ФАНЛАРАРО ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ
2010-М.Ч (73)
усулларини намойиш этиш.
Педагогии ўйинли машғулотлар ҳозирги кундаги
ўқув- тарбиявий жараёнга қуйидаги янги сифатларни
олиб киради:
-
ўқув жараёнини намоён этувчи тақлидли
моделнинг, яъни ўқув материалининг мазмунини.
ўргатувчи ўйинли моделда бўлғуси касбий
фаолият шакли ва вазифалари бўлимларини;
-
талабаларнинг ўқув фаолиятини ҳақиқий ўқув
жараёнига яқинлаштиришни.
-
таълим ва тарбия бериш жараёнининг бирлигини.
-
фаолиятни ўқитувчи томонидан ташкил этилиши
ва бошқарилиши ҳамдаталабалар томонидан амалга
оширилиши;
-
машғулотлардан кенг миқёсда фойдаланишни.
Педагогии
ўйинли
машғулотларда
қуйидаги
педагогии вазифалар амалга оширилиши керак:
-
бўлажак мутахассисларга касбий фаолият
тўғрисида бир бутун тушунча бериш;
-
касбий предмет ҳамда ижтимоий тажриба ҳақида
якка тартибда бирлашиб қарор қабул қилишни
. ўзлаштириш;
-
касб бўйича назарий ва амалий фикрлашни
ривожпантириш;
-
касбий мойилликни шакллантириш эа унинг
ҳрсил бўлишига шароит яратиш ва б.
t
Педагогии ўйинли машғулотларнинг анъанавий
усуллардан сифат жиҳатидан фарқи шундаки, бунда ўқув
жараёни қатнашчиларининг биргаликда бор муаммони
ечишга келиши натижасида касбий фаолият қонунияти
ҳосил бўлади, лекин бу касбий - фаолият ва касбий
тафаккур ҳаракатлари дидактик асосланган, услубий
томондан
таъминланган
ва
ҳужжатлар
билан
исботланган бўлиши керак. Буни шундай амалга ошириш
керакки,
педагогии
ўйинли
машғулотларда
катнашувчилар
шу
давргача
эгаллаган
жами
билимларини намоён эта билсин. Булар қуйвдагилардан
иборат:
-
касбий фаолиятни бир бутун ҳолда кўра билиш,
унинг объектини ташкил этувчи қисмларини ажрата
олиш;
-
педагогика фанининг ривожланиши, мақсади ва
ҳолатларининг қайта ташкил бўлишида кўриладиган
натижаларни ажрата олишни билиш;
-
вазифани бажариш, изоҳлаш ва аниқ шароитда
мақсадга эришишни таъминловчи ҳаракаттаълимини
ажрата билиш;
-
масапаларни ечишдаги ҳаракатларни амалга
ошириш;
-
олган натижаларни умумлаштириш ва баҳолаш.
Шундай қилиб, педагогик ўйинли машғулотлар
модели талабаларнинг ўқув жараёнида фаолиятни
эгаллашга қаратилиши керак. Ўйинларни ўтказишда
педагогик вазиятлар тўлиқ та\лил этилиб, уларни
бажариш усуллари тўлиқ муҳокама қилинади. Таълим
олувчилар олдига аниқ ўйиннинг мақсади қўйилади.
Баҳолаш учун экспертлар қўйилади. Ўйинлар гуруҳ ёки
жамоа асосида амалга оширилади.
Фан ўқитувчиси ўйин танлашда дарсга ажратилган
вақт,
ўқувчиларнинг
тайёргарлиги,
ўқув
материалларининг
мазмунига
алоҳида
эътибор
қаратиши лозим. Даре жараёнида ўйинларни амалиётга
татбиқ этишда суҳбат, кургазмали, амалий усуллардан
фойдаланиш
мумкин.
Машғулот
якунида
ўйин
натижалари таҳлил қилинади. Ўқувчиларга керакли
тавсиялар берилади. Демак таълим жараёнида
педагогик
ўйинлардан
фойдаланиш
ўқитувчидан
ижодкорлик, ташаббус ва касбий маҳоратни талаб
қилади. Бу эса дарс самарадорлигини оширишда асосий
омил ҳисобланади.
ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ БЕРИШ ЮЗАСИДАН 5-СИНФ УЧУН
ФАНЛАРАРО ДАРС ИШЛАНМАСИ
Н.ИСАҚУЛОВА - ЎМКҲТТКМО ва УҚТИ докторанти
адрлар
тайёрлаш
миплий
дастурида
узлуксиз
таълимни
ислоҳ
қилиш
йўналишларида ҳам «таълимнинг барча
даражаларида
таълим
олувчиларнинг
ҳуқуқий, иқтисодий, экологик ва санитария-
гигиена таълими ҳамда тарбиясини такомиллаштириш»
деб белгилаб берилгани бошланғич таълим. умумий
ўрта таълим ҳамда касб- ҳунар таълйми ўқувчиларига
фанлараро экологик тарбия беришга имкон беради.
