ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
бенно
в
ведомственных
нормативных
актах
требуются
различные
персональные
данные
,
даже
конфиденци
-
ального
характера
.
Например
,
акционерное
общество
может
своим
решением
потребовать
,
чтобы
информация
,
состав
-
ляющая
персональные
данные
,
собиралась
для
опре
-
деленных
целей
.
Мы
считаем
,
что
нужно
ограничить
корпоративные
и
локальные
нормативные
акты
,
дабы
они
не
злоупотребляли
своим
правом
на
получение
персональных
данных
.
На
наш
взгляд
,
необходимо
установить
опреде
-
ленный
критерий
,
который
ограничивал
бы
право
на
требование
конфиденциальных
персональных
данных
субъектов
права
,
Запрещая
ведомственным
организа
-
циям
выходить
за
границы
дозволенного
законодате
-
лем
.
Например
,
можно
закрепить
в
ГК
РУз
,
что
персо
-
нальные
данные
конфиденциального
характера
могут
требоваться
только
в
ограниченных
случаях
,
установ
-
ленных
законодателем
.
Надо
установить
четкие
гра
-
ницы
вмешательства
в
персональные
данные
для
обеспечения
неприкосновенности
конфиденциальной
информации
личного
характера
любых
субъектов
пра
-
ва
.
Abstract
In the introductory part of the article the author char-
acterizes concept of sources of personal data.
In the basic part of the article questions of definition of
sources of personal data under legal norms certificates
are considered.
In the conclusion the author comes to opinion, that it
is necessary to develop the certain criterion which would
limit the rights to the requirement of the confidential per-
sonal given subjects of the right.
Б
.
Ходжаев
ТДЮИ
ўқитувчиси
РЕКЛАМА
ТУШУНЧАСИГА
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИЙ
ЁНДАШУВ
Бозор
иқтисодиётини
шакллантириш
ва
модернизация
қилишга
қаратилган
ислоҳотларнинг
ҳуқуқий
асосини
белгилаш
,
ҳаттоки
“
Реклама
тўғрисида
”
ги
қонун
қабул
қилинганлигига
ўн
йилдан
ортиқ
муддат
ўтган
бўлса
-
да
, “
реклама
”
тушунчасига
фуқаролик
ҳуқуқи
нуқтаи
назаридан
таъриф
бериш
ҳанузгача
долзарб
ҳисобланади
.
“
Реклама
”
сўзи
лотинча
“reklamare”
сўзидан
олинган
бўлиб
, “
чақирмоқ
”, “
жар
солмоқ
”, “
хабар
бермоқ
”
маъноларини
англатади
1
.
Мазкур
сўзнинг
келиб
чиқиш
тарихига
эътибор
берадиган
бўлсак
,
у
Қадимги
Греция
ва
Римда
бозор
майдонларда
ва
аҳоли
тўпланадиган
бошқа
жойларда
эълон
кўринишидаги
ахборот
сифатида
баланд
ва
чақириқли
овозларда
ўқилган
2
.
Реклама
тушунчасига
ҳуқуқий
ёндашув
реклама
тушунчасига
қонунда
берилган
таърифдан
келиб
чиқади
.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Реклама
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
4-
моддасига
биноан
,
реклама
деганда
бевосита
ёки
билвосита
фойда
(
даромад
)
олиш
мақсадида
юридик
ёки
жисмоний
шахслар
,
маҳсулот
,
шу
жумладан
,
товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
ва
технологиялар
тўғрисида
ҳар
қандай
шаклда
ва
ҳар
қандай
воситалар
ёрдамида
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
тарқатиладиган
махсус
ахборот
тушунилади
.
Ўзбек
олимларидан
бири
А
.
Нуриддинова
ва
рус
олими
В
.
Ф
.
Яковлева
ҳам
худди
шунга
ўхшаш
таърифни
келтириб
ўтади
: “
Реклама
фойда
олиш
мақсадида
хўжалик
юритувчи
субъектлар
,
уларнинг
товар
(
иш
,
хизмат
)
лари
,
товар
(
иш
,
хизмат
)
белгилари
ҳамда
товарларни
ишлаб
чиқариш
технологиялари
тўғрисида
тарқатиладиган
махсус
ахборотдир
.”
3
Б
.
Тошевнинг
фикрига
кўра
эса
,
реклама
бевосита
ёки
билвосита
фойда
олиш
мақсадида
юридик
ва
жисмоний
шахслар
ёки
маҳсулотлар
ёхуд
хизматлар
тўғрисида
тарқатиладиган
ахборотдир
4
.
