Doctor a^borotnomasi, Samarqand
2013, We 3
(Всстник^врача, (Самарканд
4
Suvni tamini antidash.
Buning uchun tekshiriladigan
suvdan 15ml ogzimizga olib 30 Sekund saklab turamiz va
suvni tami va mazzasini aniqlab ballarda baxo beramiz.
Suvni tinikligini aniklash.
Snellen asbobini olib
tekshiriladigan suvdan 500 ml solib, asbobni ustidan
qaraymiz 30sm suv qalinligidan snellen shrifti oqib bo'lsa
suv tiniq oqib bo'lguncha, so'ng suvni sifatiga baxo beramiz.
Suvdagi xloridlar mikdorini aniklash.
50ml probirka
olib 1ml kaliy xromad solamiz va ku- mush nitrat bilan
aniqlayiniz. Sarflangan kumush nitrat miqdori suvning
tarkibidagi xlorid miqdo- rini belgilaydi. Sarflangan kumush
nitrat miqdori.
1.8
x 100=
Suvdagi nitratlar miqdorini aniqlash.
Chashka olib 5ml suvga 1ml saylananislavoy kis- liy
natriy solamiz qizdiramiz va sulfat kisota bilan chashkani
chayqab suyuqlikni probirkaga solamiz. Probirkaga natriy
gidroksid solib titirlaymiz va
180 mg/1
kf3ga solamiz. Kf3da 2ta probirka bo'lib 1- standart suv 2-
Tekshirilayotgan suvni Metkasiga solamiz. Monitorda
ko'rsatadi bu ko'rsatgichlami formulaga qo'yamiz
1.20 x 2x 4.43=10.6
Suv manbasi
n
it
rat
Z
xl
or
i d
Z
K
at
ti
k
li
gi
Z
Urguttuman Do'stlik oromgoxi
10.6 mg 1
40 mg 1
180 mg 1
350 mg 1
3.4
7.4
Xo'ja ro'shnoyish ziyoratgoxi.
60.2 mg 1
40 mg I
250 mg 1
350 mg 1
10.0
7.4
Samarqand shaxar, Rudakiy ko'chasi
14.4 mg 1
40 mgl
200 mg 1
350 mg 1
5.8 7.4
Ilmiy ishning yangiligi.
Turli suv manbalaridagi suvni
Tekshirib, shu narsaga amin bo'lindiki, buloq suvi- Ona
tabiat in’om etgan mo'jizaligini, ushbu suv desstillangan
suvga yaqin turishi va inson organizmi uchun eng yaroqli
suvligi amin bo'lindi. Vodoprovod suvi esa buloq suviga
nisbatan keyingi o'rinda turishi va Samarqand aholisi
iste’mol qilayotgan suvi xam talabga javob berishi
isbotlandi. Odamlaming ziyoralgoxiga aylangan Xo ja
ro'shnoyishdagi suv esa talabga javob bermasligi, suvning
qattiqligi, nitratlar va xloridlar miqdorining yuqoriligi taxlil
natijasida ma’lum bo'ldi.
G’iyosov Z.A.,
Maxsumxonov Q.A.,
Umarov A.S.
Tugallangan suisid zo’raki o’lim ko’rin- ishi
sifatida sud-tibbiy ekspertiza o’tkazilishi shart
bo’lgan holatlardan biridir. Binobarin, o’z-o’zini
o’idirish holatlarida o’tkaziladigan murdealar
sud-tibbiy ekspertizasini umumiy murdalar
ekspertizasi va jami zo’raki o’lim holatlariga
nisbatan ulushining salmoqli ekan- ligini
ta’kidlash lozim.
Ayni vaqtda turli yillarda o’tkaziladigan sud-
tibbiy ekspertiza materiallarining tahlili ushbu
hodisalaming sodir etilishida ja- miyatga,
shaxsga va ijtimoiy muhitga bog’liq bo’lmagan
ma’lum bir doimiylik, izchillik va umumiylik
kabi xususiyatlar mavjudligini qayd etish
imkonini beradi.
Tugallangan suisid ko’p omilli tibbiy-
ijtimoiy hodisa sifatida ko’plab soha mu-
ta[assislari tomonidan keng o’rganilgan.
