Своеобразие функционирования военных терминов и их изменения

inLibrary
Google Scholar
Журнал:
Выпуск:
CC BY f
75-83
10

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться
Курганов, А. (2018). Своеобразие функционирования военных терминов и их изменения. in Library, 18(2), 75–83. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/12545
Анвар Курганов, Академия МВД Республики Узбекистан

Начальник кафедры узбекского языка и иностранных языков МВД Республики Узбекистан

0
Цитаты
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В статье рассмотрены вопросы, касающиеся системы военной терминологии, а также синхронии и диахронии военной терминологии, отражающей политическую ситуацию в мире и процесс развития науки. Излагаются вопросы терминологизации и детерминологизации как результат взаимовлияния общеупотребительной лексики и военных терминов, а также роли метафоры в функционировании и изменении военной терминологии.


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

75

ҲАРБИЙ ТЕРМИНЛАРНИНГ ИШЛАТИЛИШИ ВА УЛАРДАГИ

ЎЗГАРИШЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ




Анвар Мухторович КУРГАНОВ

Тилларни ўрганиш

Кафедраси бошлиғининг ўринбосари

Ўзбекистон Республикаси ИИВ

Академияси

Тошкент, Ўзбекистон

Аннотация

Мақолада ҳарбий терминлар тизими, шунингдек, дунёда кечаётган сиёсий вазият ва

фаннинг ривожланиш жараёнини ўзида акс эттирувчи ҳарбий терминларнинг синхрония ва
диахронияси билан боғлиқ масалалар ўрганилган. Умумистеъмолдаги сўзлар ва ҳарбий
терминларнинг ўзаро бир-бирига таъсири натижасида терминлашиш ва терминлик
хусусиятини йўқотиш каби масалалар ҳамда ҳарбий терминларнинг қўлланилиши ва улардаги
ўзгаришларда метафоранинг роли кўриб чиқилган.

Калит сўзлар: ҳарбий терминология; тизими; сиёсий вазият; синхрония; диахрония; сўз

ясалиши; конверсия.

СВОЕОБРАЗИЕ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ВОЕННЫХ ТЕРМИНОВ

И ИХ ИЗМЕНЕНИЯ

Анвар

Мухторович

КУРГАНОВ

Заместитель начальника кафедры

изучения языков

Академия Министерства внутренних дел

Республики Узбекистан

Ташкент, Узбекистан

Аннотация

В статье рассмотрены вопросы, касающиеся cистемы военной терминологии, а также

синхронии и диахронии военной терминологии, отражающей политическую ситуацию в мире
и процесс развития науки. Излагаются вопросы терминологизации и детерминологизации как
результат взаимовлияния общеупотребительной лексики и военных терминов, а также роли
метафоры в функционировании и изменении военной терминологии.

Ключевые слова: военная терминология; система; политическая ситуация; синхрония;

диахрония; словообразование; конверсия.

PECULIARITIES OF FUNCTIONING MILITARY TERMS AND THEIR

VARIATION

Anvar Mukhtorovich KURGANOV

Deputy Head

Department Learning Languages


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

76

Academy of the Ministry of Internal Affairs of Uzbekistan

Tashkent, Uzbekistan

Abstract

The article deals with the questions connected with the systems of military terminology and

synchrony and diachrony in military terminology reflecting science development process and political
situation in the world. Questions of terminology and determinology as a result of interaction of
military terms and in general use vocabulary as well as role of metaphor in functioning and changing
military terminology is stated.

Keywords: military terminology; system; political situation; synchrony; diachrony word-

formation; conversion.

Терминлар семантикасини тадқиқ қилишдаги терминологик тизимларнинг

ўзига хос хусусиятларини инобатга олиш зарурати ҳар қандай терминнинг
маъноси унинг семантик муҳитига боғлиқлиги – унинг терминологик тизими
доирасида ҳамда унинг ташқарисидаги ўзаро боғлиқлик, ушбу алоқаларнинг
характери ҳамда шу терминлар ўртасида тушунча майдонининг бўлиниши билан
боғлиқдир.

