ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
сделать
в
ее
пользу
,
и
одновременно
ее
кредитором
в
том
,
что
имеет
право
от
нее
требовать
.
Поэтому
при
рассмотрении
вопроса
о
содержании
и
исполнении
кредитного
договора
представляется
вполне
допусти
-
мым
разделить
(
конечно
же
,
условно
)
единое
договор
-
ное
обязательство
на
два
простых
вида
:
обязательст
-
во
на
стороне
кредитора
и
обязательство
на
стороне
должника
,
исходя
из
того
,
на
какую
из
сторон
возложе
-
ны
обязанности
,
которым
противостоят
права
требо
-
вания
контрагента
.
О
.
Маҳкамов
ТДЮИ
тадқиқотчиси
СОЛИҚ
ЁКИ
БОШҚА
МАЖБУРИЙ
ТЎЛОВЛАРНИ
ТЎЛАШДАН
БЎЙИН
ТОВЛАШ
СУБЪЕКТИ
Жиноят
қонунида
назарда
тутилган
ижтимоий
хавфли
қилмишни
содир
этган
шахс
,
агар
у
мазкур
қонунда
белгиланган
жиноий
жавобгарликка
тортиш
ёшига
тўлган
ва
ақли
расо
ҳолатда
бўлса
,
жиноят
субъекти
деб
топилади
1
.
Солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
жиноятининг
субъекти
тўғрисидаги
масала
жиноят
ҳуқуқи
фанида
энг
диққатга
сазовор
ва
баҳсли
масалалардан
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексига
мувофиқ
,
жиноят
содир
этгунга
қадар
ўн
олти
ёшга
тўлган
,
ақли
расо
жисмоний
шахсгина
жиноят
субъекти
бўлиши
мумкин
.
Кўриб
турганимиздек
,
қонун
чиқарувчи
“
жиноят
субъекти
”
иборасини
ишлатмаган
,
уни
жиноий
жавобгарликка
тортилиши
лозим
бўлган
“
жисмоний
шахс
”
атамаси
билан
алмаштирган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
17-
моддасида
берилган
таърифдан
жиноятнинг
субъекти
ақли
расо
,
жисмоний
шахс
,
жиноий
жавобгарлик
ёшига
тўлганлик
,
каби
уч
асосий
белгиларга
эга
бўлиши
лозимлигини
қайд
этиш
мумкин
.
Жиноят
содир
этиш
вақтида
ўз
қилмишининг
ижтимоий
хавфли
хусусиятини
англаган
ва
ўз
ҳаракатларини
бошқара
олган
шахс
ақли
расо
деб
топилади
.
Шундай
қилиб
,
ақли
расолик
ақл
ва
ирода
омиллари
билан
тавсифланади
.
Солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлашнинг
субъекти
учун
умумий
жиноий
жавобгарлик
ёши
16
ёш
,
деб
белгиланган
бўлсада
,
ўрганилаётган
жиноий
қилмишнинг
хусусиятига
кўра
,
унинг
субъекти
махсус
субъект
ҳисобланади
,
чунки
унинг
қўшимча
белгилари
–
касб
-
кори
,
мансаб
мавқеи
ва
бошқаларининг
мавжуд
бўлиши
талаб
қилинади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорида
Жиноят
кодекси
184-
моддасида
назарда
тутилган
жиноятнинг
субъекти
16
ёшга
тўлган
,
солиқ
солинадиган
даромад
(
фойда
)
га
эга
бўлган
ва
қонунга
мувофиқ
давлат
солиқ
органларига
даромадлари
ҳақида
декларация
тақдим
этишга
мажбур
бўлган
жисмоний
шахс
(
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароси
,
чет
эл
фуқароси
,
фуқаролиги
бўлмаган
шахс
)
ҳисобланишига
эътиборни
қаратилади
1
.
Солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
жиноятининг
субъекти
,
деб
қонунга
мувофиқ
даромад
,
фойда
ва
солиқ
солинадиган
бошқа
объектлар
ҳақида
тўлиқ
ахборот
бериш
ҳамда
давлат
фойдасига
белгиланган
тўловларни
киритиш
вазифаси
юклатилган
шахслар
тан
олиниши
мумкин
,
булар
қаторига
,
мулк
шаклидан
қатъи
назар
,
корхоналар
,
муассасалар
,
ташкилотлар
-
нинг
солиқларни
ҳисоблаб
чиқариш
ва
тўлаш
билан
боғлиқ
бухгалтерия
ҳисоботини
олиб
бориш
,
ҳужжатлар
тақдим
қилиш
зиммасига
юклатилган
мансабдор
шахслар
(
корхона
,
муассаса
ва
ташкилотларнинг
раҳбарлари
,
уларнинг
1
Абдураслова
Қ
.
Р
.
Жиноятнинг
махсус
субъекти
.
Ўқув
қўлланма
. –
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
, 2005. –
Б
. 4.
1
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
. 1991-2006.
Т
.2. –
Т
.:
Адолат
, 2006. –
Б
. 133.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
ўринбосарлари
,
бош
ҳисобчилари
ва
ҳисобхонанинг
мансабдор
шахслари
)
киради
2
.
Илмий
адабиётларда
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлашнинг
субъекти
хусусида
турли
хил
фикрлар
билдирилган
.
Бундай
субъектлар
сифатида
қуйидаги
мансабдор
шахслар
қайд
этилади
:
-
ташкилотнинг
мансабдор
шахслари
;
-
шартномага
ёки
бошқа
мажбуриятларга
мувофиқ
тегишли
солиқларни
ҳисоблаб
чиқариш
ва
бюджетга
тўлашга
мажбур
бўлган
ташкилотларнинг
раҳбарлари
,
бош
бухгалтерлари
;
-
солиқларни
тўлаш
ва
солиқ
органларига
даромадлар
ёки
харажатлар
тўғрисида
маълумотлар
тақдим
этишга
мажбур
бўлган
раҳбарлар
,
бош
(
катта
)
бухгалтерлар
,
бошқа
бухгалтерия
ташкилотлари
1
;
-
раҳбарлар
ёки
уларнинг
вазифаларини
бажарувчи
шахслар
2
;
-
солиқ
тўловчи
ташкилотларнинг
бош
(
катта
)
бухгалтерлари
ёки
бухгалтерлари
ва
уларнинг
раҳбарлари
;
-
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлаш
мажбурияти
юкланган
бошқа
жисмоний
шахслар
3
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
“
Солиқ
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаганлик
учун
жавобгарлик
тўғрисидаги
қонунларнинг
судлар
томонидан
қўлланилиши
ҳақида
” 2003
йил
6
июндаги
қарорининг
10-
бандида
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
184-
моддаси
бўйича
жавобгарликка
тортилиши
мумкин
бўлган
шахслар
доирасини
белгиланди
.
Чунончи
,
Жиноят
кодексининг
184-
моддасида
белгиланган
жавобгарликка
солиқ
тўловчи
ташкилотнинг
бошлиғи
ва
бош
(
катта
)
бухгалтери
ёки
бошлиқ
ва
бош
бухгалтер
вазифаларини
амалда
бажараётган
ходимлари
,
шунингдек
бухгалтерия
,
банк
-
молия
ҳужжатларини
тузиш
,
имзолаш
ҳуқуқига
эга
бўлган
ва
бухгалтерия
ҳужжатларига
даромад
ёки
харажатлар
тўғрисида
сохта
маълумотлар
киритган
ёхуд
солиқ
солинадиган
бошқа
объектларни
яширган
ўзга
хизматчилари
тортилишлари
мумкин
4
.
