ҲАЛҚАРО
ҲУҚУҚИЙ
МУНОСАБАТЛАР
♦
INTERNATIONAL LEGAL RELATIONS
♦
МЕЖДУНАРОДНЫЕ
ПРАВОВЫЕ
ОТНОШЕНИЯ
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
52
С
.
С
.
Ҳамроев
Юридик
фанлар
доктори
МИГРАНТ
ИШЧИЛАРНИНГ
МЕҲНАТ
МУНОСАБАТЛАРИНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИНИШИ
1948
йил
Умумжаҳон
инсон
ҳуқуқлари
декларация
-
си
қабул
қилинди
1
.
Ушбу
декларацияда
инсон
ҳуқуқлари
ва
хусусан
меҳнат
миграциясига
инсонпар
-
варлик
нуқтаи
назаридан
ёндашиб
,
инсон
томонидан
,
ўз
эркига
кўра
энг
мақбул
иқтисодий
,
ижтимоий
ва
ои
-
лавий
ишлаш
шароитини
танлаш
ҳуқуқи
борлиги
тан
олинган
.
Ушбу
масалага
доир
1989
йилги
Венада
бўлиб
ўтган
Европада
хавфсизлик
ва
ҳамкорлик
таш
-
килотининг
кенгашида
Якунловчи
ҳужжат
(
Итоговый
документ
)
қабул
қилинди
.
Унинг
қисмларидан
бирида
ҳар
бир
инсонни
истаган
мамлакатни
,
шунингдек
,
ўз
давлатини
ҳам
ташлаб
чиқиб
кетиши
ва
қайтиб
келиш
ҳуқуқи
ҳурмат
қилиниши
кўрсатилган
.
Инсон
ҳуқуқлари
ва
хусусан
,
меҳнат
муносабатла
-
ри
,
энг
аввало
,
жамиятнинг
ижтимоий
-
иқтисодий
струк
-
тураси
ва
ҳуқуқ
билан
тартибга
солинадиган
ижтимоий
муносабатлар
тизимига
боғлиқдир
.
Халқаро
таснифда
белгиланишича
,
инсонларнинг
меҳнат
соҳасидаги
асосий
ҳуқуқ
ва
эркинликларига
қуйидагилар
киради
:
–
меҳнат
ва
тўлиқ
иш
билан
бандликнинг
таъмин
-
ланиш
ҳуқуқи
;
–
мажбурий
меҳнатдан
ҳоли
бўлиш
;
–
меҳнатга
бўлган
ҳуқуқ
муносабатларида
ҳар
қандай
камситилишлардан
ҳоли
бўлиш
ва
ҳ
.
к
.
Ушбу
ҳуқуқ
ва
эркинликлар
муҳим
аҳамиятли
халқаро
ҳужжатларда
ўз
аксини
топган
.
Меҳнат
қи
-
лишга
бўлган
ҳуқуқ
юқорида
айтиб
ўтилган
Умумжаҳон
инсон
ҳуқуқлари
декларациясида
ва
Халқаро
Пактда
кўрсатиб
ўтилган
.
Пактда
иштирок
этувчи
давлатлар
"
Ҳар
бир
инсоннинг
ўзи
эркин
танлаган
ёки
иқтисодий
рози
бўлган
меҳнати
билан
ўз
ҳаётини
таъминлаш
ҳуқуқини
ўз
ичига
олувчи
меҳнат
қилишга
бўлган
ҳуқуқ
ва
ушбу
ҳуқуқни
таъминлашга
қаратилган
ишларни
амалга
оширишларини
тан
оладилар
". XX
асрнинг
ютуғи
эркак
ва
аёлларнинг
меҳнат
билан
банд
бўлиш
соҳасидаги
тенглик
тамойилига
асосланганини
тан
олишимиз
керак
,
лекин
амалиётда
айрим
мамлакат
-
ларда
ушбу
ютуқ
мунозарали
мавзу
бўлиб
келмоқда
.
Эркак
ва
аёлларнинг
тенг
ҳуқуқлилиги
биринчи
бор
АҚШда
давлат
томонидан
тартибга
солина
бошланган
.
Бу
1964
йилги
"
Фуқаролик
ҳуқуқлари
тўғрисида
"
ги
Билль
2
билан
боғлиқ
бўлиб
,
ушбу
Билль
ирқий
камчи
-
ликларга
йўл
қўймаслик
билан
бир
қаторда
аёллар
ҳуқуқини
ҳимоя
қилади
.
Аёл
ва
эркакларнинг
тенг
ҳуқуқда
барча
ташкилотларнинг
иерархик
тузилишида
банд
бўлиши
ҳам
АҚШда
ишлаб
чиқилган
.
Европада
70-
йиллар
ўрталарида
бу
соҳада
энг
аввало
,
Европа
суд
амалиёти
ҳисобидан
маълум
муваффақиятларга
эришилди
.
Японияда
ҳам
шунга
мувофиқ
қонун
қабул
қилинди
,
лекин
бу
қонун
кўпчилик
япон
муаллифлари
томонидан
қаттиқ
танқид
қилинди
.
Халқаро
инсон
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
фаолия
-
тида
асосий
меҳнат
ҳуқуқларини
таъминлаш
муаммоси
алоҳида
ўрин
касб
этади
.
Бу
тоифадаги
инсон
1
Қаранг
:
Всеобщая
декларация
прав
человека
.
http://www.kadis.ru/texts/index.phtml?id=10273
2
Билль
о
гражданских
правах
принятый
Американским
кон
-
грессом
в
1964
г
. http://www.refu.ru/refs/alike/619.html
ҳуқуқлари
ва
эркинликларига
бўлган
катта
эътибор
жамиятнинг
ижтимоий
-
иқтисодий
негизи
билан
узлук
-
сиз
боғлиқ
бўлган
,
жамиятнинг
меҳнат
ва
меҳнат
муно
-
сабатлари
соҳасидаги
фуқароларнинг
мақоми
билан
изоҳланади
.
