S H A R Q M A S H ’ A L I
45
Тема имеет большой спектр проблем и противоречий и невозможно осветить тут каждую
из них. В своих исследованиях Такаси Масуока часто затрагивает одну из актуальных
проблем в области темы японского языка.
В японском языке доминирующим фактором является прежде всего в наличии падежных
частиц, а также в наличии особых частиц, выделяющих тему. Следовательно, в японском языке
имеются специальные грамматические признаки функциональной прогрессии. Важно отметить,
особое значение в японском языке с точки зрения актуального членения приобретает сравнитель-
ная частица. В структуре высказывания эта частица выполняет контрастивную функцию и таким
образом оформляет границы ядра, следовательно, служит однозначным признаком конца темы
и начала ремы. Таких грамматических показателей в азербайджанском языке нет.
Таким образом, в азербайджанском языке актуальное членение предложение носит более
свободный и грамматически независимый характер. В японском языке оно обладает грамматическими
и лексическими показателями, что делает его схематически более строго выраженным.
КОРЕЙС ТИЛИДА ТАБРИК ВА ТИЛАКНИ ИФОДАЛОВЧИ НУТҚИЙ
ЭТИКЕТ БИРЛИКЛАРИНИНГ ЛИНГВОПРАГМАТИК ТАҲЛИЛИ
ЮСУПОВА ГУЛЧЕҲРА
ўқитувчи, ТДШУ
Аннотация. Бугунги кунда Ўзбекистон ва Корея Республикалари ўртасидаги алоқалар сезиларли
даражада фаоллашиб бормоқда. Шу билан боғлиқ тарзда корейс халқининг этник хусусиятини англаб
етишга бўлган қизиқишнинг пайдо бўлиши табиий ҳол. Халқаро муносабатларда универсал тизим
мавжудлигига қарамасдан, корейс халқи одоб-ахлоқнинг анъанавий кўринишларига ҳали-ҳануз амал қилади.
Мамлакатимизда Корея Республикасининг турли соҳаларга тегишли идоралари, қўшма лойиҳа
асосида иш олиб борувчи фирмалар ўз фаолиятини юритмоқда ва ўз-ўзидан равшанки, бу идораларда
юртимиз фуқаролари ҳам хизмат қилмоқда. Шу боис ҳозирги глобаллашув жараёнида турли
лингвомаданий жамоа вакилларининг хулқ-атвори, нутқий муомала маданияти ва одоб-ахлоқ
меъёрларини ўрганиш ҳар жиҳатдан долзарблик касб этади.
Ахлоқ бу ҳар бир ҳаракат ва унинг мазмунини ўзида акс эттиради, одоб эса – ахлоқий йўналиш,
унинг шаклидир. Одобни ахлоқдан ажратиб бўлмайди. Инсоннинг ахлоқи, бу хусусан, унинг гапириш
оҳангида, нутқида, ташқи кўринишида, мулоқот услубида ва ҳ.к.ларда кўзга ташланади.
Саломлашиш, таништириш, мурожаат, ишга доир суҳбат олиб бориш, турли хил байрамларда
табриклаш, жамоат жойларида ўрнатилган тартибларга риоя қилиш ахлоқий меъёр доирасига
кирадиган масалалар ҳисобланади. Шу билан бирга, ишга доир қабуллар, дастурхон атрофида
ўтириш қоидалари ҳақида билиш ҳам муҳимлик касб этади.
Таянч сўз ва иборалар: ахлоқ, одоб, нутқий этикет, мурожаат, табриклаш, табрик сўзлари,
эҳтиром, ҳурмат кўрсатиш.
Аннотация. Сегодня отношения между Узбекистаном и Республикой Корея становятся более
активными. В этой связи естественно, что есть интерес к пониманию этнической идентичности
корейского народа. Несмотря на существование универсальной системы в международных отношениях,
корейский народ по-прежнему придерживается традиционных форм морали.