Sotsiologiya,
filosofiya,
psixiatriya,
psix-
ologiya, molekuiyar genetika sohalari shular
jumlasidandir. Tadqiqotlar natijasida suisid-
ning vujudga kelishida ahamiyatli bo’lgan xavf
omillari har bir fanning yo’nalishi, maqsadi va
vazifalariga, tekshiruv usullarning
TUGALLANGAN SUISIDNING MAVSUMIYLIK
XUSUSIYATLAR1NING AY RIM J1HATLARI
Sud-cibbiy ekspertiza Bosh byurosi
<Do!{tor a%6orotnomasi
2013, № 3
Фестник^врача
5
xususiyatlariga mos tarzda talqin etilgan.
Xususan, sotsiologiya fani suisidni ijtimoiy
hodisa sifatida e’tirof etib, uning vujudga
kelishida jamiyatdagi qonun, qoida, me’yorlar,
mavjud ijtimoiy munosabatlar hai etuvchi
ahamiyat kasb etishini ta’kidlaydi [2].
Psixologiya, psixiatriya sohalari esa aksincha
autoagressiya
harakatlarini
sodir
etilishda
shaxsning individual xususiyatlari, ruhiy ho-
latining o’ziga xosligi, shuningdek ruhiy
kasalliklar muhim o’rin tutishini qayd etadi [6].
So’nggi yillarda molekulyar genetika usullar
yordamida o’tkazilgan qator tekshiru- vlarda
shaxsda suitsidal xulqning vujudga kelishida
dofaminergik tizimning genetik determ inatsiy al
angan disfunksiyasi ham ahamiyatli ekanligi
taxmin etilrnoqda [1].
Tekshiruv natijalari.
Tekshiruvlar na- tijasi
tugallangan
suitsidni
sodir
etilishi
yil
mavsumlari bo’yicha ma’lum bir davriylik va
izchillikka ega ekanligini ko’rsatdi. Xususan,
dekabr, yanvar oylarida hodisalar bir xil
navbatda (o’rtacha 7,3% dan) sodir etilgan, faqat
fevral oyida ulaming soni biroz ka- maygan.
Mart, aprel oylaridan boshlab hodisalar ortib
boorish dinamikasiga ega bo’lgan va maksimal
ko’rsatkich may oyida qayd etilgan. Binobarin,
ushbu oyda jami hodisalaming 11,1% sodir
etilgan. lyun, iyul, avgust, sentabr oylarida o’z
joniga qasd qilish harakatlari turg’un kamayib
boorish dinamikasiga ega bo’lgan va minimal
ko’rsatkich oktyabr oyiga (jami hodisalaming
6,2%) to’g’ri kelgan. Noyabr oyida (jami
hodisalaming 8,3%) esa kichikroq ko’rinishdagi
ikkin- chi ko’tarilish davri kuzatilgan.
So’nggi holatni, ya’ni tugallangan suitsid-
ning mavsumlar bo’yicha sodir etilishidagi
o’ziga xoslikni inobatga olib, mazkur holatni
tekshiruv yillari, xududlar, suitsidentlaming jins,
yosh guruhlari, etnik tarkibi va suitsid- ning
usullari bo’icha farqli xususiyatlari o’rganildi.
Tekshiruv yillari bo’yicha suitsidning
vujudga kelishida ahamiyatli bo’lgan omillar:
aholining soni, etnik tarkibi, yosh guruhlari,
ijtimoiy munosabatlar, qolaversa zarur hola-
tlami sud-tibbiy ekspertiza bilan qamrov da-
rajasi xududlar bo’yicha tabiiyki turlicha
bo’lgan. Lekin, shunga qaramay, ushbu yillarda
mazkur xududlarda sodir etilgan o’z joniga qasd
qilish hodisalaming umumiy soni keskin
farqlanmaganligi e’tiborni jalb etadi. Xususan,
1985 yilda - 559 ta, 1986 yilda - 565 ta, 1995
yilda -- 551 ta, 1996 yilda - 597 ta, 2010 yilda -
593 ta, 2011 yilda esa - 659 ta hodisa qayd
etilgan.
Tekshiruv yillari bo’yicha tugallangan
suitsidning yuqorida qayd etilga mavsumiylik
xususiyatlari
umuman
olganda
keskin
o’zgarmagan holatda, ayrim o’ziga xos ji-
hatlarga ham ega bo’lgan. Xususan, 1986 yilda
maksimal ko’rsatkich biroz ertaroq - aprel oyida
va aksincha ikkinchi ko’tarilish davri biroz
kechroq - dekabr oyiga to’g’ri kelgan.
Shuningdek, 1996 yilda may oyida kuzatilgan
ko’tarilish davri boshqa yillarga nisbatan
yaqqolroq namoyon bo’lgan va ushbu
ko’rsatkich iyun oyida ham saqlangan.