Бозор
иқтисодиёти
шароитида
мигрантларнинг
меҳнатга
оид
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
со
-
лиш
масаласи
ўз
ечимини
топиши
зарур
бўлган
дол
-
зарб
муаммолардан
бири
ҳисобланади
.
ХХ
аср
охирлари
,
хусусан
,
ХХ
I
аср
бошларига
ке
-
либ
бутун
дунёда
мигрант
ишчилар
сонининг
ниҳоятда
ортиб
бориши
,
мигрантлар
кириб
келган
давлатларда
турли
хилдаги
муаммоларни
пайдо
бўлишига
сабаб
бўлмоқда
.
Мазкур
соҳага
оид
муаммоларни
ечимини
топишда
Халқаро
Меҳнат
Ташкилоти
томонидан
қабул
қилинган
Конвенциялар
ва
ишлаб
чиқилган
Тавсияномалар
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Халқаро
Меҳнат
Ташкилоти
(
ХМТ
) 1919
йил
Вер
-
саль
шартномасига
асосан
тузилган
автоном
ташкилот
бўлиб
,
ўша
даврдаги
Миллатлар
Лигаси
билан
боғлиқ
ҳолда
ишчи
-
меҳнаткашлар
учун
ижтимоий
адолатни
ўрнатишни
таъминлаш
,
меҳнат
ва
турмуш
шароитла
-
рини
яхшилашга
қаратилган
дастурлар
ишлаб
чиқиш
,
халқаро
меҳнат
стандартларини
ўрнатиш
каби
меҳнат
соҳасидаги
сиёсатни
олиб
боришда
умум
бошқарувга
асосланади
.
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
энг
муҳим
вазифа
-
ларидан
бири
бўлиб
,
халқаро
меҳнат
стандартларини
белгиловчи
Конвенция
ва
тавсияномалар
қабул
қилиш
ҳисобланади
.
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
барча
конвенциялари
кўп
томонлама
халқаро
шартномалар
бўлиб
,
улар
давлатлар
томонидан
ратификация
қилиниб
,
бу
давлатларнинг
қонунчилигида
ва
амалиё
-
тида
ўз
ифодасини
топувчи
шартномалар
сифатида
аҳамиятга
эга
.
Бундан
ташқари
,
халқаро
ташкилот
то
-
монидан
меҳнат
масалаларига
оид
бошқа
ҳужжатлар
ҳам
қабул
қилинган
.
Уларнинг
асосийларидан
бири
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
тавсияномасидир
.
Улар
конвенцияларга
оид
масалалар
доирасида
қабул
қилиниб
ва
кўп
ҳолларда
уларга
(
конвенцияларга
)
илова
қилинади
.
Конвенциядаги
тартиблар
ёки
қоидаларни
аниқлаштирган
ҳолда
улар
қонунлар
дои
-
раси
ва
чегараларини
белгилайди
.
Улар
давлатлар
учун
бевосита
мажбурий
характерга
эга
бўлмаса
-
да
,
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солиш
соҳасидаги
миллий
нормаларни
тайёрлашда
асосий
манба
ҳамда
намуна
вазифасини
ўтайди
.
Тартибга
солиш
объектлари
нуқтаи
назаридан
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
конвенция
ва
тавсия
-
номаларини
қуйидаги
гуруҳларга
киритиш
мумкин
:
1)
меҳнат
соҳасидаги
инсон
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
масалаларига
оид
конвенциялар
ва
келишувлар
(
меҳнат
қилиш
,
ассоциация
ҳуқуқлари
,
меҳнат
муноса
-
батларидаги
камситилишлардан
озод
бўлиш
ҳуқуқи
).
Бу
гуруҳдаги
ҳужжатларга
1960
йилги
меҳнат
ва
касб
-
машғулотлар
соҳасида
камситиш
тўғрисидаги
Конвенция
мисол
бўла
олади
.
Мазкур
ҳужжатга
асосан
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
аъзо
давлат
машғулоти
ва
касб
соҳаларидаги
тенглик
сиёсати
ба
-
жарилишини
таъминлашга
,
бу
сиёсатга
қарши
ҳар
қандай
маъмурий
дастурларни
ёки
амалиётни
бекор
қилишга
оид
барча
программаларни
қўллашлари
ке
-
рак
.
Бу
гуруҳга
яна
1930
йилги
Мажбурий
меҳнат
ҲАЛҚАРО
ҲУҚУҚИЙ
МУНОСАБАТЛАР
♦
INTERNATIONAL LEGAL RELATIONS
♦
МЕЖДУНАРОДНЫЕ
ПРАВОВЫЕ
ОТНОШЕНИЯ
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
53
тўғрисидаги
Конвенцияни
1
киритиш
мумкин
.
Бу
конвен
-
цияга
асосан
"
Мажбурий
меҳнат
"
термини
ҳар
қандай
иш
ёки
хизматни
ихтиёрий
равишда
бажаришни
ўзи
таклиф
қилмаган
шахсни
,
у
ёки
бу
турдаги
жазони
қўллаш
билан
қўрқитган
ҳолда
меҳнатга
жалб
этиш
тушунилади
.
Аммо
бу
термин
ўз
ичига
ҳарбий
хизмат
-
да
қўлланиладиган
ҳарбий
характердаги
иш
ёки
хиз
-
матларни
;
фуқароларнинг
оддий
мажбуриятларини
ташкил
этадиган
иш
ёки
хизматларни
;
суд
қарорига
асосан
маълум
бир
шахсдан
талаб
қилинадиган
иш
ва
хизматлар
ҳамда
бошқаларни
ўз
ичига
олмайди
.
Амалда
ваколатли
ҳокимият
органлари
жисмоний
шахсларни
компаниялар
ёки
жамоалар
фойдасига
мажбурий
меҳнатга
жалб
қилинишларига
рухсат
бе
-
ришлари
мумкин
эмас
.
Бундай
қарор
қабул
қилган
ҳар
қандай
давлат
органи
ва
уларнинг
масъул
мансабдор
шахслари
тегишли
тартибда
жавобгарликка
тортила
-
дилар
.
