-Doctor a\6orotnomasi, 2012, № 1, Samarqancf
7
tildi: - nutqiy rivojlanish buzilishlari bo’lgan bolalar bosh miya
MRT tasvirida miya po’stlog’ining atrofiyasi kognitiv
faoliyatga javob beruvchi pe- shona sohasida hamda nutqiy
faoliyatga javobgar chakka sohasida (53%) qayd etildi; - MRT
ko’rsatkichlari ma’lum ma’noda klinik, neyrop- sixologik va
neyrofiziologik
tekshiruvlar
natijalari
bilan
to’g’ri
korrelyasiyaga ega bo’ldi; - MRT tekshiruvi bolalarning
hayotlik davrida perinatal patologiyalar oqibatida bolalar bosh
miyasida ro’y bergan morfofunksional o’zgarishlarni
o’rganishga imkon beradi.
FARG’ONA VILOYATIDA AYOLLAR TOMONIDAN SODIR ETILGAN
TUGALLANGAN SUISID HOLATLARINING SUD-TIBBIY TAHLI1
Sud-tibbiy ekspertiza Bosh byurosi
Tugallangan suisid hozirgi kunda o’tkir ijli- moiy-
tibbiy muammolardan biri ekanligi ko’pchilik tomonidan
e'tirof etilgan. Jaxon sog’likni saqlash tashkilotining
ma’lumotlariga ko'ra yiliga 1.000.000 kishi. yoki kuniga
taxmi- nan 3000 dan ortiq shaxs ushbu hodisaning qur-
boni bo’layotganligi yuqoridagi fikrni tasdiqiaydi (JSST,
2005).
Sud-tibbiy ekspertiza xizmatining rasmiy hiso- bot
ma'lumotlari ushbu hodisa bizning mamlakat- da ham
ancha dolzarb ekanligini ko’rsatmoqda. Xususan, 2010
yilda tugallangan suisid bilan bog'liq jami 1624 ta
murdalar sud-tibbiy eksperti- zasi o’tkazilgan bo'Isa, 2011
yilda ushbu ko’rsatkich 1802 taga teng bo'lgan.
Autoagrcssiya harakatlarini ayollar tomonidan ham
sodir etilayotganIigi, dinamikada ularning jami suisidga
nisbatan ulushining ortib borayot- ganligi o’z joniga qasd
qilish holatlarining fojiali oqibatlarini yanada yaqqolroq
namoyon etadi [2, 3].
So’nggi holatni inobatga olib ushbu maqolada
Farg’ona viloyatida turli yillarda ayollar tomonidan sodir
etilgan tugallangan suisid hodisalarining ularning xavf
omillari nuqtai-nazaridan tahlil qilish maqsad qilindi.
Tekshiruv materiallari va usullari.
Tugallangan
suisid ijtimoiy-tibbiy hodisa ekanligini inobatga olib
tekshiruv yo’llari shartH ravishda uch davrga bo'lindi.
Bunda. birinchi davrni sobiq ittifoqning so'nggi yillari
(1985-86), ikkinchi davrni yangi mustaqil davlatni
shakllanish yillari (1995-96) va uchinchi davrni esa
dinamik iqtiso- diy rivojlanish kuzatilayotgan oxirgi ikki
yil (2010-11) tashkil etdi.
Mazkur yillarda Farg’ona viloyati STE byuro- sida
ayollar tomonidan sodir etilgan va tugallangan suisid
bilan bog'liq bo'lgan jami 300 ta murda sud-tibbiy
ekspertizasi o’tkazilgan. Tekshiruv ja- rayonida ushbu
ekspertiza materiallari atroflicha o’rganildi. Bunda
dastlab 24 ta belgidan iborat ma'lumotlar bazasi yaratildi,
ular maxsus belgi- langan tartibda kompyuterga,
Microsoft Excel das- turiga kiritildi va ularga statistik
ishlov beriidi.
tilmadi. Kichik hajmdagi araxnoidai kistalar 1- guruxda
2-guruxda nisbatan deyarli 1,5 barobarga ko’p aniqlandi
va bu bolalarning natal davrdagi jarohatlarida qon
quyulishlari bo’lganligini isboti bo’lib xizmat qiladi.
Xulosa.
MMD si bo’lgan bolalarning neyrovi-
zualizasion MRT tekshiruvlari natijalarini tahlil qilib
quyidagi
xulosa'aiga
kelish
munikin:-
diqqat
yetishmovchiiigi va giperaktivlik sindromi bo’lgan
bolalar bosh miya MRT tasvirida asosan po’stloq
atrofiyasi kognitiv hamda xulq faoliyatla- riga javob
beruvchi .hona sohasida (40%) kuza-
Adabiyotlar
1.
