YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
16
AXBOROT TIZIMLARI XAVSIZLIGI BO’LIMINI O‘QITISH METODIKASI
Dilov Ilyos Axtam o’g’li
SHDPI talabasi
Nurullayeva Malika Baxtiyor qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
Ilmiy maslahatchi: Shahrisabz davlat pedagogika instituti katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15400590
Annotatsiya.
Ushbu maqola axborot tizimlari xavfsizligi bo‘limini o‘qitishning zamonaviy
metodikasiga bag‘ishlangan. Axborot xavfsizligi bugungi kunda dolzarb mavzulardan biri bo‘lib,
ushbu sohada malakali mutaxassislar tayyorlash uchun o‘qitish jarayoniga maxsus yondashuv
talab etiladi. Maqolada o‘qitish samaradorligini oshirish uchun amaliy mashg‘ulotlarga
asoslangan yondashuvlar, o‘yinlashtirish (gamifikatsiya), vaziyatli tahlil (case-study) va
muammoga yo‘naltirilgan ta’lim (Problem-based Learning) usullarining ahamiyati ko‘rib
chiqilgan. Axborot tizimlari xavfsizligi bo‘yicha o‘qitish jarayonida talabalar nafaqat nazariy
bilimlarga, balki amaliy ko‘nikmalarga ham ega bo‘lishlari lozimligi ta’kidlangan. Shuningdek,
maqolada talabalar bilimini mustahkamlash uchun simulyatsiya, virtual muhitlarda
laboratoriya mashg‘ulotlari va real hayotdagi xavfsizlik muammolarini yechish bo‘yicha
topshiriqlarning o‘rni muhim ekanligi qayd etilgan. Ushbu metodlarni qo‘llash orqali o‘qitish
samaradorligini oshirish va talabalar bilimini chuqurlashtirish mumkinligi ko‘rsatilgan.
Mazkur maqola axborot xavfsizligi sohasida ta’lim jarayonini takomillashtirishga qaratilgan
bo‘lib, pedagoglar va mutaxassislar uchun metodik ko‘rsatmalar beradi.
Kalit soʻzlar.
Axborot tizimlari xavfsizligi, o‘qitish metodikasi, kiberxavfsizlik, amaliy
mashg‘ulotlar, gamifikatsiya, problem-based learning, axborot xavfsizligi tahdidlari,
laboratoriya mashg‘ulotlari, simulyatsiya, ta'lim texnologiyalari.
Annotation
.
This article is devoted to the modern methodology for teaching the
Department of Information Systems Security. Information security is one of the current topics
today, and a special approach to the training process is required to train qualified specialists in
this area. The article examines the importance of hands-on training-based approaches,
gamification (gamification), situational analysis (case-study), and problem-oriented learning
(Problem-based Learning) methods to improve teaching efficiency. In the process of training in
the security of information systems, it is emphasized that students need not only theoretical
knowledge, but also practical skills. The article also noted that the role of simulation, laboratory
training in virtual environments, and real-life security troubleshooting assignments are
important to strengthen student knowledge. It has been shown that the use of these techniques
can improve teaching efficiency and deepen student knowledge. This article is aimed at
improving the educational process in the field of information security and provides
methodological guidance for educators and specialists.
Keywords. Information Systems Security, teaching methodology, cybersecurity, practical
training, gamification, problem-based learning, information security threats, Laboratory
Training, Simulation, educational technology.
Kirish.
