ЭКОЛОГИКТАРБИЯ
20Il-
№3 (79)
sport. In fact when asked what their idea of a good day was
only in 7 said that they would turn on the television.
British teenagers have aiways retreated to their
bedrooms, leaving the younger children to play in
communal spaces such as the sitting room, garden or
kitchen. However, children from the age of 9 are now
turning tn their bedrooms as a place to socialize. Bedroom
culture is a phenomenon of the past 20 years with families
getting smaller and homes getting more spacious,
increasing prosperity has also contributed to the rise of the
bedroom culture.
Of British children aged 6 to 17, 72 %have a room they
do not have to share with a sibling, 68 % have their own
music installation, 34 % have an electronic games
controller hooked up to the television, 21 % have a video
and 12 % have a PC, only 1% on the other hand, have an
Internet connection on their bedroom.
On average children devote 5 hours a day to screen
media. Even so, only one child in 100 can be classed as
area screen addict a child who spends a worrying 7 hours
or more watching TV or playing computer games.
Although children generally have a few' favorite
programmes, they mostly use television to kill time when
they are bored and have nothing special to do. Moreover,
the distinction between individualistic media use and social
activities such as chatting with friends is less extreme than
is commonly assumed. Children gossip about television
soap characters, make contact with other children on the
Internet and visit friends to admire their new computer
games.
As the use of PCs proliferates, reading skills are
expected to suffer. Nevertheless, 57 % of children say they
still enjoy reading, and '• in 5 teenagers can be classed as
a book-lover.
As a result of a bedroom culture, it is becoming rarely
for children over the age of 1G to watch television with the
parents, Once in their rooms, children tend to stay up
watching television for ns long as they wish. Consequently
it is getting harder to control children's viewing.
One father told researchers that he drew the line at 9
p.m. His son. on the other hand, said, "They tell us to go up
at about 9:30 or 10 or something, and then we just watch
until they come up and tell us to switch it off at 11 or 11:30”.
Work with a partner. Say whether you agree ar disagree
with the rollowing states:
1. Children should read mo-e books.
2. The"- d
ays it’s unsafe for children to play outside on
their own.
3. Given the chance, children would rather watch TV
than do things outside.
4.
It’s important for children to have a computer or a
television in their bedroom.
VI. Дарсга якун ясаш - гуруҳлэр тўплаган балларни
ҳисоблаш. ■■
ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ БЕРИШ ЮЗАСИДАН
ФАНЛАРАРО ДАРС ИШЛАНМАСИ
8-СИНФ УЧУН
Н.ИСАҚУЛОВА ' ЎМКҲТТКМО ва УҚТИ докторанти
анлараро экологии тарбия беришга оид
материаплардан фойдаланиш дейилганда
қуйидаги мақсадлар тушуни.лади:
1.
Дастур материалларини ўқувчилар
томонидан
фанларнинг
алоқадорлиги
асосида ўзлаштириб олишларига ёрдам бериш.
2.
Мустакил фанлараро боғланишда экологияга оид
фикрларни ривожлантириш.
3.
Экология хамда фанлараро узвийликка оид
дунеқарашни шакллант ириш.
4.
Ўқувчиларга ўз ўлкаси экологиясига доир
тушунчаларни
шакллантиришнинг
фанлараро
боғланишини таҳлил этиш.
5.
Ўқувчипарда ўзи яшаб турган ўлкасига, унинг
экологиясига ҳурмат ҳиосини уйғотиш каби ижобий
фазилатларни такомиллаштириш.
Юқоридаги фикрларға асосланиб, ўқувчиларға
фанлараро экологик тарбия беришни танлаш услублари
билан таништиришни мақсадга мувофиқ деб билдик.
Қуйидаги педагогии тажриба-синов жараёнида
текшириб кўрилган услубларни тазсия этамиз:
1.
Фанлараро экологии тарбия беришни танлаш учун
экологии объект танланди.
2.
Фанлараро экологии ’арбия беришни танлаш
мазмунига кўра муаммолар қўйипди.
3.