Azimova X.M. Роль перинатальных факторов в нарушениях нервно-психического развития детей
раннего возраста // Неврология. - Ташкент, 2006.-№1 (29).-С. 20-23.
2.
Ахутина Т.В., Пылаева Н.М. Методология нейропсихологического сопровождения детей с
неравномерностью развития психических функций / А.Р. Лурия и психология XXI века. Доклады
II Международной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения А. Р. Лурия /Под ред.
Т. В. Ахутиной и Ж. М. Глозман. - М.: ООО Федоровец, 2003. - С. 181-189.
3.
Ибодуллаев З.Р. Сопоставительное изучение нейропсихологимеских синдромов и данных
компьютерной (магнитно-резонансной) томографии при церебральных инсультах полушарной
локализации /■'Неврология. - Ташкент. 2004. -Т.1, №21. -С. 24-25.
4.
Муминова Л.Р. Рухий ривожланишда оркада колган бошлангич синф укувчиларнинг
диагностикаси /•Метод, тавсиялар. Тошкент, 2004.29 бет
5.
Shaw Р.. Lerch .1., Greenstein D., Sharp W. l ongitudinal mapping of conical thichness and clinical
outcome in children and adolescents with attentiondeficit hyperactivity disorder // Arch. Gen. Psych. -
2006. - Vol. 63, № 5. - P. 540-549.
6.
G’iyosov Z.A.,
Maxsumxonov K.A.,
Yulchiev A.A.
'Dofyor axtiorotnomasi, 2012, Ns 1, Samarqand
8
Alohida ta'kidlash lozimki, murdaning sud- tibbiy
ekspertizasi, qo’shimcha laboratoriya tek- shiruvlari
natijalari, katamnez va taqdim etilgan tibbiy xujjatlar
bo’yicha o’limning vujudga kelishi haqiqatdan ham suisid
bilan bog’liq ekanligi shub- ha uyg’otmagan holatlargina
tekshiruvlarga ob ekt sifatida olindi.
Tekshiruv natijalari:
Tadqiqot yillari bo'yicha
ayollar tomonidan sodir etilgan suisid holatlari turg’un
ortib borish dinamikasiga ega bo’lgan. Xususan, 1985
yilda 29 la sodir etilgan bo’Isa, 2011 yilda ushbu
ko’rsatkich 97 ni tashkil etgan. Ayollar tomonidan amalga
oshirilayotgan
autoagressiya
harakatlarini
ortib
borayotganligi. mazkur hodisalarning viloyatdagi jami
zo’raki o'limga va jami suisidga nisbatida ham o’z aksini
topgan (jadval 1).
Ayollar tomonidan sodir etilgan suisid holatlarin- ing
tekshiruv yillaridaga jami zo'raki o’limga va jami suisidga
nisbati.
Jadval I
Yillar
Jami
Viloyatdagi
Ayollar
Ayollar tomonidan sodir etilgan tugallangan suisid (%)
jami zo'raki o’limga nisbatan
jami suisidga nisbatan
1985
714
96
29
4,06
30,2
1986
744
112
37
4,97
33.03
1995
662
104
14
2,11
13.46
1996
849
207
49
5,77
23,67
2010
1025
230
74
7,23
32,17
201 1
1108
254
97
8,75
38,19
Tugallangan suisidning tarqalganlik darajasini yanada
aniqroq baholash imkonini beradigan ko’rsatkichlardan
biri bu, ushbu hodisalar sonini shu hududda istiqomat
qilayotgan 100.000 aholiga nisbatidir. So'nggi holatni
inobatga olib, ayollar tomonidan sodir etilgan suisidni
tekshiruv yillari bo’yicha 100.000 ayollar soniga nisbati
ko’rib chiqilganda eng past ko’rsatkich 1995 yilda (1,1),
eng yuqori ko’rsatkich esa 2011 yilda (6,1) qayd etildi.
Hodisalarning 34% shaxarlarda, 66% qishloq
hududlarida sodir etilgan. Ammo, tekshiruvlar yillari
bo’yicha ushbu nisbat jiddiy farqlanishi 1 - rasmda yaqqol
namoyon bo’lgan. Zero, qishloq- larda sodir etilayotgan
hodisalar sonining keskin ortayotganligi, xususan 2011
yilda jami suisidning 84% qishloq joylarida sodir
etilganligi e'tiborni jalb etadi.
