ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
Бу
ҳолат
процесс
жараёнида
шундай
вазиятни
вужудга
келтирадики
,
агар
судья
рад
қилинган
бўлса
ёки
суднинг
бутун
таркиби
рад
қилинган
бўлса
,
иш
бошқа
судьяга
ёки
бошқа
судга
ўтказилиши
оқибатида
ишни
судга
кўришга
тайёрлаш
ҳаракатлари
қайтадан
,
яна
ўн
кунлик
муддат
асосида
амалга
оширилади
.
Бизнингча
,
процессда
бундай
вазиятнинг
вужудга
келиши
ва
ишни
кўриш
муддатларининг
узайтирилиши
ҳам
вақт
,
ҳам
ортиқча
ҳаражат
,
қолаверса
,
судяьлар
иш
юкламаларига
салбий
таъсир
этади
.
Бундай
ҳолатларнинг
олдини
олиш
учун
фуқаролик
процессуал
қонунчилигимизнинг
ишларни
судда
кўришга
тайёрлаш
вазифалари
деб
номланган
моддасида
белгиланган
.
Вазифалари
қуйидагилардан
иборат
:
“
тарафларнинг
ҳуқуқий
муносабатларини
ва
ишни
кўришда
амал
қилиниши
лозим
бўлган
қонунни
аниқлаш
;
тарафларнинг
талаб
ва
эътирозларини
асословчи
фактларни
,
шунингдек
низони
тўғри
ҳал
этиш
учун
аҳамиятга
эга
бўлган
бошқа
фактларни
аниқлаш
;
ишни
ҳал
этиш
учун
зарур
бўлган
далиллар
доирасини
аниқлаш
ва
уларнинг
ўз
вақтида
суд
мажлисига
тақдим
этилишини
таъминлаш
;
ишда
иштирок
этиши
мумкин
бўлган
шахслар
таркиби
масаласини
ҳал
этиш
;
тарафларнинг
суд
таркибини
ёки
судьяни
рад
қилиш
асослари
бор
йўқлигини
ҳал
этиш
”,
деб
белгилаш
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Мирзиёев
Ш
.
М
.
Тадбиркорлар
ва
ишбилармонлар
ҳаракати
–
Ўзбекистон
либерал
демократик
партиясининг
VIII
съездидаги
“
Демократик
ислоҳатларни
изчил
давом
эттириш
,
халқимиз
учун
тинч
ва
осойишта
,
муносиб
ҳаёт
даражасини
яратиш
–
барқарор
тараққиёт
кафолатидир
”
маърузаси
.
Халқ
сўзи
, 2016
йил
2
ноябрь
–
№
216 (6651).
2.
Приходько
И
.
А
.
Доступность
правосудия
в
арбитражном
и
гражданском
процессе
:
основные
проблемы
. –
СПб
., 2005.;
Крымский
Д
.
И
.
Упрощение
гражданского
судопроиз
-
водства
:
российский
и
зару
-
бежных
опыт
. –
М
:
ИД
«
Юриспруденция
», 2008. –
С
. 15.
3.
Мамасиддиқов
М
.
М
.
Суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотлари
шароитида
фуқаролик
процессуал
қонунчилигини
такомиллаштиришнинг
муҳим
йўналишлари
// “
Суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотларининг
истиқболлари
:
кеча
ва
бугун
”
мавзусидаги
республика
илмий
–
амалий
конференция
материаллари
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
. 2010. –
Б
. 11–12.
4.
Черемин
М
.
А
.
Приказное
производство
в
россий
-
ском
гражданском
процессе
. –
М
:
Городец
, 2001. –
С
.
55.
Д
.
Атажанова
,
ТДЮУ
катта
ўқитувчиси
АЁЛЛАР
ВА
ОИЛАВИЙ
ВАЗИФАЛАРНИ
БАЖАРИШ
БИЛАН
МАШҒУЛ
БЎЛГАН
ШАХСЛАРНИ
МЕҲНАТ
ВА
МАШҒУЛОТЛАР
СОҲАСИДА
КАМСИТИШГА
ЙЎЛ
ҚЎЙИЛМАСЛИГИ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
меҳнат
ва
машғулотлар
соҳасидаги
камситишларнинг
турли
жиҳатлари
ҳамда
аёллар
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахслар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
дифференциацияси
ёритилган
ва
таҳлил
қилинган
.