Терминга таъриф беришда унинг тегишли терминологик тизимдаги ўрни

кўрсатилади, яъни аниқланаётган тушунча ҳолатнинг қайси тоифасига
мансублиги ва айнан шу тоифадаги бошқа тушунчалардан нимаси билан
ажралиб туриши ҳақида маълумот келтирилади.

Мисол тариқасида ҳарбий терминлар луғатида “an armoured personnel

carrier, fitted with a gun or cannon, which is designed to transport a section of infantry
around the battlefield and provide them with fire support once they are fighting on
foot”
тарзида шакллантирилган“infantry fighting vehicle” тушунчани келтириш
мумкин.

Ушбу тушунчани икки қисмга бўлиш мумкин: биринчи қисм – “an armoured

personnel carrier” (an armoured military vehicle used to transport troops) (қўшинни
ташишга мўлжалланган зирҳли ҳарбий техника) – ушбу тушунча тааллуқли
бўлган ҳолат тури, тоифасини белгилайди, иккинчи қисми эса – “fitted with a gun
or cannon, which is designed to transport a section of infantry around the battlefield
and provide them with fire support once they are fighting on foot”
– унинг айнан шу
тоифадаги бошқа тушунчалардан нимаси билан фарқ қилишини кўрсатади.

Шундай қилиб, терминологик тизимнинг асосий характеристикалари

қуйидагилардир: турларга асосланган иерархиядаги унинг иерархик тузилмаси
(структураси); таркибий қисмларининг ягона маънога эгалиги ва ноёблиги;
муайян структуравий моделларнинг устунлиги.

В. Н. Шевчук ҳарбий терминологияни ҳарбий билимнинг, кенгроқ маънода

эса ҳарбий ишнинг тушунча аппаратини акс эттирувчи “тилдаги ҳарбий


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

77

терминларнинг тартибга келтирилган жамланмаси” ва қуролли кучлардан
стратегик мақсадларда фойдаланиш, шунингдек ҳарбий бўлимлар, қисмлар ва
бўлинмалар, уларни ташкил қилиш, қуроллантириш ва техника билан
таъминлаш, оператив-тактик жиҳатдан фойдаланиш, улар билан боғлиқ бўлган
жангни олиб бориш шакллари ва усуллари сифатида белгилаб беради. Ҳарбий
термин унинг мазмуни билан тартибга келтириш маъносидаги муайян ҳарбий
касб соҳасининг тушунчавий-функционал тизимидаги муайян тушунча билан
мустаҳкамланган синтетик ёки аналитик турғун бирлик каби берилади (1, 97).

Ҳарбий терминология фақат айрим терминларнинг катта қисми ва улар

орасидаги муносабатлар жамланмаси эканлигини асослаш учун эмас, балки
ҳарбий терминологиянинг айнан тизимда қандай шакллантирилганлигини
аниқлашга ҳаракат қиламиз.

Ҳарбий терминларнинг нутқ бўлаклари бўйича таснифи: инглиз тилидаги

ҳарбий терминология нутқнинг тўрт бўлагида берилади: от, сифат, феъл ва
равиш. Сон жиҳатидан улар тизимда бир хил тарзда тақсимланмаган, ҳарбий
терминология асосан субстантив характерга эга. Иккита ҳарбий терминология
луғати таҳлили – Campaign Dictionary of Military Terms Dictionary. Macmillan,
2004 ва T. N. Dupuy, C. Johnson, G. P. Hayes, муаллифлигидаги Dictionary of
Military Terms. 2nd edition. US. Washington, 2003 луғати – шуни кўрсатадики,
отларнинг бошқа нутқ бўлакларига нисбатан улуши 80 фоиздан ортиқдир,
бундан келиб чиқадики, фиксация соҳасида ҳам, функционал соҳада ҳам ҳарбий
терминларни ифодалашнинг асосий шакли от ҳисобланади.

Инглиз тилидаги ҳарбий технологиянинг структуравий – сўз ясаш

классификацияси ҳақида сўз юритар эканмиз, шуни таъкидлаш лозимки, унга
замонавий инглиз тили учун хос бўлган сўз ясаш усуллари мосдир, айнан:
морфологик сўз ясаш, лексик-семантик сўз ясаш ҳамда бошқа тиллардаги
сўзлардан фойдаланиш.

