Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
84
Annotatsiya:
Zamonaviy ta’limning asosiy vazifasi o‘quvchiga nafaqat fundamental bi-
lim berish, balki unga keyingi ijtimoiy moslashish, o‘z-o‘zini tarbiyalash tendensiyasini ri-
vojlantirish uchun barcha zarur shart-sharoitlarni ta’minlashdir. Hozirgi vaqtda o‘qituvchi
oldidagi asosiy vazifalardan biri o‘quv jarayonini o‘quvchilar uchun qiziqarli, dinamik va
zamonaviy qilishdir. Bunda esa o‘qituvchilarga interfaol texnologiyalar yordamga keladi.
O‘qitishda eng yangi texnologiyalardan foydalanish ko‘rinishini oshiradi, materialni idrok
etishni osonlashtiradi. Bu o‘quvchilarning motivatsiyasiga va o‘quv jarayonining umumiy
samaradorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois oliy texnika ta’lim muassasalari talabalari
uchun interfaol o‘qitish metodlarini ishlab chiqish vazifasi O‘zbekiston Respublikasi uc-
hun dolzarb hisoblanadi. Shu maqsadda elektrotexnika va elektronika fanining “Energiya
tejovchi transformatorlar” mavzusidagi mashg‘ulotlarda quyidagi interfaol o‘qitish usulla-
ridan foydalanish taklif etiladi: aqliy hujum, Venn diagrammasi, klaster, atamalar zanjiri va
“SWOT – tahlil”.
Kalit so‘zlar:
interfaol usullar, energiya tejovchi transformator, aqliy hujum, klaster, Venn
diagrammasi, atamalar zanjiri, “SWOT-tahlil”.
Zamonaviy ta’limning asosiy vazifasi o‘quvchiga nafaqat fundamental bilim be-
rish, balki unga keyingi ijtimoiy moslashish, o‘z-o‘zini tarbiyalash tendensiyasini ri-
vojlantirish uchun barcha zarur shart-sharoitlarni ta’minlashdir. Hozirgi vaqtda o‘qi-
tuvchi oldidagi asosiy vazifalardan biri o‘quv jarayonini o‘quvchilar uchun qiziqarli,
dinamik va zamonaviy qilishdir. Bunda esa o‘qituvchilarga interfaol texnologiyalar
yordamga keladi. O‘qitishda eng yangi texnologiyalardan foydalanish ko‘rinishini
oshiradi, materialni idrok etishni osonlashtiradi. Bu o‘quvchilarning motivatsiyasi-
ga va o‘quv jarayonining umumiy samaradorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois
oliy texnika ta’lim muassasalari talabalari uchun interfaol o‘qitish metodlarini ishlab
chiqish vazifasi O‘zbekiston Respublikasi uchun dolzarb hisoblanadi. Shu maqsadda
elektrotexnika va elektronika fanining “Energiya tejovchi transformatorlar” mavzu-
sidagi mashg‘ulotlarda quyidagi interfaol o‘qitish usullaridan foydalanish taklif etila-
АХМЕDOV АBDURAXMON,
f.-m,f.n. dotsent,
То
shkent davlat transport
universiteti,
То
shkent, O‘zbekiston
ahmedov_1950@inbox.ru
XUDOYBERGANOV SARDORBEK,
katta o‘qituvchi,
То
shkent davlat transport
universiteti,
То
shkent, O‘zbekiston
sarrux@inbox.ru,
YURKEVICH NATALIYA,
f.-m,f.n. dotsent, Belorussiya milliy texnika universiteti,
То
shkent, O‘zbekiston
npyurkevich@mail.ru
“ENERGIYA TEJOVCHI
TRANSFORMATORLAR”
MAVZUSINI O‘TISHDA
INTERFAOL USULLARNI
QO‘LLASH
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp84-89
STARS International University
85
di: aqliy hujum, Venn diagrammasi, klaster, atamalar zanjiri va “SWOT – tahlil”.
Quyida ushbu metodlarning o‘quv jarayoniga tatbiq etilishi yoritilgan.
“Aqliy hujum” metodining o‘quv mashg‘ulotlarga tatbiq etilishi
Energiya tejovchi transformatorlarni taqqoslash.
Venn diagrammasi.