Фақат
истисно
қилувчи
ҳолатлардагина
давлат
органлари
ишчи
-
меҳнаткашларни
мажбурий
меҳнатга
жалб
қилиши
мумкин
,
лекин
ушбу
органлар
бу
иш
ёки
хизматларни
фавқулодда
ҳоллардагина
ҳамма
чора
-
лар
кўрилганда
ҳам
бу
иш
ёки
хизматга
ҳеч
ким
ихтиё
-
рий
рози
бўлмаган
ҳолларда
жалб
қилишлари
мумкин
.
Бундай
ҳолларда
фақат
ёши
18
дан
кичик
бўлмаган
ва
45
ёшдан
катта
бўлмаган
эркаклар
жалб
қилинишлари
мумкин
.
Булар
доирасига
меҳнатга
қобилиятсизлиги
ҳақида
тиббий
ҳулосаси
бор
ишчилар
,
шунингдек
,
мак
-
таб
ўқувчилари
,
ўқитувчилари
ва
бутун
мактаб
маъму
-
рияти
ходимлари
кирмайди
.
Мажбурий
меҳнатга
жалб
қилишнинг
энг
кўп
миқдори
бир
календар
йил
давоми
-
да
60
кундан
ошмаслиги
керак
.
Ушбу
гуруҳ
таркибига
Халқаро
меҳнат
ташкилоти
томонидан
миграция
қилинган
меҳнаткашлар
ва
уларнинг
оила
аъзолари
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
1930
йили
қабул
қилинган
Конвенцияни
киритиш
мумкин
.
Конвенция
кўрсатмалари
мигрант
-
меҳнаткашлар
ва
уларнинг
кўчиш
жараёнида
,
яъни
миграцияга
тайёрла
-
ниш
,
кўчириш
,
транзит
ва
давлатдаги
ҳақ
тўланадиган
ишдаги
фаолияти
,
шунингдек
,
давлатга
қайтиш
жара
-
ёнлари
мобайнида
қўлланилади
.
Ушбу
Конвенция
бошқа
давлат
ҳудудидаги
мигрант
меҳнаткашлар
ва
уларнинг
оила
аъзолари
жинси
,
ёши
,
ирқи
,
миллати
,
тили
,
дини
,
сиёсий
ёки
бошқа
қарашлари
,
этник
,
ижти
-
моий
мавқеи
,
фуқаролиги
,
иқтисодий
,
оилавий
аҳволи
-
дан
қатъи
назар
қўлланилади
.
Ушбу
конвенция
қоидалари
халқаро
ташкилотлар
ва
муассасалар
то
-
монидан
юборилган
ёки
ёлланган
шахсларга
нисбатан
ёки
маълум
бир
давлат
томонидан
унинг
ҳудудидан
ташқарида
расмий
функцияларни
бажаришга
юборил
-
ган
ёки
ёлланган
,
ҳуқуқий
мақомлари
фақатгина
халқаро
битимлар
ёки
конвенциялар
билан
тартибга
солинувчи
шахсларга
;
қочоқлар
ва
апатридларга
;
ўзининг
давлатидан
ташқарида
яшовчи
ва
инвестор
сифатида
чиқувчи
шахсларга
нисбатан
қўлланилмайди
.
Мазкур
конвенция
бошқа
давлат
ҳудудидаги
ми
-
грант
-
меҳнаткашларнинг
ва
уларнинг
оила
аъзолари
-
нинг
турли
хил
ҳуқуқларини
ўзида
акс
эттиради
.
Жум
-
ладан
,
–
истаган
вақтда
ҳеч
қандай
қаршиликларсиз
ки
-
риб
-
чиқиш
,
давлатига
қайтиш
ва
унда
қолиш
ҳуқуқи
;
1
Конвенция
Международной
Организации
Труда
№
29
о
при
-
нудительном
или
обязательном
труде
,
Женева
, 28
июня
1930
г
.
http://law.edu.ru/norm/norm.asp?normID=1159111&subID=10004
4505,100044522
–
ўз
фикрига
эга
бўлиш
ҳуқуқи
,
яъни
бошқа
шахс
-
ларнинг
ҳуқуқ
ва
шаънига
путур
етказмайдиган
,
мил
-
лий
хавфсизликка
ва
жамоат
тартибига
таҳдид
солма
-
ган
ҳолда
чегаралардан
қатъи
назар
,
ҳар
қандай
маълумот
қидириш
,
олиш
ва
тарқатиш
ҳуқуқи
;
–
мигрантнинг
оила
аъзоларини
мажбурий
меҳнатга
жалб
қилиш
қулликда
ёки
озодлигини
чекла
-
ган
ҳолда
сақлаш
,
якка
ёки
умумий
тартибда
эгалик
қиладиган
хусусий
мулкларни
тортиб
олиш
тақиқланади
;
–
ҳибсга
олинган
ҳолларда
ҳибсга
олиш
сабаблари
ва
унга
қўйилган
айблов
ҳақида
иложи
борича
унинг
она
тилида
хабардор
қилиш
;
мигрантнинг
ўз
давлати
-
нинг
консуллик
ёки
дипломатик
ташкилотига
мигрант
-
меҳнаткаш
ҳибсга
олинганлиги
ҳақида
ҳабар
бериш
;
–
ҳибсга
олиш
ёки
ушлаб
туришнинг
ҳуқуқий
асос
-
ланган
эканлиги
ҳақида
,
шунингдек
,
агар
ушлаб
туриш
ғайриқонуний
бўлса
,
уларни
озод
қилиш
тўғрисида
дарҳол
қарор
чиқаришларини
талаб
қилиб
иш
қўзғатишлари
мумкин
.
Ушбу
Конвенцияга
аъзо
давлат
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
бузилган
ҳар
қандай
шахсни
тегишли
даражада
ҳуқуқий
ҳимоя
қилиш
мажбуриятини
ўз
зиммасига
олади
.