Юқоридаги
олимлар
реклама
тушунчасига
қонун
ҳужжатларида
рекламага
қўйилган
талаблар
моҳиятидан
келиб
чиқиб
таъриф
берганлар
.
Бироқ
бу
таъриф
реклама
тушунчасига
фуқаролик
ҳуқуқий
жиҳатдан
ёндашувни
ўзида
акс
этмайди
.
Яъни
ҳуқуқшунос
олимлар
томонидан
реклама
тушунчасига
умумий
таъриф
берилиб
,
унга
айнан
фуқаролик
ҳуқуқи
1
Предпринимательское
право
:
Учебник
для
вузов
/
Под
ред
.
Н
.
М
.
Коршунова
,
Н
.
Д
.
Эриашвили
.
М
.:
Закон
и
право
. 2000.
С
.167.
2
Панкратов
Ф
.
Г
.,
Баженов
Ю
.
К
.,
Шахурин
В
.
Г
.
Основы
рекла
-
мы
:
Учебник
.
М
.:
Издательско
-
торговая
корпорация
«
Дюшков
и
К
», 2006.
С
. 6.
3
Хўжалик
(
тадбиркорлик
)
ҳуқуқи
:
Ҳуқуқшунослик
олий
ўқув
юртлари
талабалари
учун
дарслик
/
Муаллифлар
жамоаси
:
Ибратов
Б
.
И
.,
Насриев
И
.
И
.,
Бурханходжаева
Х
.
В
.
ва
бошқ
.:
Масъул
муҳаррир
Отахонов
Ф
.
Ҳ
.
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2003. 174-
б
.;
Комерческое
право
.
Часть
2 /
Под
ред
.
В
.
Ф
.
Попандопуло
.
М
.:
Юристъ
, 2002.
С
.358.
4
Тадбиркорлик
ҳуқуқи
: (
Махсус
қисм
):
Дарслик
/
Таҳририят
ҳайъати
:
Ш
.
Рўзиназаров
,
А
.
Саидов
,
К
.
Рашидов
ва
бошқ
.
Масъул
муҳаррир
:
Ш
.
Рўзиназаров
.
Тошкент
:
Консаудинформ
,
2002. 266-
б
;
Тошев
Б
.
Рекламанинг
ҳуқуқий
табиати
ва
аҳамияти
//
Давлат
ва
ҳуқуқ
. 2001.
№
3(7). 21-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
нуқтаи
назаридан
берилган
ягона
ва
аниқ
бир
таърифни
учратиш
қийин
.
Зеро
,
ҳозирги
бозор
иқтисодиёти
шароитида
фуқаролик
ҳуқуқи
объектларининг
ичидан
товарлар
,
ишлар
ва
хизматлар
айланмасининг
жадал
равишда
ўсганлиги
ҳамда
мазкур
объектлар
реклама
ахборотида
кўрсатиладиган
асосий
объектлар
бўлганлиги
,
реклама
тушунчасига
аниқ
таъриф
беришни
янада
тақозо
қилади
.
Чунки
реклама
тушунчасига
фуқаролик
нуқтаи
назаридан
ягона
таърифнинг
мавжуд
эмаслиги
,
унинг
турли
хил
тушунишлар
орқали
реклама
муносабатлари
субъектлари
учун
рекламани
самарали
тарқатилишига
тўсиқ
бўлувчи
ноқулай
оқибатлар
келтириб
чиқариши
,
айрим
ҳолларда
эса
давлат
органлари
томонидан
уларнинг
асоссиз
жавобгарликка
тортилишига
сабаб
бўлиши
мумкин
.
Шунинг
учун
ҳам
фуқаролик
ҳуқуқи
фанида
реклама
тушунчасига
таъриф
беришда
турли
хилликдан
қочиш
лозим
.
Бу
борада
дастлаб
таъриф
берган
олимлардан
бири
Н
.
Столбовнинг
фикрича
, “
реклама
–
бу
жисмоний
ёки
юридик
шахсга
нисбатан
қизиқишни
шакллантириш
ва
қўллаб
-
қувватлаш
,
шунингдек
,
товар
,
иш
,
хизматлар
,
интеллектуал
фаолият
натижалари
ва
фуқаролик
ҳуқуқининг
бошқа
объектларини
реализация
қилиш
ёки
олишга
шарт
-
шароит
яратиш
мақсадида
жисмоний
ва
юридик
шахслар
томонидан
бевосита
ёки
буюртма
орқали
тарқатиладиган
уларнинг
ғоялари
,
товарлари
ва
хизматларининг
намойиш
этилиши
ва
ҳаракатланишининг
шаклидир
”
1
.