Бунда
муаллиф
меҳнат
ва
машғулотлар
соҳасидаги
камситишнинг
ҳуқуқий
асосларига
алоҳида
эътибор
қаратиб
,
аёллар
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахслар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
дифференциациясига
тааллуқли
қонунчиликни
такомиллаштиришга
оид
ўз
таклифларини
берган
.
Калит
сўзлар
:
аёллар
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахслар
,
камситиш
,
меҳнат
ва
машғулотлар
соҳаси
,
дифференциация
,
профессионал
сегрегация
.
Аннотация
:
в
настоящей
статье
освещены
и
про
-
анализированы
различные
аспекты
дискриминации
в
сфере
труда
и
занятий
и
дифференциация
правового
регулирования
труда
женщин
и
лиц
,
занятых
исполне
-
нием
семейных
обязанностей
.
В
этом
автор
уделяет
особое
внимание
на
правовые
основы
запрещении
дискриминации
в
сфере
труда
и
занятий
,
а
также
вы
-
двигает
свои
предложения
по
совершенствованию
законодательства
,
касающиеся
дифференциации
пра
-
вового
регулирования
труда
женщин
и
лиц
,
занятых
исполнением
семейных
обязанностей
.
Ключевые
слова
:
женщины
и
лица
,
занятые
ис
-
полнением
семейных
обязанностей
,
дискриминация
,
сфера
труда
и
занятий
,
профессиональная
сегрегация
.
Abstract:
In this article consecrated and analyzed var-
ious aspects of discrimination in sphere of work and occu-
pations and differentiation of legal regulation of work of the
women and persons engaged in performance of family
duties. In it the author pays special attention to legal bases
of prohibition of discrimination in the sphere of work and
occupations, and also puts forward her offers to improve
the legislation concerning differentiation of legal regulation
of work of the women and persons engaged in perfor-
mance of family duties.
Key words:
women and persons engaged in perfor-
mance of family duties, discrimination, sphere of labour
and occupations, professional segregation.
Маълумки
,
мамлакатимиздаги
барча
ислоҳотларнинг
пировард
мақсади
инсон
манфаатларига
қаратилгандир
.
Ислоҳотлар
инсонлар
учун
амалга
оширилаётган
шароитда
шахслар
ҳуқуқлари
,
уларнинг
қонун
олдида
ва
имкониятлар
доирасидан
фойдаланишда
тенг
эканлигини
эътироф
этиш
аҳамиятлидир
.
Республикамизда
ҳар
ким
учун
ижтимоий
-
иқтисодий
ҳуқуқлари
жумласида
меҳнат
қилиш
,
эркин
касб
танлаш
ҳуқуқлари
кафолатланади
.
Мазкур
ҳуқуқларнинг
истифода
этилишида
давлат
эркаклар
ва
аёлларга
бир
хил
тенг
имкониятларни
назарда
тутади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
18-
моддасига
кўра
,
Ўзбекистон
Республикасида
барча
фуқаролар
бир
хил
ҳуқуқ
ва
эркинликларга
эга
бўлиб
,
жинси
,
ирқи
,
миллати
,
тили
,
дини
,
ижтимоий
келиб
чиқиши
,
эътиқоди
,
шахси
ва
ижтимоий
мавқеидан
қатъи
назар
,
қонун
олдида
тенгдирлар
.
Имтиёзлар
фақат
қонун
билан
белгиланиб
қўйилади
ҳамда
ижтимоий
адолат
принципларига
мос
бўлиши
шарт
[1,
8-
б
].
Тенглик
масаласи
меҳнат
ҳуқуқида
ҳам
алоҳида
эътиборли
жиҳатлардан
саналади
.
Чунки
тенгликнинг
таъминланиши
кўпинча
адолатсизлик
ва
камситишнинг
олдини
олади
.
Тенглик
аслида
нейтрал
мазмундаги
категория
бўлиб
,
ҳуқуқ
соҳаларида
у
ижобий
мазмунда
талқин
этилади
.
