Doctor arforotnomasi, Samarkand
2013, № 4
(Вестниқврача, Самарканд
Boymuradov Sh.A.
TALABALARNING ILMIY TEKSHIRISH FAOL1YATIN1
TAKOMILLASHTIRISH
Toshkent tibbiyotakademiyasi
Hozirgi kunda mamlakatimizni isloh etish va
modernizatsiya qilish hamma sohalarda, shuningdek
sog’likni saqlash tizimida ham amalga oshirilmoqda. Buning
asosiy inaqsadi, aholini sog’Iigini mustahkamlash, tibbiy
yordam sifatini yanada oshirish, sog’likni saqlashni
birlamchi tizimini mustahkamlash, profilaktika yonalishini
rivojlantirish, aholini talabini ilmiy asoslangan yuqori
texnologik tibbiy yordam bi lan qondirishdir.
Prezidentimiz 2014 yilni “Sog’lom bola’’ yili deb c’lon
qilib: “Biz tayanchimiz va suyanchimiz, g’ururimiz va
iftixorimiz bo'lmish bolalarimizga, farzandlarimizga ishonch
bilan. hurmat-e’tibor bilan qarashni kelajamizga bo’lgan
ishonch, millatimizga, xalqimizga bo’lgan hurmart-ehtirom
ifodasi deb bilamiz” dedilar [3].
Bunda sog’lom bolani voyaga yetkazishda sog’liqni
saqlash tizimining o’mi va ta’siri, shu bilan birga, mas’uliyati
kata ekanini, hamda ulaming moddiy-texnik bazdsini
mustahkamlash, zamonaviy asbob-uskunalar, malakali
kadrlar bilan ta’minlash kerakligi ta’kidladilar.
Ushbu dolzarb vazifalarni amalga oshirishda sohalarni
ilmiy potentsialini oshirish muhim strategic ahamiyat kasb
etadi. Ayniqsa tibbiyotda fundamental, profilaktik va klinik
tibbiyotda ilmiy izlanishlarni rivojlantirish, ularni natijalarini
amaliyotga joriy qilish, tibbiy bilimlarimizni nazariy
asoslarini innovatsion texnologiyaga tayangan holda
oshirish,
magistrlarni
ilmiy
tekshirish
faoliyatlarini
ixtisoslashtirilgan ilmiy markazlarda faollashtirish, va ilmiy
tekshirish institutlari faoliyati bilan integratsiyalash lozim.
Hozirgi kunda taraqqiy etayotgan xayotimiz talablariga
mos keladigan hartomonlama shakllangan shaxs sifatida,
sotsial hayotga moslashadigan tibbiy xodimlami yetkazib
berish oliy tibbiy ta’limni vazifasidir. Oliy ta’lim
muassasalairini
(OTM)
faoliyatini
rivojlantirishni
shartlaridan biri bu innovatsion faoliyat bo’lib, nafaqat
innovatsion capital yig’ish, balki Davlatni va jamiyatni
shakllantirish uchun xizmat qiladi.
Mamlakatimiz dasturlarini ishlab chiqish va amalga
oshirish, nazariy va amaliy mavzulardagi ilmiy ishlarni
bajarish, ta’lim olish va ilmiy faoliyatning mustahkam
integratsion aloqasi orqali tadbiq qilinadi.
Yoshlar, ta’lim olish va ilmiy faoliyat - bir biri bilan
mujassam bog’langan ijtimoiy kategoriyalardir. OTM ilmiy
faoliyatlarini rivojlantirish hozirgi vaqini talabi bo’lib, ko’p
sonli iqtidorli yoshlami OTM larga jalb qilish imkonini
beradi. Bu holat tibbiyot oliy tavlim maskanlariga ham
ta’luqlidir, OTM lar kelajak avlodga nima qoldirishi haqida
qayg’urishi lozim.
O’zbekiston Respublikasl Prezidenti l.A. Karimov
o’zlarining nutqlarida mamlakatimiz modem izatsiyasiga
bog’liq murakkab vaziyatiarni hal qilishga qodir bo’lgan
yangi avlod kadrlarini tayyorlash eng muhim vazifalardan
biri ekanligini ta’kidladilar va hayot prinsiplarida o’z isbotini
topgan “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch”ga tayangan
holda bugungi kunda olib boriladigan mavnaviy va ma’rifiy
ishlarimizni samarasi muhim o’rin tutadi dedilar.
