ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
88
BASQARIW DÁREJESIN ILIMIY DÁREJEDE RAWAJLANDIRIW
Shaxnoza Tajimuratova
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti oqıtıwshısı
https://doi.org/10.5281/zenodo.15149946
Anotatsiya.
1. Basqarıw miynetiniń ilimiy-dóretiwshiligin shólkemlestiriw, bul
processlerde basqarıw wazıypaları,Joybarlaw, shólkemlestiriw, qadaǵalaw faktorları haqqında
sóz etilgen.
Gilt sózler:
basqarıw, shólkemlestiriw, wazıypa, mádeniyat hám kórkem óner.
DEVELOPMENT OF THE LEVEL OF MANAGEMENT AT THE SCIENTIFIC LEVEL
Abstract.
The scientific-creative organization of management work, the tasks of
management in these processes, planning, organization, control factors are discussed.
Keywords:
management, organization, task, culture and art studies.
РАЗВИТИЕ УРОВНЯ УПРАВЛЕНИЯ НА НАУЧНОМ УРОВНЕ
Аннотация.
Рассматривается научно-творческая организация управленческого
труда, включая задачи управления, планирование, организацию и факторы контроля в
этих процессах.
Ключевые
слова:
управление,
организация,
задача,
культурология
и
искусствознание.
Basqarıw miynetin ilimiy-dóretiwshilik shólkemlestiriw procesi- shólkem resurslarin
ilimiy-dóretiwshilik tárizde óz maqsetlerine erisiw ushın qáliplestiriw hám paydalanıw boyınsha
úzliksiz, izbe-iz atqarılatuǵın, óz-ara baylanısqan háreketler kompleksi esaplanadı. Bul
háreketler mádeniyat hám kórkem óner salasındaǵı basqarıw wazıypaları dep ataladı. Solay etip,
basqarıw procesi barlıq wazıypalardıń ulıwma jıyındısı esaplanadı.
Mádeniyat hám kórkem óner tarawı ilimiy-dóretiwshilik processleri boyınsha basqarıw
wazıypaları - bul tarawda basqarıw iskerliginiń salıstırǵanda ǵárezsiz, qánigelestirilgen,
dóretiwshilik tendensiyalar tiykarına qurılǵan túrleri bolıp tabıladı. Bunday dep esaplanıw ushın
basqarıw wazıypası anıq sáwlelendirilgen mazmunǵa, onı ámelge asırıwdıń islep shıǵılǵan
mexanizmine hám bir sóz benen aytqanda málim strukturaǵa ıye bolıw kerek. Mazmun astında
anıq wazıypa sheńberinde ámelge asırılıwı kerek bolǵan háreket túsiniledi.
Basqarıw processinde ámelge asırilatuǵın háreketler hám wazıypalarınıń mazmunı
mádeniyat hám kórkem óner mákemeleri túri, iskerlik kólemi, olardıń xizmet kórsetiw tarawları,
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
89
basqarıw iyerarxiyasidaǵi dárejesi- ministrlikten tartıp ápiwayı balalar muzıka hám kórkem óner
mekteplerine shekem alıp barılıp atırǵan mádeniy - bilimlendiriw ilajlar shólkem hám bir qatar
basqa faktorlarǵa baylanıslı.
Buxara, Samarqand, Shahrisabız, Xiywa qalalarınıń tariyxıy orayları YUNESKOnıń
pútkil jáhán mádeniy miyrasları dizimine, “Baysun mádeniy ortalıǵı”, “Shashmaqam muzıkası”,
“Úlken qosıq”,”Askiya”, “Palaw mádeniyatı hám dástúrlerine” kandidatlari kiritilgeni jurtımız
mádeniy-aǵartıwshılıq miyraslarınıń jáhán aralıq tán alınıwı esaplanadi.