Хусусан
мигрант
-
меҳнаткашлар
озодликдан
маҳрум
этилган
тақдирда
унинг
оила
аъзолари
,
хусусан
,
эри
(
хотини
)
ва
ёш
болалари
дуч
келадиган
муаммоларни
ҳисобга
оладилар
.
Мигрант
-
меҳнаткашлар
ва
уларнинг
оила
аъзоларига
уларнинг
айблари
суднинг
қонуний
кучга
кирган
ҳукмига
асосан
исботланмагунга
қадар
айбсизлик
призумпцияси
татбиқ
этилади
.
Мигрант
-
меҳнаткаш
ғайриқонуний
ҳибсга
олинганда
ёки
ушлаб
турилганда
,
у
компенса
-
ция
олиш
ҳуқуқига
эга
.
Шундай
қилиб
,
конвенцияда
мигрант
-
меҳнаткашлар
конвенцияга
аъзо
бўлган
дав
-
латнинг
фуқаролари
сингари
қулай
ишчи
ўринлари
ва
меҳнат
шароитлари
билан
таъминланиш
ҳуқуқларига
эга
эканликлари
ҳамда
тенглик
принципидан
чекиниш
-
лар
ғайриқонуний
ҳисобланиши
ўз
аксини
топган
.
2)
Иш
билан
таъминлаш
ва
ишсизлик
оқибатларига
қарши
кураш
тўғрисидаги
келишув
ва
конвенциялар
.
Улар
таркибига
энг
аввало
1950
йилги
"
Иш
билан
таъминлаш
хизматини
ташкил
қилиш
тўғрисида
"
ги
Конвенция
киради
.
Бу
конвенцияга
кўра
иш
билан
таъминлаш
хизмати
қуйидагиларни
ташкил
этади
:
меҳнаткашларни
иложи
борича
ўзига
мос
ишга
жой
-
лаштириш
,
бунинг
учун
меҳнаткашларга
маъқул
ишни
топишга
ёрдам
кўрсатиш
,
малакасига
қараб
бўш
иш
жойларига
юбориш
.
Ушбу
Конвенция
мазмунан
нафақат
ишсиз
ва
иш
қидираётган
шахслар
учунгина
,
балки
ҳали
меҳнат
бозорида
ўз
ўрнини
қидираётган
,
ҳали
меҳнат
бозорида
ўз
ўрнини
топмаган
ва
макси
-
мал
даражада
ижтимоий
ва
ҳуқуқий
кафолатларга
муҳтож
ёшларга
ҳам
иш
топишда
ёрдам
ва
мадад
бе
-
ришга
мўлжалланган
.
Меҳнат
шароити
,
дам
олиш
вақти
,
шунингдек
,
меҳнатга
ҳақ
тўлаш
,
иш
вақти
ва
меҳнатни
муҳофаза
қилишга
оид
масалаларни
тартибга
солувчи
халқаро
ҳужжатлар
қаторига
1936
йилги
"
Болаларни
денгизда
ишлашга
йўл
қўйиладиган
энг
кам
ёш
тўғрисида
"
ги
2
Конвенцияни
киритиш
мумкин
.
Унга
асосан
15
ёшдан
кичик
бўлган
болаларни
кема
бортларида
ишлашлари
ман
этилади
,
оилавий
ишлайдиганлар
бундан
мустас
-
но
.
Аммо
миллий
қонунчилик
14
ёшдан
кичик
бўлмаган
болаларга
уларнинг
соғлиги
ва
жисмоний
ривожла
-
2
Конвенция
о
минимальном
возрасте
допуска
детей
на
рабо
-
ту
в
море
.
ҲАЛҚАРО
ҲУҚУҚИЙ
МУНОСАБАТЛАР
♦
INTERNATIONAL LEGAL RELATIONS
♦
МЕЖДУНАРОДНЫЕ
ПРАВОВЫЕ
ОТНОШЕНИЯ
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
54
нишларига
қараб
,
шунингдек
,
болаларнинг
манфаат
-
ларини
кўзлаб
–
агар
мактаб
ёки
бошқа
ваколатли
ҳокимият
органи
ушбу
иш
боланинг
манфаатларига
тўғри
келади
деб
топган
ҳолларда
–
ишлашга
рухсат
беришни
назарда
тутиши
мумкин
.
Ҳар
бир
денгизда
юк
ташувчи
кема
капитани
ёки
унинг
бошлиғи
(
эгаси
)
ўз
кемасида
16
ёшга
тўлмаган
барча
шахсларнинг
нима
иш
билан
бандликлари
ҳақида
,
уларнинг
туғилганлигини
тасдиқловчи
расмий
ҳужжатларни
жамлаб
ёки
у
ҳақдаги
маълумотларни
ёзиб
боришлари
шарт
.
Ишга
қабул
қилишнинг
маълум
бир
соҳалардагина
эмас
,
балки
умумий
қабул
қилиш
ёши
белгиланган
ҳужжатлар
ҳам
мавжуд
.
Бунга
1973
йилги
"
Ишга
қабул
қилишнинг
энг
минимал
ёши
тўғрисида
"
ги
1
Конвенция
-
ни
киритиш
мумкин
.
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
аъзо
давлатлари
-
га
миллий
сиёсатни
олиб
боришда
болалар
меҳнатини
соддалаштириш
ва
ишга
қабул
қилишда
энг
минимал
ёшни
,
балоғатга
етган
шахснинг
жисмо
-
ний
ва
ақлий
ривожланишини
ҳисобга
олган
ҳолда
аста
-
секинлик
билан
кўтариш
тавсия
этилади
.
Кон
-
венция
қоидаларига
асосан
энг
минимал
ёш
15
ёш
-
дан
кам
бўлмаслиги
лозим
.
Иқтисодиёти
ва
таълим
тизими
етарли
даражада
ривожланмаган
Халқаро
меҳнат
ташкилотига
аъзо
давлатлар
,
тегишли
тад
-
бирлар
ва
меҳнаткашлар
органлари
билан
(
агар
бун
-
дайлар
мавжуд
бўлса
)
маслаҳатлашган
ҳолда
энг
минимал
меҳнат
ёшини
14
ёш
қилиб
белгилашлари
мумкин
.