Alohida shuni ta’kidlash joizki, bebaho merosimiz va
qadimiy merosimiz va qadimiy boy tariximizni bilish va
chuqur o’rganish, ularni kelajak avlod uchun asrash borasida
bugungi kunda ma’naviy va ma’rifiy ishlarni vijdonan
bajarayotgan
insoniami
mehnatini
loyiq
bahclash
hammamizni burchimizdir kabi fikrlarni bildirganlar [1].
Tibbiy ta’lim o’zining asoslangan prinsiplariga ega
bo’lib, jahon ta’lim sohasining innovatsion tizimida ruy
berayotgan o’zgarishlarni tushunishga yordam beradi. Jahon
sog’liqni saqlashni tashkiloti (JSST) regional maslahatchisi
Г. Перфиловап^ ta’kidlashicha; oliy va ilmiy ta’lim muhitini
umumevropa jamiyatiga ko’pgina hamdo’stlik manlakatlari
a’zo
bo’lib,
o’zining
ta’lim
strukturasini
muvofiqlashtiinoqda. Uning fikriga qaraganda, tibbiy ta’lim
eng qiyin, uzoq davom etadigan, qimmat ta’lim bo’lib,
innovatsion klinik bazaga ega bo’lmasdan turib yaxshi
mutaxassis bo’lib yetishish mumkin emas deydi. Hozirgi
kunda bemorlar boy ma’lumotga ega bo’lgan electron
bazalardan foydalanib, ovzini kasalligi haqida to’liq
ma’lumot olishadi, hamda tajribasiz shifokorlarda
davolanishni
xoxlamaydi.
Shuning
uchun
masalani
mohiyatini hal etish va tibbiy ta’limni ilmiy ish bilan
integratsiya qilish hamda takomillashtirish chora tadbirlarini
ishlab chiqish ham iqtisodiy ham ijtimoiy ahamiyat kasb etib,
xalq manfaati uchun xizmat qiladi [Ю].
Bugungi kunda ilmni faqat bilimga emas, balki uni
tushunishiga, ilmni tabiatini o’rganishga kata e’tibor
berilmoqda. Ilmiy fikrlash ko’pqirrali xususiyatga ega,
nihoyatda
6
ko’ptomoniamadir. Ilmiy fikrlash oxirgi o’n yilda rivojlanib
bormoqda va innovatsion konsepsiyalar yaratishni talab
qilmoqda. Ilmiy fikrlash doimiy rivojlanib bormoqda va bini
inkor qilib bo’lmaydi.
Shu borada muxtaram Prezidentimiz LA. Karimov
o’tgan yili mamlakatimizda yuqori malakali ilmiy va ilmiy-
pedagogik kadrlar tayyorlashni qayta shakllantirish bo’yicha
oiib borilgan ishlar nihoyasiga yetganligi va bir bosqichli
tizimga o’tilganligini ta’kidladilar [2]. Bundan tashqari ilmiy
kengashlar yetakchi OTM larda tashkil qilinishi. ular nafaqat
yuqori malakali kadrlar tayyorlash, balki ilmiy ishlarni
bajarilishi ta’minlaydigan markazga aylanishi aytdilar.
Ko’pgina o’qituvchilar iqtidorli lalabalarga ma’lum
mavzularda ihniy referatlar yozdirish orqali ulami ilmiy
faoliyatini rivojlantirishga harakat qilishadi [4,8,11]. Eng
yaxshi referatlar tanlov komissiyasi muhokamasiga taqdim
etilgan. G’oliblar oltin va kumush medallar bilan
taqdirlanganlar. Ushbu an’anani davom ettirib, yosh
olimlami tayyorlash sifatini oshirish maqsadida talabalami
ayniqsa ulami mustaqil ishlarini bajarishda ilmiy tekshirish
usullarini o’zlashtirishga qaratilishi lozim.
S/I/ Gassen OTM yoshlar ilmiy tekshirish markazlari
(YoITM) haqida shunday yozgan; «ilmiy fikrlash usuli
yoddan aytish orqali y’ni ma’lumotni jonsiz so’z emas, balki
har doim inson orqali uzatiiadi. Bunda ovqituvchining (ilmiy
raxbaming) chuqur bilimi qo’l keladi, y’ni hech qaysi kitob
o’qituvchidek yaxshi ma’lumot bera olmaydi» [5].