Экологик тарбия бугунги замен талаблари эътиборида,
экологик
муаммоларнинг
олдини
олиш
каби
масалапарни ҳал этишда табиат ва жамият тараққиёти
қонуниятлари тўғрисидаги экологияга оид билимларни
ўзлаштиришда фанлараро экологик тарбия беришни
узлуксиз таълим жараёнида олиб бориш мақсадга
мувофиқ
бўлади.
Узлуксиз
таълим
жараёнида
ўқувчиларга фанлараро экологик тарбия бериш мазмуни
ўқувчиларни экологик таълим бериш ва тарбиялашда
табиат олдидаги онгли муносабатга таянилади.
Давлатимиз
келажаги
ўқувчи-ёшларни
экологик
тарбиялаш бугунги кун талаби эканлиги, ўқувчиларга
фанлараро экологик тарбия бериш масалалари билан
боғлиқ мақола мавзусини танлашимизга асос бўлди.
Танлаган
мақола
мавзусининг
долзарблиги
қуйидагиларда ўз ифодасинитопди:
Биринчидан,
ўқувчиларга фанлараро экологик
тарбия бериш эҳтиёжининг узлуксиз таълим билан узвий
боғлаган ҳолда умумий ўрта таълим ўқувчиларини
фанлараро экологик тарбиялаш.
Иккинчидан,
узлуксиз
таълим тизимида умумий ўрта таълими ўқувчиларига
фанлараро экологик тарбия беришга оид муаммонинг
тадқиқ
зтилмаганлиги.
Учинчидан,
ўқувчиларга
гуманитар фанлараро экологик тарбия бериш ўқувчи
хулқ-
атаори,
фикрлари
ҳамда
муносабатлари
кўрсаткичлари
ёрдамида
эмпирик
даражада
ўрганишнинг етарли ҳолатда эмаслиги.
Тўртинчидан,
узвийлигини
таъминлаган
ҳолда
умумтаълим
ўқувчиларига фанлараро экологик тарбия беришнинг
Maklub л
va hityot
ФАНЛАРАРО ЭКОЛОГИИ ТАРБИЯ
2010-№5 (73)
илмий-услубий
асосланмаганпиги
Бешинчидан,
умумтаълим мактаб ўкувчиларига фанлараро экологик
тарбия бериш юзасидан амалий- услубий тавсия ва
педагогии хулосаларнинг ишлаб чиқилмаганлиги.
Умумийўрта таълимда
экологияни фақатгина
фанларнинг
таркибида
эмас,
балки
дифференциялашган
ҳолда
фанлараро
экологик
тарбияни шакллантириш лозим. Қуйида биз фанлараро
экологии мазмундаги даре ишланмасини тавсия этамиз.
Мазкур даре жараенида экологик тарбияни «Ботаника»,
«География», «Тарих», «Ватан туйғуси». «Адабиёт»,
«Она тили» ва «Математика» фанлари алоқадорлигида
фан мавзулари таҳлилида ўзлаштирипади.
Мавзу: Экологик тарбия бериш юзасидан фанлараро
даре ишланмаси.
Мақсад:
а)
Таълимий мақсад:
фанлараро экологик били
мларни шакллантириш.
б) Тарбиявий мақсад:
фанлараро экологик тарбия
бериш
в)
Ривожлантирувчи
мақсад:
фанлараро
мантиқий тафаккурни ўстириш.
а) Мотиваций» мақсад:
фанлараро мустақил
хупосага келиш
Жиҳоз:
дарсликлар, қоғоз. фламастер.
Услуб:
«Пинборд»
Дзрснингбориши:
.
I.
Ташкилий
қисм:
Саломлашиш,
навбатчи
ахбороти, ўқувчиларни дарсгатайёрлаш,
II.
Уй вазифасини сўраш ва
баҳолаш:такрорлаш
III.
Янги мавзу:
Экологиктарбия беришюзасидан
фанлараро даре мавзуси.
Азизукувчилар. бугунги дарсимизни фанлараро
алоқадорликда олиб борамиз. Мазкур вазифани ишлаб
чиқишда табиий, ижтимоий, гуманитар ҳамда аниқ
фанлар
алоқадорлигида
экология
ҳақидаги
билимларимизни умумлаштирамиз. Ҳар бир фан турку
мидаги
ўқув
фанларидаги
аниқланган
экологик
мазмундаги мавзуларни «Пинборд» усулида ўрганамиз.
