona qarorlar
qabul qilish imkonini beradi. Bu bilimlar orqali shaxslar va tadbirkorlik faoliyati bilan
shug’ullanuvchilar o‘z faoliyatlarini uzoq muddatli strategiyalar asosida rejalashtiradi va
boshqaradi. Shuningdek, iqtisodiy bilimlar moliyaviy savodxonlikni oshiradi.
Shaxslar moliyaviy rejalar tuzish, investitsiyalarni boshqarish, budjet va jamg’armalar
tashkil etish, hamda moliyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etishda iqtisodiy bilimlardan
foydalanadilar. Iqtisodiy bilimlar insonlarning mehnat bozorida raqobatbardosh bo‘lishiga yordam
beradi. Ish beruvchilar malakali va iqtisodiy bilimlarga ega kadrlarni izlashadi, chunki bunday
kadrlar samarali ishlash va korxonaning raqobatbardoshligini oshirish qobiliyatiga ega bo‘ladilar,
bundan tashqari innovatsiyalar va yangi texnologiyalarning rivojlanishiga motivatsiya beradi.
Innovatsion g‘oyalar iqtisodiy tushunchalar va tamoyillar asosida amalga oshiriladi, bu esa
iqtisodiy jonlanishni va rivojlanishni jadallashtiradi.Yana bir muhim jihati davlat siyosatidagi
iqtisodiy bilimlar bo‘lib, ular davlat siyosatini ishlab chiqishda dolzarb ahamiyatga ega. Chunki
iqtisodiy siyosat, soliq va pul-kredit siyosatlar orqali davlatlar iqtisodiy barqarorlik va ijtimoiy
farovonlikka erishadi. Iqtisodiyot bo‘yicha tadqiqotlar jamiyatning iqtisodiy muammolarini
aniqlash va ularga yechim topishda yordam beradi.
Insonlar o‘z moliyaviy savodxonligini oshirish, investitsiyalar qilish va iqtisodiy
imkoniyatlarni aniqlash orqali shaxsiy va kasbiy yuksalishga erishadilar. Iqtisodiy bilimlar global
iqtisodiy jarayonlarni tushunish, tahlil qilish va ularda faol ishtirok etish bilan birga yangi
imkoniyatlar uchun zamin yaratadi. Bu bilimlar orqali shaxslar va tashkilotlar o‘z faoliyatlarini
samarali va uzoq muddatli strategiyalar asosida rejalashtiradi, boshqaradi va iqtisodiy
muvaffaqiyatga erishadi.
Inson kapitali va inteleuktual salohiyatda iqtisodiy bilimlarga bog‘liqligini o‘rganishdan
oldin ularni alohida tahlil qilamiz. S.Becker tomonidan taʼriflanganidek, inson kapitali – bu
insonlarning taʼlim, o‘qitish va tajriba orqali o‘z bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirish natijasida
orttirilgan qobiliyatlar yig‘indisidir. Bu qobiliyatlar esa iqtisodiy o‘sish va rivojlanishda muhim
rol o‘ynaydi. Hamda T.W.Schultz "Inson kapitali" tushunchasini fanga kiritib, uning taʼlim va
sog‘liqni saqlash kabi sohalarda amalga oshirilgan investitsiyalar orqali shakllanishini taʼkidlagan.
Uning fikricha, bu investitsiyalar insonlarning ishlab chiqarish qobiliyatini oshiradi.
Ijtimoiy nuqtai nazardan esa inson kapitali insonning shaxsiy fazilatlari, taʼlim darajasi,
malaka va tajribasi, shuningdek, sog‘liq holati va innovatsion qobiliyatlarining yig‘indisidir.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
209
Bu komponentlar birgalikda insonning jamiyatdagi muvaffaqiyatini va farovonligini
belgilaydi. Inson kapitali – bu mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishida muhim rol
o‘ynaydigan resursdir.
Intellektual salohiyat – bu shaxsning bilim, aql-idrok, mantiqiy fikrlash qobiliyatlari, ijodiy
tafakkur, yangilik kiritish qobiliyati va o‘rganish qobiliyatlari yig‘indisidir. Quyida intellektual
salohiyatning asosiy jihatlari keltirilgan:
INTELEKTUAL
SALOHIYAT
Bilim
Mantiqiy
fikrlash
qobiliyatlari
Ijodiy
tafakkur
O‘rganish
qobiliyati
Analitik
qobiliyat
Yangilik
kiritish
qobiliyati
1-rasm.
Intellektual salohiyat asosiy jihatlari.
Bilim
- shaxsning umumiy bilim darajasi, yaʼni u turli sohalar haqida qancha va qanday
bilimga ega ekanligi. Bu nafaqat akademik bilimlarni, balki kundalik hayotga oid bilimlarni ham
o‘z ichiga oladi.