Ko’pchilik tarixchilarni fikrlariga qaraganda YoITM bir
gurux olimlarni ijodiy tekshirish jarayoni hamda ulami
holatini baholashdagi birikishdir [9]. M.G. Yaroshevskiyning
fikriga qaraganda maktablami turlariga: ilmiy ta’lim maktabi,
izlanuvchilar maktabi, yo’naltiruvchi maktablami birikishi,
ijtimoiy, ba’zan baynalminal xarakter kasb etishi kerak [12].
Tibbiyotda ham ta’lim va ilmiy fuksiyalarni birgalikda
olib borish, ta’limni rivojlanayotgan prinsiplariga
asoslangan. V.K. Zaretskiy va hamkorlaming ishlarida
ta’limni rivojlantirishga e’tibor berilgan [5]. Ulami fikricha
ta’lim muassasasini rivojlanishi, tashkiliy sub’ektning
rivojlanishi bilan bog’liqdir. YoITM ta’lim funksiyasi har bir
tinglovchi va mavzuni ilmiy rahbarini ijodiy yuksalishini
ta’minlaydi.
Bunday markazda: ilmiy ishni bajaradigan talaba,
yetakchi (ilmiy rahbar) va ilmiy dastumi bo’lishi lozim.
Ushbu markazda bir gurux yosh olirnlar va talabalarni bir
jainoa bo’lib ishlashi, tnuammoni birgalikda va samarali
yechishda xizmat qiladi. Bunday markazlarni faoliyati
undagi yetakchiga bog’liq.
Markazda yetakchi mavzuga ilmiy raxbar bo’lishga
olimlaeni jalb qilish mexanizmlarini ishlab chiqishga bosh
bo’ldi. Izlanishlar olib boorish talabani axloqiy ma’naviy
tarbiyalash, boshqa miilatlami madaniyatini tushunish va
hurmat qilish, hamda o’zini madaniyatini tushunishga
undaydi [3]. Yaqqol na’muna bo’lgan I.M. Sechenovni ilmiy
markazini baholab, M.G. Yaroshevskiy shunday deydi:
«..Intellektual xususiyat bilan birga I.M. Sechenov
madaniyat sifatini ayniqsa axloqiy madaniyatni kuchaytirgan
deydi. Shuning uchun
I.
M. Sechenovning ishlari uni nafaqat o’qituvchi
sifatida, balki ilmiy va axloqiy nuqtai nazardan tanitdi» [14].
P.V. Volobuevning aytishicha o’qituvchiga quyidagilar xos:
«namunali, mohir, jamiyat oldida mas’uliyat his qilishi, ilmiy
ishiga ijodiy yondoshish» [4]. N.A. Eoginovaning fikricha
ta’lim sohasida shaxsning roli juda katta: «... hozirjavoblik,
ayniqsa yoshlarga uning mujassamligi, ideal, kumir kabi
namunali shaxslami qidinshi» [9].
Bunga oid fikrlarimizga vatandoshimiz Abu Ali Ibn
Sinoni nazariy va amaliy g’oyalari ilmiy faoliyati yaqqol
misol bo’la oladi. Abu Ali Ibn Sino insoniyatni tafakkuriga
va jahon sivilizasiyaga kata hissa qo’shgan. Uning bilimni
keng qamrovligi, ya’ni yosh bo’la turib, hamma tomonlama
rivojlangan, ayniqsa tibbiyot ilmini egallaganligigi namuna
bo’la oladi. Ibn Sinoni o’quvchilari va shogirdlari gapidan, u
faqatgina tibbiy bilimlar bilan chegaralanib qolmasdan
boshqa ilmlarni ham o’ zlashtirgan Р].
Ilmiy ishni bajarish talabada o’zida ma’naviy o’sish,
o’zini anglash, kabi hissiyotlarni uyg'otadi. Talabalarda
mustaqil ishlash paydo bo’ladi. Shu bilan birga tanlagan
ilmiy ishini mustaqil bajarish uchun intiladi.