Ҳар
қандай
ишга
ёллаш
ёки
бошқа
ишларда
агар
иш
ўз
характери
ёки
бошқа
шароитларига
кўра
ўспириннинг
соғлиғи
,
хавфсизлиги
ёки
ахлоқига
зарар
етказадиган
бўлса
,
энг
кичик
ёш
18
ёшдан
кичик
бўлмаслиги
зарур
.
Ёлланма
ишга
ёки
бошқа
турдаги
ишларга
тегишли
ҳокимият
органлари
16
ёшдан
кичик
бўлмаган
шахсларни
,
уларнинг
соғлиғи
,
хавфсизлиги
ва
ахлоқига
путур
етказмаган
ҳолда
,
шунингдек
,
уларнинг
маълум
бир
соҳада
мутахассисликка
эга
бўлишлари
учун
ишлашларига
рухсат
бериши
мум
-
кин
.
Ишга
ёллашнинг
бундай
турлари
ХМТга
аъзо
давлатларнинг
миллий
қонун
ҳужжатлари
асосида
амалга
оширилади
.
Конвенциянинг
мазкур
қоидалари
энг
аввало
кон
-
ларда
,
қурилишларда
,
ёқилғи
-
энергетика
таъминоти
тизимларида
,
транспорт
корхоналари
,
омборхоналар
,
алоқа
хизматлари
тармоқларида
,
плантацияларда
ва
бошқа
қишлоқ
хўжалик
корхоналаридаги
ишларга
таалуқли
бўлиб
ҳисобланади
.
Оилавий
,
майда
маҳаллий
истеъмол
товарлари
ишлаб
чиқарадиган
ва
доимий
ёлланма
ишчи
(
ишчилар
)
ишлатмайдиган
хўжаликлар
бундан
мустасно
.
Давлат
органлари
ушбу
Конвенция
қоидаларини
ҳаётга
тадбиқ
этиш
борасида
зарур
чора
-
тадбирларни
белгилаш
,
шунингдек
,
йўл
қўйилган
хато
ва
камчиликлар
учун
тегишли
тартибда
жавобгарлик
масалаларини
ҳал
қилиш
мақсадида
иж
-
ро
интизомини
таъминлаш
ва
назорат
функциясини
амалга
оширувчи
ваколатли
мансабдор
шахсларни
белгилашлари
шарт
.
Меҳнатга
ҳақ
тўлаш
масалаларига
оид
Халқаро
меҳнат
ташкилоти
томонидан
қабул
қилинган
ҳуж
-
жатлар
гуруҳига
1990
йилги
"
Тунги
меҳнат
тўғриси
-
да
"
ги
2
Конвенцияни
ҳам
киритиш
мумкин
.
Ушбу
Кон
-
1
Конвенция
о
минимальном
возрасте
приема
на
работу
.
http://www.businesspravo.ru/Docum/DocumShow_DocumID_326
3.html
2
Конвенция
о
ночном
труде
.
венция
қишлоқ
хўжалиги
,
чорвачилик
,
балиқчилик
,
денгиз
ва
дарё
транспортида
ишловчилардан
ташқари
,
барча
соҳаларда
фаолият
юритувчи
шахсларга
тадбиқ
этилади
.
Тунги
сменаларда
ишловчи
ишчи
ва
хизмат
-
чиларга
зарур
тиббий
хизмат
олиш
,
компенсация
олиш
имтиёзлари
берилади
.
Агар
ишчи
ёки
хизматчи
тунги
меҳнатга
қобилиятсиз
(
яроқсиз
)
бўлиб
қолса
,
у
бажара
оладиган
бошқа
шунга
ўхшаш
ишга
ўтказилади
.
Бу
гуруҳга
1981
йилги
"
Меҳнат
хавфсизлиги
ва
ги
-
гиенаси
тўғрисида
"
ги
3
Конвенцияни
ҳам
киритиш
мум
-
кин
.
Ушбу
Конвенцияга
асосан
Халқаро
меҳнат
ташки
-
лотининг
аъзоси
бўлган
давлатлар
меҳнат
гигиенаси
,
меҳнат
хавфсизлиги
ва
ишлаб
чиқариш
соҳасидаги
миллий
сиёсатни
маълум
даврлар
мобайнида
қайта
кўриб
чиқишлари
лозим
бўлади
.
Бундан
асосий
мақсад
меҳнат
фаолияти
давомида
юзага
келадиган
бахтсиз
ҳодисаларни
ва
соғлиққа
зарар
етказилишни
минимал
даражага
туширишдан
иборат
.
Шунингдек
, "
Айнан
бир
хил
қимматдаги
меҳнат
учун
эркак
ва
аёлларни
тенг
рағбатлантириш
тўғрисида
"
ги
4
1954
йилги
Конвенция
-
ни
ҳам
айтиб
ўтиш
керак
.
Конвенция
мазмунига
кўра
,
рағбатлантириш
тушунчаси
ишчига
тадбиркор
томони
-
дан
бирор
бир
ишни
бажаргани
учун
бевосита
ёки
бил
-
восита
бериладиган
ҳар
қандай
мукофотлар
тушуни
-
лади
.
Ушбу
тамойил
миллий
қонун
чиқарувчи
органлар
ишчилар
(
ходимлар
)
ва
тадбиркорлар
ўртасида
имзо
-
ланадиган
битимлар
(
жамоа
аъзолари
имзолайдиган
битимлар
),
шунингдек
,
қонунчилик
билан
белгиланган
ёки
тан
олинган
мукофотларни
белгилаш
йўли
билан
қўлланилиши
мумкин
.
1967
йилги
"
Бир
ишчи
томонидан
кўтарилиши
мум
-
кин
бўлган
энг
оғир
юк
нормаси
тўғрисида
"
ги
5
Конвен
-
цияга
асосан
меҳнаткашлар
томонидан
уларнинг
соғлиғи
ёки
хавфсизлигига
зиён
етказадиган
даражада
оғир
юк
кўтаришни
талаб
қилиш
ёки
йўл
қўйиш
ман
этилади
.