Терминларда морфологик сўз ясаш усули қуйидаги усулларни қамраб

олади: аффиксация, қўшма сўзлар, конверсия ва қисқартмалар.

Инглиз тилидаги ҳарбий терминологияда сўз ясаш инструментариясининг

турли-туманлигида асосий эътибор, ўзига хослиги ва кўп тарқалмаганлигини
инобатга оладиган бўлсак, қўшма бирикмаларда сифатларнинг постпозицияда
қўлланилишига қаратилади, масалан battlewise, infantry-heavy, seaworthy, trigger-
happy,
шунингдек префиксли феъллар em-, масалан, феълларда embus, emplane.

Конверсия – инглиз тили ҳарбий терминологиясидаги сўз ясашнинг энг кенг

тарқалган туридир, бунда муайян нутқ бўлагига тегишли бўлган сўз, ўзининг илк
шаклини ўзгартирмаган ҳолда, янги парадигмага қўшилиб, бошқа нутқ бўлаги


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

78

маъносини олади. Конверсия – феълларни ясашнинг асосий усулларидан
ҳисобланади (аксарият ҳолларда отлардан). Масалан, mortar (миномёт) – to
mortar
(миномётдан ўққа тутиш); shell (снаряд) – to shell (артилерия
қуролларидан ўққа тутиш); rocket (ракета) – to rocket (ракета учирмоқ); burst
(портлаш) – to burst (портламоқ); bypass (айланма йўл) – to bypass (айланиб
ўтиш); billet (ҳарбийлар вақтинча турадиган хонадон) – to billet (хонадонларга
жойлашиш); bridge (кўприк) – to bridge (кўприк қуриш); bluff (ёлғон) – to bluff
(ёлғон гапирмоқ); base (база) – to base (қўшинни жойлаштириш); blockade (қамал,
қуршов) – to blockade (қуршаб олмоқ). Конверсия ёрдамида ҳосил бўлган феъл
барча ҳолатларда сўзнинг илк ҳолатидаги маъноси билан боғлиқ бўлган иш-
ҳаракатни билдиради. Бу каби янги ҳосил қилинган сўзларни таржима
қилишдаги қийинчилик шундан иборатки, ўзбек тилида аналогик ўзаклардан
ҳосил бўлган феъллар бўлмаслиги мумкин.

Сўз ясаш усуллари ҳақида гапирар эканмиз, лексик-семантик усул ҳақида

айтиб ўтишимиз лозим, хусусан, маънони кўчириш, масалан Kalashnikov
конструктор фамилияси ва жаҳонга машҳур автомат қуроли, Diesel – ихтирочи
фамилияси ва двигатель тури номи, Pentagon – АҚШ Мудофаа вазирлиги биноси
ва ҳарбий муассаса номи, Америка ҳарбийлари. Ихтирочи номи ёки фирма номи
предметнинг ўзига кўчирилади. Масалан, Вrеn – қўл пулемёти; Sten – автомат.

Ҳарбий-терминологик сўз бирикмалари асосан муайян тил қардош

терминлари ва терминологик сўз бирикмалари асосида уларнинг маъноларини
конкретлаштирадиган

ва

аниқлик

киритадиган

керакли

сўз

ва

сўз

бирикмаларини бириктириш орқали ҳосил қилинади.

Таъкидлаш лозимки, ҳарбий терминологиянинг яна ўзига хос бир хусусияти

унинг ҳажмидир. Л. Ф. Парпаров қуйидаги маълумотларни келтиради:
замонавий қуролли кучлардаги таъминот предметларининг сони тахминан уч
миллион турли номга эга, замонавий танк 60 минг турли деталлардан ташкил
топган, ҳарбий техника ва қуролларнинг бошқа мураккаб намуналарида эса
уларнинг сони бунданда кўп – 70 мингдан ортиқ (2).

Инглиз тилидаги ҳарбий терминологияда бошқа тиллардан олинган сўзлар

сони муайян даражада чекланган, бунга сабаб инглиз тили технология ва халқаро
муносабатлар соҳасида устун туради. Аммо, сўз ясашнинг ўзи, номинация,
нафақат техника ривожига, балки тилнинг ички қоидаларига ҳамда янги
терминни киритаётган шахсларнинг ижодий потенциалига ҳам бо-лиқ.