Axborot texnologiyalari va tizimlari zamonaviy jamiyatning ajralmas qismiga
aylangan. Shu bois, axborot xavfsizligi masalalari dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Har
qanday axborot tizimi, ayniqsa davlat va biznes sektori uchun, ma'lumotlarning butunligi,
maxfiyligi va mavjudligi muhim ahamiyat kasb etadi. Axborot tizimlari xavfsizligi sohasidagi
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
17
tajribali mutaxassislarni tayyorlash, ularga tegishli bilim va ko'nikmalarni yetkazib berish
bugungi kunda alohida e’tibor talab qilmoqda."Axborot tizimlari xavfsizligi bo‘limini o‘qitish
metodikasi" mavzusi ushbu yo‘nalishda samarali o‘qitish jarayonlarini tashkil qilish,
talabalarga zamonaviy xavfsizlik tahdidlariga qarshi kurashish ko'nikmalarini shakllantirish
masalalarini qamrab oladi. Ushbu bo‘limni o‘qitish jarayonida nazariy bilimlar bilan bir
qatorda, amaliy mashg‘ulotlar ham muhim o‘rin tutadi. Axborot xavfsizligi sohasida xavflarni
aniqlash, oldini olish va zarur hollarda zararni kamaytirish kabi masalalarni puxta egallash
uchun innovatsion o‘quv metodlaridan foydalanish lozim.
Adabiyotlar tahlili.
Information Assurance for the Enterprise. A Roadmap to Information Security. Ushbu
kitobda axborot xavfsizligi tizimlarini ta’minlash va xavfsizlik siyosatini yaratish bo‘yicha
strategiyalar keltirilgan. "Axborot xavfsizligi faqat texnologiyaga bog‘liq bo‘lmay, balki
odamlarga va ulardan foydalanish usullariga ham bog‘liq" (Schou & Shoemaker, 2013, p. 46).
Bu esa axborot tizimlari xavfsizligi bo‘limini o‘qitish jarayonida metodik yondashuvning
muhimligini ko‘rsatadi. Shuningdek .Whitman, M. E., & Mattord, H. J. Principles of Information
Security. Ushbu tadqiqotda axborot xavfsizligi bo‘yicha asosiy tamoyillar va tizimlarni himoya
qilish usullari batafsil bayon etilgan. "Axborot xavfsizligini o‘rgatish uchun talabalarga turli
ko‘nikmalarni shakllantirish zarur, bu esa amaliyotga asoslangan ta’limni talab qiladi".
Stallings, W., & Brown, L. Computer Security. Principles and Practice. Ushbu tadqiqotda
kompyuter xavfsizligi asoslari va tahdidlarni oldindan aniqlash usullari keltirilgan. "Axborot
xavfsizligi sohasidagi mutaxassislar texnologik bilimdan tashqari, strategik fikrlash va xavf
tahlili ko‘nikmalarini ham rivojlantirishi kerak" .
Pfleeger, C. P., & Pfleeger, S. L. (2015). Security in Computing. Bu kitobda kompyuter
xavfsizligi bo‘yicha asosiy usullar va tahdidlarni boshqarish yo‘llari tahlil qilinadi. "Xavfsizlikni
o‘rgatish uchun talabalarga turli tahdidlarni tushuntirish va ularni qanday aniqlashni o‘rgatish
kerak" .
Karimov, A. Axborot xavfsizligi va uning dolzarb masalalari. Ushbu tadqiqotda axborot
xavfsizligi sohasida o‘quv jarayonlarini takomillashtirish bo‘yicha yondashuvlar ko‘rib
chiqilgan. "Axborot xavfsizligi sohasida yuqori malakali kadrlar tayyorlash uchun nazariy va
amaliy ko‘nikmalarni birgalikda rivojlantirish zarur" Axborot texnologiyalari xavfsizligini
ta’minlash usullari. Mahmudov o‘z tadqiqotida axborot tizimlari xavfsizligi sohasida yangi
texnologiyalarni qo‘llash metodologiyasini tahlil qilgan. "Axborot tizimlari xavfsizligi bo‘yicha
kadrlar tayyorlashda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish talab qilinadi" .
Tojiyev, S. Kiberxavfsizlik va himoya usullari. Ushbu ishda kiberxavfsizlikni ta’minlash
bo‘yicha chora-tadbirlar va texnikalar batafsil yoritilgan. "Kiberxavfsizlik bo‘yicha ta'limni
samarali tashkil etish uchun nazariy bilimlarni amaliy mashg‘ulotlar bilan mustahkamlash
kerak.
Metodlar.
Axborot xavfsizligini o‘rgatishda amaliyot asosiy o‘rin tutadi. Talabalar
xavfsizlik tizimlarini real muhitda ishlatishlari, tahdidlarni aniqlash va ularning oldini olish
usullarini o‘rganishlari kerak. Shu maqsadda simulyatsiyalar, laboratoriya mashg‘ulotlari va
kiberxavfsizlik bo‘yicha treninglar o‘tkazilishi mumkin.
Case Study (Vaziyatli tahlil)
Problem-based Learning (Muammo asosida o‘qitish)
Flipped Classroom (Teskari sinf)
Gemifikatsiya.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
18
Ushbu metodlar talabalarning nafaqat nazariy bilimlarini oshirish, balki amaliyotda
qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirishda samarali bo‘lib, ularni axborot xavfsizligi sohasidagi
haqiqiy tajribaga tayyorlaydi.
Quyida "
Kiberxavfsizlik missiyasi
" mavzusi bo‘yicha o‘quvchilarni jalb etuvchi va
ularning bilimini chuqurlashtirishga xizmat qiluvchi gamifikatsiya (o‘yinlashtirish) metodikasi
namunasi keltirilgan. Bu metodika 10–11-sinf informatika darslariga moslab tuzilgan bo‘lib, uni
amaliy mashg‘ulot shaklida qo‘llash mumkin.
🎮
Amaliy mashg‘ulot.
“Kiberxavfsizlik missiyasi”
Gamifikatsiyalashgan o‘yin metodi
Mavzu:
Axborot tizimlari xavfsizligi, kiberxavf turlari, parol himoyasi, phishing, antivirus,
foydalanuvchi madaniyati.
Sinf:
10–11-sinf yoki kollej/litsey bosqichi.
Mashg‘ulot turi:
Missiya va vazifalarga asoslangan guruhli o‘yin.
🎯
Maqsad.
Axborot xavfsizligi asoslarini tushuntirish
Real holatlar asosida o‘quvchilarning tahliliy fikrlashini rivojlantirish
Himoyalangan parollar, shaxsiy ma’lumotlar muhofazasi, xavfsiz foydalanish
ko‘nikmalarini shakllantirish
O‘yin orqali qiziqishni va darsga jalb etilishni oshirish
O‘yin ssenariysi: "Kiberxavfsizlik agentlari"
O‘quvchilar kichik guruhlarga (3–4 kishidan) bo‘linadi. Har bir guruh — bu
Kiberxavfsizlik agentlari
. Ular o‘z missiyalarini bajarish orqali “sistemani himoya qilish”ga
harakat qilishadi.
1-bosqich: “Parolni sindir!” (Parol kuchliligini baholash – 10 ball)
Har bir guruhga turli xil parollar yozilgan kartochkalar beriladi (masalan: 123456,
P@ssw0rd, A!x9#qT3!, va hokazo).
Topshiriq: har bir parolni
kuchli, o‘rtacha yoki zaif
deb baholab, nega bunday deganini
izohlash.
✅
Har bir to‘g‘ri baho va izoh uchun – 2 ballgacha, jami – 10 ball
2-bosqich: “Fishing yoki Fakt?” (Phishingni aniqlash – 15 ball)
O‘quvchilarga
5 ta ekran rasmi
(email xabarlari, sayt skrinshotlari) beriladi. Ular
phishing (soxta) va haqiqiy xabarlarni ajratib, har birining sabablari bilan izoh beradi.
✅
Har bir to‘g‘ri aniqlangan holat uchun – 3 ball, jami – 15 ball
3-bosqich: “Xavfni top!” (Vaziyat tahlili – 10 ball)
Har bir guruhga real hayotdagi bir holat beriladi:
Masalan: “Foydalanuvchi Wi-Fi orqali noma’lum tarmoqga ulanadi va bank hisobidan pul
yechiladi.”
Vazifa: xavf omillarini aniqlash, profilaktik choralarni taklif qilish.
✅
Tavsif + yechim to‘g‘riligi uchun – 10 ball
Bonus bosqich (5 ball): “Xavfsizlik teatri”
Guruhlar
xavfsizlik qoidalari buzilishi
sahnasini tayyorlab ko‘rsatadi. Bu mini-sahna 2–
3 daqiqali bo‘lishi mumkin (masalan, parolni boshqalarga berish, havolani bosish, USB
qurilmani ulash va h.k.).
✅
Ijodiy yondashuv va mazmun uchun – 0–5 ball
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
19
🏆
Yakuniy baholash.
Guruh
nomi
1-bosqich
(10b)
2-bosqich
(15b)
3-bosqich
(10b)
Bonus
(5b)
Jami
(40b)
Dars oxirida guruhlar faoliyatini muhokama qilish, to‘g‘ri va noto‘g‘ri yondashuvlarni
tahlil qilish, o‘quvchilarning bilim darajasini umumlashtirish tavsiya etiladi.
Xulosa va takliflar.
Axborot tizimlari xavfsizligi bo‘limini o‘qitish bugungi kunda dolzarb
masalalardan biri hisoblanadi, chunki axborot va texnologiyalar xavfsizligini ta’minlash global
miqyosda muhim vazifalardan biridir. Ushbu maqolada axborot tizimlari xavfsizligi bo‘limini
o‘qitish metodikasi muhokama qilinib, samarali ta’lim usullari tahlil qilindi. Amaliyotga
asoslangan o‘qitish, muammo asosida o‘qitish (Problem-based Learning), o‘yinlashtirish
(gamifikatsiya) kabi zamonaviy pedagogik yondashuvlar talabalarning bilim va ko‘nikmalarini
chuqurlashtirishda asosiy rol o‘ynashi mumkinligi ko‘rsatildi.
Axborot xavfsizligini o‘rgatishda talabalar nafaqat nazariy bilimlarga ega bo‘lishlari, balki
amaliyotda ham ushbu bilimlarni qo‘llay olishlari muhimdir. Shu sababli, kiberxavfsizlik
bo‘yicha laboratoriya mashg‘ulotlari, simulyatsiya va virtual muhitlarda treninglar,
shuningdek, real hayotdagi misollar va case-study'lar talabalar uchun samarali ta’lim metodlari
hisoblanadi.
Takliflar.
Amaliy mashg‘ulotlar ko‘paytirilishi. Axborot xavfsizligini o‘rganishda nazariy bilimlarni
mustahkamlash uchun talabalar ko‘proq amaliy mashg‘ulotlarda ishtirok etishi lozim.
Laboratoriya sharoitida turli tahdidlar va xavfsizlik choralarini sinovdan o‘tkazish ko‘nikmalari
talabalar uchun muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
O‘yinlashtirish (gamifikatsiya) metodini joriy etish. Axborot xavfsizligi bo‘yicha qiziqarli
o‘yinlar va treninglarni tashkil etish orqali talabalar bilimlarini mustahkamlash hamda ularning
qiziqishini oshirish mumkin. Masalan, "Capture the Flag" kabi kiberxavfsizlik bo‘yicha
musobaqalar o‘tkazilishi talabalarni faolroq ishtirok etishga undaydi.
Mutaxassislar bilan uchrashuvlar. Sohadagi tajribali mutaxassislar bilan amaliy
uchrashuvlar va seminarlar tashkil qilish orqali talabalar real hayotdagi muammolar bilan
tanishishi va amaliy tajribaga ega bo‘lishlari kerak.
Muammoga yo‘naltirilgan o‘qitish (PBL) usulini kengaytirish. Talabalarni muammolarni
hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun turli kiberxavfsizlik muammolarini yechishga
yo‘naltirilgan topshiriqlarni taqdim etish samarali bo‘ladi.
Mazkur takliflarni amalga oshirish orqali axborot tizimlari xavfsizligi bo‘limini o‘qitish
jarayoni samaradorligini oshirish va talabalar bilimini chuqurlashtirishga erishish mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Pfleeger, Charles P., and Shari L. Pfleeger. Security in Computing. 5th ed., Pearson, 2015.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
20
2.
Schou, Corey D., and Daniel Shoemaker. Information Assurance for the Enterprise. A
Roadmap to Information Security. McGraw-Hill, 2013.
3.
Stallings, William, and Lawrie Brown. Computer Security. Principles and Practice. 3rd ed.,
Pearson, 2012.
4.
Whitman, Michael E., and Herbert J. Mattord. Principles of Information Security. 6th ed.,
Cengage Learning, 2018.
5.
Karimov, Anvar. Axborot xavfsizligi va uning dolzarb masalalari. Toshkent Davlat Axborot
Texnologiyalari Universiteti, 2020.
6.
Турсунова,
Луиза
Шамсиддинов
Гиесжон.
"ОБРАЗ
ПЕДАГОГА
В
ИНФОРМАЦИОННОМ МИРЕ." Uz-conferences. No. 1. 2024.
7.
Турсунова, Луиза. "РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАЗВИТИИ
ТУРИЗМА." YANGI O ‘ZBEKISTONDA MILLIY TURIZM ISTIQBOLLARI 1.01 (2024).
8.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat, and Norova Dilobar Baxromovna. "APP GYVER
PLATFORMA IMKONIYATLARINI OʻRGANISH." Modern education and development 17.4
(2025). 152-159.
9.
Normurodova, S. X., et al. "Using mind maps in formation of imagination and creative
thinking skills in 5-6 year-old children." European Journal of Molecular and Clinical Medicine
7.11 (2020). 339-343.
10.
Normurodova, Sadoqat, Sevinch Xaydarova, and Shaxina Asadova. "O ‘QITUVCHI
PORTFOLIOSINI YARATISH USULLARI VA VOSITALARI." Молодые ученые 3.5 (2025). 126-
129.
11.
Normurodova, Sadoqat, Durdona Zayniddinova, and Shaxina Asadova. "MAʼLUMOTLAR
BAZASI BOʻLIMINI OʻQITISH METODIKASI." Молодые ученые 3.5 (2025). 130-134.
12.
Normurodova, Sadoqat, Farangiz Ziyodullayeva, and Shaxina Asadova. "OʻQUV-TARBIYA
ISHLARINI TASHKIL ETISHDA INTERNETDAN FOYDALANISH." Наука и инновация 3.4
(2025). 128-133.
13.
Normurodova, Sadoqat, Dilshod Xolyorov, and Shaxina Asadova. "MATN VA GRAFIK
MUHARRIRLARI BO ‘LIMINI O ‘QITISH METODIKASI." Наука и инновация 3.4 (2025). 125-
127.
14.
Milinorov, XX va DN Eshmuratova. “O’ZBEK URNAVALARI, MAROSIMLARI VA
ODAMLARINI SHAXS TARBIYoTIDAGI O’RNI”. Web of Teachers: Inderscience Research 2.5
(2024): 205-209.
15.
Milinorov, X. X., and D. N. Eshmuratova. "THE ROLE OF UZBEK TRADITIONS,
CEREMONIES AND CUSTOMS IN PERSONALITY DEVELOPMENT." Web of Teachers:
Inderscience Research 2.5 (2024): 205-209.
16.
Anatolyevna, Boyarkina Yulia, Sokhibov Akram Rustamovich, and Milinorov Khusniddin
Khushmatovich. "EDUCATIONAL TOURISM AS A POTENTIAL FOR THE DEVELOPMENT OF THE
REGION." Web of Teachers: Inderscience Research 2.6 (2024): 185-189.
17.
Shamsiddinov, G’iyosjon, Gulandom Raxmatova, and Zilola Rajapova. "KLIENT-SERVER
ARXITEKTURALARI." Наука и инновация 3.6 (2025): 113-119.
18.
Shamsiddinov, G’iyosjon, Gulandom Raxmatova, and Zilola Rajapova. "VIRTUAL BORLIQ
VA UNING ASOSIY TUSHINCHALARI." Наука и инновация 3.6 (2025): 52-58.
19.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH USULLARI VA AFZALLIKLARI."
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
21
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и практические
исследования 3.10 (2024): 39-41.
20.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Решение социальных проблем в
управлении и экономике 3.4 (2024): 45-57.