Бундай
ишларда
аёллар
ва
вояга
етмаган
-
ларнинг
ишлаши
чегараланади
.
Ушбу
Конвенция
қоидаларини
ҳаётга
тадбиқ
этиш
бўйича
махсус
Тав
-
сиянома
мавжуд
бўлиб
,
унга
асосан
бундай
ишларга
йўл
қўйилишидан
олдин
меҳнаткаш
ўтиши
лозим
бўлган
тайёргарлик
ва
инструктаж
белгиланган
,
шу
-
нингдек
,
тиббий
кўрикдан
ўтиши
зарурлиги
қатъий
бел
-
гилаб
қўйилган
.
4)
Меҳнаткашларнинг
ижтимоий
суғурта
ва
ижти
-
моий
таъминотига
оид
ҳужжатлар
(
ишдаги
бахтсиз
ҳодиса
ва
касбий
касаллигидан
суғурталаш
ва
вақтинчалик
меҳнат
қобилиятини
йўқотганларга
тўланадиган
нафақалар
).
Ушбу
гуруҳга
"
Мигрантлар
-
нинг
ижтимоий
таъминоти
соҳасидаги
ҳуқуқларини
сақлаш
тўғрисида
"
ги
6
Конвенцияни
кўрсатиб
ўтиш
мумкин
.
Конвенция
ижтимоий
таъминот
соҳасида
за
-
рурият
туғилган
ҳолларда
хоҳлаган
жойда
ва
ҳар
вақт
ҳимоя
олиш
ҳуқуқини
беради
.
Ушбу
Конвенция
ижти
-
моий
таъминот
соҳасининг
тиббий
хизмат
,
касаллик
http://www.hro.org/docs/ilex/un/convention171.php?printv=1
3
Конвенция
о
безопасности
труда
и
гигиене
труда
и
произ
-
водственной
среде
.
http://www.lawmix.ru/abro.php?id=11331
4
Конвенция
о
равном
вознаграждении
мужчин
и
женщин
за
труд
равной
ценности
.
http://www.hro.org/docs/ilex/un/ceqwom.htm
5
Конвенция
о
максимальном
грузе
,
допустимом
для
переноса
одним
трудящимся
.
http://www.owl.ru/win/infolist/1997/v30_97.htm
6
Конвенция
о
сохранении
прав
мигрантов
в
области
соци
-
ального
обеспечения
.
ҲАЛҚАРО
ҲУҚУҚИЙ
МУНОСАБАТЛАР
♦
INTERNATIONAL LEGAL RELATIONS
♦
МЕЖДУНАРОДНЫЕ
ПРАВОВЫЕ
ОТНОШЕНИЯ
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
55
нафақаси
,
оналарга
ҳомиладорлик
ва
бола
туғилганда
бериладиган
нафақа
,
ногиронлик
нафақаси
ва
бошқа
ҳуқуқларга
нисбатан
қўлланилади
.
Меҳнаткаш
-
мигрантлар
барча
фуқаролар
билан
тенг
ҳуқуқли
ҳаётлари
ёки
соғлиқларига
жиддий
зарар
етиши
мумкин
бўлган
ҳолларда
тиббий
ёрдам
олиш
ҳуқуқига
,
шунингдек
,
касб
касаллиги
,
ҳомиладорлик
ва
бола
туғилиши
,
касаллик
,
қарилик
ва
бошқалар
бўйича
нафақа
олиш
ҳуқуқига
эгадирлар
.
Меҳнаткаш
-
мигрантларнинг
ижтимоий
кафолатла
-
рига
ижтимоий
меҳнатга
оид
масалалар
бўйича
жой
-
лашган
давлатдаги
судларга
ёки
маъмурий
органларга
мурожаат
қилиш
ҳуқуқларини
киритиш
мумкин
.
Меҳнаткаш
-
мигрантлар
ижтимоий
ҳимояланган
бўлишлари
керак
,
яъни
уларнинг
ҳуқуқий
ҳолатлари
меҳнат
қонунчилиги
ёки
жамоа
келишувлари
томони
-
дан
ҳисобга
олинган
бўлиши
керак
,
улар
ҳеч
қандай
тўсиқларсиз
давлатнинг
ижтимоий
таъминот
тизими
хизматидан
фойдаланишлари
мумкин
.
5)
Иш
берувчи
ва
меҳнаткаш
ўртасидаги
муноса
-
батларни
тартибга
солувчи
,
шунингдек
,
меҳнат
низо
-
ларини
ҳал
қилиш
,
ногиронлик
ҳужжатлари
ҳам
алоҳида
гуруҳни
ташкил
этади
.
Буларга
масалан
, "
Их
-
тиёрий
тадбиқ
қилиш
ва
арбитраж
тўғрисида
"
1
ги
1951
йилги
Тавсияномани
киритиш
мумкин
.
Тавсияноманинг
асосий
мақсади
иш
берувчи
(
корхоналар
)
ва
меҳнаткашлар
ўртасида
юзага
келадиган
келишмов
-
чиликларнинг
олдини
олиш
ва
ҳал
қилишдан
иборат
-
дир
.
Бунинг
учун
миллий
шароитларга
мос
келадиган
ихтиёрий
тадбиқ
қилувчи
органлар
тузилиши
керак
.
Юқорида
кўрсатилган
ҳужжатлардан
кўриниб
ту
-
рибдики
,
Халқаро
меҳнат
ташкилоти
томонидан
қабул
қилинадиган
Конвенция
ва
тавсияномалар
меҳнат
му
-
носабатларига
оид
турли
хил
масалаларни
ўз
ичига
қамраб
олиб
,
барча
меҳнаткашларга
мос
келадиган
ва
кўп
ҳолларда
иш
берувчининг
айби
билан
оғир
аҳволга
тушиб
қолган
инсон
меҳнатини
ҳимоя
қилувчи
,
унинг
меҳнат
шароитини
иложи
борича
яхшилашга
қаратилган
ҳужжатлардан
иборатдир
.
