46
Huquq va burch
№8/2020
ТАҲЛИЛ
Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси:
ислоҳот, натижа ва истиқбол
Истиқлолга эришгач мамлакатимизда жиноят содир этилганидан сўнг айбдор
-
ларни фош этиш ва жазолаш, жабрланувчиларга етказилган зарарни қоплашдан
кўра жиноятларнинг олдини олган маъқуллиги эътироф этилиб, суд-ҳуқуқ соҳаси
ислоҳ қилинди. Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 19 апрелдаги 180-қарори би
-
лан маҳаллий ҳокимиятларда жазони ижро этиш муассасаларидан бўшатилган
шахсларга ижтимоий-маиший ёрдам кўрсатиш комиссиялари, фуқароларнинг
ўзини ўзи бошқариш органлари ҳузурида яраштириш комиссиялари ва «Маҳал
-
ла посбони» жамоатчилик тузилмаси ташкил этилди.
№8/2020
Huquq va burch
47
Шу билан бирга Вазирлар Маҳкамасининг
1999 йил 12 апрелдаги «Тошкент шаҳрида жамо
-
ат тартибини сақлаш ва хавфсизликни таъмин
-
лаш концепцияси тўғрисида»ги қарори асосида
пойтахтда бошланган ислоҳотлар Ўзбекистон
Президентининг 2001 йил 27 мартдаги «Ўзбекис
тон Республикаси ички ишлар идоралари фао
-
лиятини такомиллаштириш чоратадбирлари
тўғрисида»ги 2822фармони асосида бутун рес
публика ички ишлар органларида амалга оши
-
рилди. Шу тариқа ҳуқуқбузарликларнинг олди
-
ни олишнинг янги тизими яратилди. Участка
инспектори ўрнига профилактика инспектори
лавозими жорий қилинди. Бугунги кунга келиб
ҳар бир маҳаллада биттадан инспекторнинг фао
лият юритиши йўлга қўйилди.
2014 йил 14 май куни «Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси тўғрисида»ги қонуннинг қабул
қилиниши ушбу соҳадаги ислоҳотларни навбат
-
даги босқичга олиб чиқди. Қонунда ҳуқуқбузар
-
ликлар профилактикасининг мақсад ва вазифа
-
лари, субъектлари ва уларнинг ваколатлари, уму
-
ман олганда, давлат ва жамиятнинг ҳуқуқбузар
-
ликлар профилактикаси соҳасидаги позицияси
ўз ифодасини топди.
Шундан сўнг ушбу соҳадаги фаолият доира
-
си кенгайди. Эндиликда жиноятларнинг эмас,
балки ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш бел
-
гилаб олинди. «Ҳуқуқбузарлик» тушунчаси до
-
ирасида қамраб олинувчи жиноят ва маъмурий
ҳуқуқбузарликларни содир этишга мойил шахс
ларга қайси турдаги профилактик таъсир чора
-
ларининг қўлланиши, жабрланувчи виктимли
-
гининг олдини олиш, ҳуқуқбузарларни ахлоқан
тузатиш механизми яратилди. Ушбу йўналишда
ҳукуматдан то энг қуйи бўғин бўлмиш маҳалла
идораларигача профилактик вазифалар тақсим
-
ланди.
Бироқ кутилган натижага эришиш қийин кеч
-
ди. Шу боис Ўзбекистон Президентининг 2017
йил 14 мартдаги «Ҳуқуқбузарликлар профилак
-
тикаси ва жиноятчиликка қарши курашиш тизи
-
мини янада такомиллаштириш чоратадбирлари
тўғрисида»ги 2833қарорида ҳуқуқбузарликлар
профилактикасини амалга оширувчи давлат
органлари ахбороткоммуникация технологи
-
яларидан етарли даражада фойдаланмаётгани,
давлат идоралари кўпинча ҳуқуқбузарликлар
профилактикасини фақатгина ҳуқуқни муҳофаза
қилувчи органларнинг вазифаси сифатида баҳо
-
лаб, унга етарлича эътибор қаратмаётгани, шу
-
нингдек профилактикага комплекс ёндашилма
-
ётгани танқид қилинди.
Мазкур қарор билан ҳуқуқбузарликлар про
-
филактикасини амалга ошириш давлат орган
-
лари, шу жумладан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи,
маҳаллий ҳокимиятлар, бошқа ташкилотлар
-
нинг устувор вазифаси этиб белгиланди. Ушбу
соҳага доир фаолиятнинг асосий йўналишлари
кўрсатиб ўтилди.
Қарор асосида пайшанба «Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси куни» деб белгиланиб, кенг
қамровли тадбирлар ўтказиб келинмоқда.
Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 8
январдаги «Фуқаролар ва жамоат ташки
-
лотларини ҳуқуқбузарликлар профилакти
-
каси ва жиноятчиликка қарши курашишда
-
ги фаол иштироки учун рағбатлантириш
тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш
ҳақида»ги 15-қарори билан фуқаролар ва
жамоат ташкилотларини рағбатлантириш
тартиби белгилаб берилди.
