ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
90
берувчи
ташкилот
ва
корхоналар
томонидан
мамлакатга
етказиб
берилган
технологик
ускуналарда
мавжуд
бўлган
яширин
камчиликлар
учун
,
шунингдек
магистрал
қувурларни
монтаж
қилиш
,
созлаш
ва
фойдаланиш
вақтида
аниқланган
етказиб
берилган
материалларга
боғлиқ
камчиликлар
учун
ушбу
ташкилотларнинг
жавобгарлик
масалаларини
белгилаб
қўйилиши
лозим
.
Ушбу
холат
Туркманистон
Республикаси
“
Магистрал
қувур
транспорти
тўғрисида
”
ги
қонунининг
16-
моддасининг
8
бандида
мустахкамланган
.
Унга
мувофиқ
,
магисрал
қувур
объектларини
қуриш
(
қайта
таъмирлаш
),
таъмирлаш
учун
технологик
ускуналар
ва
материаллар
ишлаб
чиқарувчи
ҳамда
таъминловчи
корхона
ва
т
ашкилотлар
:
-
магистрал
қувурларни
монтаж
қилиш
,
созлаш
ва
эксплуатация
қилиш
пайтида
етказиб
берилган
технологик
ускуналар
ва
материалларда
аниқланган
яширин
камчиликлар
учун
кафолат
муддати
давомида
жавобгар
ҳисобланадилар
;
-
нозосликлари
бор
ва
(
ёки
)
шартнома
шартларига
мос
келмайдиган
технологик
ускуналар
ва
материаллар
етказиш
натижасида
буюртмачига
келтирилган
зарарни
қоплаши
зарур
.
Ишлаб
чиқариш
-
технологик
объектларига
уланган
технологик
ва
диспетчерлик
бошқармалари
ўзининг
мулкий
шаклидан
қаътий
назар
магистрал
қувурга
уланган
марказий
оператор
томонидан
бошқарилишини
қонунда
белгилаб
қўйиш
магистрал
қувур
транспортида
ташилаётган
газ
,
нефть
ва
нефть
маҳсулотларини
узлуксиз
ҳамда
ўз
вақтида
ташилишини
таъминлаб
беради
.
Магистрал
қувур
транспорти
фаолияти
жуда
ҳам
хавфли
фаолият
турларидан
бири
ҳисобланади
.
Қонунда
магистрал
қувур
транспорти
объектлари
хавфсизлигини
таъминлаш
бўйича
,
шунингдек
юзага
келиши
мумкин
бўлган
аварияларнинг
кенгайиб
кетмасли
ва
уларни
бартараф
этиш
харакатларига
ушбу
объектларнинг
тайёргарлик
даражасига
нисбатан
алоҳида
талаблар
белгилаб
қўйилиши
лозим
.
Ўзбекистон
Республикасида
“
Магистрал
қувур
транспорти
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
қабул
қилиниши
газ
ва
нефть
қувурлари
транспортининг
экологик
хавфсизлик
учун
жавобгарлигини
оширишга
,
аҳоли
,
саноат
ва
ишлаб
чиқариш
объектларини
ёқилғи
-
энергетика
ресурслари
билан
таъминлашни
яхшиланишига
,
мамлакатнинг
ёқилғи
-
энергетика
комплекси
бошқарувини
такомиллашувига
,
мамлакатнинг
ягона
халқаро
энергетика
тизимига
чуқур
иқтисодий
интеграциялашувига
шарт
-
шароит
яратиб
беришга
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1. htpp://www.turkmenistan.gov.tm
Закон
Туркменистана
“
О
магистральном
трублпроводном
транспорте
”.
Закон
Республики
Беларусь
“
О
магистральном
трублпроводном
транспорте
”.
Закон
Российской
Федерации
“
О
магистральном
трублпроводном
транспорте
”.
4.
Егиазаров
В
.
А
.
Транспортное
право
:
Учеб
.
пособие
.
–
М
.:
Юрид
.
лит
., 1999.
5.
Перчик
А
.