S H A R Q M A S H ’ A L I
46
В нашей стране в различных сферах осуществляют свою деятельность учреждения Республики Корея,
а также компании, работающие на основе совместных проектов, и очевидно, что в этих офисах также
работают граждане нашей страны. Поэтому в нынешнем процессе глобализации изучение поведения,
культуры речи и этики различных языковых и культурных сообществ актуально во всех отношениях.
Мораль – это каждое действие и его содержание, а манеры - это нравственное направление, его
форма. Этикет неотделим от морали. Человеческая мораль, в частности, отражается в интонации,
речи, внешнем виде (одежде), манере общения и так далее.
Поздравления, знакомства, обращения, собеседования, поздравления с различными праздниками,
соблюдение установленных процедур в общественных местах - это вопросы, которые подпадают под
действие этических норм. При этом важно знать правила приема и сидения за столом.
Опорные слова и выражения: мораль, этикет, речевой этикет, обращение, поздравление,
поздравительные выражения, уважение, почтение.
Abstract. Today, the relations between Uzbekistan and the Republic of Korea are becoming more active. In this
regard, it is natural that there is an interest in understanding the ethnic identity of the Korean people. Despite the
existence of a universal system in international relations, the Korean people still adhere to traditional forms of morality.
In our country, there are agencies of the Republic of Korea in various fields, companies working on the basis of
joint projects, and it is obvious that in these offices also work the citizens of our country. Therefore, in the current
process of globalization, the study of behavior, speech culture and ethics of various linguistic and cultural
communities is relevant in all respects.
Morality is every action and its content, and manners are the moral direction, its form. Etiquette is inseparable
from morality. A person's morals, in particular, are reflected in the tone of his speech, speech, appearance (dress),
manner of communication, and so on.
Greetings, introductions, treatment, job interviews, congratulations on various holidays, and observance of
public order are all part of the moral code. At the same time, it is important to know about the rules of reception at
work, sitting at the table.
Keywords and expressions: morality, etiquette, speech etiquette, address, congratulations, congratu-
latory expressions, respect, reverence.
Кириш
. Қариндошлик ва ижтимоий муносабатларнинг ниҳоятда ривожланган тизими ва
ёши катталарга кўрсатиладиган алоҳида эҳтиром, ҳурмат кўрсатиш аксарият халқлар
маданиятида бўлгани каби, этикет қоидаларига риоя қилишда, табрик йўллашда нутқ
формулаларини тўғри қўллаш билан боғлиқ муаммоларни келтириб чиқаради.
Нутқ – инсон психик камолотининг, шахс сифатида шаклланишининг қудратли омили-
дир. Нутқий мулоқотсиз шахснинг шаклланиши, тарбияланиши, интеллектининг ривож-
ланиши мумкин эмас. Шу сабаб муомала кишиларга биргаликдаги ишларни ташкил этиш,
уларни амалга оширишга ёрдам беради. Инсоннинг ривожланишини, индивиднинг шахс
бўлиб шаклланишини, унинг жамият билан алоқасини мулоқотсиз асло тасаввур этиб
бўлмайди. Бизнинг объектив оламдаги барча хатти-ҳаракатларимиз нутқий фаолиятимизда
ўз аксини топади
1
.
Нутқий мулоқот – маълум бир гапнинг аниқ мулоқот муҳитида талаффуз этилишидир.
Шунингдек, нутқий мулоқот инсонлар ўртасидаги муносабатларга таъсир кўрсатади, суҳбат-
дошларнинг ўзаро тушунишларини таъминлайди. Шу сабабли она тилида сўзлашувчилар ва
1
Toirova G., Hamroyeva N. G‘.G‘ulomning “Mening o‘g‘rigina bolam” hikoyasida fatik muloqotning namunasi//
“Adabiyot va huquq uyg‘unligi: G‘afur G‘ulom ijodida insonparvarlik, odillik va mehr-oqibat masalalari” On-layn
konferensiya metriallari. [Toirova G., Khamroyeva N. G.Gulam's story "My thief is my child" is an example of fatal
communication. Proceedings of the online conference "The Harmony of Literature and Law: Issues of Humanity, Justice
and Compassion in the Works of Gafur Gulam"] – Toshkent. 2020. – B. 121.