Mantiqiy fikrlash qobiliyatlari
- muammolarni aniqlash va ularni hal qilishda mantiqiy
va tizimli yondashuv. Bu qobiliyat shaxsning analitik fikrlashi va qaror qabul qilishda muhim rol
o‘ynaydi.
Ijodiy tafakkur
‒ yangi va innovatsion g‘oyalarni yaratish, muammolarga yangi usulda
yondashish qobili yati. Ijodiy tafakkur kashfiyotlar va innovatsiyalar uchun asos bo‘ladi.
O‘rganish qobiliyatlari
- yangi bilim va ko‘nikmalarni tez va samarali o‘zlashtirish
qobiliyati. Bu qobiliyat shaxsning yangi vaziyatlarga moslashishi va doimiy ravishda rivojlanishi
uchun zarur.
Analitik qobiliyatlar
- murakkab maʼlumotlarni tahlil qilish, ulardan foydali xulosalar
chiqarish va ularga asos langan qarorlar qabul qilish qobiliyati.
Yangilik kiritish qobiliyati
- shaxsning mavjud bilim va tajribalardan foydalanib, yangi
mahsulotlar, xizmatlar yoki jarayonlar yaratish qobiliyati.
Bu qobiliyat innovatsion rivojlanish va iqtisodiy o‘sish uchun muhim ahamiyatga ega.
Intellektual salohiyat shaxsning muvaffaqiyati va jamiyatning rivojlanishi uchun muhim
resursdir.
Inson kapitalini boshqarish
– bu tashkilot va muasssasalar, hamda davlatlar uchun inson
resurslarini rivojlantirish va samarali foydalanish jarayonlarini rejalashtirish va amalga oshirishdir.
Inson kapitalini boshqarish quyidagi asosiy tizimlardan iborat:
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
210
Ta’lim va malaka
oshirish:
•Ta’lim tizimi
•Malaka oshirish
Sog‘liqni saqlash:
•Sog‘liqni saqlash dasturlari
•Sog‘lom turmush tarzi
Innovatsiya va
texnologiyalar:
•Innovatsion faoliyat
•Texnologik taraqqiyot
Ish bilan bandlik:
•Ish o‘rinlari yaratish
•Mehnat bozori talablari
Ijtimoiyhimoya:
•Ijtimoiy dasturlar
•Pensiya va sug‘urta tizimlari
Motivatsiya va
rivojlanish:
•Motivatsiya
•Rivojlanish
Qo‘shimcha chora-
tadbirlar:
•Kadrlar rivojlantirish strategiyasi
•Tadqiqot va innovatsiya
2-rasm
. Inson kapitalini boshqarishning asosiy elementlari.
Inson kapitalini boshqarish orqali davlatlar va tashkilotlar o‘z resurslaridan samarali
foydalanish, iqtisodiy o‘sishni taʼminlash va jamiyatning farovonligini oshirish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. Bu jarayonning samarador ligi taʼlim, sog‘liqni saqlash, innovatsiya va ijtimoiy himoya
kabi sohalarda olib boriladigan tizimli va kompleks chora-tadbirlar bilan bog‘liqdir.
Xulosa qilib aytganda, inson kapitalining rivojlanishi, yuqori sifatli taʼlim tizimi orqali
amalga oshiriladi. Zamonaviy taʼlim dasturlari, uzluksiz taʼlim va qayta tayyorlash kurslari,
insonlarning bilim va ko‘nikmalarini oshiradi, ularni mehnat bozorida raqobatbardosh qiladi.
Innovatsion muhit yaratish va yangi texnologiyalarni joriy etish, inson kapitalining
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Innovatsiyalar iqtisodiy o‘sish va taraqqiyotning
asosidir. Ijtimoiy himoya tizimlarini rivojlantirish, ijtimoiy adolat va barqarorlikni taʼminlashga
yordam beradi.
Bu tizimlar aholining farovonligini oshiradi va xavfsizlik tarmoqlarini mustahkamlaydi.
Ish o‘rinlari yaratish va mehnat bozorining talablariga mos kadrlar tayyorlash, iqtisodiy
o‘sishni taʼminlaydi. Mehnat sharoitlarini yaxshilash, xodimlarning huquqlarini himoya qilish va
ularning samaradorligini oshirish uchun muhimdir. Xodimlarni rag‘batlantirish va mukofotlash
tizimlarini rivojlantirish, ularning mehnat samaradorligini oshiradi.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
211
Kasbiy rivojlanish imkoniyatlari va kadrlar rivoji bo‘yicha strategiyalar ishlab chiqish,
inson kapitalining rivojlanishini taʼminlaydi. Inson kapitalini boshqarishning samaradorligi,
iqtisodiy bilimlar va intellektual salohiyatni rivojlantirish orqali oshiriladi.