2017 йил 20 апрелда Ўзбекистон Президен
-
тининг «Тошкент шаҳрида жамоат тартибини
сақлаш, ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва
жиноятчиликка қарши курашишнинг сифат
жиҳатидан янги тизимини жорий этиш тўғриси
-
да»ги 3528қарори қабул қилинди.
Давлат раҳбарининг 2018 йил 19 июндаги
«Тошкент шаҳрида жамоат тартибини таъмин
-
лаш, ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва жи
-
ноятчиликка қарши курашиш самарадорлигини
ошириш бўйича қўшимча чоратадбирлар тўғри
-
сида»ги 3786қарори билан пойтахтда ҳуқуқни
муҳофаза қилувчи органлар фаолиятининг сама
-
радорлигини ошириш, сутканинг кечки ва тунги
вақтида жамоат тартибини таъминлаш, ҳуқуқ
бузарликлар профилактикаси ва жиноятчилик
-
ка қарши курашишда уларнинг ҳамкорлиги таъ
-
минланиб, «Хавфсиз пойтахт» концепцияси таж
риба тариқасида татбиқ этилди.
Мазкур концепция асосида соат 16:00 дан
8:00 га қадар ички ишлар органлари, Миллий
гвардия жамоат тартибини таъминлаш кучлари
-
48
Huquq va burch
№8/2020
ИСЛОҲОТЛАР НАТИЖАСИДА:
Биринчидан,
жамоат тартибини сақлаш ва ҳуқуқбузарликларнинг
олдини олишда жамоатчиликнинг иштироки таъминланиб, мамлакати
-
мизда умумий жиноятчиликни камайтиришга эришилди. Жумладан, уму
-
мий жиноятчилик олдинги йилга нисбатан 2017 йилда 14 фоиз, 2018 йилда
36 фоиз ва 2019 йилда 6 фоиз камайди.
Иккинчидан,
ҳуқуқбузарликлар профилактикасига доир ижтимоий
муносабатларни тартибга солувчи қонунчилик базаси яратилди.
Учинчидан,
профилактик чораларни тезкор ва якдиллик билан амалга
оширадиган профилактика субъектлари тизими шакллантирилди.
Тўртинчидан
, мамлакатимизда ҳуқуқбузарликлар профилактикаси
фақатгина ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг эмас, балки жамият
-
нинг устувор вазифаси эканлиги белгилаб олинди.
ТАҲЛИЛ
нинг камида 70 фоизини, шунингдек, жамоатчи
-
лик вакилларини жалб қилиш орқали уч смена
-
ли патруль режими йўлга қўйилди. Бу амалиёт
-
ни босқичмабосқич республикамизнинг бошқа
ҳудудларида ҳам қўллаш чоралари кўрилди ва
«Хавфсиз шаҳар», «Хавфсиз туризм», «Хавфсиз
хонадон» тизимлари жорий этилди.
Республикада жамоат хавфсизлигини таъ
-
минлашга жойлардаги давлат ҳокимияти ва бош
қаруви органлари ҳамда жамоатчилик тузилма
-
ларини сафарбар қилиш, уларнинг масъулия
-
тини ошириш мақсадида 2018 йил 24 декабрда
Ўзбекистон Президентининг «Жамоат хавфсиз
-
лигини таъминлаш самарадорлигини ошириш
бўйича қўшимча чоратадбирлар тўғрисида»ги
4075қарори қабул қилинди. Унга асосан «Маҳал
-
ла посбони» жамоатчилик тузилмаси раҳбари ла
-
возими тугатилиб, иш ҳақи тўлаш ва ижтимоий
қўллабқувватлашнинг амалдаги механизмлари
-
ни сақлаб қолган ҳолда, бўшаётган штатлар ҳи
-
собидан профилактика (катта) инспекторининг
жамоат тартибини сақлаш бўйича ёрдамчиси ла
-
возими жорий этилди.
Қарорда ҳар бир маҳаллада «Фидокор ёшлар»
жамоатчилик патруль гуруҳларини тузиш бўйи
-
ча Тошкент шаҳри тажрибасини республиканинг
барча ҳудудларига татбиқ этиш белгиланди. Қа
-
рор ижроси юзасидан Ички ишлар вазирлиги
ҳамда Молия вазирлигининг 2019 йил 6 феврал
-
даги қарори билан «Қорақалпоғистон Респуб
ликаси Ички ишлар вазирлиги, Тошкент шаҳар
ички ишлар бош бошқармаси ва вилоятлар ички
ишлар бошқармаларининг жамоат хавфсизлиги
-
ни таъминлаш жамғармалари тўғрисида»ги ни
-
зом тасдиқланди.