Hár bir shólkemde basqarıwdıń wazıypaları reń-bareń ekenine qaramastan iskerlik túrleri
tiykarlanıp birdey dawam etedi : anıq wazıypalardı joybarlaw, maqsetke ılayıq islerdi
shólkemlestiriw, hár tárepleme shólkemlestiriw hám basqarıw, motivatsiya - yaǵnıy jumıstıń
maqseti hám kólemine qaray aldınǵa háreket qılıw, ulıwma basshılıq, maqsetke uyqas
muwapıqlastırıw, hár tárepleme qadaǵalaw, informacion-kommunikaciyalar natiyjeliligi, ilimiy-
dóretiwshilik izertlew qılıw, ádalatlı bahalaw, tuwrı hám anıq qararlar qabıllaw, xızmetkerlerdi
jumıs qábileti hám miynet potencialına uyqas túrde tańlaw, óz-ara kelisiwler aparıw hám pitimler
dúziwdegi izbe-izlik.
Barlıq tarawlarda bolǵanı sıyaqlı mádeniyat hám kórkem óner salasında hám taǵı
basqarıwdıń bes tiykarǵı waziypası bar:
• Anıq wazıypalardı joybarlaw (shólkem miynet procesine maqset, wazıypa, strategiya,
programmalardı tuzib alıw);
• Puqta tayarlıq hám hár tárepleme uyqas túrde shólkemlestiriw (tapsırmalar joqarıdan
tómenge, tuwrı hám qalıs bólistiriliwi);
• Motivatsiya (arnawlı bir tapsırmalardı orınlawshı
jumısshılardı ruwxıy qollap-
quwatlaw, miynetlerin tán alıw hám xoshametlew);
• Maqsetke uyqas muwapıqlastırıw (jumıstıń kólemi jáne onıń orınlanıwın támiyinlew
jolındaǵı ratsional bólistiriw);
• Qadaǵalaw (arnawlı bir jumıs kólemin maqsedke muwapıq natiyjege ko're salıstırılıwı).
Joybarlaw -basqarıw basqıshında birinshi qadem esaplanadi. wazıypası tómendegishe:
- qanday maqset tárepke háreketleniw, háreket rejesin islep shıǵıw, mine sol joybar
sheńberinde iskerlik kórsetetuǵın xızmetkerler toparın qáliplestiriw, olardıń miynet hám ilimiy-
dóretiwshilik potenciallarin esapqa alıw, jumısqa ırkinis berip atırǵan faktorlardıń waqıtında
jónge salınıwı, múmkinshilik hám muǵdar proporcionallıǵı, rejaning maqsetke muwapıqlıǵı,
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
90
finanslıq támiynlew dárekleriniń turaqlılıǵın, eń áhmiyetlisi informaciya alıw, uzatıw,
paydalanıw dáreklerin esapqa alıw.
Mısal ushın, hár eki jılda bir ret Samarqand qalasında “Sharq taronaları” xalıq aralıq
festivali bolıp ótedi, kishi hámeldar mádeniyat hám kórkem óner xızmetkerleri bul abıraylı
konfrenciyaǵa aylar dawamında tayarlanıwadı, joqarıda jazılǵan joybarlaw dárekleri anıq hám
puqta atqarılmasa, bul xalıq aralıq ilajdı jáhán xalqınıń háwesin keltirer dárejede ótkeriw
múmkinshiligi bolmay qaladı.
Shólkemlestiriw - gózlengen maqsetke uyqas túrde tayarlanıw máselesi. wazıypası
tómendegishe: hár bir dóretiwshiden óz dóretiwshilik potencialı hám múmkinshiligine qaray
paydalanıw, buwındaǵı xızmetkerler miynetin ratsional - tuwrı bólistiriw hám talap qılıw
mexanizmin jaratıw, barlıq tapsırma hám kórsetpelerdiń sózsiz hám dóretiwshilik orınlanıwın
támiyinlew, finanslıq derekler proporcionallıǵın tekserip turıw, shólkemlestiriwshiler miynetin
bahalap barıwdan ibarat boladı.
Bir ǵana mısal, hár jılı respublika orayınan tartıp, barlıq wálayat, qala, rayonlarda da
Jılbası- yaǵnıy Nawrız bayramları keń bayramlanadı, xalıq seyilleri formasında ótip atırǵan
ilajlarda tekǵana saxnada, bálki kóshelerde, ernek-ádirler, keńliklerde de bayramlar
bayramlanadı, mádeniyat hám kórkem óner kishi hámeldarları qatnasıwında kishi detal
(baslawshılar, dawıs kúsheytgish apparatları, bayram scenariysi yamasa dekoratsiyalarınıń
waqıtında tayarlanbawı) da ilaj dárejesine úlken tásir kórsetedi, sol sebepli de hár bir
xızmetkerdiń juwapkerligi, jankúyerligi mádeniyat hám kórkem óner shólkemi basqarıwına
úlken jardem boladı.