В
.
А
.
Северин
рекламани
товарлар
ва
хизматлар
ҳақидаги
тушуниш
учун
қулай
бўлган
,
қисқартирилган
ва
бадиий
жиҳатдан
ифодаланган
шаклдаги
ахборот
сифатида
таърифлайди
2
.
Луғатларда
эса
реклама
салоҳиятли
харидорларни
хабардор
қилиш
мақсадида
эълон
қилинадиган
товарлар
,
хизматлар
ва
шу
каби
объектлар
ҳақидаги
ахборот
сифатида
кўрсатилиб
,
фуқаролик
ҳуқуқи
нуқтаи
назаридан
офертанинг
ўзи
эмас
,
балки
офертага
таклиф
этиш
деб
қаралади
.
Шунинг
учун
ҳам
реклама
йўлланмасини
қабул
қилиш
мажбурий
бўлмасдан
,
ҳуқуқий
оқибатларга
олиб
келмайди
,
-
деб
эътироф
этишади
луғат
муаллифлари
.
3
Демак
,
юқоридаги
таърифларни
таҳлил
қиладиган
бўлсак
,
фуқаролик
ҳуқуқий
жиҳатдан
рекламага
икки
хил
ёндашув
:
яъни
“
ахборот
тури
”
ва
“
оммавий
офертага
таклиф
қилиш
”
сифатида
қаралмоқда
.
Бу
борада
реклама
тушунчасига
фуқаролик
ҳуқуқи
нуқтаи
назаридан
аниқлик
киритиш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Реклама
тўғрисида
”
ги
қонуни
ва
Фуқаролик
кодексини
қиёсий
-
ҳуқуқий
жиҳатдан
таҳлил
қилиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Реклама
тўғрисида
”
ги
қонунининг
4-
моддасига
мувофиқ
,
реклама
–
бу
бевосита
ёки
билвосита
фойда
(
даромад
)
олиш
мақсадида
юридик
ёки
жисмоний
шахслар
,
маҳсулот
,
шу
жумладан
,
товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
ва
технологиялар
тўғрисида
ҳар
қандай
шаклда
ва
ҳар
қандай
воситалар
ёрдамида
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
тарқатиладиган
махсус
ахборотдир
.
1
Столбов
Н
.
Судьба
закона
//
Рекламный
мир
. 1997.
№
7.
С
.13.
2
Северин
В
.
А
.
Договор
об
оказании
рекламных
услуг
//
Зако
-
нодательство
. 1998.
№
12.
С
.36.
3
Ермаков
В
.
А
.,
Зыкин
Г
.
П
.
Краткий
словарь
предпринимате
-
ля
.
Алматы
, 1999.
С
.136.
Рекламага
бундай
легал
таърифдан
кўриниб
турибдики
,
қонунда
реклама
“
ахборот
”
сифатида
қаралган
.
Бироқ
,
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
369-
моддаси
1-
қисмида
рекламанинг
асосий
белгиси
кўрсатилиб
,
унга
мувофиқ
,
номуайян
шахслар
доирасига
йўлланган
реклама
ва
бошқа
таклифлар
,
агар
таклифда
бошқача
ҳол
тўғридан
-
тўғри
кўрсатилган
бўлмаса
,
офертага
таклиф
этиш
деб
қаралади
4
.
Яъни
,
Фуқаролик
кодексига
мувофиқ
реклама
офертага
таклиф
қилишни
назарда
тутувчи
ҳатти
-
ҳаракат
ҳисобланади
,
ахборот
эмас
.
Қонунда
эса
“
реклама
”
ва
“
реклама
ахбороти
”
тушунчалари
бир
тушунча
сифатида
изоҳланган
.
Ўз
-
ўзидан
реклама
ахбороти
бошқа
турдаги
ахборотлар
сингари
товар
,
иш
ва
хизматлар
ҳақида
маълумот
берувчи
номоддий
объект
ҳисобланади
.
Реклама
эса
,
авваламбор
,
товар
,
иш
ва
хизматларнинг
салоҳиятли
харидорини
аниқлашга
йўналтирилган
ҳатти
-
ҳаракатдир
.