Меҳнат
ҳуқуқида
тенглик
асосан
икки
хил
мазмунда
тушунилади
,
яъни
тенглик
деганда
аввало
барчанинг
ўз
меҳнат
ҳуқуқларидан
фойдаланишларида
тенглиги
,
барчага
тенг
имкониятлар
яратилгани
тушунилса
;
иккинчидан
,
меҳнат
муносабатларида
гендер
тенглиги
,
яъни
эркаклар
ва
аёлларга
камида
бир
хил
меҳнат
кафолатлари
белгиланиши
назарда
тутилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
меҳнат
қонунчилиги
меҳнат
муносабатларида
аёл
ва
эркакларнинг
тенг
ҳуқуқлигини
тан
олган
ҳолда
бу
масалага
янада
гуманистик
жиҳатдан
ёндашади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодекси
6-
моддасига
кўра
барча
фуқаролар
меҳнат
ҳуқуқларига
эга
бўлиш
ва
улардан
фойдаланишда
тенг
имкониятларга
эга
бўлиб
,
жинси
,
ёши
,
ирқи
,
миллати
,
тили
,
ижтимоий
келиб
чиқиши
,
мулкий
ҳолати
ва
мансаб
мавқеи
,
динга
бўлган
муносабати
,
эътиқоди
,
жамоат
бирлашмаларига
мансублиги
,
шунингдек
ходимларнинг
ишчанлик
қобилиятларига
ва
улар
меҳнатининг
натижаларига
алоқадор
бўлмаган
бошқа
жиҳатларига
қараб
меҳнатга
оид
муносабатлар
соҳасида
ҳар
қандай
чеклашларга
ёки
имтиёзлар
белгилашга
йўл
қўйилмайди
ва
булар
камситиш
деб
ҳисобланади
.
Меҳнат
соҳасида
меҳнатнинг
муайян
турига
хос
бўлган
талаблар
ёки
давлатнинг
юқорироқ
ижтимоий
ҳимояга
муҳтож
бўлган
шахслар
(
аёллар
,
вояга
етмаганлар
,
ногиронлар
ва
бошқалар
)
тўғрисидаги
алоҳида
ғамхўрлиги
билан
боғлиқ
фарқлашлар
камситиш
деб
ҳисобланмайди
[2].
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодекси
меҳнат
муносабатларида
камситишга
йўл
қўйилмаслигини
белгилаб
,
меҳнатнинг
муайян
турига
хос
талаблар
ёки
давлатнинг
алоҳида
ижтимоий
ҳимояга
муҳтож
қатламлари
учун
белгилайдиган
қўшимча
кафолат
ва
имтиёзларини
бошқалар
учун
камситиш
деб
баҳоланмаслигини
уқтиради
.
Камситиш
тушунчаси
кўпинча
халқаро
терминологияда
дискриминация
атамаси
билан
ҳам
характерланади
.
Юридик
адабиётга
кўра
,
дискриминация
(
лот
.discriminatio
–
фарқлаш
,
инг
.discrimination) –
одатда
,
давлатнинг
,
юридик
ёки
жисмоний
шахсларнинг
ҳуқуқлари
(
бошқа
давлатлар
,
юридик
ёки
жисмоний
шахсларга
нисбатан
)
камситилишини
англатадиган
умумҳуқуқий
атама
ҳисобланади
[3, 140-
б
].
Меҳнат
муносабатларида
камситишнинг
тақиқланиши
ёки
меҳнат
муносабатларида
камситишга
йўл
қўйилмаслиги
меҳнат
ҳуқуқининг
тамойили
сифатида
ҳам
талқин
этилади
.
Бу
жиҳатдан
олиб
қаралганда
у
жуда
кенг
маънони
ифодалайди
.
А
.
Иноятовнинг
фикрича
,
меҳнат
ҳуқуқининг
тамойиллари
деганда
,
амалдаги
қонунчиликда
мустаҳкамлаб
қўйилган
асосий
ғоялар
тушунилади
.
Меҳнат
ҳуқуқининг
тамойиллари
умумий
ҳуқуқ
тамойиллари
каби
алоҳида
-
алоҳида
нормаларда
мустаҳкамлаб
қўйилмагани
сабабли
,
яққол
намоён
бўлмайди
.
Аксинча
,
улар
ҳуқуқий
нормалар
замирида
яширингани
боис
,
унинг
мазмуни
ҳуқуқий
норма
моҳиятидан
келиб
чиқади
[4, 19-
б
].
Бундан
хулоса
қилиб
айтиш
мумкинки
,
меҳнат
муносабатларида
камситишга
йўл
қўйилмаслиги
тамойил
сифатида
қонун
чиқарувчига
меҳнат
соҳасида
келгусидаги
нормаларни
ишлаб
чиқаришида
унга
амал
қилинишига
тааллуқли
эслатмали
ғоя
вазифасини
ўтайди
.