Қўйилган
'луаммоларга
мувофиқ
тегишли
материаллар'танпанди,
t
Юқорида
баен
қилинган
усулиёт
асосида
ўқувчиларда фанлараро экологии тарбия бериши
ўқувчипарга дарсларда тоза ҳаво, тоза сув, ўсимлик за
ҳайвонларнинг инсон ҳаётидаги аҳамияти, уларни
муҳофаза
қилиш
тушунчаларини
фанлараро
шакллантиради. Уқузчилар атроф-муҳит ифлосланиши
қанчалик зарарли эканлигини тушунсинлар. Ўкувчиларга
ўқдтиладиган
барча
ўқув
фанларида
табиат
муҳофаэасига оид материаллар берилган. Ана шу
материаллар билан танишиш билим ва тасаввурларни
фанларарс шакллантиради, яъни ўқувчининг табиатда
ўзини тутиш қоидаларини, ижобий ёки сагбий
муносабатларини
фанлар
таъсирида
ўрганиб
чиқадилар. Масалан, ўсимлик оламини муҳофаза
қилишни табиий фанлар қуйидагича ўрганадилар:
-
ўсимликнинг биологии хусусиятларини, яъни унинг
кўпайиши, барги, илдизи, гули, табиатдаги аҳамиятини
«Биология» фани ўрганади;
-
ўсимликнинг кимёвий тариибини, ундаги мавжуд
элементларининг хусусиятларини ўз навбэтида «Химия»
фани ўрганади:
-
ўсимликнинг
т
абиий географии ўрнини.жойлашув
рельефини хамда таъсирини «География» фани
Maklab
va hayot
ЭКОЛОГИК ТАРЕ И Я
2011-
ЛвЗ (79)
тахлип зтади;
-
ўсимликнин
г
табиатдаги ҳаракати билан ■•‘Физика»
фани ганишади.
Демак, ўсимлик оламини табиий фанлар ёрдамида
унинг ғимёвий, биологик, географик аа физик жиҳатлари
таҳлил эгилгандан сўнг ўсимлик оламини муҳофаз:!
қилишда ўқувчининг иштирокини табиий ва салбич
томонларидан
фойдаланилган
инновацион
технологиялар асосида умумлаштирилса мақсадга
мувофиқ бўлар эди. Мазкур педагогик фаолиятда
фанлараро алоқаликни қандай шаклда хамда қандай
инновацион технологиялар асосида умумлаштирилса
мақсадга мувофиқ бўлар эди. Мазкур педагогии
фаолиятда фанлараоо алоқгдорликни қандай шакпда
хамда
қандай
иннсвацион
технологиялардан
фойдаланишнин
’
қайд
этилиши
ундан
фойдаланувчинннг
педагогии
маҳорати
ва
имкониятларига боғлиқ. Ўсимлик оламини нафақат
табиий фанлар, балки ижгимоий-гуманитар ҳамда аниқ
фанлар алокадорлигида ўрганилса бўлади. Бу жараёнда
мазкур муаммонинг ижтимоий ва аниқ масалалари
таҳллт: этилади.
Ҳулоса қилиб айтганда, инсонлар. ҳайвонлар,
ўсимликлар ҳаёчи, табиат ва жамиятнинг ўзаро
боғлиқлиги ҳақидаги зкологик тушунчаларни фанлараро
ўрганиш жараёни фанлараро экологии тарбиянинг
моҳияти, амалга ошириш кетма-кетлиги ва кўламини
иннолапион технологияпарнинг татбиқи ёрдамида
амалга ошириш ўз самарасини беради.
Қуйида биз фанлараро экологик мазмундаги дарс
ишланмасини тавсия этамиз. Мазкур дарс жараёнида
экологик тарбиячинг «Физика» ва «География» фанлари
алоқадорлигида
фан
мавзулари
таҳлилида
ўзлаилирилади.
Мавзу:
Табиатдаги электр ҳодисалари ҳамда
Ўзбекистоннинг табиий шароити.
Мақсад:
а) Таълимий
мақсад:
фанлараро
экологии
бипимларни шакггГантириш.
б) Тарбиявии мақсад:
фанлараро экологии ^арбия
бериш
е)
Ривожлантирувчи мақсад:
фанлараро мантиқий
тафаккурни ўстириш.
г) Мотивацион мақсад:
фанлараро мустақил
хулосага келиш
Жиҳоз:
дарсликлар, қоғоз фламастер.
Услуб:
«Пинбсрд»
Дарснинг бориши:
I.
Ташкилий
ҳисм:
Саломлашиш,
навбатчи
ахбороти, ўқувчиларни дарсга тайёрлаш.
II.
Уй вазифасини сўраш ва баҳолаш:
такрорлаш
III.