Мустақиллик
йилларида
Ўзбекистон
Республикаси
томонидан
бир
неча
халқаро
шартномалар
қабул
қилинган
ва
конвенциялар
ратификация
қилинган
бўлиб
,
улар
жумласига
1935
йил
21
июнда
Женевада
қабул
қилинган
"
Ишнинг
давом
этиш
муддатини
ҳафтасига
40
соатгача
қисқартириш
тўғрисида
"
ги
47-
Конвенцияни
; 1936
йил
24
июнда
Женевада
қабул
қилинган
"
Ҳақ
тўланадиган
йиллик
таътиллар
тўғрисида
"
ги
52-
Конвенция
ни
; 1919
йил
Женевада
қабул
қилинган
ва
1952
йил
28
июнда
қайта
кўриб
чиқилган
"
Оналикни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
"
ги
103-
Конвенцияни
; 1964
йил
9
июлда
Женевада
қабул
қилинган
"
Иш
билан
таъминлаш
нисбати
тўғрисида
"
ги
122-
Конвенцияни
ва
бошқа
бир
қанча
конвенцияларни
киритиш
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодексининг
10-
моддасида
"
Агар
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномасида
ёки
Халқаро
меҳнат
ташкило
-
тининг
Ўзбекистон
томонидан
ратификация
қилинган
конвенциясида
ходимлар
учун
меҳнат
тўғрисидаги
қонунлар
ёки
бошқа
норматив
ҳужжатларга
нисбатан
имтиёзлироқ
қоидалар
берилган
бўлса
,
халқаро
шарт
-
нома
ёки
конвенциянинг
қоидалари
қўлланилади
",
2
1
Рекомендация
№
92
О
добровольном
примирении
и
арбит
-
раже
от
29
июня
1951
г
.
http://www.adviser.kg/online/show.fwx?Regnom=12950
2
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
Кодекси
.
Тошкент
,
дейилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
халқаро
шартномалар
-
нинг
ёки
халқаро
меҳнат
ташкилотининг
Ўзбекистон
томонидан
ратификация
қилинган
конвенциясининг
қоидалари
"
Меҳнатга
оид
муносабатлар
бевосита
қонун
ҳужжатлари
билан
тартибга
солинмаган
ҳолларда
ҳам
қўлланилади
",
дейилади
.
Меҳнат
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатлари
иш
берувчи
билан
тузилган
меҳнат
шартномаси
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
ишлаётган
чет
эл
фуқаролари
ҳамда
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларга
тадбиқ
этила
-
ди
(
МКнинг
11-
моддаси
).
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
меҳнатларининг
муҳофаза
қилиниши
ҳуқуқига
эга
-
дирлар
.
Ўзбекистон
Республикаси
корхоналарида
ишлаёт
-
ган
чет
эл
фуқаролари
учун
меҳнатни
муҳофаза
қилишга
доир
масалаларни
тартибга
солишнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
манфаатдор
томонларнинг
ўзаро
битимлари
билан
белгиланади
.
Ижтимоий
таъминот
масаласида
мигрант
-
меҳнаткашнинг
чет
элда
ишлаган
даврлари
ижтимоий
суғурта
жамғармасига
белгиланган
суғурта
бадаллари
тўланган
тақдирда
,
агар
давлатлараро
битимларда
ўзгача
қоидалар
назарда
тутилган
бўлмаса
,
меҳнат
стажига
қўшиб
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароларининг
ёлланма
(
битим
)
асосида
чет
элда
ишлаганлиги
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
ваколат
берган
органлар
томонидан
меҳнат
дафтарчасига
киритилган
қайдномаларга
қараб
аниқланади
.
Чет
эл
фуқароларига
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларга
чет
элдаги
иши
Ўзбекистон
Республикасида
ишлаганида
тўғри
келадиган
стажнинг
1/3
ҳиссасидан
ошмаган
миқдорда
(
агар
давлатлараро
битимларда
(
шартномаларда
)
ўзгача
қоидалар
назарда
тутилган
бўлмаса
)
умумий
иш
стажга
қўшилади
.
Чет
элга
доимий
яшаш
учун
чиқиб
кетишдан
ол
-
динроқ
тайинланган
пенсиялар
туман
(
шаҳар
)
ижтимо
-
ий
таъминот
бўлимига
чиқиб
кетиш
тўғрисида
ариза
берилган
кундаги
ҳолатга
кўра
пенсия
миқдори
ҳисобидан
чет
элга
чиқиб
кетиш
олдидан
олти
ой
ав
-
вал
тўланади
.
Бу
фуқароларнинг
чет
элда
бўлган
вақти
учун
агар
давлатлараро
битимларида
(
шартномалар
)
ўзгача
қоидалар
назарда
тутилган
бўлмаса
,
уларга
меҳнатда
ногирон
бўлганлиги
ёки
касб
касаллиги
учун
тайинлан
-
ган
пенсияларгина
тўланади
.
Ўзбекистонда
ишга
жойлаштирувчи
пуллик
бюро
-
лар
мавжуд
бўлиб
,
чет
элларда
фуқароларни
,
шунин
-
гдек
,
чет
элларда
ишлаш
юзасидан
хусусий
меҳнат
битимларига
эга
бўлган
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароларини
,
Ўзбекистонга
ишга
келган
чет
эл
фуқароларини
ишга
ёллаш
ва
ишга
жойлаштириш
би
-
лан
шуғулланадиган
юридик
ва
жисмоний
шахсларнинг
фаолият
кўрсатишига
,
кадрларни
ўқитиш
,
қайта
тайёр
-
лаш
ва
малакасини
ошириш
ҳамда
ишга
жойлаштириш
бўйича
пуллик
хизмат
кўрсатувчи
юридик
шахсларнинг
фаолият
кўрсатишига
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
вазирлиги
томонидан
бериладиган
лицензияга
биноан
рухсат
этилади
.