Юқоридаги
тушунчаларнинг
қиёсий
таҳлили
натижасида
қуйидагича
хулосага
келиш
мумкин
:
Биринчидан
,
ҳар
бир
таърифда
рекламанинг
ўзига
хос
турли
хил
белгилари
кўрсатилган
.
Яъни
қонунда
белгиланган
реклама
тушунчасида
рекламанинг
3
белгиси
:
а
)
ахборотлилик
,
б
)
йўналтирилганлик
,
в
)
мақсадлилик
5
каби
белгилари
назарда
тутилган
бўлса
-
да
,
унда
рекламанинг
офертага
таклиф
қилиш
сифатидаги
фуқаролик
ҳуқуқий
хусусияти
акс
этмаган
.
Фуқаролик
кодекси
369-
моддаси
1-
қисмида
эса
,
аксинча
,
реклама
фуқаролик
ҳуқуқий
категория
сифатида
товар
,
иш
ёки
хизматлар
юзасидан
шартнома
тузишга
таклиф
этиш
деб
қаралган
,
бироқ
унинг
бошқа
белгилари
кўрсатилмаган
.
Демак
,
иккинчи
хулоса
,
реклама
тушунчасига
берилган
иккала
таърифда
ҳам
унинг
алоҳида
катерия
сифатида
ўзига
хос
барча
белгилари
ва
фуқаролик
ҳуқуқий
тавсифи
етарли
даражада
ёритиб
берилмаган
.
Ва
ниҳоят
,
учинчидан
,
берилган
таърифлардаги
реклама
тарқатиш
мақсадига
кўра
фарқланади
:
қонунда
реклама
юридик
ва
жисмоний
шахслар
,
уларнинг
маҳсулот
(
иш
,
хизмат
)
ва
технологиялари
ҳақида
фойда
олиш
мақсадида
ахборот
тарқатиш
деб
белгиланган
бўлса
,
Фуқаролик
кодексида
офертага
(
шартнома
тузишга
)
таклиф
этиш
сифатида
қаралади
.
Демакки
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Реклама
тўғрисида
”
ги
қонунида
белгиланган
реклама
тушунчаси
рекламанинг
оферта
билан
боғлиқ
белгисини
ўзида
қамраб
ололмаган
,
бу
эса
юридик
ва
жисмоний
шахслар
,
уларнинг
маҳсулот
ва
технологиялари
ҳақидаги
ҳар
қандай
ахборотларнинг
ҳам
реклама
ахбороти
сифатида
тарқатилишига
олиб
келади
ҳамда
бундай
ахборотларни
бир
биридан
фарқлаш
имконини
мураккаблаштиради
.
Ваҳоланки
,
қонунда
реклама
тушунчасида
кўрсатилган
барча
объектлар
(
товар
,
иш
,
хизмат
,
технологиялар
ҳамда
юридик
ва
жисмоний
шахслар
ҳақидаги
,
уларнинг
товар
белгиси
ва
хизмат
кўрсатиш
белгилари
ҳақидаги
ахборот
)
фуқаролик
ҳуқуқининг
объектлари
ҳисобланади
(
ФК
81-
модда
)
6
.
4
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
.
Расмий
нашр
.
Тошкент
:
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазириги
,
2003. 141-
б
.
5
Нечуй
-
Ветер
В
.
Л
.
Обязательства
по
оказанию
рекламных
услуг
:
Дис
. ….
канд
.
юрид
.
наук
.
М
.:
МОСУ
, 2003.
С
.18.
6
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
.
Расмий
нашр
. 44-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
Бу
борада
реклама
тушунчасига
фуқаролик
ҳуқуқи
нуқтаи
назаридан
берилажак
таърифни
аниқ
шакллантириш
учун
рекламанинг
“
оферта
”
дан
,
шунингдек
,
офертага
таклиф
қилиш
деб
қараладиган
“
бошқа
таклифлар
”
дан
фарқловчи
белгиларини
аниқлаш
лозим
.
Бунда
бошқа
таклифлар
қаторига
хусусий
эълонларни
ҳам
киритиш
мумкин
:
чунки
мазкур
эълонлар
фуқаролик
ҳуқуқий
муносабатларни
вужудга
келтириб
,
эълон
берувчи
шахснинг
ўзига
маъқул
контрагентни
танлаш
мақсадини
кўзлайди
1
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодекси
368-
моддасида
офертанинг
чақириб
олинмаслиги
қоидаси
белгиланган
бўлиб
,
унга
кўра
қабул
қилувчи
тараф
олган
оферта
уни
акцептлаш
учун
белгилаб
қўйилган
муддат
мобайнида
чақириб
олиниши
мумкин
эмас
.