Ҳарбий терминологияда бошқа тиллардан олинган сўзлар нисбатан кам

учрайди. Термин тизимидаги сўзлар сонининг ортиши тилнинг ички ресурслари


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

79

ҳисобидан юзага келади (сўз ясаш, қисқартириш, сўз ясовчи аффикслардан кенг
фойдаланиш).

Инглиз тилидаги ҳарбий терминлар тизимининг асосини, асосан, аниқловчи

вазифасини бажарувчи субстантив бирликлардан иборат бир бўлакли ва кўп
компонентли номинатив бирликлар ташкил этади. Масалан, battle – battle field,
battlefield interdiction, battlefield interdiction line, battlefield air interdiction.

Ҳарбий терминлар тизими учун, агар билмасангиз, тушуниш қийин бўлган

кўп сонли қисқартмалар хосдир. “Ҳарбий ва илмий техник соҳадаги
қисқартмалар муайян тиллардаги қисқартмалар тизимининг асосий қисмини
ташкил қилади” (3). Бўғинли аббревиация: comsat – communication satellite,
stanag – standardisation agreement;
Инициал аббревиация: NATO North Atlantic
Treaty Organization, EAGLE Elevation Angle Guidance Landing Equipment
;
Қоришиқ усул: Univac – universal automatic computer.

Ҳарбий терминологиянинг тилда қўлланилиши ҳақида гапирар эканмиз,

шуни таъкидлаш керакки, ҳар бир навбатдаги ҳарбий тўқнашув (конфликт) янги
сўзларнинг пайдо бўлишига сабаб бўлади. “It seems like wars produce a lot of new
words”
(“Шундай таассурот пайдо бўляптики, урушлар сабабли кўплаб янги
сўзлар пайдо бўлади”). “American Heritage Dictionary” луғати масъул
муҳаррирининг ушбу сўзлари бу тенденцияни янада яхшироқ очиб беради.
Масалан, Ироқ ёки Суриядаги ҳарбий ҳаракатлар embeds каби сўзларнинг пайдо
бўлишига олиб келди – муайян ҳарбий бўлинмада аккредитация қилинган
журналистларни шундай аташади (embed феъли бошида “бириктирилмоқ,
қўймоқ, киритмоқ, татбиқ қилиш” маъноларида ишлатилган); ёки “I began to have
real doubts about going through with my mission to “embed” as a journalist with the
United States Marines” (4). Shoe-bomb (оёқ кийимида яширилган портловчи
модда); аввалдан мавжуд бўлган decapitation (бошидан жудо қилиш) сўзи 2003–
2006 йиллари Ироқдаги вазиятга нисбатан ишлатилган бўлиб, бир овоздан
“Ҳусайн ва унинг режимини қулатиш” маъносида тушунилган.

Лексик бирликларни терминлаштириш турли белгилари бўйича амалга

оширилиши мумкин. Шаклдаги ўхшашлик бўйича: dragon’s teeth – танкка
қарши тўсиқлар, dish-type radar – параболик антеннали радиолокация
станцияси, bipod – икки оёқли тиргак;
ўхшаш функциялар бўйича: choke-point
(душман ҳужум қилиши эҳтимоли юқори бўлган тор ўтиш жойи), armor-piercing
(ўқ ўтмас), back-up system (захира тизими);
шакли ва функциясидаги
ўхшашлик бўйича: carpet bombing (ёппасига бомбардимон қилиш), belt-fed
(лента орқали етказиш), path-control (траекторияни бошқариш);
структураси,
тузилиши бўйича ўхшаш: hog’s back (қия тоғ тизмаси), chamber (патрон


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

80

жойлайдиган қурилма), foxhole (бир кишилик хандак); ассоциатив кўчириш
асосида: friendly fire (ўз қўшинлари томонидан ўққа тутилиши), dive-bombing
(тик бориб бомба ташлаш), dogfight (ҳаво жанги), burst (портламоқ),
flamethrower vehicle (олов пуркайдиган транспорт воситаси).