Мазкур
Қарорнинг
11-
бандида
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
қасддан
бўйин
товлаш
билан
боғлиқ
жиноят
ишлари
юзасидан
суриштирув
,
тергов
юритиш
ҳамда
уларни
судда
кўришда
бундай
жиноятларни
яширишга
кўмаклашган
барча
шахсларни
аниқлаш
чоралари
кўрилиши
шартлиги
таъкидланади
.
Чунончи
,
Жиноят
кодексининг
184-
моддасида
назарда
тутилган
жиноятга
раҳбарлик
қилган
ёки
ушбу
жиноятни
содир
этишга
солиқ
тўловчи
2
Рустамбоев
М
.
Ҳ
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
ҳуқуқи
курси
.
Махсус
қисм
. 4-
том
:
Иқтисодиёт
соҳасидаги
жиноятлар
.
Экология
соҳасидаги
жиноятлар
.
Ҳокимият
,
бошқарув
ва
жамоат
бирлашмалари
органларининг
фаолият
тартибига
қарши
жиноятлар
.
ОТМ
учун
дарслик
. –
Т
.: «
ТДЮИ
»
нашриё
-
ти
, 2009. –
Б
. 169-170.
1
Соловьев
И
.
Н
.
Уголовная
ответственность
за
уклонение
от
уплаты
налогов
и
страховых
взносов
//
Главбух
. 1999.
№
20. –
Б
. 63.
2
Гаухман
Л
.
Д
.,
Максимов
С
.
В
.
Преступления
в
сфере
экономической
деятельности
. –
М
., 1998. –
Б
. 43.
3
Минская
В
.
С
.
Ответственность
за
уклонение
от
уплаты
на
-
логов
или
страховых
взносов
//
Проблемы
теории
уголовного
права
и
практики
применения
нового
УК
:
Труды
НИИ
проблем
укрепления
законности
и
правопорядка
при
Генеральной
прокуратуре
РФ
, 1999. –
Б
. 56.
4
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
. 1991-2006.
Т
.2. –
Т
.:
Адолат
, 2006. –
Б
. 134.
ташкилот
бошлиғи
,
бош
(
катта
)
бухгалтери
,
бошқа
хизматчиларини
ундаган
ёхуд
ўзининг
маслаҳатлари
,
кўрсатмалари
билан
жиноятни
содир
этишга
кўмаклашган
шахслар
ташкилотчи
,
далолатчи
ёки
ёрдамчи
сифатида
Жиноят
кодексининг
28-
моддаси
ва
184-
моддасининг
тегишли
қисми
бўйича
жавобгарликка
тортиладилар
.
Назорат
-
касса
машиналари
фискаль
хотираси
хизмати
дастурига
ноқонуний
ўзгартириш
киритиш
йўли
билан
даромад
(
фойда
)
ни
яширишда
солиқ
тўловчига
кўмаклашган
,
шу
жумладан
,
ушбу
машиналарни
ишлаб
чиқарган
,
етказиб
берган
,
уларга
техник
хизмат
кўрсатган
шахслар
ҳам
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
қасддан
бўйин
товлашда
иштирокчи
сифатида
жавобгарликка
тортиладилар
.
Давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органлари
мансабдор
шахсларининг
солиқ
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлашга
қасддан
кўмаклашишга
қаратилган
ҳаракатлари
жиноятда
иштирокчилик
сифатида
Жиноят
кодексининг
28-
моддаси
ҳамда
184-
моддасининг
тегишли
қисми
бўйича
квалификация
қилинади
.
Агар
,
айни
пайтда
улар
ғараз
ёки
бошқа
шахсий
манфаатларни
ҳам
кўзлаган
ёки
шу
мақсадларда
жиноятни
яширишга
кўмаклашган
бўлсалар
,
уларнинг
ҳаракатлари
Жиноят
кодексининг
бошқарув
тартибига
қарши
жиноятлар
,
шу
жумладан
пора
олганлик
учун
жавобгарликни
назарда
тутувчи
тегишли
моддалари
(
Жиноят
кодекси
205, 209, 210-
моддалари
)
билан
ҳам
қўшимча
равишда
квалификация
қилиниши
лозим
1
лиги
кўрсатилган
.