Ўзбекистон
Республикаси
томонидан
ратификация
қилинган
Меҳнат
ва
машғулотлар
соҳасида
камситиш
тўғрисидаги
Конвенция
(
№
111)
нинг
1-
моддаси
“
камситиш
”
атамаси
қуйидагиларни
ўз
ичига
олишини
белгилайди
:
а
)
меҳнат
ва
машғулотлар
соҳасидаги
тенг
муносабат
ёки
имкониятни
йўқ
қилувчи
ёки
ёмонлаштирувчи
таъсирга
эга
бўлган
ирқ
,
тана
ранги
,
жинс
,
дин
,
сиёсий
қарашлар
,
миллий
мансублик
ёки
ижтимоий
келиб
чиқиш
белгилари
асосидаги
ҳар
қандай
фарқлаш
,
ажратиш
ёки
устун
қўйиш
;
b)
ходимлар
ва
иш
берувчиларнинг
вакиллик
ташкилотлари
,
агар
шундай
ташкилотлар
мавжуд
бўлса
,
ҳамда
бошқа
тегишли
органлар
билан
маслаҳатлашгандан
сўнг
Аъзо
томонидан
белгиланиши
мумкин
бўлган
,
меҳнат
ва
машғулотлар
соҳасидаги
тенг
муносабат
ёки
имкониятни
йўқ
қилувчи
ёки
ёмонлаштирувчи
таъсирга
эга
бўлган
бошқа
фарқлаш
,
ажратиш
ёки
устун
қўйишлар
.
Махсус
талабларга
асосланадиган
муайян
ишларга
нисбатан
фарқлаш
,
ажратиш
ёки
устун
қўйиш
камситиш
деб
ҳисобланмайди
[5, 73-
б
].
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодексининг
6-
моддаси
“
меҳнатга
оид
муносабатларда
камситишнинг
тақиқланиши
”
деб
номланади
.
Меҳнат
ҳуқуқи
нафақат
меҳнат
муносабатлари
,
балки
меҳнат
қонунчилиги
билан
тартибга
солинадиган
бошқа
муносабатларни
ҳам
қамраб
олиши
нуқтаи
назаридан
,
шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
томонидан
ратификация
қилинган
Меҳнат
ва
машғулотлар
соҳасидаги
камситиш
тўғрисидаги
Конвенция
(
№
111)
номи
ҳамда
моҳияти
нуқтаи
назаридан
,
фикримизча
,
мазкур
модданинг
“
Меҳнат
ва
машғулотлар
соҳасидаги
муносабатларда
камситишнинг
тақиқланиши
”
деб
номланиши
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодексининг
XIV
бобида
айрим
тоифадаги
ходимларга
бериладиган
қўшимча
кафолат
ва
имтиёзлар
тўғрисида
бўлиб
,
унда
аёлларга
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахсларга
бериладиган
қўшимча
кафолатлар
алоҳида
параграфда
берилган
.
Аёлларнинг
табиатан
жисмонан
ўзига
хослиги
,
уларда
авлодни
давом
эттиришдек
репродуктив
хусусиятнинг
мавжудлиги
,
оилавий
муносабатларда
бола
парваришидаги
иштирокини
назарда
тутиб
ҳамда
бу
ҳолатларнинг
улар
томонидан
меҳнат
вазифаларини
бажаришларида
ноқулайлик
туғдиришини
инобатга
олиб
меҳнат
қонунчилиги
аёлларга
алоҳида
кафолат
ва
имтиёзларни
назарда
тутади
.
Мазкур
имтиёз
ва
кафолатлар
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахсларга
ҳам
тааллуқлидир
.
Ҳозирга
келиб
аёллар
ва
эркаклар
меҳнат
ҳуқуқлари
тенг
кафолатланиши
нафақат
мамлакатимиз
миқёсида
,
балки
жаҳон
миқёсида
ҳам
долзарб
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
аҳамиятга
молик
жиҳатлардандир
.
Ижтимоий
муносабатларнинг
деярли
барчаси
юридик
жиҳатдан
тартибга
солинганига
қарамай
,
де
факто
ҳолатларда
аёлларнинг
меҳнат
муносабатларида
тўлақонли
ўзларини
намоён
этишларига
бир
қатор
тўсиқлар
бор
.