Акс жараёндан қутулиш ҳам қийин бўлади, яъни бир қанча терминлардан

фойдаланилмай қўйилади ва фақат муайян давр терминология луғатларида
қолиб кетади. Айрим ҳолатларда терминлар нутқда сақланиб қолади, лекин
уларнинг маъноси вақт ўтиши билан ўзгаради. Мисол сифатида blockbuster
сўзини келтириш мумкин, иккинчи жаҳон уруши даврида луғатларда бу сўзнинг
қуйидаги талқини берилган: “a large bomb used to demolish extensive areas (as a
city block)”
(катта ҳудудларни (масалан, шаҳардаги мавзени) йўқ қилиш учун
ишлатиладиган кучли портловчи қурилма), замонавий луғатда унинг қуйидаги
маъноси мавжуд “a book or film that is very good or successful” (катта
муваффақиятга эришган китоб ёки фильм). Аввалдан маълум бўлган терминлар
янги маъноларини пайдо бўлиши асосан дунёдаги сиёсий вазиятнинг ўзгариши,
шунингдек фан ва техниканинг ривожланишига боғлиқдир.

Шубҳасиз, янги терминлар сонининг тез ўсиши ва мавжудларининг

ўзгариши жамият ҳаётининг фаоллашуви вақтида, хусусан уруш, революция,
этник ва диний тўқнашувлар (конфликтлар) вақтида сезилади. Ҳарбий
терминология тизимининг шаклланиши ва ривожланишига нафақат илмий-
техник тараққиёт омили, балки ҳарбий терминларнинг махсус контекстдан
ташқарида – сиёсий арбобларнинг нутқ ва чиқишларида, журналистларнинг
оммавий ахборот воситаларида ва номутахассисларнинг хусусий мулоқотларида
қўлланилиши муайян таъсир кўрсатади.

Ҳарбий терминологияда умумбадиий тилда у ёки бу иборанинг қай даражада

аниқ ва керакли даражада қўлланилишига қараб у терминлаштирилиши ёки
маъноси ўзгариши ва аниқ терминологик маъно касб этиши мумкин.

Г. А. Судзиловскийнинг инглизча-русча ҳарбий луғатидаги (1973) chaff –

дипольные отражатели, drone –“беспилотный самолёт для наблюдения за
полем боя”; dogfight “воздушный бой”; pillbox «закрытое огневое сооружение»;
silo «стартовая шахта»
каби атамалар “ҳарбий сленг” белгиси билан берилган,
лекин В. Н. Шевчукнинг (1987) луғатида улар ҳарбий терминлар таркибига
киритилган. Айнан шу сўзларнинг маъноси Macmillan нашриётининг Dictionary
of Military Terms (2004) ва Longman Dictionary of Contemporary English (2003)
умумий луғатида кўриб чиқилган бўлиб, ушбу терминларнинг маъноси умумий
лексика луғати ва ҳарбий терминларнинг махсус луғатида бир хилдир, бу мазкур
терминларнинг детерминологизация қилинганлигини англатади.


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

81

Детерминологизация жараёни маънонинг метафорлашуви билан юзага

келиши мумкин: бунда профессионал бирлик ассоциатив ҳаётий алоқалар
сабабли юзага келган лексик маънога эга бўлади. Мисол тариқасида heart attack,
Easter parade, economic blockade каби тушунчаларни келтириш мумкин.

Терминнинг умумфойдаланиладиган лексикага ўтиш жараёнини таҳлил

қилиб таъкидлаш мумкинки, бунда тушунчанинг термин деб номланадиган
соддалашув жараёни содир бўлади, у умумфойдаланиладиган тилда тушуниш
имкониятларига мослаштирилади. Масалан, battery сўзи: “Longman Dictionary of
Contemporary English” луғатида қуйидагича берилади battery (дивизион,
батарея): several large guns used together (ягона комплекс сифатида
ишлатиладиган бир нечта оғир қуроллар). Ҳарбий терминлар луғатида шундай
тушунча бор: a company-sized artillery grouping with six or more guns (олти ёки
ундан кўп қурол-аслаҳага эга ротагача бўлган артиллерия гуруҳи). Терминни яна
қайта ишлаш Battery сўзининг янги маъносини беради - any large group of
related things: “A battery of questions”, (Саволлар тўплами)“A battery of
achievement tests
(Тестлар тўплами).