И
.
Трубопроводное
право
:
учеб
. –
М
., 2002.
А
.
Юлдашов
,
ЎзР
Миллий
гвардия
Ҳарбий
-
техник
институти
мустақил
изланувчиси
МУАЛЛИФЛИК
ҲУҚУҚИНИ
МУҲОФАЗА
ҚИЛИШДА
ШАРТНОМАВИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
МУНОСАБАТЛАРНИНГ
ТУТГАН
ЎРНИ
:
МИЛЛИЙ
ВА
ХОРИЖИЙ
ТАЖРИБА
\
Аннотация
:
мазкур
мақолада
муаллифлик
ҳуқуқи
муҳофазасини
таъминлаш
масалалари
,
унинг
ҳуқуқий
воситалари
,
Ўзбекистон
Республикаси
ва
айрим
хорижий
мамлакатлар
қонунчилиги
нормалари
таҳлил
этилган
,
тегишли
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
муаллифлик
ҳуқуқи
,
қонунчилик
,
муҳофаза
,
шартнома
,
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
.
Аннотация
:
в
данной
статье
проанализированы
вопросы
обеспечения
охраны
авторского
права
,
его
правовые
средства
,
нормы
законодательства
Респуб
-
лики
Узбекистан
и
зарубежных
стран
,
разработаны
предложения
и
рекомендации
.
Ключевые
слова
:
авторское
право
,
законодатель
-
ство
,
охрана
,
договор
,
права
и
обязанности
.
Annotation
: this article analyzes the issues of ensur-
ing the protection of copyright, its legal means, the legisla-
tion of the Republic of Uzbekistan and foreign countries,
developed proposals and recommendations.
Key words
: copyright, legislation, protection, contract,
rights and obligations.
Муаллифлик
ҳуқуқи
муҳофазасини
таъминлаш
бугунги
кунда
дунёнинг
кўплаб
мамлакатлари
учун
долзарб
ва
ечими
кутаётган
муҳим
аҳамиятга
эга
масалалардан
биридир
.
Айниқса
,
бу
масала
телекоммуникация
тармоқларининг
ижтимоий
ҳаётнинг
барча
жабҳаларига
кенг
кириб
бориши
шароитида
янада
ўз
аҳамияти
ва
долзарблилигини
ошириши
айни
ҳақиқатдир
.
Ҳозирги
кунда
жуда
кўплаб
мамлакатлар
ва
фаолияти
муаллифлик
ҳуқуқи
муҳофазасини
таъминлашга
қаратилган
халқаро
ва
минтақавий
ноҳукумат
ташкилотлари
томонидан
муаллифлик
ҳуқуқи
муҳофазасини
таъминлаш
борасида
ишлар
амалга
оширилмоқда
.
Албатта
,
муаллифлик
ҳуқуқи
муҳофазасини
таъминлашнинг
энг
муҳим
ҳуқуқий
воситаларидан
бири
бу
муаллифлик
шартномасидир
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодексига
кўра
икки
ёки
бир
неча
шахснинг
фуқаролик
ҳуқуқлари
ва
бурчларини
вужудга
келтириш
,
ўзгартириш
ёки
бекор
қилиш
ҳақидаги
келишуви
шартнома
дейилади
.[1, 153-
бет
]
.
Шартнома
муаллифлик
ҳуқуқида
муҳим
ўринга
эга
бўлган
тушунчалардан
биридир
.
Ўз
навбатида
муаллифлик
шартномасига
доир
қоида
ва
нормалар
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
38–42-
моддаларида
ўз
ифодасини
топган
.
Хусусан
,
мазкур
Қонуннинг
38-
моддасига
кўра
,
муаллифнинг
мулкий
ҳуқуқларини
бошқа
шахсга
ўтказиш
мутлақ
ҳуқуқларни
бошқа
шахсга
ўтказиш
тўғрисидаги
муаллифлик
шартномаси
асосида
ёки
мутлақ
бўлмаган
ҳуқуқларни
бошқа
шахсга
ўтказиш
тўғрисидаги
муаллифлик
шартномаси
асосида
амалга
оширилиши
мумкин
.
Мутлақ
ҳуқуқларни
бошқа
шахсга
ўтказиш
тўғрисидаги
муаллифлик
шартномаси
фақат
ушбу
ҳуқуқлар
ўтказилаётган
шахс
асардан
муайян
усулда
ва
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
91
шартномада
белгиланган
доирада
фойдаланишига
рухсат
беради
.
Муаллифлик
шартномасини
тузиш
жараёнида
қуйидагилар
шартномада
бевосита
акс
этишига
алоҳида
эътибор
қаратиш
лозим
.
–
асардан
фойдаланиш
усуллари
(
муаллифлик
шартномаси
асосида
ўтказиладиган
конкрет
ҳуқуқлар
таснифи
);
–
асардан
фойдаланишнинг
ҳар
бир
усули
учун
тўланадиган
ҳақ
миқдори
ва
(
ёки
)
тўланадиган
ҳақ
миқдорини
белгилаш
тартиби
,
уни
тўлаш
тартиби
ҳамда
муддатлари
[2]
.
Қонунчиликка
мувофиқ
,
муаллифлик
шартномаси
тарафлар
зарур
деб
топган
бошқа
шартларни
ҳам
назарда
тутиши
мумкин
Россия
Федерацияси
Фуқаролик
кодексининг
1289-
моддасига
кўра
,
буюртманинг
муаллифлик
шартномаси
асосида
яратилган
асар
шартномада
назарда
тутилган
муддатларда
буюртмачига
берилиши
лозим
.
Агарда
шартномада
унинг
бажарилиш
муддати
белгиланмаган
бўлса
ёки
муддатни
аниқлашни
имкони
бўлмаса
,
мазкур
шартнома
тузилмаган
деб
ҳисобланади
1
[3]
.
Россия
резиденти
ва
хорижий
томон
вакили
билан
тузилган
муаллифлик
шартномаси
томонларнинг
келишувига
кўра
,
Россия
Федерацияси
ёки
хорижий
мамлакатнинг
қонунчилиги
талаблари
асосида
тузилиши
мумкин
.
Бугунги
кунда
муаллифлик
шартномаси
юридик
назария
ва
амалиётдан
келиб
чиқиб
,
одатда
қуйидагича
туркумланиши
мумкин
:
1.
Асарнинг
тури
ва
ундан
фойдаланиш
усулидан
қатъи
назар
:
–
адабий
асарларни
яратиш
ва
улардан
фойдаланиш
бўйича
шартномалар
;
–
мусиқий
асарларни
яратиш
ва
улардан
фойдаланиш
бўйича
шартномалар
;
–
архитектура
асарларини
яратиш
ва
улардан
фойдаланиш
бўйича
шартномалар
;
бошқа
(
аудиовизуал
,
график
-
тасвирли
в
.
б
.,)
асарларни
яратиш
ва
улардан
фойдаланиш
бўйича
шартномалар
.
2.
Асарни
тайёрлаш
даражасига
кўра
:
–
буюртманинг
муаллифлик
шартномаси
;
–
тайёр
асар
учун
муаллифлик
шартномаси
.
Шунингдек
,
муаллифлик
шартномаси
қайта
ишланган
ва
қайта
ишланмаган
асарларга
ҳам
ажратилиши
мумкин
.
3.
Тақдим
этилаётган
ҳуқуқнинг
моҳиятидан
келиб
чиққан
ҳолда
:
–
мутлақ
ҳуқуқларни
бошқа
шахсга
ўтказиш
тўғрисидаги
муаллифлик
шартномаси
;
–
номутлақ
ҳуқуқларни
бошқа
шахсга
ўтказиш
тўғрисидаги
муаллифлик
шартномасига
бўлинади
.
4.