Tekshiruv ob’ektlami xududlar bo’yicha
taqsimoti quyidagicha bo’lgan: Toshkent shahri
- 44,2%, Farg’ona viloyati - 28,5%, Samarqand
viloyati - 20,5% va Xorazm viloyati - 6,9% da
sodir etilgan. Xududlar o’rtasidagi ushbu farqni
mazkur xududlarda yashayotgan aholining soni
va lozim bo’lgan holatlarni sud-tibbiy
ekspertizalar bilan qamrov darajasining turli
xilligi bilan tushintirish mumkin.
Tugallangan
suitsidning
mavsumiylik
xususiyati xududlar bo’yicha o’rganilganda ham
ulaming barchasida yuqorida qayd etilgan
davriylik: qish-bahor oylarida ortib borish va
aksincha, yoz-kuz oylarida kamayib bor- ishi o’z
tasdig’ini topdi. Ammo, davriylikning oylar
bo’yicha
xususiyati
xududlarda
biroz
farqlangan. Masalan, Samarqand va Xorazm
viloyatlarida avgust oyida qo’shimcha -
uchimchi ko’tarilish davri kuzatilgan. Yoki,
Farg’ona viloyati va Toshkent shaxrida minimal
ko’rsatkich ertaroq - avgust oyida qayd etilib,
ushbu holat oktyabr oyigacha davom etgan.
Tugallangan
suitsidni
mavsumiylik
xususiyatlari jins guruhlari bo’yicha tahlil
etilganda yuqorida qayd etilgan davriylik har
ikki jins uchun ham bir xilda taalluqli ekanligi
ma’lum bo’ldi. Faqat ayollarda may oyidagi
maksimal
va
oktyabr
oyidagi
minimal
ko’rsatkichlar erkaklarga nisbatan kuchliroq
namoyon bo’lgan.
Suitsidentlarai yosh guruhlari bo’yicha
taqsimlanishi quyidagicha bo’lgan: 9-14 yoshlar
jami hodisalaming 3,2%, 15-17 yoshlar - 5,1%,
IS -29 yoshlar-29,1%, 30 - 44 yoshlar - 26.,9%,
4.5-59 yoshlar - 23,0%, 60 dan yuqori yoshlar -
12,7%. Binobarin, aksariyat hodisaiar niehnatga
layoqath bo’lgan kichik va o’rta yoshlardagi
CDofyor axborctnomasi
2013, № 3
<Вестни\врача
6
shaxslar tomonidan sodir etilgan.
Tugallangan suitsidning sodir etishdagi
mavsumlar bo’yicha davriylik va turg’unlik
suitsidentlaming asosiy yosh guruhlari bo’yicha
(18 - 59) umuman olganda keskin farqlanmagan.
Ayni vaqtda davriylikni oylar bo’yicha namoyon
bo’lishi ayrim yosh guruhlarida biroz o’ziga xos
bo’lgan. Masa- lan, maksimal ko’tarilish 9-14
yoshli bo- lalarda aprel, 15-17 yoshdagi
o’smirlarda mart oyiga to’g’ri kelgan.
Shuningdek, bo- lalarda eng minimal ko’rsatkich
ertaroq - avgust oyida qayd etilib, sentyabr
oyidan boshlangan ko’tarilish dinamikasi noyabr
oyigacha davom etgan. Yoki, 15 - 17 yoshlarda
martdagi ko’tarilishdan so’ng yiln- ing qolgan
oylarida to’lqinsimon kechish, ya’ni har bir
kamayish, keying oylarda ko’tarilish davri bilan
almashinishi kuzatil- gan.
Tekshiruv o’tkazilgan xududlarida yasho-
vchi xalqlaming milliy urf-odatlari, madani-
yati, diniy e’tiqodi nuqtai-nazaridan suitsi-
dentlar shartli ravishda ikki guruhga ajratildi: 1-
guruh - tub joy aholisi (o’zbek, qozoq, qirg’iz va
h.k.), 2-guruh - boshqa millatlar vakillari. 1-
guruh vakillari jami o’rganilgan hodisalaming
68%, 2-guruh vakillari esa 32% ni tashkil etgan.
Suitsidning sodir etishdagi mavsumlar
bo’yicha davriylik etnik guruhlarda ham qayd
etilganligi alohida e’tiborga molikdir. Farqli
xususiyatlari
sifatida
2-guruh
vakillarida
maksimal ko’rsatkich mart oyida qayd etilib, u
iyun oyida ham davom etganligi, shuningdek,
minimal ko’rsatkich oktyabr oyida emas, balki
ertaroq - avgust oyiga to’g’ri kelganligi qayd
etilgan.