Халқаро
меҳнат
ташкилотининг
Конвенциялари
ва
уларни
тадбиқ
этишга
доир
тавсияномалари
бозор
муносабатлари
шароитида
ўз
аҳамиятини
йўқотмасдан
1996.
ҲАЛҚАРО
ҲУҚУҚИЙ
МУНОСАБАТЛАР
♦
INTERNATIONAL LEGAL RELATIONS
♦
МЕЖДУНАРОДНЫЕ
ПРАВОВЫЕ
ОТНОШЕНИЯ
2007
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
долзарблигича
қолмоқда
Халқаро
меҳнат
ташкилотига
аъзо
давлатлар
,
жум
-
ладан
,
Ўзбекистон
Республикаси
ҳам
мигрант
-
меҳнаткашларнинг
ҳуқуқий
муносабатларига
оид
ички
қонун
ҳужжатларини
жаҳон
андозаларига
мос
равишда
қайта
кўриб
чиқишини
тақозо
қилади
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
рассматривает
права
человека
и
трудовую
миграцию
.
В
основной
части
статьи
автор
всесторонне
харак
-
теризует
международное
правовое
регулирование
трудовой
миграции
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
наша
Республика
должна
внести
соответствующие
измене
-
ния
и
дополнения
в
действующее
законодательство
с
учетом
международных
норм
.
Abstract
In the introductory part of the article the author consid-
ers human rights and labour migration.
In the basic part of the article the author comprehen-
sively characterizes the international legal regulation of
labour migration.
In the conclusion the author comes to opinion that Uz-
bekistan should bring respective amendments to the cur-
rent legislation according to international norms.
И
.
М
.
Умарахунов
Доктор
юридических
наук
К
ПРОБЛЕМЕ
ИСПОЛНЕНИЯ
МЕЖДУНАРОДНЫХ
ДОГОВОРОВ
ПО
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВУ
РЕСПУБЛИКИ
УЗБЕКИСТАН
Вступая
в
международные
сношения
,
каждое
госу
-
дарство
,
естественно
,
выражает
самостоятельные
интересы
,
правовые
понятия
,
нравственные
воззрения
и
вообще
культуру
своего
народа
.
Оно
входит
в
обще
-
ство
государств
со
всей
совокупностью
тех
присущих
ему
особенных
черт
,
в
которых
выражается
его
внут
-
ренняя
национальная
жизнь
1
.
Но
вместе
с
тем
и
на
основе
норм
международного
права
.
Формирование
международного
права
осуществляет
-
ся
на
базе
объективных
закономерностей
общественного
развития
.
Одна
из
них
выражается
в
том
,
что
междуна
-
родно
–
правовое
регулирование
начинается
с
создания
норм
международного
права
.
При
этом
следует
отметить
все
возрастающее
значе
-
ние
договоров
как
источника
международного
права
2
и
как
средства
развития
мирного
сотрудничества
между
госу
-
дарствами
.
В
частности
,
заслуживает
внимания
мнение
д
.
ю
.
н
.
Л
.
А
.
Саидовой
,
согласно
которому
"
правовое
регулирова
-
ние
дипломатической
деятельности
осуществляется
на
основе
международно
-
правовых
норм
,
закрепленных
в
международных
договорах
,
международно
-
правовых
обычаях
,
прецедентах
права
,
решениях
международных
органов
,
в
общих
принципах
международного
права
,
в
доктринах
"
3
.
Г
.
И
.
Тункин
констатирует
,
что
международное
пра
-
вотворчество
осуществляется
на
основе
фундамен
-
тальных
принципов
международного
права
и
специ
-
фических
норм
,
относящихся
к
этому
процессу
4
.
За
-
ключение
государствами
международных
договоров
обеспечивается
правовым
содержанием
этих
отноше
-
ний
.
Характерная
черта
процессов
создания
междуна
-
родно
-
правовых
норм
,
вообще
и
обычных
норм
,
в
ча
-
стности
,
состоит
в
том
,
что
такие
процессы
сами
яв
-
ляются
нормативными
5
,
т
.
е
.
они
регулируются
норма
-
ми
права
и
правового
обычая
.
Это
означает
,
что
пра
-
воотношения
государств
и
иных
субъектов
междуна
-
родного
права
по
вопросам
их
прав
и
обязанностей
1
См
.:
Мартенс
Ф
.
Ф
.
Современное
международное
право
ци
-
вилизованных
народов
.
Т
.1.
М
., 1996.
С
.155.
2
Согласно
принципу
универсальности
общих
многосторонних
договоров
,
который
с
полным
основанием
может
рассматри
-
ваться
как
один
из
общепризнанных
принципов
современного
международного
права
,
каждое
государство
имеет
право
на
участие
в
договоре
,
имеющем
такой
характер
.
См
.:
Захарова
Н
.
В
.
Выполнение
обязательств
,
вытекающих
из
международ
-
ного
договора
.
М
., 1987.
С
.14;
Талалаев
А
.
Н
.
Международные
договоры
в
современном
мире
:
Вопросы
права
международ
-
ных
договоров
в
свете
работы
Венской
конференции
ООН
1968–1969
гг
.
М
., 1973.
С
.13;
Ульянова
Н
.
Н
.
Общие
многосто
-
ронние
договоры
в
современных
международных
отношени
-
ях
:
Некоторые
вопросы
теории
.
Киев
, 1981.
С
.219.
3
См
.:
Саидова
Л
.
А
.
Источники
современного
дипломатического
права
:
международные
договоры
и
национальное
законодатель
-
ство
Республики
Узбекистан
.
Ташкент
, 2001.
С
. 8.
4
См
.: Tunkin G.I. General Theory of Sources of international
Law. Ind. I.L. 1979. Vol.19.
Р
.35.
5
Г
.
И
.
Тункин
пишет
,
что
результатом
согласования
воль
госу
-
дарств
является
соглашение
,
воплощающееся
в
нормах
до
-
говора
.
См
.:
Тункин
Г
.
И
.
Теория
международного
права
.
М
.,
1970.
С
.110.