S H A R Q M A S H ’ A L I
47
нутқ этикет қоидаларини ўрганувчилар учун ҳам муайян қийинчиликлар мавжуд: салом
йўллаш, кишини хафа қилмаслик, катталарга қай тарзда ҳурмат кўрсатиш, туғилган кун,
байрам табрикларини тўғри йўллаш, оилада кимни биринчи бўлиб табриклаш, табрик йўллаш
учун қайси қариндошлар уйига биринчи бўлиб ташриф буюриши ва ҳоказо.
Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, бугунги кунда корейс тилшунос олимлари томонидан
илгари сурилаётган, тил ўрганишда ва мулоқотда долзарблик касб этувчи муаммолардан
бири корейс халқининг ижтимоий ва оилавий турмуш тарзи тобора Европа моделига
яқинлашаётгани ва миллий мулоқот анъаналари аста-секин унутилаётгани билан боғлиқ.
Олимларни ташвишга солаётган муҳим масала илгари корейс тилида мавжуд бўлган
анъанавий табрик йўллаш билан боғлиқ сўзлар ва табрик йўллаш қоидалари бошқа тиллар
таъсири остида бирмунча ўзгаргаришга учраган ва соддалаштирилган.
Натижада, Европа маданияти таъсири остида оила аъзолари билан бирга дастурхон
атрофида йиғилиш, ширинлик устига ёқиб қўйилган шамни пуфлаб ўчириш ҳамда туғилган
кунини нишонланаётган инсонни “Happy birthday to you” ёки корейсча эквиваленти “
생일
축하합니다
”[sengil chukhahamnida] “Туғилган кунингиз билан табриклаймиз!” деб
табриклаш тобора урф бўлиб бормоқда.
Анъанавий табрик сўзлари ҳисобланган “
강녕
” (
康 寧
) [gangnyeong] “саломатлик”,
“
만수무강
” (
萬壽無彊
) [mansumugang] “узоқ умр кўриш”, “
장
” [jang] “фаровонлик” ва бошқа
қатор мураккаб иероглифли сўзлар ёш авлод вакиллари орасида аста-секин истеъмолдан
чиқиб кетмоқда. Шунингдек, “
생일
” (
生日
) [sengil] ва
생신
(
生辰
) [sengsin] “туғилган кун”
сўзларининг биргаликда қўлланилиши ҳам хатоликларни келтириб чиқармоқда.
Мазкур мақолада корейс тилшунос олимларининг тадқиқот ишларида берилган турли табрик
ва истак сўзларини тўғри қўллаш бўйича тавсиялари тизимли равишда таҳлил қилинди.
Мақсад ва вазифалар.
Корейс нутқий этикетида қўлланиладиган анъанавий ибораларни
тизимли таҳлил қилишдан иборат.
Усуллар.
Мақолани ёритишда таҳлил, таснифлаш методларидан фойдаланилган.
Корейс халқи декабрь ойи якунида ҳамда Узоқ Шарқ мамлакатлари анъаналарига кўра ой
тақвими бўйича янги йил байрамини кенг нишонлайди. Бу совғалар улашиш ва табриклар
йўллаш мавсуми ҳисобланади. Табиийки, табриклар йўллаш ва совғалар улашишда жамиятда
қабул қилинган ҳамда асрлар давомида шаклланиб келган этикет қоидаларига риоя қилиш
алоҳида аҳамият касб этади.
Инсон ҳаётнинг барча фаслларида, турли ёшда, турли муносабатлар билан, турмушнинг
барча чорраҳаларида бир-бирига тилак билдиради, яхши ният қилади
1
. Бинобарин, янги йил
байрам табриклари одатда ўтган йил учун шукроналик ҳамда янги йилда саломатлик тилаш
билан боғлиқ табрик сўзларидан иборат. Ўтган йил билан боғлиқ бўлган тилакларда, инсонга
кўрсатилган меҳр-оқибат ва меҳнатсеварлик учун миннатдорчилик билдирилади, шунингдек,
бутун йил давомида эришилган натижиларга баҳо берилади. Шунинг учун анъанавий
равишда қуйидаги иборалар қўлланилади: “
한
해
동안
보살펴
감사합니다
” [Han hae dongan
bosalpyeo gamsahamnida] “Ўтган йилги ғамхўрлигингиз учун ташаккур”; “
한
해
동안
수고하셨어요
” [Han hae dongan sugohasyeossoyo] “Сиз йил давомида яхши ишладингиз”.