Tugallangan suitsidning usullari tahlil
etilganda ulaming aksariyati, 71,8% o’zini osish
yo’li bilan sodir etilganligi aniqlandi. O’tkir
zaharlanish (17,0%), o’zini yoqish (4,6%), o’tkir
jisrnlardan jarohat yetkazish (2,1%) qayd
etilgan.
Suitsidning
boshqa
usullari:
balandlikdan tashlash, o’q otar qurollari- dan
jarohat yetkazish, temir yo’l travmalari barcha
hodisalaming 3,4% da qayd etilgan
Suitsidning mavsumiylik xususiyatlari au-
toagressiya
harakatlarini
amalga
oshirish
usullariga ham taaluqli bo’lgan. Mavsumlar
bo’yicha umumiy dinamika ulaming bar-
chasida o’zaro mos bo’lgan holda, ulaming
namoyon bo’lishida ayrim farqlar mavjudlig- ini
ko’rsatib o’tish zarur. Jumladan, o’zini yoqish
yanvar oyida eng kam ko’rsatkichda bo’lib, iyun
oyigacha turg’un ortib brogan. Ammo, ushbu
ko’tarilish uch bosqichda davom etgan va har bir
ko’tarilish o’zidan oldingiga nisbatan kuchliroq
namoyon
bo’lgan.
Bu
kabi
davriylik,
to’lqinsimon
kechish
o’tkir
zaharlanish
holatlariga ham xos bo’lgan.
Muhokama.
Tekshirish
natijalari
yil
mavsumlari bo’yicha tugallangan suitsidning
sodir
etilishida
ma’him
bir
davriylik,
to’lqinsimon kechish xususiyatini mavjudlig- ini
qayd etish imkonini beradi. Ushbu davriylik
hodisalaming soni ma’lum bir oydlarda ortib
boorish,
keying
oylarda
esa
kamayish
dinamikasiga ega ekanligida namoyon bo’lgan.
Binobarin, bizning tekshiruvlarda maksimal
ko’tarilish may, kichikroq ko’rinishdagi ikkinchi
ko’tarilish - noyabr oylariga to’g’ri kelgan.
Xuddi shuningdek, kamayish davrining ham
shartli ravishda ikki bosqichga bo’lish mumkin.
Bunda dastlabki kichikroq kamayish - fevral
oyiga va yil bo’yicha eng minimal ko’rsatkich
asosan oktyabr oylariga to’g’ri kelganligini
ta’kidlash lozim.
Tugallangan suitsidning sodir etishdagi
mavsumlar
bo’yicha
davriylik
tekshiruv
o’tkazilgan yillar, xududlar, suitsidentlaming
jins, yosh va etnik guruhlar, suitsidning usullari
bo’yicha ham umuman olganda o’z tadig’ini
topgan. Faqat, ushbu davriylikning oylar
bo’yicha namoyon bo’lishida ayrim farqli
jihatlari qayd etilgan.
O’zini-o’zi o’ldirish hodisalarini sodir
etilishi yil oylari bo’yicha o’ziga xos
xususiyatlarga
ega
ekanligi
boshqa
tadqiqotchilar tomonidan ham qayd etilgan [2,
3,4]. Xususan suitsidologiya fanining asoschi- si
sifatida e’tirof etilgan Emil Dyurggeym [1] ovz
tekshiruvlarida o’zini-o’zi o’ldirish hodisalari
yanvar oyidan turg’un ortib bor- ishini va
maksimal ko’rsatkich iyun oylariga to’g’ri
kelishini, avgust oyidan boshlangan kamayish
dinamikasi o’zining eng pastki
(Doctor axfiorotnomasi
2013, № 3
Фестниқврача
7
nuqtasiga oktyabr, noyabr oylarida yetishini
qayd etgan. E. Dyurkgeym mazkur hodisan- ing
sababini jamiyat qonuniyatlari, ijtimoiy hayot
xususiyatlari bilan tushuntirishga hara- kat
qilgan. Jumladan
yuqorida qayd etilgan
davriylikning sababini bahor-yoz mavsumlarida
issiq havo haroratini inson av- zolariga salbiy
ta’sir emas, balki ushbu davrda jamiyat
faoliyatining faollashuvi, insonlar o’rtasida
iqtisodiy,
ijtimoiy
munosabatlaming
jadallashuvi natijasi sifatida talqin etgan.