В
.
М
.
Лебедевнинг
фикрига
кўра
,
мазкур
жиноят
субъекти
16
ёшга
тўлган
,
солиққа
тортилган
ва
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
ушбу
солиқлар
тўғрисида
маълумотлар
ва
декларацияни
солиқ
органларига
тақдим
қилиш
учун
масъул
бўлган
жисмоний
шахслардир
2
.
Бизнинг
назаримизда
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорида
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
жиноятининг
субъектини
белгилашда
солиқ
мажбуриятларини
бажариш
билан
боғлиқ
бўлган
ваколатларга
,
яъни
бундай
ваколатларга
эга
бўлган
ва
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлашга
қаратилган
ҳаракатларни
амалда
бажариши
мумкин
бўлган
шахсларга
қараб
мўлжал
олинганлиги
ўринлидир
.
Солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
ҳужжатларни
сохталаштириш
(
ўчириш
,
ғайриқонуний
тузатиш
),
қалбаки
бошланғич
бухгалтерия
ҳужжатларидан
фойдаланиш
,
ҳужжатларни
йўқ
қилиш
ёки
уларни
тақдим
этишдан
бош
тортиш
,
бухгалтерия
ҳужжатлари
ва
бошқа
ҳужжатлар
билан
тегишли
равишда
расмийлаштирилмаган
маҳсулот
(
товар
)
ларни
сотиш
йўли
билан
амалга
оширилиши
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикаси
Молия
вазирлигининг
йўриқномаларига
мувофиқ
бундай
ҳужжатларнинг
ҳақиқийлиги
ва
уларда
кўрсатилган
маълумотларнинг
тўлиқлиги
ташкилот
раҳбари
ва
бош
ҳисобчининг
имзолари
билан
тасдиқланади
.
1
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
. 1991-2006.
Т
.2. –
Т
.:
Адолат
, 2006. –
Б
. 134-135.
2
Комментарий
к
Уголовному
кодексу
Российской
Федерации
/
отв
.
ред
.
В
.
М
.
Лебедев
. – 6-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
.:
Юрайт
-
Издат
, 2007. –
С
. 508.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
Бинобарин
,
ташкилот
раҳбари
ва
бош
бухгалтери
(
бухгалтери
)
нинг
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
184-
моддасида
назарда
тутилган
солиқ
жинояти
субъектларига
киритилиши
мутлақо
ўринлидир
.
Зеро
улар
,
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексига
мувофиқ
,
бухгалтерия
ҳужжатларида
кўрсатилган
солиқларга
оид
маълумотларнинг
ҳаққонийлиги
ва
тўлиқлигини
тасдиқлайдилар
.
Бундан
ташқари
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Бухгалтерия
ҳисоби
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
7-
моддасига
мувофиқ
,
бухгалтерия
ҳисоби
ва
ҳисобот
корхона
,
муассаса
ва
ташкилот
раҳбари
томонидан
ташкил
этилади
.
Пул
,
товар
-
моддий
ва
бошқа
бойликларни
қабул
қилиш
ва
бериш
учун
асос
бўлиб
хизмат
қиладиган
ҳужжатлар
,
корхона
,
муассаса
ва
ташкилотнинг
кредит
ва
ҳисоб
-
китоб
мажбуриятлари
,
шунингдек
бухгалтерия
ҳисоботлари
ва
баланслари
раҳбар
томонидан
ёки
у
тайинлаган
шахслар
томонидан
имзоланади
.
Раҳбар
имзолаш
ҳуқуқига
эга
бўлган
шахсларининг
иккита
рўйхатини
тасдиқлайди
.