Меҳнат
ва
машғулотлар
соҳасида
аёлларга
нисбатан
камситишларни
моҳиятига
кўра
қуйидаги
турларга
бўлишимиз
мумкин
: 1.
аёл
жинсига
нисбатан
азалдан
мавжуд
стереотипга
кўра
; 2.
аёлларга
қонунчиликда
назарда
тутилган
кафолатларга
кўра
; 3.
репродуктивлик
(
фертиль
ёши
)
ҳамда
ҳомиладорлиги
ҳолатига
кўра
;
4.
болали
бўлиши
ва
оилавий
вазифалари
билан
боғлиқ
ҳолда
; 5.
ёши
билан
боғлиқ
ҳолатга
кўра
ҳамда
бошқа
жиҳатлар
.
Меҳнат
муносабатлари
билан
боғлиқ
ҳолатларда
эса
аёллар
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахсларга
нисбатан
камситишни
босқичларга
кўра
а
)
ишга
қабул
қилиш
жараёнидаги
; b)
меҳнат
муносабатлари
жараёнидаги
ҳамда
c)
меҳнат
шартномасини
бекор
қилиш
билан
боғлиқ
ҳолдаги
камситишларга
ажратишимиз
мумкин
.
Аёллар
ва
эркаклар
ҳуқуқлари
тенглиги
азал
-
азалдан
баҳсли
масалалардан
бўлиб
келган
.
Бу
каби
ёндашувнинг
асослари
узоқ
ўтмишга
бориб
тақалади
.
Қадимдан
аёллар
“
уй
одами
”
деб
ҳисобланганки
,
бу
ибтидоий
қараш
сояларининг
сақланиб
қолинганини
ҳозирги
XXI
аср
глобаллашув
шароитида
ҳам
пайқаш
қийин
эмас
.
Менталитетимизга
хос
бўлган
яққол
мисоллардан
бири
болалик
чоғларидан
қизларни
келгусида
шифокор
ва
ўқитувчи
каби
“
аёл
кишига
мос
”
касбларга
йўналтирамиз
.
Ўқитувчи
ва
шифокорлар
қисқартилган
иш
вақтида
ишлагани
учун
ҳам
бу
касблар
оилавий
вазифаларни
биргаликда
олиб
боришга
тўсқинлик
қилмайдигандек
туюлади
.
Оқибатда
қайсидир
маънода
келгусидаги
касбга
тақлидий
ёндашув
туфайли
қизлар
ўқитувчи
ва
шифокор
бўлишга
интиладилар
.
Аёллар
меҳнат
ҳуқуқлари
кафолатлангани
тақдирда
ҳам
жамият
кўп
ҳолларда
жиддий
масъулият
касб
этадиган
лавозимларга
эркак
ходимни
маъқуллайди
.
Яъни
жамият
аёлларни
депутат
,
судья
,
бўлим
бошлиғи
каби
лавозим
эгаси
сифатида
эмас
,
балки
цехда
тикувчи
,
котиба
,
кичик
корхонада
менеджер
,
ҳамшира
ёхуд
мактабда
“
бир
умр
”
дарс
берувчи
ўқитувчи
сифатида
кўради
.
Бу
ҳолат
,
яъни
касбларни
“
аёлга
ёки
эркак
кишига
хос
”
га
ажратиш
профессионал
сегрегацияни
келтириб
чиқаради
.
Бу
муносабатни
қайсидир
маънода
аёлни
эҳтиётлаш
тарзидаги
ижобий
қараш
дейиш
мумкиндир
.
Бироқ
,
ҳозирги
глобаллашув
шароитида
барча
аёлларнинг
турмуш
тарзи
,
оиладаги
ролини
анъанавий
кўринишдагидек
бир
хил
мақомда
деб
бўлмайди
.
Шу
ҳолатда
аёлларни
“
эҳтиётлаш
”
тарзидаги
юқоридаги
хил
муносабат
ўз
-
ўзидан
меҳнат
муносабатларидаги
камситишга
сабаб
бўлаётган
ҳоллари
ҳам
кузатилиб
турибди
.
Аёллар
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахсларга
меҳнат
қонунчилигида
белгиланган
имтиёз
ва
кафолатлар
ҳам
баъзан
уларнинг
“
зарари
”
га
хизмат
қилади
.