Ayollar tomonidan sodir etilgan autoagressiya
harakatlari ularning yosh guruhlari bo’yicha
Rasni 1. Hodisalarni tekshiruv yillari bo’yicha hududiyiik xususiyatlari
<Dofyor axborotnomasi, 2012, № 1, Samarqantf
9
o’rganilganda maksimal ko’rsatkich 18-29 yosh- dagilar
guruhida qayd etildi.
Rasm 2. Hodisalarni suisidentlarning yosh guruhlari byoyicha xususiyati
Yosh guruhlarini hududlar bo’yicha tahlili ham
e'tiborni jalb etadi. Jumladan, autoagressiya harakatlari
qishloq joylarda yoshlar tomonidan (18-29 yoshgacha),
shaxarlarda esa asosan katta yoshdagilar (45 dan yuqori)
tomonidan sodir etil- gan (3 rasm).
Rasm 3. Suisidentlarning yosh guruhlarini hududlar bo’yicha xususiyatlari
Ya’ni, shaharlarda 14 yoshgacha bo’Igan sui-
sidentlarning 25%, 60 dan yuqori yoshdagilaming esa
78% sodir etilgan. Qishloq hududlarida esa ak- sincha
vaziyat: 14 yoshgacha suisidentlarning - 75%, 60 dan
yuqori yoshlarning esa - 22% qayd etilgan.
Tugallangan suisidni sodir etish usullarining tahlilida
ma’lum bo’ldiki, jami hodisalarning 77.7 foizini osish,
16,0% o’tkir zaharlanish, 5,0% o’zini o’zi osish orqali
amalga oshirilgan. Boshqa usullar (balandlikdan tashlash,
temir yyol travma- si, o’tkir jismlardan jarohat yetkazish)
kam holat- larda foydalaniigan va ular jami hodisalarning
1,3% ni tashkil etgan.
Suisid usullarini yosh guruxlari bo’yicha xususiyati
yorganilganda kichik yoshlarda asosan o’zini osish orqali
o’z joniga qasd qilish harakatlari amalga oshirilgan
bo’Isa, katta yoshlarda o’tkir zaharlanish va o’zini osish
holatlarining ortib borishi qayd etildi. Xususan, osilish
holatiari 14 yoshgacha 100%, 15-29 yoshlarda 85% ni
tashkil etgan bo’Isa, 60 yoshlardan yuqorida ushbu
ko’rsatkich 27.8% ga teng bo’Igan. Aksincha, o’tkir
zaharlanish holatiari 14 yoshgacha umuman bo’lmagan,
15-29 yoshlarda 11,5% ga teng bo’Igan, 60 yoshlardan
yuqorida esa 50,0% hodi- salar aynan ushbu yo’l bilan
sodir etilgan. Yz’ini osish holatiari bolalar va o’smirlarda
(17 yoshgacha) umuman kuzatilmagan holatda 18-29
yoshlar guruhida jami hodisalarning 46,7%. 30-44 yosh-
larda esa 26,7% qayd etilgan (4 rasm).
50%
45%
40%
35%
30%
I
25%
20%
15%
-----
жами
10%
5%
0%
9-14
ёш 15-17 ёш 18-29 ёш 30-44 ёш 45-59 ёш 50 ва капа ёш
гуруҳлари
ёш гуруқлари
(Dol(tor axfiontiwmasi, 2012,
1, Samarqancf
10
ёш ёш ёш ёш ёш катта
Ёш гуруҳлари
Rasm 4. Suisid usullarining yosh guruhlari bo'yicha xususiyati
Tugallangan suisid holatlarini sodir etilish da-
rajasini yil mavsumiari bo’yicha xususiyati o’rganilganda
ularning soni qish-baxor oylarida ortib borib, maksimal
ko’rsatkich may oyida qayd etilgan (jami hodisalarning
13.7%). Yoz-kuz mav- sumlarida ularning soni izchil
kamayib borib, eng kam ko'rsatkich oktyabr, oyiga to’g’ri
kelgan Garni hodisalarning 5,0%).
Ayoilar tomonidan sodir etilgan autoagressiya
harakatlarining mavsumiylik xususiyatlari xudud- lar
bo’yicha biroz farqlangan. Zero, birinchidan, shaxarlarda
uchta ko’tarilish (mart, may, sentyabr, oylarida),
qishloqdarda esa ikkita, asosiy (may) va kichikroq.