«Energiya tejovchi transformatorlar» mavzusi uchun klister.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
86
«Energiya tejovchi transformatorlar»
mavzusiga tuzilgan «Atamalar zanjiri»
1.
Energiya ta’minotiga
qo‘yiladigan asosiy talablardan
biri –
А
TMGSU va TMG12 kuch
transformatorlaridan foydalanishdir.
2.
Energiya tejashning eng oqilona
uslubi…
B
elektr energiyasi isroflarini iqtisodiy
jihatdan foydali vositalar bilan
kamaytirishdir.
3.
Kuch transformatorining ish
samaradorligini tavsiflovchi
asosiy elektr parametrlari bo‘lib...
V
fazalarning nosimmetrik ravishda
yuklanishi.
4.
Salt yurish isroflari ...
G
chulg‘amlar simlaridagi va sochilgan
oqimlar bakning devorlarida vujudga
keltiradigan hamda boshqa metalli
qismlaridagi qo‘shimcha isroflar
yig‘indisidan iborat.
5.
Qisqa tutashuvdagi isroflar –
D
o‘zakdagi faol po‘latning qayta
magnitlanishi natijasida paydo bo‘ladi.
STARS International University
87
6.
TMG transformatorlarning
shunday xususiyatlari borki ...
Е
o‘zaksiz konstruksiyani qabul qilish
qobiliyati va o‘ta o‘tkazuvchan
g‘altakning tebranishlarining so‘nishi
kiradi.
7.
O‘ta o‘tkazuvchi
transformatorlarning afzalliklari
jumlasiga
J
u past shovqinli, energiyani tejaydigan
va tezda o‘zini oqlash imkonini beradi.
8.
O‘zaksiz o‘ta o‘tkazuvchi
transformatorning massasi
Z
salt yurish va qisqa tutashuv
rejimlarida isroflarning eng past
darajasini ta’minlaydi.
9.
Elektr uzatish liniyalarida
qo‘shimcha isroflarning asosiy
sababi –
I
salt yurish isroflari va qisqa tutashuv
isroflari hisoblanadilar.
10.
Kuch transformatorlari ichida
TMG12 transformatorlari
L
50% ga kamayishi mumkin.
«Energiya tejovchi transformatorlar» mavzusiga
tuzilgan «Atamalar zanjiri» topshirig‘ining javobi:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
B
A
I
D
G
J
E
L
V
Z
«Energiya tejovchi transformatorlar» mavzusiga tuzilgan «SWOT – tahlil».
Kuchli tomonlari
Zaif tomonlari
•
Salt yurish isroflari kamayadi.
•
Qisqa tutashuvdagi isroflar kamayadi.
•
FIK ortadi.
•
O‘zakdagi energiya isroflari 72–80% gacha
kamayadi.
•
Mutlaqo berk metall qobiqqa egaligi.
•
Texnik xizmat ko‘rsatilmaydi.
•
Izolyatsiyaning yuqori dielektrik
mustahkamligi.
•
Tannarxining yuqoriligi.
•
Yangi va noyob materiallarning
•
ishlatilishi.
•
O‘z-o‘zini qoplash muddatining
•
mavjudligi.
Imkoniyatlar
Tahdidlar
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
88
•
Ishonchliligi oshdi.
•
Xizmat muddati uzaydi.
•
Uchinchi tok harmonikasi bo‘lmaydi.
•
O‘zagi bo‘lmaydi.
•
Vazni 50% ga yengil bo‘ladi.
•
Iste’molchilar yuqori sifatli elektr
energiyasi bilan ta’minlanadilar.
•
Iste’molchi uchun elektr energiyasi narxini
pasaytirish mumkin.
•
Tarmoq quvvatining beqarorligi.
•
Haddan tashqari sovuq yoki issiq harorat
ta’siri.
Mavzuga tatbiq etilgan metodlarning samaradorlik darajasi.
1) “Aqliy hujum” metodining samaradorlik darajasi.
TALABA:
1. Talabalar o‘z fikr-mulohazalarini erkin bayon etadilar.
2. O‘zgalar fikrlarini tahlil qiladilar.
3. O‘z-o‘zlarini baholaydilar.
O‘QITUVCHI:
1. Guruhni faollashtiradi.
2. Talabalarning fikrlarini o‘rganadi.
3. Ehtiyojni aniqlab oladi.
4. Таlabalarda mavzuga oid qiziqishlarini uyg‘otadi.