Биринчи
рўйхатга
–
раҳбарлик
вазифаларини
амалга
оширувчи
шахслар
,
иккинчисига
–
бухгалтерия
ҳисоби
ва
молиявий
бошқариш
вазифаларини
амалга
оширувчи
шахслар
киради
.
Мазкур
шахсларнинг
имзоси
бўлмаган
ҳужжатлар
ҳақиқий
ҳисобланмайди
.
Бош
бухгалтер
ташкилотда
ҳисоб
юритиш
сиёсатини
шакллантириш
,
бухгалтерия
ҳисобининг
юритилиши
,
тўлиқ
ва
ҳаққоний
бухгалтерия
ҳисоботи
ўз
вақтида
тақдим
этилиши
(
мазкур
ҳисобот
солиқ
органларига
ташкилот
раҳбари
ва
унинг
бош
бухгалтери
имзоси
билан
юборилади
)
учун
жавобгар
бўлади
,
шунингдек
амалга
оширилаётган
хўжалик
операциялари
Ўзбекистон
Республикасининг
қонун
ҳужжатларига
мувофиқлигини
,
мол
-
мулк
ҳаракати
ва
мажбуриятларнинг
бажарилиши
устидан
назоратни
таъминлайди
.
Бундан
,
бош
бухгалтер
ҳам
,
худди
раҳбар
каби
,
жиноий
ниятни
амалга
ошириш
учун
етарли
ваколатларга
эга
,
бинобарин
,
у
жиноят
субъекти
бўлиши
мумкин
,
деган
хулосага
келинади
.
Айнан
шу
фикрни
бир
неча
олимлар
ҳам
қўллаб
қувватлайди
1
.
Солиқ
тўловчи
ташкилотнинг
(
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўловчи
ташкилотнинг
)
бошқа
ходимлари
,
масалан
,
бухгалтерия
ҳисоби
бошланғич
ҳужжатларини
расмийлаштирувчи
ходимлар
зарурий
асослар
мавжуд
бўлган
ҳолда
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
184-
моддасининг
тегишли
қисми
бўйича
мазкур
жиноятнинг
ёрдамчилари
сифатида
(
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
28-
моддаси
бешинчи
қисми
)
жиноий
жавобгарликка
тортилишлари
мумкин
.
Айрим
муаллифлар
фикрига
кўра
,
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлашнинг
субъекти
фақат
раҳбар
ва
бош
бухгалтер
бўлиши
мумкин
.
Қолган
барча
шахслар
,
шу
жумладан
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
мақсадида
бухгалтерия
ҳисоби
бошланғич
ҳужжатларидаги
маълумотларни
бузиб
кўрсатганлар
ҳам
мазкур
жиноятнинг
иштирокчилари
сифатида
жавобгарликка
тортилишлари
мумкин
2
.
Бу
фикрга
И
.
И
.
Кучеров
ҳам
қўшилади
ва
“
ўзга
”
1
Яни
П
.
С
.
Налоговое
преступление
.
Статья
вторая
.
Размер
неуплаты
.
Субъекты
ответственности
.
Вина
.
Гражданский
иск
//
Законодательство
, 1999,
№
12. –
С
. 54-63.
2
Волженкин
Б
.
В
.
Экономические
преступления
. –
СПб
., 1999.
–
С
. 234-235.
шахслардан
бирортаси
ташкилот
раҳбари
ёки
бош
бухгалтерининг
кўрсатмасисиз
солиқ
органларини
солиқ
солиш
объектлари
хусусида
чалғитиши
мумкин
бўлган
вазиятни
тасаввур
қилиш
қийинлигини
қайд
этади
3
.
Д
.
Ю
.