Xızmetkerler juwapkerligin asırıw bolsa minnetlemeni júklew, nátiyjelerge erisiw jolında
awızbirshilik, kepillikler hám minnetlemeler kerekli hám óz ornında isletiliwine baylanıslı
boladı.
Motivatsiya - xızmetkerlerdi ruwxıy qollap quwatlaw, miyneti nátiyjesine kóre
xoshametlew, xızmetkerdi materiallıq hám ruwxıy faktorlar tásirinde miyneti nátiyjesine
qızıqtırıw faktorı esaplanadı.
Motivatsiya procesin 2017-jıl 3-avgustda Ózbekstan Respublikası Prezidenti “Ádebiyat
hám kórkem óner, mádeniyattı rawajlandırıw - xalqımız ruwxıy álemin kóteriwdiń bekkem
tiykari” temasında dóretiwshi oqımıslı adamlar menen ushrasdi. Ushırasıwda kórkem
dóretiwshilik tarawı wákillerin balalar muzıka hám kórkem óner mekteplerine baslıq etip
biriktiriw, mádeniyat hám kórkem óner mákemelerine qáwenderlik boyınsha qatar ekonomikalıq
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
91
quwatlı shólkemler menen “Doslıq klublarin dúziw, jas dóretiwshiler seminarın qayta tiklew,
kompozitorlar hám kompozitorlar ushın qolay shárt- sharayat jaratıw, dóretiwshilerdi hár
tárepleme qollap quwatlaw boyınsha mámleket itibarın kúsheytiw máselesinde sóz sóyledi hám
mine sol motivatsiya dóretiwshilerdi jańa, jaqtı dóretpeler jaratılıwına alıp keldi.
Odan tısqarı dóretiwshilik shólkemlerden esaplanǵan Ózbekstan Jazıwshılar Awqamı
iskerligin jáne de jetilistiriw, 80 jıllıq tariyxga iye, mámlekettiń abıroylı dóretiwshilik shólkemin
qollap-quwatlaw boyınsha ibratlı say- háreketler, “Ijod” jámiyetlik fondı, Jazıwshılar
shólkeminiń júzege keliwi, Prezidentimizdiń azim paytaxt Tashkentte ótkerilgen “Ózbek eski
hám zamanagóy ádebiyatın xalıq aralıq kólemde úyreniw hám rawajlantńrńw aktual máseleleri”
temasındaǵı xalıq aralıq konferensiya qatnasıwshılarına jibegen qutlıqlawları, “Ózbek
ádebiyatınıń shet el dosları “ keńesin dúziw haqqındaǵı ǵayratlar shın mániste mádeniyat, bilim,
kórkem óner xalqınıń dóretiwine mámlekettiń húrmet hám izzeti bolıp tabıladı.
Motivatsiya - dep áne sonday iygilikli ǵayratlar ushın tarawdıń wákillerine jaratılǵan
shárt-shárayatlar, ruwxıy hám materiallıq qollap-quwatlawlarǵa aytıladı.
REFERENCES
1.
Bekmurodov M.Tashkilot madaniyati va rahbar ma’naviyati.– Toshkent.,2001
2.
Yо‘ldashev N,Qozoqov.O.Menejment. Darslik. – Toshkent: Fan, 2004.
3.
Кабушкин Н.М. Основи менеджмента: учеб.пособие. – Москва., 2009.
4.
Ravshanov F. Rahbar va rahbarshunoslik.T.: «Akademiya», 2009.
5.
Тульчинский Г.Л. Менеджмент в сфере культуры. – С.-Петерб. Гос – СПб.: Лан,
2001.
6.
Тульчинский Г.Л,Шекова Й.Л. Менеджмент в сфере культуры.– СПб., 2007.
7.
Fayziyev T., Sobirjonova D,Sulaymonov B. Madaniyat va san’at muassasalarini tashkil
etish va boshqarish (ma’ruzalar matni). T.: 2002.
8.
Xaydarov A. Madaniyat va san’at sohasini boshqarish asoslari. – Toshkent.G‘.G‘ulom .
2016.