Бироқ
мазкур
қоида
нисбий
бўлиб
,
офертанинг
ўзида
шарт
қилиб
қўйилган
ҳолатларда
уни
йўллаган
шахс
офертани
чақириб
олиш
ҳуқуқига
эга
.
Ёки
оферта
йўллаган
шахс
таклифнинг
моҳияти
ёхуд
у
йўлланган
вазиятдаги
ҳолатдан
келиб
чиқиб
бундай
таклифдан
(
офертадан
)
воз
кечиши
ҳам
мумкин
.
Айнан
мазкур
қоидадан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
шартномавий
муносабатга
киришиш
тўғрисидаги
таклиф
барча
ҳолларда
ҳам
оферта
деб
тан
олинавермайди
,
айрим
ҳолатларда
бундай
таклифлар
фақатгина
офертага
таклиф
этиш
деб
ҳисобланади
.
Шу
нуқтаи
назардан
,
офертага
таклиф
қилиш
деб
ҳисобланган
реклама
ва
товар
,
иш
,
хизматлар
ҳақидаги
бошқа
таклифларни
шартнома
тузиш
ҳақидаги
таклиф
(
оферта
)
дан
фарқлаш
лозим
.
Авваламбор
,
реклама
номуайян
шахслар
доирасига
йўлланган
бўлади
,
оферта
эса
аниқ
(
муайян
)
шахсга
юборилади
.
Рекламанинг
мақсади
товар
,
иш
ва
хизматлар
ёки
уларнинг
ишлаб
чиқарувчилари
ҳақидаги
ахборотларни
тарқатиш
ҳисобланиб
,
у
тузилиши
таклиф
қилинаётган
шартноманинг
муҳим
шартлари
ҳақида
салоҳиятли
контрагентга
хабар
бериш
мақсадини
кўзламайди
.
Шунинг
учун
ҳам
Фуқаролик
кодекси
369-
моддаси
1-
қисмида
назарда
тутилган
реклама
ва
бошқа
таклифлар
рекламадаги
товарлар
,
ишлар
,
хизматлар
ҳақидаги
ахборот
билан
танишган
шахсларнинг
унга
товарларни
сотиш
,
ишларини
бажариш
,
хизмат
кўрсатиш
ва
бу
борада
шартнома
тузиш
ниятида
реклама
берувчига
мурожаат
қилишини
таклиф
қилиш
(
офертага
таклиф
қилиш
)
сифатида
баҳоланади
2
.
Шунга
ўхшаш
хулосалар
В
.
Л
.
Нечуй
-
Ветер
3
,
Н
.
Д
.
Егоров
4
ва
С
.
А
.
Денисов
5
лар
томонидан
ҳам
билдирилган
.
Оферта
эса
Фуқаролик
кодекси
367-
моддасида
белгиланган
талаблардан
келиб
чиқиб
қуйидаги
мажбурий
шартларга
эга
бўлиши
керак
:
а
)
етарли
даражада
аниқ
бўлиши
ва
шартнома
тузиш
наятини
ифодалаши
;
б
)
бир
ёки
бир
неча
муайян
(
аниқ
)
шахсга
юборилган
бўлиши
;
в
)
шартноманинг
муҳим
шартларини
ўзида
ифода
этган
бўлиши
.
1
Батафсил
қаранг
:
Иванов
В
.
И
.
Правовые
проблемы
рекла
-
мы
в
СССР
.
Дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 1979.
С
. 24–25.
2
Витрянский
В
.
В
.
Комментарий
к
Гражданскому
кодексу
Р
.
Ф
.
М
., 1995,
С
.405.
3
Нечуй
-
Ветер
В
.
Л
.
Указ
.
дис
.
С
. 19–20.
4
Гражданское
право
/
Под
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
.
М
., 2000.
Т
.1.
С
. 499–500.
5
Актуальные
проблемы
гражданского
права
/
Под
ред
.
М
.
И
Брагинского
.
М
., 1999.
С
.250.
Юқоридаги
жумлада
оферта
шартларга
нисбатан
“
мажбурий
”
деган
сўзнинг
ишлатилиши
бундай
шартлардан
(
белгилардан
)
лоақал
бирининг
мавжуд
эмаслиги
офертанинг
ўз
хусусиятини
йўқотиб
,
уни
офертага
таклиф
қилишга
айланиб
қолишини
билдиради
.