«Ботаника» фанида «12§. Илдизнинг тупроқдан сув ва
минерал моддаларни шимиши» мавзуси. «География»
фанининг «29§. Организмларнинг ер қобиғига таъсири»
мавзуси, «Тарих» фанининг «6§. Инсоният ҳаётидаги
ўзгаришлар»мавзуси, Ватан туйгуси фанининг «Она
юрт» шеъри, «Адабиёт» фанининг экологик мазмундаги
мақол ва топишмоқпардан намуналар, «Она тили»
фанидан
экологик
мазмундаги
машқ
ҳамда
«Математика»
фанидан
экологик
мазмундаги
масалаларни ечиш орқали бугунги муаммони ўрганиб
чиқэмиз. Мунозарани бошлаш учун қуйидаги савоп
ватопширикларни бажаринглар:
1.
Ўсимлик илдизининг энг муҳим эазифаси нимадан
иборат?
2.
Организмлар ер қобиғига қандай таъсир
кўрсатади?
3.
Инсониятҳаётида қандайўзгаришлар бўлган?
4.
«Она юрт» шеъринингтаҳлили.
5.
Инсоннингэкологиктарбиясига хизмат қилувчи
мақол ва толишмоқларни топиш ва таҳлил килиш.
6.
Экологик мазмундаги машқ ва масалаларни
ечиш.
Мунозара вақтида ўқувчилар юқорида қайд этилган
мавзулар асосида савол ва топшириқларни ' ишлаб
чиқадилар. Ўқитувчи ўкувчиларнинг мунозара вақтида
шаклланган хулосаларини асосий хулосалар *
кўринишида қоғоз варағига ёзишларини кузатади,
назорат қилади. Ўқувчиларнинг асосий хулосалари
қуйидагича:
-
Ўсимликлар илдизининг муҳим вазифаси
тупрокдан сув ва унда эриган озиқ моддаларни шимиб
олиб, ер усти қисмига узатишдан иборат.
-
Ўсимликлар ҳаводаги ҳамма кислородни ҳосил
қилади. янгилаб туради. Ўлган ҳайвонларнинг
қолдиқлари сув тагига чўкиб зичлашиб. оқактош ва бўр
қатламларини ҳосил қилади. Тупроқдаги
микроорганизмлар тупроққа тушган органик қобиқларни
тезда чиритиб, гуусга аилантириб. тупроқни унумдор
қилади.
-
Тарих фанидан маълумки, қадимги одамлар
асосантериб-термачлаш, овчиликқилишбиланкун
кечирганлар. Т абиатнинг инсон устидан ҳукмронлиги
унинг ҳаётидаги ўзгаришларда намоён бўлади. ‘
-
Ватаннинг беқиёс бойликлари, [ўзаЛ табиати ва
кулай шарт-шароитлари учун севиш даркор. Шу* билан
бирга қадрдон макон ва қутлуғ маскан учун ҳам
ардоқламоқзарур.
Тупроғингзар,
Тошинггавҳар, деган ҳам бор. Ягонасан,
■
Жононасан, деган ҳам бор.
-
Ёмғир ёғиб турганда қарға қандай дарахтга
қўнади? (ҳўл дарахтга)
Қайси жойда дарёлар сувсиз.
Шаҳарлар уйсиз бўлади. (харитада)'
-
Ер тўйдирар, ўт куйдирар.
Эксанг, ўрасан.
Машқ. Ўқинг. Гап мазмунига кўра тиниш белгиларини
кўйинг.
Организмларнинг Ернинг сув қсбиғига таъсири'
борми? Ўсимликларни «кислород фабрикаси»
дейишади. Табиатни муҳофаза қилинг.
»
Масала. Агар тўғри тўртбурчак шаклидаги унумдор
ернинг бир томони 12 см бўлса, периметри эса 44 см
бўлса, унинг юзини топинг.
а - 12 см
-
В - ?
' Р-44СМ
• S- ?
' Ечиш: Р=(а+в) • 2
1) 44:2=22
2) 22-12=10
S =Э’В= 12-10=120 см
2
Жавоб: S =120 см
2
Ўқитувчи маслаҳат ва тавсиялар орқали доскада ■
илиб қуйилган қоғоз варағидаги ўқувчилар хулосаларини
умумлаштиришга кўмак беради. Мазмунига қараб
ўқувчилар
маълумотларни
’тартиблайдилар
ва
гуруҳларга бўладилар.
Йўналтирувчи чизиқ ва бошқа белгилар ёрдамида
уларнинг ўзаро мунссабатларини (бир бутун ёки қарама-
қарши нуқтаи назардан) белгилайдилар. Ўқувчилар
маълумотларни қуйидагича тартиблайдилар:
-
Орган измларнинг ер қобиғига таъсири
j
-
Ўсимликилдизинингэнгмуҳим вазифаси
МЕҲНАТ ТАЪЛИМИ
= 2010 №5 (73)
* -
Инсониятҳаётидагиўзгаришлар
-
Она - юрт
■ - Мақол ва топишмоқлар инсоннинг экологик
тарбиясига хизмат қилади.