Яъни
бу
тоифа
шахсларни
ишга
қабул
қилаётган
иш
берувчи
уларга
меҳнат
шароитларини
таъминлаш
чоғида
аёллар
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахсларга
қонунчилик
назарда
тутган
кафолат
ва
имтиёзларни
ўйлаб
,
улар
билан
меҳнат
шартномасини
тузишни
истамай
қолади
ва
танловни
бошқа
шахс
фойдасига
қилади
.
Ҳозирги
кунда
мамлакатимизда
тадбиркорликка
кенг
шароит
яратилгани
ҳолатида
айниқса
қайсидир
маънода
энди
ишини
бошлаган
тадбиркорни
бу
ҳолат
“
қўрқитади
”.
Шу
туфайли
,
бизнингча
аёллар
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахсларни
ишга
қабул
қилувчи
иш
берувчиларга
солиқ
қонунчилиги
бўйича
имтиёз
ёки
преференциялар
белгиланса
,
назаримизда
,
мақсадга
мувофиқ
бўларди
.
Аёлларга
меҳнат
соҳасидаги
кафолатлар
асосан
уларнинг
репродуктивлик
жиҳати
билан
боғлиқдир
.
Оналик
ва
болаликни
муҳофаза
қилиш
давлат
сиёсатининг
муҳим
вазифаларидан
бўлишига
қарамай
,
иш
берувчилар
фертиль
ёшидаги
аёлларни
ишга
қабул
қилишни
хоҳламайдилар
.
Масалан
,
олий
маълумотли
битирувчи
йигит
ва
қизнинг
ишга
жойлашиши
учун
амалиётда
имкониятлар
тенг
эмас
,
кўпинча
.
Фертиль
ёшидаги
аёлларнинг
фарзандли
бўлиши
,
дастлаб
ҳомиладорлик
ва
туғиш
таътили
,
сўнгра
бола
парваришлаш
таътилида
бўлишлари
,
бола
парваришлаш
таътилидан
қайтганларида
фарзанди
бетоблиги
туфайли
меҳнатга
лаёқатсизлик
даврига
тез
-
тез
чиқиши
иш
берувчига
бироз
“
малол
”
келади
.
Табиийки
,
бу
ҳолатлар
аёлларнинг
ўз
меҳнат
ҳуқуқларидан
тўлақонли
фойдаланишларига
тўсқинлик
қилади
.
30-35
ёшлардан
кейин
аксар
аёллар
ўз
ҳаётларидаги
режалаштирган
фарзандларини
дунёга
келтириб
бўладилар
,
шу
туфайли
бу
вақтга
келиб
улар
маълум
маънода
меҳнат
муносабатларида
эркаклар
билан
имтиёз
ва
кафолатлар
доирасида
де
факто
“
тенглик
”
ҳолатида
бўладилар
.
Бироқ
бу
пайтга
келиб
баъзи
касбларни
танлашларида
эндиликда
ёш
цензи
масаласи
кун
тартибига
чиқади
.
Аёл
иш
жойи
ёки
касбини
ўзгартирмоқчи
бўлгани
тақдирда
аксар
корхоналар
30
ёки
35
ёшгача
шахсларни
ишга
қабул
қилишларини
маълум
қиладилар
.
Бироқ
бу
ҳолат
эркаклар
ва
аёллар
учун
бирдек
тез
-
тез
учраб
турадиган
ёшга
доир
камситиш
сифатида
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
учраб
туради
.
Аёлларга
тааллуқли
бўлган
ёш
бўйича
камситиш
кўпинча
меҳнат
жараёнида
юқори
лавозимга
ўтказиш
масаласи
кун
тартибига
қўйилганда
кўпроқ
кўзга
ташланади
.
Эркаклар
учун
50
ёш
карьера
қилинадиган
энг
кульминацион
палла
бўлгани
ҳолда
50
ёшли
аёллар
пенсия
ёшига
яқинлашиб
қолган
аёллар
сифатида
намоён
бўлади
ҳамда
ўз
-
ўзидан
уларнинг
меҳнат
бозоридаги
рақобатбардошлигига
путур
етади
.