Масалан
,
почта
орқали
савдо
фирмасидан
дўконга
келиб
мавжуд
товарларни
харид
қилиб
кетиш
ҳақида
юборилган
таклиф
оферта
ҳисобланмайди
,
чунки
бундай
таклифда
олди
-
сотди
шартномасининг
муҳим
шартлари
кўрсатилмаган
бўлади
6
.
Демак
,
бу
борада
Фуқаролик
кодексидаги
қоидаларнинг
юқоридаги
таҳлили
натижасида
рекламанинг
офертадан
қуйидаги
фарқли
жиҳатларини
кўрсатиш
жоиз
:
Биринчидан
,
офертада
шартноманинг
муҳим
шартлари
ифода
қилинган
бўлиши
керак
(
ФК
367-
модда
2-
қисми
),
реклама
эса
бу
қоидадан
холи
.
Иккинчидан
,
оферта
у
акцептланган
тақдирда
оферентга
акцептант
билан
шартнома
тузиш
мажбурияти
юклайди
,
рекламада
эса
бундай
ҳолат
кузатилмайди
.
Учинчидан
,
оферта
шартноманинг
муҳим
шартларини
салоҳиятли
контрагентга
етказиш
(
шартнома
тузиш
)
мақсадини
кўзлайди
,
реклама
эса
товарларнинг
шунга
ўхшаш
бошқа
товарлардан
ажратиб
турувчи
ўзига
хос
хоссаларини
кўрсатиб
беради
.
Бироқ
, “
реклама
” –
бу
умуман
олганда
тижорат
таклифи
,
деб
таъриф
берган
К
.
В
.
Вложенский
ва
В
.
Р
.
Мединский
бундай
тижорат
мақсадларида
тарқатиладиган
рекламада
кўрсатилган
товар
бўйича
муайян
шартнома
тузилиши
мумкинлиги
ҳақидаги
ахборот
назарда
тутилиши
эҳтимолдан
холи
эмаслигини
таъкидлайдилар
7
.
Олимларнинг
ушбу
мулоҳазаларидан
келиб
чиқиш
айтиш
мумкинки
,
реклама
умумий
қоидага
кўра
офертага
таклиф
қилиш
деб
ҳисобланса
-
да
,
унда
келажакда
тузилижак
шартноманинг
муҳим
шартларидан
бири
,
хусусан
,
шартнома
предмети
тўғрисида
маълумот
берилган
тақдирда
реклама
офертага
айланиб
қолади
.
Айнан
шу
нуқтаи
назардан
,
рекламага
фақат
офертага
таклиф
қилиш
сифатида
қарашга
ундовчи
олимларнинг
фикрини
ҳар
доим
ҳам
тўлиқ
қўллаб
-
қувватлаб
бўлмаслигини
бу
борада
тадқиқот
олиб
борган
олим
В
.
Л
.
Нечуй
-
Ветер
ўринли
такидлаб
ўтган
8
.
Чунки
реклама
офертага
таклиф
қилиш
сифатида
ҳам
,
офертанинг
ўзи
сифатида
ҳам
фуқаролик
ҳуқуқ
ва
бурчларини
вужудга
келтириши
мумкин
.
Бу
борада
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексидаги
оммавий
оферта
тўғрисидаги
қоидани
таҳлил
қилсак
.
Фуқаролик
кодексининг
369-
моддаси
2-
қисмига
мувофиқ
,
шартноманинг
барча
асосий
шартларини
ўз
ичига
олган
,
таклиф
киритаётган
шахснинг
жавоб
қайтарган
ҳар
қандай
шахс
билан
таклифда
кўрсатилган
шартлар
асосида
шартнома
тузишга
бўлган
хоҳиш
-
иродаси
билиниб
турган
таклиф
оферта
(
оммавий
оферта
)
ҳисобланади
.
Мазкур
таърифда
,
қолаверса
,
Фуқаролик
кодексининг
369-
моддасида
ҳам
реклама
билан
оммавий
офертанинг
мутаносиблиги
кўрсатилмаган
.
Бироқ
,
Ўзбекистон
Республикаси
“
Реклама
тўғрисида
”
ги
қонунининг
8-
моддасида
6
Гражданское
право
:
Учебник
.
Ч
.1 /
Под
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
.
М
., 1996.
С
. 600.
7
Всеволожский
К
.
В
.,
Мединский
В
.