Ички ишлар вазирлиги, Бош прокуратура ва
Молия вазирлигининг 2019 йил 15 февралдаги
қарори билан «Фуқаролар йиғинлари раислари,
фаоллари, профилактика (катта) инспекторла
-
ри ва уларнинг ёрдамчилари, «Маҳалла посбо
-
ни» жамоатчилик тузилмаси аъзолари ҳамда
фуқароларни моддий рағбатлантириш тартиби
тўғрисида»ги низом тасдиқланди. Унда рағбат
-
лантириш тартиби, мезони, рағбатлантириш
-
нинг шакл ва миқдорлари ҳамда уларни амалга
ошириш механизмлари белгилаб берилди.
№8/2020
Huquq va burch
49
Ахтам ТУРСУНОВ
,
юридик фанлар доктори, профессор.
Абдулазиз РАСУЛЕВ
,
юридик фанлар доктори
Шунча иш қилинганига қарамасдан ҳуқуқбузарликлар профилактикасини
такомиллаштириш зарурати мавжуд. Бу борада қуйидагилар таклиф этилади:
Ҳуқуқбузарликлар профилактикасига доир барча қонунларни ягона қонунга жамлаш.
Ҳуқуқбузарликларнинг сабабларини аниқлаш, ҳисобини юритиш, таҳлил қилиш ва бартараф этиш
-
нинг ҳуқуқий механизмини такомиллаштириш.
Мамлакатимизда шахснинг ҳуқуқий ижтимоийлашувини таъминловчи миллий концепцияни яратиш.
Ҳуқуқбузарликлар профилактикасининг назарий асосларини ривожлантириш.
1
2
3
4
Бу ишга инновацион технологияларни тат
-
биқ этиш масаласига алоҳида эътибор қаратил
-
ди. Профилактика субъектлари доираси кенгай
-
тирилиб, уларнинг ҳуқуқий мақоми белгилаб бе
-
рилди.
«Хотинқизларни тазйиқ ва зўравонликдан
ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун (2019 йил 2
сентябрь) эса хотинқизларни тазйиқ ва зўра
-
вонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилишга
йўналтирилди.
Республикамизнинг катта шаҳарлари, ху
-
сусан, Тошкент шаҳрида интеллектуал камера
-
лардан фойдаланилиши нафақат ҳуқуқбузар
-
ликларнинг олдини олиш, балки содир этилган
ҳуқуқбузарликларни фош этиш ва қидирувдаги
шахсларни ушлашда ҳам муҳим роль ўйнамоқда.
2020 йил 18 февраль куни Ўзбекистон Пре
-
зидентининг «Жамиятда ижтимоиймаънавий
муҳитни соғломлаштириш, маҳалла институ
-
тини янада қўллабқувватлаш ҳамда оила ва хо
-
тинқизлар билан ишлаш тизимини янги дара
-
жага олиб чиқиш чоратадбирлари тўғрисида»
-
ги 5938фармони билан Маҳалла ва оилани қўл
-
лабқувватлаш вазирлиги ташкил қилинди ва
ҳар бир маҳаллада «Обод ва хавфсиз маҳалла» та
-
мойилига асосланган янги тизим жорий этилди.
Вазирлик оила, хотинқизлар ва кексаларни
қўллабқувватлаш, уларнинг ҳуқуқ ва қонуний
манфаатларини ҳимоя қилиш соҳасидаги ягона
давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга оши
-
риш, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш орган
-
лари билан ҳамкорлик ўрнатиш бўйича ваколат
-
ли давлат органи ҳисобланади.
Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш орган
-
лари тузилмасида бир қатор лавозимлар туга
-
тилиб, фуқаролар йиғини раисининг ҳуқуқтар
-
тибот масалалари бўйича, оила, хотинқизлар ва
ижтимоиймаънавий масалалар бўйича ва обо
-
донлаштириш, томорқа ва тадбиркорлик масала
-
лари бўйича ўринбосарлари, оила ва хотинқиз
-
лар масалалари бўйича мутахассис, раиснинг
ёшлар масалалари бўйича, кексалар ва фахрий
-
лар ишлари бўйича маслаҳатчиси лавозимлари
киритилди.
Фуқаролар йиғини раисининг ҳуқуқтарти
-
бот масалалари бўйича ўринбосари вазифасини
бажариш профилактика катта инспектори, ушбу
лавозим бўлмаган тақдирда профилактика ин
-
спектори зиммасига юклатилади.
Эндиликда ҳар бир маҳаллада унинг крими
-
ноген вазияти ва аҳоли сонидан келиб чиққан
ҳолда камида биттадан профилактика инспекто
-
ри бўлади. Аҳоли осойишталигини таъминлаш,
маҳаллани жиноятдан холи ҳудудга айланти
-
ришда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш ор
-
ганлари билан ҳамкорлик қилади.
“
Қарор билан ҳар бир маҳаллада
«Фидокор ёшлар» жамоатчилик патруль
гуруҳларини тузиш бўйича Тошкент шаҳри
тажрибасини республиканинг барча
ҳудудларига татбиқ этиш белгиланди.