(noyabr,) ko’tarilish davrlari kuzatil- gan. Ikkinchidan,
shaxar xududlaridagi hodisalar sonini ortib borishi va mos
tarzda kamayish davrlari, qishloklarga nisbatan biroz
ertaroq, (taxmi- nan I oy muddatga) yuzaga kelishi
e'tibomi jalb etadi (Rasm 5).
Rasm 5. Mavsumiylikni xududlar bo’yicha xususiyatlari
Hodisalarning hafta kunlari bo’yicha tahlilida ikkita
ko’tarilish davri farqlandi: dushanba (jami hodisalarning
18,0%) va payshanba kunlari (16,3%). Minimal
ko'rsatkich esa yakshanba ku- niga to’g’ri kelgan (11,7%),
Hafta kunlari bo'yicha ko’rsatkichlar suisiden-
tlaming yosh guruxlari bo’yicha farqlanishi aniq- landi.
Jumladan. 60 dan yuqori yoshlarda maksimal ko'rsatkich
dushanba kunida, minimal dara- ja chorshanba kunida
qay'd etilgan bo’Isa, 14
■Doctor a\6orotnomasi, 2012, № 1, Samarqancf
I
yoshgacha bolalarda aksincha, dushanbada eng kam,
chorshanba kunida eng ko’p hodisalar sodir etilgan. Dam
olish kun lari autoagressiya harakat- lari nisbatan kam
kuzatilgan.
Muhokama.
Ayollar tomonidan sodir eti- layotgan
suisid holatlarining soni tekshiruv yillari bo’yicha
umuman olganda ortib borish dinamika- siga ega bo’lib,
unga to’lqinsimon kechish xos bo’lgan. Ya'ni, bunda
ikkita ko’tarilish davri far- qlanadi. Birinchisi, kichikroq
ko’tarilish
1985-86
yillar
oralig’ida
kuzatilib,
hodisalarning soni bir yilda 24% ortgan. 1995 yilda esa
tekshiruv yillari bo’yicha eng past ko’rsatkich qayd
etilgan. Zero, ushbu yilda 1986 yilga nisbatan
hodisalarning soni 62% ga kamaygan. Ammo, 1996
yildan esa ikkinchi ko’tarilish davri boshlanib, ushbu
jarayon 2011 yilgacha davom etgan. Umuman olganda
tadqiqot yillari bo’yicha hodisalarning soni 234% ga
ortgan.
Hodisalarning xududiylik xususiyatlarini tekshiruv
yillari bo’yicha tahlili natijalari ham e’tiborni jalb ctadi.
Jumladan, tekshiruv o’tkazilgan dastlabki yillarda
hodisalarning aksa- riyati shaxarda yashovchi ayollar
tomonidan (jami hodisalarning 57,5%) sodir etilgan
bo’lsa. so’nggi yillarda esa aksincha, qishloq, xududlarida
ayol- laming o’z joniga qasd qilish holatlarining ortishi
bilan kechgan (ushbu yillardagi jami hodisalarning
74,5%).
Ushbu hodisalar sonining so’nggi yillarda keskin
ortishida boshqa sabablar bilan bir qatorda viloyatda
zo’raki o’lim holatlarini sud-tibbiy eks- pcrtiza
tekshiruvlari bilan qamrov holatining yax- shilanganligi
ham ahamiyatli bo’lgan.
Hodisalarning aksariyati (44%) faqat 18-29 yoshdagi,
mehnatga layoqatli bo’lgan ayollar tomonidan sodir
etilganligi tashvishli holat [3]. Kat- ta yoshlarda ushbu
hodisalarning soni kamayib borib, yuqori yoshdagilar
guruxiga jami hodisalarning faqat 6% to’g’ri kelgan.
Suisidentlarning yosh guruxlari xududlar bo’yicha
keskin farqdangan. Jumladan, qishloq- larda aksariyat
suisidentlarni 30 yoshgacha bo’lgan qizlar va ayollar
lashkil etgan bo’lsa (76.6%), shaharlarda aksincha katta
va keksa voshdagi suisidentlaniing nisbati yuqori bo’lgan
(64,3%).
Hodisalar asosan o’zini osish orqali sodir etilgan va
tekshiruv yillari bo’yicha ushbu ko’rsatkich jiddiy
o’zgarmagan, lekin, suisid usullari suisidentlarning yosh
guruxlari bo’yicha keskin farqlangan. Binobarin, kichik
yoshlarda (30 yoshgacha hodisalarning 80%) o’zini osish
orqali sodir etilgan bo’lsa. katta yoshlarda (44 yosh va
undan yuqori) o’tkir zaharlanish va o’zini yoqish holatlari
ko’proq kuzatilgan. O’zini osish esa jami hodisa- laming
faqat 27,7% ni tashkii etgan.