Р
.
Правовые
основы
ком
-
мерческой
рекламы
.
М
., 1998.
С
.34.
8
Нечуй
-
Ветер
В
.
Л
.
Указ
.
дис
.
С
.23.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
19
реклама
берувчининг
реклама
хусусида
шартнома
тузиш
тўғрисида
оммавий
оферта
киритиш
ҳуқуқи
мавжудлиги
, 9-
моддасида
эса
реклама
тайёрловчи
ва
тарқатувчининг
оммавий
оферта
йўлланган
шахсдан
белгиланган
тартибда
акцепт
олганидан
сўнг
реклама
берувчи
шартнома
тузишдан
бош
тортган
ҳолларда
,
бу
шахсни
шартнома
тузишга
мажбурлаш
тўғрисидаги
талаб
билан
судга
мурожаат
қилишга
ҳақли
эканлиги
назарда
тутилган
.
Демак
,
мазкур
ҳуқуқ
нормалари
рекламага
нисбатан
оммавий
оферта
қоидаларини
қўллаш
борасида
тўғридан
-
тўғри
Фуқаролик
кодексига
мурожаат
қилишни
назарда
тутмаган
бўлса
-
да
,
ушбу
масалани
Фуқаролик
кодекси
асосида
ҳал
қилишга
ундайди
.
Шу
нуқтаи
назардан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Реклама
тўғрисида
”
ги
Қонунида
рекламанинг
фуқаролик
ҳуқуқий
жиҳатлари
:
оферта
ва
оммавий
оферта
сифатида
қўлланилиши
борасида
Фуқаролик
кодексига
мурожжаат
қилиш
тўғрисидаги
ҳуқуқ
нормаси
,
Фуқаролик
кодексида
эса
рекламанинг
оммавий
оферта
билан
мутаносиблигини
акс
этган
ҳуқуқ
нормаси
белгилаб
қўйилиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Ўз
навбатида
,
бундай
ҳуқуқ
нормаси
номуайян
шахслар
доирасига
йўналтирилган
таклифнинг
таркибий
тузилишини
эътиборга
олган
ҳолда
оммавий
офертани
йўллаган
ёки
реклама
тарқатган
субъект
учун
келтириб
чиқарадиган
ҳуқуқий
оқибатларни
ҳам
ўзида
акс
этиши
лозим
.
Юқоридаги
реклама
тушунчасига
ҳуқуқий
жиҳатдан
берилган
умумий
таъриф
ва
унинг
фуқаролик
ҳуқуқий
тавсифи
“
реклама
”
ва
“
реклама
ахбороти
”
тушунчаларини
бир
-
биридан
фарқлашни
тақазо
этади
.
Бироқ
кўпчилик
олимлар
наздида
“
реклама
”
ва
“
реклама
ахбороти
”
тушунчаси
фарқланмайди
.
Масалан
,
И
.
В
.
Ершова
ва
Т
.
М
.
Иванова
каби
олимларнинг
фикрича
,
реклама
тўғрисидаги
қонунчиликда
“
реклама
”
ва
“
реклама
ахбороти
”
тушунчалари
бир
маънони
англатувчи
терминлар
сифатида
белгилаб
қўйилганлиги
боис
,
реклама
ахборот
турларидан
бири
ҳисобланади
1
.
Олимларнинг
мазкур
мулоҳазалари
қонунда
рекламага
берилган
легал
тариф
нуқтаи
назаридан
тўғри
,
бироқ
фуқаролик
ҳуқуқий
жиҳатдан
уларнинг
бу
фикрларига
қўшилиб
бўлмайди
,
чунки
юқорида
таъкидланганидек
, “
реклама
”
ва
“
реклама
ахбороти
”
тушунчалари
икки
мустақил
категориядир
.
Айнан
“
реклама
”
тушунчасига
фуқаролик
ҳуқуқи
нуқтаи
назардан
таърифни
тўғри
ва
аниқ
шакллантириш
учун
ҳам
“
реклама
ахбороти
”
тушунчасига
таъриф
бериш
ва
унинг
бошқа
турдаги
ахборотлар
фарқловчи
жиҳатларини
таҳлил
қилиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Бунинг
устига
товар
ишлаб
чиқарувчилар
(
иш
бажарувчи
ва
хизмат
кўрсатувчилар
)
ўртасида
рақобатнинг
кучариши
таъсирида
реклама
ахбороти
оқимининг
кенгайиб
,
реклама
хизматига
эҳтиёж
ошиб
бораётганлиги
реклама
ахборотининг
бошқа
турдаги
ахборотлардан
фарқлашни
тақозо
этади
.