Ammo,
fikrimizcha
ijtimoiy-iqtisodiy
munosabatlar mavsumlar bo’yicha keskin
farqlanmaydigan hozirgi taraqqiyot davrida
tugallangan suitsid bilan yil oylari o’rtasidagi
o’zviy bog’lanishni faqat ijtimoiy hayotx-
ususiyatlari bilan tushuntirishni yetarli deb
bo’lmaydi.
Tugallangan suitsidning yil mavsuinlari
1.
2.
3.
4.
5.
6.
bo’yicha ma’lum bir davriylikka ega ekanligi
aksariyat tadqiqotchilar tomonidan e’tirof
etilishi,
insonlar
hayoti
nafaqat
jamiyat
qonunlari ijtimoiy munosabatlar bilan, balki
ma’lum ma’noda tabiat qonunlariga, undagi
davriy o’zgarishlarga mos tarzda kechishi haqida
xulosa qilish imkomni beradi.
Xulosa.
Tugallangan suitsidning sodir
etilishi yil mavsumlari bo’yicha ma’lum bir
davriylikka ega. Mazkur davriylik tekshiruv
yillari, xududlari, suitsidentlarning jins, yosh va
etnik guruhlari, suitsidning usullari bo’yicha
ham
jiddiy
farqlanmagan.
Suitsidning
mavsumiylik
xususiyatlari
tugallangan
suitsidning vujudga kelishida shaxsiy, ijtimoiy
omillar bilan bir qatorda tabiatdagi o’zgarishlar
ham birdek ahamiyatli ekanligi- dan dalolat
beradi.
SURUNKALI VIRUSLI GEPATITLARNI DAVOLASHDA ANTRAL
PREPARATINI QO’LLASH SAMARADORLIGI
Samarqand Davlat Tibbiyot instituti
Yuqumli kasalliklar va epidemiologiya kafedrasi
Mavzuning dolzarbligi.
Ovqat hazm qilish
a’zolari kasalliklari orasida jigar kasalli- klari
yetakchi
o’rinni
egallaydi.
BJSST
ma’lumotlariga ko’ra (2010), ulaming 70% ga
yaqini virusli zararlanish hisobiga bo’lib, bu
kasllik tarqalishi bo’yicha o’pka kasalliklari va
OITS kasalligidan keying urinda turadi. Chunki
surunkali virusli gepatitlar nogiron- likka olib
keluvchi, 30-70% hollarda jigar cir- roziga, 9-
30% hollarda gepatocellyulyar kar- cinomaga
olib kelishi, ayniqsa bolalar o’rtasida bu kasallik
o’lim bilan tugallanishi
bilan aloxida ajralib turadi (Ivashkina V.T.
(2009), Inoyatova F.I., (2009) Maevskaya
(2009).
Adabiyotlardagi ma’lumotlarga ko’ra 40%
dan ortiq katta yoshdagi bemarlar bo- laligida
SVGB bilan kasallanganligi aniqlan- di. 16 yil
ichidagi Yaponiyadagi T. Fu- jisawaetal (2000)
kuzatuvlariga
asoslanib
SVGB
bilan
kasallangan
bolalaming
3.8%
ida
gepatokarcinoma aniqlangan. Surunkali virusli
gepatitlaming klinik belgilari har doim ham
tashxislash va og’irlik darajasini ba-
Adabiyotlar
Гайсина Д.А., Халилова З.Л., Хуснутдинова Э.К. Генетические факторы риска суицидального поведения //
Журнал неврологии и психиатрии, 2008, № 1, с. 87-91.
Дюргейм Э. Самоубийство, социологический этюд / Перевод с французского с сокр. Под ред. В.А. Базарова. -
М.: Мысль, 1994, 399 с.
Кладов С.Ю., Конобеевская И.Н., Карпов Р.С. Роль алкогольного фактора в формировании суицидального
поведения
И
bsm.tomsk.ru//Articles_l_22.htm
Мальцев А.Е., Шешунов И.В., Зыков В.В. Региональные особенности завершенных самоубийств в Кировской
области // Электронный научный журнал, 13.09.2010.
Миронец Е.Н. Некоторые хронобиологические аспекты самоубийств
И
Проблемы экспертизы в медицине, 2003,
№ 4, с. 30-31.
Руженков В. Суицидальное поведение в соматической клинике: возможности профилактики // Врач, 1998, №20-
21.
Juraev Sh. А.,
Rustamova Sh.A.,
Isroilova S.B.