Терминларнинг бир термин тизимидан бошқасига “миграцияси”нинг ўзга

хос ҳолатини алоҳида эътироф этиш лозим. Масалан, исталган бизнес-лексика
луғатида қуйидаги терминлар мавжуд: strategy, action, operations, campaign, force
(sales force, task force), division, Chief, Officer, target, conflict, defeat, capture,
strengths, threats, resources
ва бошқалар. Ушбу терминларнинг “ҳарбий” келиб
чиқишига шубҳа бўлиши мумкин эмас.

Инглиз тилидаги ҳарбий терминологияга метафоралик хусусияти ҳам

хосдир. Буни шу билан тушунтириш мумкинки, ҳарбий лексика умуман олганда
кўп жиҳатдан (чекланган қўлланиш доирасига эга бошқа лексик гуруҳларга
нисбатан)

метафора

номланишнинг

асосий

усулларидан

бўлган

умумқўлланиладиган лексикага асосланган.

Когнитив лингвистика, психолингвистика, мамлакатшунослик доирасида

метафорани ўрганиш шуни кўрсатдики, инсон метафорасиз гапира олмайди. У
“нафақат тил элементи, балки у универсал ўрганиш механизми, дунёнинг англаш
усули, чунки метафора фақат дунёнинг тил картинаси фрагментини яратмайди,
балки унинг бутун бўшлиғини тўлдиради, борлиқнинг барча объектларини
қамраб олади”. Терминология соҳасида метофоранинг ишлаши – агар исталган
термин қиёслаш ва қайта англашнинг натижаси деб ҳисобласак, мантиқий
ҳолатдир. Метафоранинг пайдо бўлиши “тил соҳибларининг концептуал тизими,
уларнинг стандарт тасаввурлари, тилдан ташқарида мавжуд бўлган ва фақат унда
вербаллашадиган баҳолаш тизими билан боғлиқдир” (5, 34).


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

82

О. С. Ахманованинг лингвистик терминлар луғатида метафоранинг

қуйидаги таърифи берилган: ўхшашлик, аналогия ва бошқалар асосидаги кўчма
маъноли сўзлар ва иборалардан фойдаланиладиган троп.

Ҳарбий соҳада метафора бажарадиган асосий функциялар – номинация,

характерлаш ва эмоционал-экспрессив баҳо (6, 186). Шу билан бирга таъкидлаш
керакки, терминология соҳасида энг кўп ифодалилик, албатта, метафоранинг
биринчи функциясига тегишли.

6000дан ортиқ луғавий мақолаларга эга ва британия, америка ва халқаро

ҳарбий терминларни ўз ичига олган Macmillan нашриёти Dictionary of military
terms луғати таҳлил қилинганда, унда метафорали терминлар миқдори тахминан
315 луғавий мақолалардан иборатлиги аниқланди. Ушбу мақолалардаги аксарият
терминлар қурол-аслаҳа ва техникага, шунингдек, жанг олиб бориш усуллари ва
турли вазиятларда ҳарбий хизматчиларнинг ўзини тутишларига тегишлидир.

ОАВларида қўлланиладиган ҳарбий терминологиянинг муҳим жиҳати

юқори даражадаги метафорликдир. Ҳарбий терминларни тизимлаштириш ва
уларни ишлатишда метафоранинг сезиларли роли омилларнинг бутун
комплексига боғлиқ, улар орасида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин:
ОАВларинниг ҳарбий тўқнашувлар ва ҳарбий ҳаракатлар тўғрисидаги матнлари,
одатда, таъмир кўрсатиш функциясини бажаради, яъни эмфатик функция, унга
кўра муайян терминлар танлаб олинади.