Bu jarayonning muvaffaqiyati taʼlim, sog‘liqni saqlash, innovatsiya va ijtimoiy himoya
kabi sohalarda tizimli va kompleks yondashuvni talab qiladi. Natijada, davlatlar va tashkilotlar o‘z
resurslaridan samarali foydalanib, iqtisodiy o‘sishni taʼminlaydi va jamiyatning farovonligini
oshiradi.
REFERENCES
1.
Qodirov K. (2010). Inson kapitali va iqtisodiy o‘sish. Toshkent: O‘zbekiston.
2.
Norqulova, G. (2015). Innovatsion rivojlanish: intellektual salohiyat va iqtisodiy taraqqiyot.
Toshkent: Innovatsiya nashriyoti.
3.
Becker, G. S. (1964). Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special
Reference to Education. University of Chicago Press.
4.
Schultz, T. W. (1961). Investment in Human Capital. American Economic Review, 51(1),
1-17.
5.
Abduvoxidov, A., & Kamilova, S. (2023). INSON KAPITALINING RAQAMLI
RIVOJLANISHINI BAHOLASH. Iqtisodiy Taraqqiyot Va Tahlil,1(2), 5–14.
6.
Aghion P., Meghir C. (2004). Growth, distance to frontier and consumption of human
capital. The Institure for Fiscal Studies, WP04/31, 1—50.
7.
Becker, Gary. (1962) Investment In Human Capital. A. Theoretical Analysis // Journal of
Political Economy, Vol. 70 (5, Part 2, Supplyment). Pp.9-49
8.
Blaug M. (1976) The empirical status of human capital theory: A slightly jaundiced survey/
Journel of ecomic literature, September 1, 14(3): pp.827-55
9.
Bowen, H.r. (1977) Investment Learning San Francisco . Jossey- Bass. p.507; Blaug M. The
empirical status of human capital theory: A slightly jaundiced survey/ Journel of ecomic
literature 1976, September 1, 14(3): pp.827-55.
10.
Акрамова Ш.Г. Ўзбекистонда инновацион иқтисодиёт шаклланиши шароитида инсон
капиталини ривожлантириш. Иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
диссертацияси автореферати. – Тошкент.
11.
Нуриев Р.А. (2000) Теории развития, новые модели экономического роста (вклад
человеческого капитала. //Вопросы экономики.-.-№9.-С.137.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
212
12.
Akbarovna, N. N. (2025). PROBLEMS OF INCREASING INVESTMENT ACTIVITY IN
THE CONTEXT OF GLOBALIZATION.
SHOKH LIBRARY
.
13.
Akbarovna, N. N. (2024). DAVLAT BOSHQARUV ORGANLARI–MA’MURIY HUQUQ
OBYEKTI SIFATIDA.
Gospodarka i Innowacje
,
47
, 371-377.
14.
Supiyevna, B. M. (2025).
G’AZNACHILIK-DAVLAT MOLIYASINING ENG MUHIM
BO’LAGI.
THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(5), 117-123.
15.
Supiyevna, B. M. (2025). BUDGETING IN THE PUBLIC SECTOR.
ANALYSIS OF
MODERN SCIENCE AND INNOVATION
,
1
(6), 90-95.
16.
Supiyevna, B. M. (2025). PRINCIPLES OF TAXATION.
MODERN PROBLEMS IN
17.
Bostonovna, D. Z. (2023). CONCEPTUAL BASIS OF IMPROVEMENT OF BANK
AUDIT IN COMMERCIAL BANKS.
IMRAS
,
6
(6), 118-124.
18.
Bustonovna, J. Z. (2023). INVESTMENTS IN HUMAN CAPITAL AND
PECULIARITIES OF THIS PROCESS IN UZBEKISTAN.
(No Title)
.
19.
Bobojonova, M. J., & Toshev, M. H. (2025). YASHIL IQTISODIYOTI RIVOJLANISH
TARIXI
VA
SHAKLLANISHI.
ANALYSIS
OF
MODERN
SCIENCE
AND
INNOVATION
,
1
(5), 154-159.
20.
Жумаева, З. К. (2024). РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ ИНДУСТРИЙ КАК ФАКТОР
РОСТА НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ: ОБЗОР ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА И
ПЕРСПЕКТИВЫ ДЛЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН.
21.
Ibragimov, A. (2025). PROSPECTIVE WAYS OF ATTRACTING FOREIGN
INVESTMENT TO THE NATIONAL ECONOMY.
International Journal of Artificial
Intelligence
,
1
(1), 137-143.
22.
To’rayevich, I. A., & AD, S. (2025). O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA MOLIYA
TIZIMI VA UNING IQTISODIYOTIDA TUTGAN O‘RNI.
MODERN PROBLEMS IN
EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC SOLUTIONS
,
1
(5), 64-75.