Кашубин
эса
,
аксинча
,
солиқ
тўловчи
ташкилотнинг
раҳбари
ва
бош
бухгалтери
билан
бир
қаторда
уларнинг
вазифаларини
амалда
бажарувчи
бошқа
шахслар
ҳам
жиноятнинг
бажарувчилари
бўлишлари
мумкин
,
шу
боис
бажарувчи
(
бажарувчилар
)
аниқлашда
у
ёки
бу
шахснинг
мансаб
вазифаларигина
эмас
,
балки
солиқ
солиш
объектлари
ҳақида
қалбаки
маълумотлар
ифодаланган
ҳужжатларни
ким
расмийлаштиргани
ва
имзолагани
ҳам
ҳисобга
олиниши
лозим
,
деб
ҳисоблайди
ва
ташкилотнинг
бухгалтерия
ҳужжатларига
даромадлар
ёки
харажатлар
ҳақида
ёлғонлиги
аён
бўлган
маълумотларни
киритган
ходимлари
ҳам
жиноятнинг
бажарувчилари
бўлишлари
мумкинлигини
таъкидлайди
1
.
Солиқ
органларига
тақдим
этиладиган
бухгалтерия
ҳисоботи
бошланғич
ҳисоб
юритиш
ҳужжатларига
мувофиқ
расмийлаштирилар
экан
,
бошланғич
ҳисоб
ҳужжатларини
тузган
ва
имзолаган
шахслар
уларнинг
ўз
вақтида
тўғри
ва
аниқ
тузилиши
,
шунингдек
бухгалтерия
ҳисобида
акс
эттириш
учун
уларнинг
белгиланган
муддатларда
топширилишига
жавобгар
эканликлари
эътиборга
олиниши
лозим
.
Бинобарин
,
бошланғич
бухгалтерия
ҳужжатларига
ташкилот
раҳбарининг
кўрсатмасисиз
тегишли
ёлғон
маълумотларни
киритган
шахслар
ҳам
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
184-
моддаси
бўйича
жиноий
жавобгарликка
тортилишлари
мумкин
.
Зеро
бундай
вазиятда
ташкилот
раҳбари
ва
бош
бухгалтери
ёлғон
маълумотлар
ифодаланган
солиқ
декларацияси
ва
бошқа
(
бухгалтерия
)
ҳужжатларини
имзолаётганларини
билмайдилар
ва
билишлари
мумкин
ҳам
эмас
.
Бошқа
ҳолларда
ташкилотнинг
бухгалтерия
ҳисоби
бошланғич
ҳужжатларини
расмийлаштирувчи
“
ўзга
”
ходимлари
(
оддий
бухгалтерлар
,
сотувчилар
,
кассирлар
ва
ҳ
.
к
.),
агар
улар
ташкилот
раҳбари
ёки
бош
(
катта
)
бухгалтери
билан
келишиб
иш
кўрган
бўлсалар
,
мазкур
жиноятнинг
ёрдамчилари
сифатида
жиноий
жавобгарликка
тортилишлари
мумкин
.
Агар
мансабдор
шахслар
жиноий
қилмишни
ташкилот
раҳбарининг
қонунга
хилоф
буйруғини
бажариш
асносида
содир
этган
бўлсалар
,
бу
ҳолда
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
35-
моддасининг
қилмишнинг
жиноийлигини
истисно
қилувчи
қоидалари
қўлланилиши
мумкин
.
Агар
мутахассис
раҳбарият
буйруғи
ёки
кўрсатмасининг
қонунга
хилофлигини
тушунган
бўлса
,
табиийки
,
бундай
қоидалар
қўлланилмайди
.
Солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
жиноятининг
яна
бир
субъекти
раҳбар
ва
бош
(
катта
)
бухгалтер
вазифаларини
амалда
бажараётган
шахслардир
.
Вазифаларни
амалда
бажариш
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
184-
моддаси
бўйича
юридик
жиҳатдан
ташкилотда
солиқ
органларига
тақдим
этилган
ҳисобот
ҳужжатларини
имзолаш
вазифаларини
бажариш
билан
3
Кучеров
И
.
И
.
Преступления
в
сфере
налогообложения
. –
М
.,
1999. –
С
. 100-101.