Markazda talabaning faoliyati uning ilmiy ishini
bajarish uchun qo’yilgan vazifalami hal qilishga qaratilgan
bo’ladi. Bunda talaba ishni bajarish yo’llari, ta’lim
tcxnologiyasi, ta’lim jarayonini shakllanishini eng zarur
jarayon deb biladi.
Har bir predmet alohida alohida emas, balki ularni uzviy
bog’liqligini markaz ta’minlaydi. Ular o’zaro simbiozni
tashkil etadi va birgalikda rivojlanadi. Markazda ishlash
jarayonida talaba ilmiy isnning maqsadini va uni bajarish
bosqichlarini aniq bilishi kerak. Tibbiyot o’qu\ yurtini
talabasi, har tomonlama rivojlangan (zukko, halol,
mas’uliyatli, ziyrak) bo’ lishi kerak [6,13].
Markazda ishlayotgan talaba uchun va
(Dofyor axfarotn&masi, Samarqaruf
2013, № 4
o’qituvchi uchun jamoadagi muhit yaxshi bo’lishi kerak.
Ilmiy ishning rahbarlari har bir talaba o’ziga xos xususiyatga
egaligini tushunishi kerak. Markazga jalb qiiinadigan ilmiy
ish raxbarlari, ilmiy yo’nalishga ega, bilimdan ilmiy
g’oyalarga ega, to’g’ri qaror qabul qiladigan bo’lishi lozim.
Hozirgi ijtimoiy jadal rivojlanayotgan davrda ilmiy
ishlarni takomillashtirish zarurbo’ladi. Ayniqsa tibbiy oliy
o’quv' yurti talabalari an’anaviy va innovatsion jarayonlarni
birgalikdagi mujassamligini dinamikasini ko’rishini lozirn.
Shuning uchun iqtidorli talaba bilan shug’ulianayotgan
paytida pedagogikani hamma komponentlari ishtiroq etishi
zarur. Markazda mustaqil ilmiy izlanish, uni rejalashtirish va
prognozlash, faol ishtiroq etishni talab qiladi.
6. Зарецкий В.К., и др. О двух подходах к проектированию образовательных систем. Сборник научных трудов Институт
педагогических инноваций.-Москва, 1994.
Ибн Сина (Авиценна). Избранные произведения.-Москва: Наука, 198О.-552с.
Кларина М.В. Инновационные модели учебного процесса в современной зарубежной педагогике.- Москва, 2102,-
379с.
Логинова Н.А., Феномен ученичества: приобщения к научной школе.// Психологический журнал.-2000,- №4.-С.1О7.
Ю.Перфильева Г. Консилиум клиницистов
И
Экономика и медицина сегодня. - 2007.-№7.-С.86.
Н.Раззоқова Р, Хужаниёзова 3, Ибодуллаева Г. Баркамол шахени шакллантиришда таълим - тарбиянкнг роли. УзПИТИ.-
Ташкент, 2013.-С.141-143.
12.
Салаева Н., Пиржонов С. Худайбергенова. Талабалар ижодий тафаккурини шакллантиришнинг баъзи
жихатлари. // Илмий - методик маколалар туплами УзПИТИ,- Ташкент, 2013.-С. 63-65.
13.
Фаязова М.Р. Малакали кадрлар тайёрлашда лойихавий таълимнинг ахамияти. УзПИТИ.- Ташкент,
2013.-С. 217-221.
14.
Ярошевский М.Г. Логика развития науки и научная школа. - Москва: «Высшая школа», 1997,- С. 28.
I.
2.
3.
4.
5.
Adabiyotlar
Каримов И.А. Преданно служить Родине и своему народу - высшее счастье. Ташкент: «Узбекистан», 2007, С. 74-
75.
Каримов И.А. Наша главная цель - решительно следовать по пути широкомасштабных реформ и модернизации
страны. -Ташкент: Узбекистан, 2013.
Каримов И.А. Углубление демократических реформ и формирование гражданского общества - основа будущего
Узбекистана //Народное слово.-2013.-10декабря.
Волобуев П.В.. Неопубликованные работы. Воспоминания,- Москва: «ИНДРА», 2000.-С. 81.
Гассен С.И. Основы педагогики. Ведение в прикладную философию.-Москва: «Просвещение», 1995,-С. 35.
7.
8.
9.