-
Экологик мазмундаги машқ ва масалалар ечими
ўқувчинингэкологик тарбиясини оширади.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, ўқувчига
фанлараро-экологик тарбия бериш юқоридаги мавзулар
алоқасида амалга оширилади деб, ўкувчилар томонидан
амапга оширилган фаолиятга якун ясайди.таҳлил қилиб,
баҳолайди.
IV-
Ўтилган мавзуни мустаҳкамлаш:
Мавзуни
қуйидаги са воллар асосида м у стаҳкам ла ш:
1)
Тупроқдаги сув ва унда эриған моддалар
ўсимликка қандай қилиб ўтад.и?
2)
Илдиз босимининг роли нимадан иборат?
3)
Баҳорда кесилган дарахтлар танасидан нега
суюқлик (шира) оқади?
4)
Организмлар таъсирида ер пўстида қандай
ўзгаришлар содир бўлади?
5)
Тупроқнима?
■
6)
Тупроқни нималардан ҳимоя қилиш керак?
7)
Тупроқларни унумдор қилиш учун қандай
ишларни амалга ошириш керак?
8)
Бир тўда ғоз учиб борар экан. Бир ғоз келиб: «Эй
юз ғоз, саломат бормисиз?» дебди. Шунда уларданбири
айтибди: «Бизюз ғозэмасмиз, яна биз миқдори ғоз бўлса
ва янэ бизнинг ярмимиз миқдори ва ярмимизнинг ярми
бўлса, у ҳолда сен қўшилсанг юз ғоз бўламиз»дебди.
Осмондаги ғозлар қанча экан? (ЖавобиЗбта. Яъни
36+36+18+9+1=100)
9)
Дастлабки
одамзод
уюшмаларининг
ҳар
биридатабиатга бўлган муносабатларинианиқланг.
10)
Авлодларга мерос тупроқ.
Олтин бешик,
Шеър мисрасини таҳлил қилинг.
Уйга вазифа:
такрорлаш.
In this article presented materials pertinent to
importance of developing in young generation ecological
training and principals of interconnectivity ofecologicat
training problems.
БОЗОР МУНОСАБАТЛАРИ ШАРОИТИДА
ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ИШБИЛАРМОНЛИК BA
ТЕЖАМКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ
Ў.ТОҲИРОВ - Низомий номидаги ТДПУ аспиранти
нсоният тараққиётининг ҳозирги босқичи
барча соҳаларда замонавий технология-
лар
ривожи
билан
боғлиқ
экан,
ишбилармонлик
ва
тежамкорлик
йўлларини пухта ўзлаштирган баркамол
авлодни
тарбиялаш
Реслубликамиз
таълим
тизимининг.муҳим вазифаларидан бири сифатида
юзага чиқади. Бу масаланингасосий ечими умумий ўрта
таълим мактаблари меҳнат таълими дарсларини
мақсадга мувофиқ ташкил қилиш билан ҳал этилади.
Меҳнат таълими дарслари мактаб устахоналарида
олиб борилади ва амалий машғулот тарзида ташкил
қилинади.
Машғулотларга
тайёрланиш
жараёни
сермашаққат иш ва ўқитувчи фаолиятинингжуда муҳим
қисмидир.
Олиб
бораётган
тажрибаларимиздан
маълумки,
янги
мавзу
доирасида
дарсларга
тайёрланишда ўқитувчи ^ўқувчиларнингбирор буюмни
тайёрлашларига қанча вақт кетса.шунча, баъзан ундан
ҳам кўп вақт сарфлайди. Агар дарсга тайёрланиш вақти
"тежаб" қолинса, у ҳолда бу дарсларнинг сифатига
таъсир этади. Дарс вақтини сақлаб қолишнинг ягона
усули
-
уни
машғулотларни
ишлабчиқишда
аямасликдир. Бунинг учун ўқитувчи ўз иш режасини
пухта ва мукаммал ишлаб чиққан бўлиши керак. Ишлаб
чиқилгаи режа асосида меҳнат таълими дарслари
ташкил қилинади.
Устахоналардаги
дастлабки
машғулотларнинг
хусусияти шундан иборатки, бунда асбобларнинг
номини ҳам, иш усулларини ҳам, меҳнат хавфсизлиги
қоидаларини ҳам, иш жойларидаги тартиб ва
ҳоказоларни ҳам тушунтиришга тўғри келади. Шу
муносабат билан тушунтириш ва машғулот мавзусини
таърифлаб бериш ишлари олиб борилади.
.
Ўқувчиларга
меҳнат
таълими
дарсларида
икРбилармонпик ва тежамкорлик ишларини ўргатишда
бозор иқтисодиёти қонуниятлари талаблари асосида
сифатли, рақобатбардош,