Ваҳоланки
,
айни
50-55
ёшга
келиб
аксарият
аёлларда
оила
вазифаларидан
бўшаб
ишга
кўпроқ
вақт
ажратишга
имконият
туғилади
. “
Фуқароларнинг
давлат
пенсия
таъминоти
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
7-
моддасига
кўра
аёллар
55
ёшга
тўлганда
ва
иш
стажлари
камида
20
йил
бўлган
тақдирда
умумий
асосларда
ёшга
доир
пенсия
олиш
ҳуқуқига
эга
бўлишлари
[7]
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодексининг
100-
моддаси
2-
қисми
7-
бандига
асосан
ходимнинг
пенсия
ёшига
тўлганлиги
,
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
ёшга
доир
давлат
пенсиясини
олиш
ҳуқуқининг
юзага
келиши
у
билан
меҳнат
шартномасини
иш
берувчининг
ташаббусига
кўра
бекор
қилинишига
олиб
келиши
мумкин
[6]
бўлган
қонунчилик
нормалари
кўпинча
иш
берувчининг
маълум
ёшдаги
аёлларни
юқори
лавозимларга
ўтказишига
“
тўсқинлик
қилади
”.
Лекин
аслида
мазкур
ҳолатни
бу
каби
талқин
қилиш
–
нотўғри
,
чунки
ходимнинг
умумий
асослардаги
пенсия
ёшига
етиши
иш
берувчига
у
билан
меҳнат
шартномасини
бекор
қилиш
мажбуриятини
юкламайди
,
балки
бекор
қилишга
ҳуқуқ
беради
.
Пенсия
ёшига
етган
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
44
ходим
билан
меҳнат
шартномасини
бекор
қилишга
қарор
қилган
иш
берувчи
унинг
меҳнат
самарадорлигини
инобатга
олиши
баъзан
вазиятга
бошқача
тус
бериши
мумкин
.
Гарчи
аёллар
меҳнат
соҳасида
алоҳида
ижтимоий
ҳимоя
ва
эътиборга
муҳтож
шахслар
деб
саналсада
,
меҳнат
соҳасида
эркаклар
ҳам
баъзан
камситилиши
ҳолатига
дуч
келишимиз
мумкин
.
Масалан
,
кўп
ҳолларда
котиба
ёки
идиш
ювувчи
аёл
кераклиги
бўйича
эълонларга
кўзимиз
тушади
.
Шу
ҳолатларни
қайсидир
маънода
шахсларни
жинсига
кўра
ажратиш
деб
ҳисоблаш
мумкин
.
Баъзан
эркаклар
аёлларга
берилган
кафолат
ва
имтиёзларни
ўзларига
нисбатан
камситилиш
деб
баҳолашлари
ҳам
учраб
туради
.
Бу
ҳолат
“
ижобий
дискриминация
”
деб
ҳам
аталади
.
Ҳомиладор
ва
уч
ёшгача
фарзанди
бор
аёлларга
тегишли
меҳнат
шартномасини
иш
берувчининг
ташаббусига
кўра
бекор
қилишдаги
кафолат
фарзандини
ёлғиз
тарбиялаётган
оталар
(
бева
,
никоҳдан
ажрашган
ёки
бошқа
ҳолатларга
кўра
)
га
ҳам
тааллуқли
бўлишига
қарамасдан
,
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
уларнинг
ғайриқонуний
ишдан
бўшатилганликлари
ёки
ишга
тикланиш
масаласида
судга
мурожаат
қилиш
фактларини
учратмаймиз
.
Хулоса
ўрнида
шуни
айтиш
мумкинки
,
аёллар
ва
оилавий
вазифаларни
бажариш
билан
машғул
шахслар
меҳнатини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
ҳамда
ушбу
тоифани
ҳуқуқни
қўллаш
жараёнидаги
турли
камситишлардан
ҳимоялаш
нафақат
мазкур
турдаги
субъектлар
манфаатлари
учун
,
балки
миллат
генофонди
ва
соғлом
авлод
йўлидаги
ижобий
мазмундаги
вазифалардандир
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
. – T.,
2016. –
Б
.8.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1996
й
., 1-
сонга
илова
; 1997
й
., 2-
сон
,
65-
модда
3.
Ўзбекистон
юридик
энциклопедияси
.
–
Т
.:
Адолат
, 2010. –
Б
.140
4.
А
.
Иноятов
.
Ўзбекистон
Республикасининг
меҳнат
ҳуқуқи
.
Олий
ўқув
юртлари
учун
дарслик
–T.:
«
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
»
нашриёт
уйи
, 2002. –
Б
.19
5.
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
Ўзбекистон
Республикаси
томонидан
ратификация
қилинган
конвенциялари
тўплами
. –T.: «
Адолат
», 2014. –
Б
.73.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
,
1996
й
.,
1-
сонга
илова
7.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашининг
Ахборотномаси
,
1993
й
.,
9-
сон
,
338-
модда
Б
.
Б
.
Худайбергенов
ТДЮУ
докторанти
БАНКРОТЛИК
ТЎҒРИСИДАГИ
ҚОНУНЧИЛИК
:
РЕАБИЛИТАЦИЯ
ВА
ТУГАТИШ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
Ўзбекистон
Республикасининг
банкротлик
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатлари
билан
тартибга
солинадиган
муносабатлар
,
банкротлик
тўғрисидаги
қонунчиликнинг
мақсадини
аниқлаш
билан
боғлиқ
масалалар
ўрганилган
ва
таҳлил
этилган
.
Таянч
сўзлар
:
банкротлик
,
тугатиш
,
реабилитация
,
қарздор
,
кредитор
,
санация
.
Аннотация
:
в
этой
статье
изучены
и
проанализированы
вопросы
,
связанные
с
целью
законодательства
о
банкротстве
,
отношение
,
которые
регулируются
законодательством
о
банкротстве
Республики
Узбекистан
.
Ключевые
слова
:
банкротство
,
ликвидация
,
реабилитация
,
должник
,
кредитор
,
санация
.
Abstract:
in this article studied and analyzed issues
associated with purpose of bankruptcy law, the relations
are regulated by the legislation on bankruptcy of the Re-
public of Uzbekistan
Key words:
bankruptcy, liquidation, rehabilitation, the
debtor, the creditor, sanitation.
Юртимизда
тадбиркорлар
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
,
қулай
ишбилармонлик
муҳитини
яратиш
бўйича
бир
қатор
ютуқларга
эришилди
. «
Янги
бизнесни
қўллаб
-
қувватлаш
»
деб
аталадиган
мезон
бўйича
мамлакатимиз
айни
пайтда
жаҳонда
42-
ўринни
,
тузилган
шартномалар
ижросини
таъминлаш
бўйича
32-
ўринни
,
иқтисодий
ночор
корхоналарга
нисбатан
қўлланадиган
банкротлик
тизимининг
самарадорлиги
бўйича
75-
ўринни
эгаллаб
турибди
[1, 2-
б
].
Бозор
иқтисодиётида
рақобат
муҳитига
кирган
тадбиркорлик
фаолияти
субъектлари
ўзларида
турли
инқироз
ҳолатларини
бошидан
кечириши
табиий
.
Банкротлик
институти
фақат
шахсни
тугатиш
,
кредиторлар
талабларини
қаноатлантириш
учун
қарздор
корхона
мол
-
мулкини
реализация
қилиш
билан
боғлиқ
масалалардан
иборат
эмас
.
Барча
давлатларнинг
банкротлик
қонунчилиги
икки
йўналишда
олиб
бориладиган
ривожланиш
тенденциясига
эга
:
1.
Тугатиш
.
Бу
йўналишдаги
ҳуқуқий
нормалар
тўловга
қобилиятсиз
қарздор
фаолиятига
чек
қўйиш
ва
тугатишга
қаратилган
.
2.
Тиклаш
(
реабилитация
қилиш
).
Унинг
ҳуқуқий
нормалари
молиявий
инқирозга
учраган
тўловга
қобилиятсиз
қарздорнинг
фаолиятини
тиклаш
учун
барча
имкониятлардан
фойдаланишни
назарда
тутади
[2, 84-
б
].
Юқорида
кўрсатилган
тенденциялар
биринчи
қарашда
бир
-
бирига
қарама
-
қаршидек
туюлади
.
Аслини
олганда
,
тугатиш
ва
реабилитация
нормалари
ягона
банкротлик
институти
доирасида
ўрганилиши
ҳам
мантиққа
зид
.
Ушбу
тугатиш
ва
реабилитация
нормалари
қарздорнинг
тўловга
қобилиятсизлиги
натижасида
бирлашади
.
Бу
нормаларнинг
ўзаро
алоқаси
банкротлик
қонунчилигининг
шаклланиши
ва
ривожланиш
тарихи
билан
чамбарчас
боғлиқ
бўлиб
,
дастлаб
банкротлик
институтида
ratio legis (
лот
.