Янги мавзу:
Табиатдаги эпектр ҳодисалари
ҳамда Ўзбекистончинг табиий шароити.
Азиз ўқувчила >, бугунги дарсимизни фанлараро
алоқадорликда <.либ борамиз. Мазкур вазифани ишлаб
чиқишда габиий фанлар алокадорлигида экология
хақидаги билимларимизни умумлаштирамиз. Ҳар бир
ўқув фанларидаги аниқланган экологик мазмундаги
мавзуларни «Пинборд» усулида ўрганамиз. «Физика»
фанидан «8. Табиатдаги электр ҳодисалари. Электр
ҳодисалари ҳақида Ибн Синонинг қарашлари» мавзуси
ва география фанининг «3-дарс. Ўзбекистоннинг таоиий
шароити» маазуси ёрдамида бугунги мавзуимизни
ўзлаштирамиз.
«Табиатдаги
электр
ҳодисалари
ҳамда
Ўзбекистоннинг
табиий
шароити»
маазусидаги
мунозарани қуйидаги саволлар орқали тезлаштирилади:
-
Булутларда электр зарядлари қандай ҳосил
бўлади?
-
Момақалдироқ ва чақмоқ бир ҳодисанинг сабаби
бўлса-да, нима сабабдан олдин чақмоқни кўрамиз, кейин
момақалдирокни эшитамиз?
-
Момақалдироқ пайтида очиқ жсйда бўлган
маъқулми ёки дарахт остидами?
-
Электр ҳодисалари ҳақида Ибн Синонинг қандай
қарашлари мавжуд?
-
Табиий шароит ва бойликлар миллий иқтисодиетни
ривожлантиришда қандай аҳамиятга эга?
-
Табиий бойликларнинг қандай турларини биласиз?
-
Табиий бойпиклар аҳамияти қандай қисобланади?
Мазкур саволлар асосида мўнозара вақтида мавзу
ишлаб чиқилади. Муноэара давомида шаклланган
фикрларни асосий хулосалар кўринишида қоғоз
варағида доскага илиб қўядилар, Синфдаги 2-3 ўқувчи
ўртоқлари билан маслаҳатлашган ҳолда мазмунига
қараб маълумотни тартиблайдилар ва гуруҳларга
қуйидагича бўладилар:
-
Айрим ҳопларда кўтарилаётган ҳаво оқимининг
тезлиги 100 км/соатга боради. Натижада улкан булутлар
тўплами ҳосил бўлиб, чўққиси 10 км гача боради. Ҳаво
оқимининг ҳаракати натижасида ишқаланиш, томчининг
ёки муз кристалларининг бўлиниши ва ҳоказолар
натижасида булутларда электр эарядлари ҳосил бўлади.
-
Чақмоқ дастлаб ингичка қувур бўитлаб ихтиёрий
бир йўналишда бошланиб, ергатомон ҳаракатланади,
Сўнгра бу «очилган йўл» бўйлаб асосий разряд боради.
Чақмоқнинг дааомийлиги 0,001 с атрофида бўлади.
Разряд ўтган қувур темлератураси кескин кўтарилади ва
ундаги а тез кенгаяди. Бундан момо оаози пайдо бўлади.
-
Момақапдироқ пайтида очиқ жойда бўлган маъқул.
-
Ибн Синонинг «Момақалдироқ сабабларининг
баёни» рисоласи мавжуд.
-
Қулай
табиий
шароит
ишлаб
чиқариш
самарадорпигининг муҳим табиий омили бўлса, табиий
бойликлар эса унинг хом ашё ҳамда энергетика базасини
ташкил этади.
-
Тугайдиган бойликлар ва тугамайдиган бойликлар.
-
Табиий бойликлар аҳамияти олий даражада.
Стрелка, чизиқ ва бошқа белгилар ёрдамида
уларнинг ўзаро муносабати: бир бутун ёки қарама- қарши
эканлиги кўрсатилади.
IV.
Ўтилган мавзуни мустаҳкамлаш:
такрорлаш.
V.
Уйга
вазифа:
«Физика»
китобидан
«8.
Табиатдаги электр ҳодисалари, Электр ходисалари
қақида Ибн Синонинг қарашпари» ва «География»
китобининг «3-дарс. Ўзбекистоннинг табиий шароити»
мавзуларини ўқиш.
Makhih
vn
hayol