Suisidni o’z-o’zini osish orqali sodir etish eng fojiali
usullardan biri bo’lib, u ko’proq ayollar tomonidan
amaiga oshirilish bilan ajralib turadi. So’nggi holatni
inobatga olib o’z-o’zini osish orqali sodir etilgan
autoagressiya harakatlarini ayol suisidentlarning yosh
guruhlari bo’yicha o’rganilganda ayrim xususiyatlar
aniqlandi. Jumladan, bolalar va o’smirlarda (17
yoshgacha) ushbu usuldan umuman foydalanilmagan
holatda, uiarning taxminan yarimi (46%) faqat 18-29
yosh- larga to’g’ri keiganligi e’tiborga molikdir. katta
yoshlarda ushbu ko’rsatkich yana kamayib borish
dinamikasiga ega bo’lgan (30-44 yoshlarda - 26,7%, 45-
59 yoshlarda - 6,0%).
Ayollar tomonidan sodir etilgan tugallangan suisid
holatlarining mavsumiylik xususiyatlar! o’rganilganda
ular baxor oylarida ortib borish, yoz-kuz mavsumlarida
kamayib borish dinamikasiga ega bo’lgan. Ushbu
xususiyat xududlar bo’yicha biroz farqlangan. Binobarin.
shaharlarda hodisalarning kechishi qishloklarga nisbatan
1,5- 2,0 oy muddatga ertaroq sodir bo’lishi e’tiborni jalb
etadi. Xususan, eng yuqori daraja shaxarlarda mart,
qishloq tarda may oylariga to’g’ri kelgan. Shuningdek,
eng kam ko’rsatkich shaxarlarda av- gust, qishloqlarda esa
oktyabr. oyida kuzatilgan.
Hafta kunlari bo’yicha o’rganilganda, eng yuqori
ko’rsatkich dushanba, eng past ko’rsatkich yakshanba
kunida
qayd
etilgan.
Ushbu
ko’rsatkichlar
suisidentlarning yosh guruxlari bo’yicha farqlangan.
Xususan, 14 yoshlargacha eng past ko’rsatkich dushanba
kuni, eng yuqori ko’rsatkich esa chorshanba kuniga to’g’ri
kelgan. Keksa yoshlarda esa (60 yoshdan yuqori) aksin-
cha, maksimal ko’rsatkich dushanba kunida qayd etilib,
eng past daraja chorshanbada kuzatilgan.
Xulosa.
Tadqiqot yillari bo’yicha ayollar tomonidan
sodir etilgan tugallangan suisid holatlarining ulushi
viloyatda qayd etilgan jami suisid holatlariga nisbatan
ortib borish dinamikasiga ega bo’lgan. Ayollar o’z joniga
qasd qilish harakatlarini asosan o’zini osish yo’li bilan
sodir etgan. Tugallangan suisidni amaiga oshirish usullari
suisidentlarning yosh guruxlari bo’yicha farqlangan.
Jumladan, katta yoshlarda o’tkir zaharlanish va o’zini
yoqish holatlarining ulushi yuqori bo’lgan. Hodisalarning
sodir etilishiga mavsumiylik xusu- siyati xos bo’lgan.
Binobarin, baxor oylarida hodisalar ortib borish, yoz-kuz
mavsumlarida esa izchil kamayib borish dinamikasiga ega
bo’lgan. Ushbu xususiyatlar xududlar bo’yicha
farqlangan. Hafta kunlari bo’yicha dushanbada maksimal,
yakshanba kunida eng minimal ko’rsatkichlar qayd
etilgan.
Adabiyotlar
1. Зеленская T.M. «Социально значимые заболевания и социальная сфера». //Проблемы социальной
гигиены здравоохранения и истории медицины, 2006., №5, С.25-30.
2.
Миронец Е.Н.. Петров Т.П. "Медико-статистический анализ завершенных суицидов в Чувашской
Республике за 1992-1996 гг». //Проблемы экспертизы в медицине, 2001.. №3, С.30-31
3.
Юдинцева И В. «Анализ смертности трудоспособного населения Удмуртской Республики в результате
самоубийств, несчастных случаев, отравлений и травм за период с 1989 по 2002 г.г.». /Проблемы
экспертизы в медицине, 2005.. №4, С.24-27