Асардан
фойдаланиш
усулидан
келиб
чиққан
ҳолда
:
–
нашриёт
муаллифлик
шартномаси
;
–
сценарий
муаллифлик
шартномаси
;
–
қўлёзмани
депонентлаштириш
муаллифлик
шартномаси
;
–
манзарали
-
амалий
санъат
асарини
саноатда
фойдаланиш
муаллифлик
шартномаси
;
1
“
Гражданский
кодекс
Российской
Федерации
(
часть
четвертая
)”
от
18.12.2006 N 230-
ФЗ
(
ред
.
от
23.05.2018).
–
асарни
эфир
ёки
кабель
орқали
кўрсатув
ёхуд
эшиттириш
беришнинг
муаллифлик
шартномаси
;
–
бадиий
асар
буюртмасининг
муаллифлик
шартномаси
;
–
намойишнинг
муаллифлик
шартномаси
.
Ўзбекистон
қонунчилигига
кўра
,
муаллифлик
шартномасида
асардан
фойдаланиш
ҳуқуқи
қанча
муддатга
ўтказилиши
тўғрисида
шарт
бўлмаган
тақдирда
,
шартнома
тузилган
санадан
бошлаб
беш
йил
ўтганидан
кейин
,
агар
фойдаланувчи
шартнома
бекор
қилингунига
қадар
камида
олти
ой
олдин
бу
ҳақда
ёзма
равишда
огоҳлантирилган
бўлса
,
шартнома
муаллиф
томонидан
бекор
қилиниши
мумкин
.
Грузиянинг
“
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
Қонунига
мувофиқ
эса
мазкур
муддат
уч
йилни
ташкил
этади
.
Бу
муддат
Россия
Федерацияси
,
Арманистон
,
Озарбайжон
Республикасида
беш
йил
,
Молдовада
эса
уч
йилни
ташкил
этади
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
357-
моддасига
асосан
,
қонунда
ёки
шартномада
шартноманинг
амал
қилиш
муддати
тугаши
тарафларнинг
шартнома
бўйича
мажбуриятлари
бекор
бўлишига
олиб
келиши
мумкинлиги
белгиланган
.
Бундай
шарт
ёзиб
қўйилмаган
шартнома
тарафлар
мажбуриятни
бажаришининг
шартномада
белгилаб
қўйилган
охирги
муддатигача
амал
қилиш
белгиланган
.
Шу
ҳамда
муаллифлик
ҳуқуқи
йўналиши
бўйича
келгусида
турли
мулкий
масалалар
келиб
чиқиш
эҳтимоли
нуқтаи
назаридан
давлатларнинг
миллий
қонунчиликларида
муддатларнинг
белгиланиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Молдова
Республикасининг
“
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
25-
моддасига
мувофиқ
,
Молдова
интеллектуал
мулк
давлат
агентлиги
манфаатдор
вазирлик
ва
идоралар
билан
келишилган
ҳолда
муаллифлик
шартномаларининг
намунавий
шаклларини
ишлаб
чиқиши
мумкин
.
Худди
Ўзбекистон
қонунчилигида
белгилангани
каби
,
Грузия
ҳамда
Молдова
давлатларининг
қонунчилигида
ҳам
муаллифлик
шартномасида
асардан
фойдаланиш
ҳуқуқи
амал
қиладиган
ҳудуд
доираси
тўғрисида
шарт
бўлмаган
тақдирда
,
шартномага
биноан
бошқа
шахсга
ўтказилаётган
ҳуқуқнинг
амал
қилиши
фақатгина
мазкур
давлат
ҳудуди
билан
чекланиши
белгиланган
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодексига
кўра
,
шартнома
ўзгартирилган
ёки
бекор
қилинган
тақдирда
,
агар
келишувдан
ёки
шартномани
ўзгартириш
хусусиятидан
бошқача
тартиб
англашилмаса
,
тарафлар
шартномани
ўзгартириш
ёки
бекор
қилишга
келишган
пайтдан
бошлаб
,
шартнома
суд
тартибида
ўзгартирилган
ёки
бекор
қилинганида
эса
суднинг
шартномани
ўзгартириш
ёки
бекор
қилиш
ҳақидаги
қарори
қонуний
кучга
кирган
пайтдан
бошлаб
мажбуриятлар
ўзгартирилган
ёки
бекор
қилинган
ҳисобланади
[4, 168-
бет
]
.
Ўз
навбатида
, “
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
Қонунда
аудиовизуал
асар
яратиш
ва
ундан
фойдаланишга
оид
муаллифлик
шартномасининг
ўзига
хос
хусусиятлари
бўйича
нормалар
ўрнатилган
.
Унга
кўра
,
аудиовизуал
асар
яратиш
ва
ундан
фойдаланиш
учун
муаллифлик
шартномасини
тузиш
,
агар
шартномада
бошқача
қоида
назарда
тутилган
бўлмаса
,
бу
асар
муаллифлари
томонидан
аудиовизуал
асарни
тайёрловчига
такрорлаш
,
тарқатиш
,
прокатга
бериш
,
омма
олдида
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
92
ижро
этиш
,
эфирга
узатиш
,
кабель
орқали
юбориш
,
барчанинг
эътиборига
такроран
юбориш
,
аудиовизуал
асарни
барчанинг
эътиборига
етказиш
,
шунингдек
аудиовизуал
асарга
субтитр
қилиш
ва
матнни
дубляж
қилиш
бўйича
мутлақ
ҳуқуқларнинг
ўтказилишига
олиб
келади
.
Кўрсатилган
ҳуқуқлар
аудиовизуал
асарга
бўлган
муаллифлик
ҳуқуқи
амал
қиладиган
муддат
мобайнида
амалда
бўлади
.
Аудиовизуал
асар
таркибига
кирадиган
асарлардан
фойдаланиш
муаллифлик
шартномаси
асосида
ва
қонунда
назарда
тутилган
бошқа
асосларда
амалга
оширилади
.
Асарни
аудиовизуал
асар
таркибига
киритишга
ўз
розилигини
берган
ҳуқуқ
эгаси
,
агар
аудиовизуал
асарни
тайёрловчи
билан
тузилган
муаллифлик
шартномасида
бошқача
қоида
назарда
тутилган
бўлмаса
,
аудиовизуал
асардан
фойдаланишни
тақиқлашга
ёки
бирон
-
бир
тарзда
чеклашга
ҳақли
эмас
.
Аудиовизуал
асарга
таркибий
қисм
бўлиб
кирган
,
ҳам
илгари
мавжуд
бўлган
,
ҳам
унинг
устида
ишлаш
жараёнида
яратилган
асарларнинг
муаллифлари
,
агар
аудиовизуал
асарни
тайёрловчи
билан
тузилган
муаллифлик
шартномасида
бошқача
қоида
шартлашилган
бўлмаса
,
ҳар
бири
ўз
асарига
нисбатан
муаллифлик
ҳуқуқидан
фойдаланади
.
Хорижий
жисмоний
ёки
юридик
шахс
билан
тузилган
муаллифлик
шартномаси
ўзига
хос
хусусиятларга
эга
.
Хусусан
,
хорижий
ҳуқуқ
эгалари
билан
тузиладиган
муаллифлик
шартномаларда
миллий
қонунчиликда
назарда
тутилмаган
қоида
ва
нормалар
мавжуд
бўлиши
мумкин
.
Бундай
ўзига
хос
қоидалар
фойдаланиладиган
асарлардан
ажратиладиган
ҳақларда
,
шартнома
бўйича
ўтказиладиган
ҳуқуқларда
,
томонларнинг
жавобгарлиги
ва
бошқаларда
кўринади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
–
Т
.; “
Адолат
”
нашриёти
, 2015. – 153-
б
.
2.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
Қонуни
39-
модда
.
3.
“
Гражданский
кодекс
Российской
Федерации
(
часть
четвертая
)”
от
18.12.2006
г
. N 230-
ФЗ
(
ред
.
от
23.05.2018).
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
. –
Т
.; “
Адолат
”
нашриёти
, 2015. – 168-
б
.