1
Кашубин
Д
.
Ю
.
Налоговые
преступления
в
уголовном
праве
России
:
Автореф
.
дисс
.
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2002. –
С
. 26.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
боғлиқ
бўлган
бирон
-
бир
лавозимни
эгаллаб
турмаган
,
лекин
айни
вақтда
ташкилотга
раҳбарлик
қилаётган
шахснинг
жавобгарликка
тортилиши
мумкинлигини
англатади
.
Раҳбар
ва
бош
бухгалтер
вазифаларини
амалда
бажараётган
шахслар
доирасига
устав
ёки
ишончномага
мувофиқ
тегишли
ваколатларга
эга
бўлмасалар
-
да
,
солиқ
ҳисоботи
ҳужжатларини
имзоловчи
шахслар
ёки
мазкур
лавозимларни
расман
эгаллаб
турган
шахсларнинг
кўрсатмаларини
бажарган
шахсларни
ҳам
киритиш
ўринли
бўлади
.
Амалда
раҳбарлик
лавозимларда
бўлмаган
ташкилот
муассислари
(
акциядорлари
)
нинг
ҳаракатларини
квалификация
қилиш
билан
боғлиқ
масалалар
юзага
келади
.
Солиқлар
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
бўйича
жиноий
қилмишларни
содир
этишда
улар
амалда
иштирок
этгани
(
масалан
,
ижро
этувчи
органга
тўғридан
-
тўғри
кўрсатмалар
бериш
орқали
)
исбот
қилинмаган
ҳолда
,
улар
жиноий
жавобгарликка
тортилмайдилар
.
Акс
ҳолда
улар
ишга
жиноят
иштирокчилари
сифатида
жалб
қилинадилар
.
Шундай
ҳолат
асосий
ташкилот
раҳбарлари
ва
филиалларнинг
ёки
бошқа
алоҳида
бўлинмаларнинг
раҳбарлари
билан
ҳам
юзага
келиши
мумкин
.
Баъзан
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
жиноятига
давлат
органлари
ва
маҳаллий
ўзини
ўзи
бошқариш
органларининг
мансабдор
шахслари
ҳам
дахлдор
бўлишлари
мумкин
.
Бундай
ҳаракатлар
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
28-
моддаси
ва
184-
моддасининг
тегишли
қисми
бўйича
жиноят
содир
этишда
иштирокчилик
сифатида
квалификация
қилиниши
лозим
.
Агар
мансабдор
шахслар
тамагирлик
ёки
бошқа
шахсий
манфаатларни
ҳам
кўзлаган
ёки
шу
мақсадларда
жиноятни
яширишга
кўмаклашган
бўлсалар
,
уларнинг
ҳаракатлари
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
бошқарув
тартибига
қарши
жиноятлар
,
шу
жумладан
пора
олганлик
учун
жавобгарликни
назарда
тутувчи
тегишли
моддалари
(205, 209, 210-
моддалар
)
билан
ҳам
қўшимча
равишда
квалификация
қилиниши
лозим
1
.
Хулоса
қилиб
айтадиган
бўлсак
,
солиқ
ёки
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлашдан
бўйин
товлаш
жиноятининг
субъекти
16
ёшга
тўлган
,
солиқ
солинадиган
даромад
(
фойда
)
га
эга
бўлган
ва
қонунга
мувофиқ
давлат
солиқ
органларига
даромадлари
ҳақида
декларация
тақдим
этишга
мажбур
бўлган
мулк
шаклидан
қатъий
назар
корхона
,
муассаса
ёки
ташкилот
раҳбари
ва
бош
бухгалтерлари
,
уларнинг
вазифаларини
амалда
бажараётган
шахслар
ва
бошқа
жисмоний
шахслар
бўлиши
мумкин
.
1
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
. 1991-2006.
Т
.2. –
Т
.:
Адолат
, 2006. –
Б
. 135.