Инглиз ҳарбий терминологиясида метафораларнинг мавжудлигига мисол

тариқасида Macmillan нашриётининг ҳарбий терминлар луғатидан бир қатор
терминларни келтириш мумкин:

bloodbath (a massacre, the killing of large numbers of people) – оммавий

қотиллик. Сўзма-сўз: “қонли уруш”;

buddy-buddy system (a philosophy where comrades look after each other's

welfare and protect each other in battle) – бир-бирига ёрдам бериш ва қўллаб-
қувватлашни кўзда тутувчи жанг майдонидаги ҳарбий хизматчиларнинг ўзаро
алоқалари тизими.
Сўзма-сўз: “дўст-дўст тизими”;

chopper (a helicopter) – вертолёт. Сўзма-сўз: “чопиш, кесиш учун

ускуна”;

dogfight (a battle between aircraft) – ҳаво жанги – сўзма-сўз: “итлар

жанги”;

dragon's teeth (concrete pillars used as an obstacle for tanks) – танкка қарши

тўсиқлар. Сўзма-сўз: “аждаҳо тишлари”.

Инглиз ҳарбий терминологиясида маънонинг метафорали кўчиши кўп

ҳолларда инсоннинг сенсомтор тажрибаси ва қиёслаш объектлари ўртасидаги


background image




“Ўзбекистонда хорижий тиллар” илмий-методик электрон журнал № 4 (23)/ 2018

83

ассоциатив алоқаларига асосланган. Терминлаштириладиган тушунчани
ифодалаш учун умумий тушунчани ифодаловчи сўзларни жалб қилиш мумкин,
бу термин аналог бўйича термин билан боғлиқ бўлиши мумкин, масалан parent
division (маълум бўлинма таркибига кирадиган дивизия, “ўз” дивизиямиз);
accurate fire (мўлжалга олувчи олов); caterpillar steel track (занжирли пўлат
лента); booby-trap (мина-қопқон); drop zone (парашютли десантни тушириш
зонаси); dummy position (алдамчи позиция); flag officer (юқори даражали зобит,
адмирал); free rocket (бошқарилмайдиган ракета); hand guard (стволли устки
қоплама); handgun (шахсий ўқотар қурол); nozzle (қопқоқ, форсунка); gooseberry
(кўчма симли тўсиқ); jamming signal (радиоэлектрон тарзда бостириш,
шовқин).

Юқорида билдирилган фикрлардан хулоса қилиш мумкинки, инглиз

тилининг ҳарбий терминологияси тизим сифатида қўлланади ва у
субстантивлик, турлича сўз ясалиши ва лексик бирликларнинг термин ҳолатига
келишининг турлича кечиши билан тавсифланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1.

Шевчук В.Н. Военно-терминологическая система в статике и динамике: Дис. . д-ра филол.

наук. –М., 1985. – 488 с.

2.

Парпаров Л.Ф. Немецкая военная лексика и вопросы перевода ее на русский язык //

Немецко-русский военный словарь / Под ред. Л.Ф.Парпарова. –М.: Воениздат, 1978.– С. 180.

3.

Женевский центр по демократическому контролю над вооруженными силами (ДКВС).

Русско-английский военно-политический словарь. –Женева, мaрт 2002 г.

4.

ABBYY Lingvo x6 Professional edition. ABBYY Web site

www.abbyy.com

.

5.

Телия В.Н. Метафора в языке и тексте. – М., 1988. – 176 с.

6.

Бучина Г.А. Роль метафоры в структурировании и функционировании лексики

ограниченного употребления. Дис. канд. филол. наук. – Саратов, 2003. – 281 с.













Библиографические ссылки

Шевчук В.Н. Военно-терминологическая система в статике и динамике: Дис. . д-ра филол. наук.-М., 1985.-488 с.

Парпаров Л.Ф. Немецкая военная лексика и вопросы перевода се на русский язык // Немецко-русский военный словарь / Под ред. Л.Ф.Парпарова. -М.: Воениздат, 1978.- С. 180.

Женевский центр по демократическому контролю над вооруженными силами (ДКВС). Русско-английский военно-политический словарь. -Женева, март 2002 г.

ABBYY Lingvo хб Professional edition. ABBYY Web site www.abbyy.com.

Телия В.Н. Метафора в языке и тексте. - М., 1988. - 176 с.

Бунина Г.А. Роль метафоры в структурировании и функционировании лексики ограниченного употребления. Дис. канд. филол. наук. - Саратов, 2003. - 281 с.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов