102
TASHQI XOTIRA QURILMALARI.AXBOROTNI KIRITISH -CHIQARISH
QURILMALARI
Qodirov Farrux Ergash o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
"Informatika va uni oʻqitish metodikasi" kafedrasi mudiri, ilmiy raxbar
Omonova Dilroza Faxriddin qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
"Matematika va informatika" yoʻnalishi 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14500782
Annotatsiya:
Tashqi xotira qurilmalari kompyuter yoki boshqa elektron qurilmalardan
tashqarida joylashgan va maʼlumotlarni uzoq muddatli saqlash imkonini beruvchi
qurilmalardir.Ular turli xil turdagi boʻlib, foydalanuvchilarning ehtiyotlariga qarab tanlanadi.
Tashqi xotira qurilmalarining asosiy vazifasi-maʼlumotlarni saqlash, zaxira nusxasini yaratish
va ularga kirishni osonlashtirish dir.
Kalit soʻzlar:
Tashqi xotira, nusxasini, qurilmalari, vazifasi, maʼlumotlar, saqlash, zaxira,
elektron.
Xotira qurilmasi-elektron hisoblash mashinasi, raqamli hisoblash mashinasi va
kompyuterlarning axborotlarni qayd qilish, saqlash"qaytarib berish "uchun moʻljallangan
qismi.
Qattiq disklarni jamlagichlar(vinchesterlar) komputer bilan ishlaganda foydalaniladigan
axborotni (operatsion sistema,dasturlash translyutorlari, tillar,matn va grafik muharrirlar,
dasturlar) doimiy saqlashga moʻljallangan. Kompyuterda qattiq diskning mavjudligi va u bilan
ishlashda oshiradi. Diskning ishlash tezligi 2 ta koʻrsatkich bilan aniqlanadi:
1.Diskning sekundiga aylanish soni
2.Diskdan maʼlumotlarni oʻqish va unga maʼlumotlar yozish tezligi.
Tashqi xotira qurilmalari — bu kompyuterning ichki xotirasidan mustaqil bo‘lgan,
ma'lumotlarni saqlash va uzatishda ishlatiladigan qurilmalardir. Ular kompyuterga qo‘shimcha
xotira imkoniyatlari yaratadi va ma'lumotlarni tashqi qurilmalarga ko‘chirishni osonlashtiradi.
Tashqi xotira qurilmalari ikki turga bo‘linadi: doimiy (yoki ma'lumotlar saqlovchi) va tezkor
(yoki vaqtinchalik) xotira.
Texnologiyaning rivojlanishi bilan axborotni saqlash va uzatishning samarali vositalari
yaratildi. Bunga misol sifatida tashqi xotira qurilmalari va axborotni kiritish-chiqarish
qurilmalari koʻrsatiladi.Ushbu qurilmalar komputer tizimlarining muhim tarkibiy qismlari
boʻlib , maʼlumotlarni saqlash,uzatish va foydalanuvchidan kompyuter tizimiga axborot kiritish
imkoniyatlarini taqdim etadi.
Doimiy tashqi xotira qurilmalari:
1. Qattiq disk (HDD): Bu eng keng tarqalgan tashqi xotira qurilmasidir. Katta hajmli
ma'lumotlarni uzoq muddat saqlash uchun ishlatiladi. Qattiq diskda ma'lumotlar
magnitlanadigan platalarda saqlanadi.
2. Soliq o'quvchi qurilmalar (SSD): SSD — bu elektron xotira qurilmasi bo'lib, u
ma'lumotlarni tezroq o'qish va yozish imkonini beradi. SSDlar odatda HDDlarga qaraganda
tezroq ishlaydi va energiyani tejashga yordam beradi.
3. Optik disklar: CD, DVD va Blu-ray disklar optik texnologiyalarga asoslangan xotira
qurilmalaridir. Ular ma'lumotlarni lazer yordamida o‘qiydi va yozadi. Ammo hozirda ulardan
foydalanish ancha kamaygan.
103
4. Flash xotiralar (USB fleshkartalar): Bu kichik, portativ xotira qurilmalar bo'lib, USB port
orqali kompyuterga ulanadi. Ular ma'lumotlarni tez va oson uzatishga imkon beradi va kichik
o'lchamlari bilan mashhur.
5. Tashqi qattiq disklar: Kompyuterda ichki xotira yetarli bo'lmagan taqdirda tashqi qattiq
disklar ma'lumotlar saqlash uchun ishlatiladi. Bu qurilmalar odatda USB yoki Thunderbolt
interfeyslaridan foydalanadi.
Tezkor tashqi xotira qurilmalari:
1. RAM (Random Access Memory): Bu vaqtinchalik xotira bo'lib, ma'lumotlar faqat ishlash
davomida saqlanadi. Kompyuterning ish jarayonini tezlashtiradi.
2. Cache xotira: CPU tomonidan tez-tez ishlatiladigan ma'lumotlarni saqlash uchun
ishlatiladi, bu xotira kompyuterning ishlash tezligini oshiradi.
Kompyuter - bu ma'lumotlarni qayta ishlash uchun universal qurilma. Kompyuter
ma'lumotni qayta ishlashiga imkon berish uchun uni qandaydir tarzda kiritishga to'g'ri keladi.
Axborotni kiritish uchun maxsus qurilmalar yaratilgan - bu birinchi navbatda klaviatura, CD-
ROM. Kompyuterda bir marta, ma'lumotlar qayta ishlanadi va keyinchalik ushbu ma'lumotlarni
chiqarish qobiliyati amalga oshiriladi, ya'ni. foydalanuvchi ma'lumotlarni vizual ravishda qabul
qilish qobiliyatiga ega. Ma'lumotni kiritish va qayta ishlashdan so'ng uni saqlash mumkin,
buning uchun qattiq disk, magnit disklar va ma'lumotlarni optik saqlash vositalari yaratilgan.
Ushbu nazorat kursida "Axborot kiritish / chiqarish qurilmalari" mavzusi keltirilgan.
Axborotni chiqarish qurilmalari - bular ma'lumotni mashina tilidan odamni idrok
etadigan shakllarga aylantiradigan qurilmalardir. Axborot chiqarish qurilmalariga quyidagilar
kiradi: monitor, video karta, printer, plotter, proektor, dinamiklar. Axborot kiritish qurilmalari-
ish paytida kompyuterga ma'lumotlarni kiritish (kiritish) asboblari. Kirish qurilmalari - bu
kompyuterga ma'lumot kiritishingiz mumkin bo'lgan qurilmalar. Ularning asosiy maqsadi -
mashinaga ta'sirini tushunish. Kirish qurilmalarining xilma-xilligi sezgirdan ovozgacha bo'lgan
butun texnologiyani yaratdi. Garchi ular turli xil printsiplar asosida ishlasalar ham, ular bitta
vazifani bajarish uchun yaratilgan - odamga kompyuterga ulanish uchun. Axborotni odamlarga
taqdim etishning ixchamligi va ravshanligi tufayli grafikaviy axborot uzatish moslamalari keng
qo'llaniladi. Rasm elementlarini qidirish va tanlashni avtomatlashtirish darajasiga ko'ra, grafik
ma'lumot kiritish moslamalari ikkita katta sinfga bo'linadi: avtomatik va yarim avtomatik.
Grafik ma'lumotlarga ega yarim avtomatik kirish moslamalarida odamga tasvir elementlarini
qidirish va tanlash vazifasi yuklanadi va o'qilgan nuqtalarning koordinatalari avtomatik
ravishda aylantiriladi. Yarim avtomatik qurilmalarda tasvir elementlarini qidirish va olish
jarayoni inson aralashuvisiz amalga oshiriladi. Ushbu qurilmalar yoki butun rasmni skanerlash
printsipi bo'yicha, keyinchalik uni qayta ishlash va rastr shaklidan vektorli tasvirga o'tkazish
yoki grafikalar, grafikalar, konturli rasmlar ko'rinishida berilgan grafik ma'lumotlarning
o'qilishini ta'minlaydigan chiziqni kuzatish printsipi asosida qurilgan.
Kiritish-chiqarish qurilmalari.
Kiritish-chiqarish qurilmasi kompyuterning tashqi dunyo bilan, xususan,
foydalanuvchilar bilan ishlashiga imkon beruvchi odatiy kompyuter arxitekturasining tarkibiy
qismidir.
Ular quyidagicha bo’linadi:
- Kiritish qurilmasi
- Chiqarish qurilmasi
104
- Kiritish/chiqarish qurilmalari - portativ media komponentlari (disklar), ikki tomonlama
interfeyslar (turli xil kompyuter portlari va tarmoq interfeyslari).
Tashqi xotira qurilmalari va axborotni kiritish-chiqarish qurilmalari kompyuter
texnologiyalarining ajralmas qismlaridir.Tashqi xotira qurilmalari maʼlumotlarni saqlash va
zaxiralashda ,axborotni kiritish-chiqarish qurilmalari esa foydalanuvchi bilan interaktiv
aloqani taʼminlashda muhim rol oʻynaydi .Ushbu qurilmalar komputer tizimlarining ishlashini
qulay va samarali qiladi ,shuningdek, foydalanuvchining ehtiyojlarini qondirishga yordam
beradi.Texnologiyaning rivojlanishi bilan bu qurilmalarning imkoniyatlari va samaradorligi
yanada ortib bormoqda.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI QO
‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA TARMOQ
QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING O’RNI."
Science and
innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
105
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