Умуман
,
реклама
ахбороти
ахборот
кўринишларидан
бири
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Ахборот
эркинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
3-
моддасига
биноан
,
ахборот
–
бу
манбалари
ва
тақдим
этилиш
шаклидан
қатъи
назар
шахслар
,
предметлар
,
фактлар
,
воқеалар
,
ҳодисалар
ва
жараёнлар
тўғрисидаги
1
Ершова
И
.
В
.,
Иванова
Т
.
М
.
Предпринимательское
право
:
Учебное
пособие
.
М
.:
Юриспруденция
, 1999.
С
. 269–270.
маълумотлардир
2
.
Реклама
ахбороти
эса
юридик
ёки
жисмоний
шахслар
,
маҳсулот
,
шу
жумладан
,
товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
ва
технологиялар
тўғрисида
ҳар
қандай
шаклда
ва
ҳар
қандай
воситалар
ёрдамида
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
тарқатиладиган
махсус
ахборот
ҳисобланади
.
Бу
борада
гарчи
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Реклама
тўғрисида
”
ги
Қонунида
“
реклама
”
тушунчасининг
ўрнига
“
реклама
ахбороти
”
тушунчасига
таъриф
берилган
бўлса
-
да
,
бу
ҳолат
қонунда
реклама
ахборотининг
бошқа
турдаги
ахборотлардан
фарқли
жиҳатлари
ёритилмаганлиги
билдирмайди
.
Аксинча
,
айнан
мазкур
қонунда
реклама
тушунчасига
берилган
легал
таърифда
реклама
ахборотининг
бошқа
ахборотлардан
фарқли
жиҳатлари
кўрсатиб
ўтилган
.
Ўз
тадқиқот
ишида
реклама
ахборотининг
бошқа
турдаги
ахборотлардан
фарқини
бир
жумла
орқали
изоҳлашга
ҳаракат
қилган
олим
Ю
.
Ю
.
Горячеванинг
таъкидлашича
,
реклама
ахбороти
деб
бозордаги
маълум
бир
товар
ёки
объектларни
реализация
қилиш
ва
сотиб
олишга
истеъмолчиларни
қизиқтира
олувчи
тадбиркорлик
фаолияти
билан
боғлиқ
эркин
ахборотга
айтилади
3
.
Демак
,
мазкур
таърифдан
ҳамда
юқоридаги
олимларнинг
фикридан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
барча
ахборотни
ҳам
реклама
ахбороти
деб
бўлмайди
,
балки
товар
,
иш
ёки
хизматларга
қизиқишни
шакллантириш
ва
қўллаб
-
қувватлаш
мақсадида
тарқатиладиган
ахборотгина
реклама
ахбороти
ҳисобланади
.
Яъни
,
реклама
ахбороти
бошқа
турдаги
ахборотлардан
истеъмолчиларга
таъсир
қилиш
мақсадига
кўра
фарқланиб
,
реклама
истеъмолчиларга
айнан
таъсир
кўрсатиш
ҳолатига
қараб
баҳоланиши
лозим
4
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
поня
-
тие
рекламы
с
гражданско
-
правовой
точки
зрения
.
В
основной
части
статьи
рассматриваются
вопро
-
сы
определения
понятий
рекламы
и
рекламной
ин
-
формации
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
сле
-
дует
развивать
законодательство
,
регулирующее
рек
-
ламную
деятельность
.
Abstract
In the introductory part of the article the author char-
acterizes concept of advertising with civil point of view.
In the basic part of the article questions of definition of
concepts of advertising and the advertising information are
considered.
In the conclusion the author comes to opinion, that it
is necessary to develop the legislation adjusting advertis-
ing activity.
2
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2003
й
. 3-
сон
. 18-
модда
.
3
Горячева
Ю
.
Ю
.
Разграничение
рекламы
и
информации
не
-
рекламного
характера
//
Законодательство
. 2000.
№
5.
С
. 11.
4
Пункт
17
информационного
письма
Президиума
Высшего
арбитражного
суда
Российской
Федерации
от
25
декабря
1998
года
№
37 «
Обзор
практики
рассмотрения
споров
,
свя
-
занных
с
применением
законодательства
о
рекламе
» //
Вест
-
ник
Высшего
Арбитражного
Суда
РФ
. 1999.
№
2.