2) “Venn diagramma” metodining samaradorlik darajasi.
“Venn diagramma” metodi talabalarda o‘rganilayotgan energiya tejovchi trans-
formatorlarning o‘ziga xos va o‘xshash jihatlarini tahlil qilish malakalarini rivojlanti-
rishga yordam beradi. “Venn diagramma” metodida nazariy, amaliy, seminar hamda
laboratoriya mashg‘ulotlarida keng foydalanish imkoniyati bor. Ushbu metoddan
mashg‘ulotda foydalanilganda “Energiya tejovchi transformatorlar” mavzusini tus-
huntirish oson bo‘ladi hamda ta’lim oluvchilarning energiya tejovchi transformator-
larga bo‘lgan qiziqishi yuqori darajada bo‘ladi va ushbu mavzu tushuntirilayotganda
faol ishtirokchiga aylanadi.
3) “Klaster” metodining samaradorlik darajasi.
Ushbu metod muayyan “Energiya tejovchi transformatorlar” mavzusining ta’lim
oluvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o‘zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliya-
tining bir maromida bo‘lishini ta’minlashga xizmat qiladi. Guruhli tarzida tashkil etil-
gan mashg‘ulotlarda ushbu metod guruh a’zolari tomonidan ilgari surilgan g‘oyalar-
ni uyg‘unlashtirish hamda ular o‘rtasidagi aloqalarni topa olish imkoniyatini yaratadi.
4)
“Atamalar zanjiri” metodining samaradorlik darajasi.
Bu texnologiya yordamida “Energiya tejovchi transformatorlar” mavzusi bo‘yicha
talabalarning bilim va ko‘nikmalarini tekshirish mumkin. Bunda jadval ko‘rinishida
chap tomonida atama, o‘ng tomonida esa mazkur atamaning ta’rifi keltirilgan bo‘la-
di. Atamaning ta’rifini talabalar mustaqil topib aniqlashtiradilar. Bu esa talabalarda
mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi.
STARS International University
89
5)
“SWOT – tahlil” metodining samaradorlik darajasi.
Bu metod “Energiya tejovchi transformatorlar” mavzusi bo‘yicha g‘oya, jarayon,
tajriba hamda ish natijalarini tahlil qilish, taqqoslash orqali muammoni hal etish yo‘l-
larini topishga, bilimlarni mustahkamlash, takrorlash, baholashga, analitik tafakkurni
rivojlantirishga xizmat qiladi. “Energiya tejovchi transformatorlar” mavzusi bo‘yicha
“SWOT – tahlil” olib borilishi natijasida talabalar muammoning kuchli tomonlari, zaif
tomonlari, imkoniyatlari va tahdidlari haqida aniq tasavvurga ega bo‘ladilar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. https://www.polymedia.ru/o-kompanii/stati/interaktivnye-tekhnologii-v-obra-
zovanii/ Интерактивные технологии в образовании.
2. Ғаффоров
Я.Х. Махсус фанларни ўқитишда янги педагогик
технологиялардан фойдаланиш усуллари – Т. “Университет”, 2008.
3. Xudoyberganov S.B., Axmedov A.P., Mirsaatov R.M, & Abduxakimov A.A.
(2022). “Elektrtexnika va elektronika” fanidan “Bir va uch fazali transformatorlar”
Mashg‘ulotiga interfaol va innivatsion ta’lim texnologiyalarni qo‘llash. Conferencea,
405–408.
4. Ахмедов
А.П. Методика совмещения реальных и виртуальных
лабораторных работ в образовательном процессе студентов / А.П. Ахмедов,
С.Б. Худойберганов, Ж.А.У. Очилов // Точная наука. – 2019. – № 40. – С. 27–31.
– EDNETZLOK.
5. Ахмедов
А.П. Современные педагогические технологии при
преподавании раздела «Электрические машины» / А.П.
Ахмедов,
С.Б. Худойберганов, Р.Н.У. Эрназаров // Точная наука. – 2018. – № 30. –
С. 19–22. – EDN VLQGPU.