Корейс тилшунос олимларининг фикрига кўра, табрикномаларга имзо чекишда ёки
ёши катталарга табрик йўллашда “
고맙다
” [gomapta] “ташаккур билдирмоқ” предикативидан
1
http://udumlar.freenet.uz/
S H A R Q M A S H ’ A L I
48
фойдаланиш қабул қилинган корейс этикет меъёрларига мувофиқ эмас. Бундан ташқари, янги
йил табрикларида “
고맙다
” [gomapta] ва “
감사하다
” [gamsahada] предикативлари ўтган
замонда қўлланилмайди, чунки янги йил табрикларининг бундай шакллари соф корейс тили
қоидалари асосида эмас, япон тили таъсирида шаклланган. Жумладан:
김
선생님께
한
해
동안
저에게
베풀어
주신
은혜에
큰
감사를
드립니다
.
새해
복
많이
받으시고
,
소망하는
모든
일
이루시기를
바랍니다
.
투이
올림
1
.
[Gim seongsaengnimkke
Han hae dongan jeoege bepureo eunhyee keun gamsareul deurimnida.
Saehae bok mani badeusigo, somanghaneun il irusigireul baramnida.
Tui ollim.]
Ҳурматли устоз Ким!
Йил давомида менга кўрсатган ғамхўрлигингиз учун ўз миннатдорчилигимни билдираман.
Сизни Янги йил билан табриклайман! Ният қилган барча ишларингиз амалга ошишини
тилаб қоламан. Ҳурмат билан Туи.
Дўсту-ёрларни, биродарларни табриклашда стандарт ифодалар қўлланилмайди. Аксинча,
қуйидаги иборалардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир: “
그동안
잘
지냈다
” [gi tongan jal
jinetta] “Йил яхши ўтди”; “
다사다난했던
해를
넘겨서
좋았다
” [dasadananhetton haeril
nomgyoso joatta] “Ўтаётган йил воқеаларга бой бўлганлиги яхши”, “
즐거웠었다
”
[jeulgowoseotta] “Йил қизиқарли бўлди”.
Ўтаётган йил билан боғлиқ табриклар муайян вазиятни ҳисобга олган ҳолда айтилиши,
яъни индивидуал бўлиши керак. Aгар ўтган йили бирор инсон бахтсизликка дуч келган бўлса,
у ҳолда унга ҳамдардлик ва далда билдириш керак. Ўтган йили касал бўлиб қолган инсон
соғайишини тилак сифатида билдириш лозим. Масалан: “
액운이
다
때워졌으니
내년에는
쾌차하시기를
바랍니다
” [aeguni da ttewojyeosseuni naenyeone kwaechaha] “Бошингиз дарддан
чиқмади, келаётган йилда бутунлай соғайиб кетишингизни тилайман”.
Корейс тилида янги йил табриклари йўллашнинг муайян шакллари мавжуд: “
새해
복
많이
받으십시오
” [saehae bok mani badeusipsio] ёки чуқур эҳтиром шакли “
새해
복
많이
받으시기
바랍니다
”
2
[saehae bok mani badeusigi baramnida] “Янги йилда сизга улкан бахт тилайман”.
Мазкур иборалар ҳар қандай вазиятда барчага, масалан, қариндошлар, ҳамкасблар,
синфдошлар ёки қўшниларга нисбатан кенг қўлланилиши мумкин бўлган янги йил табриги
ҳисобланади. Мисолларга эътибор беринг:
영수에게
새해
많이
받고
,
이루고자
하는
일
모두
다
잘되기를
바랄게
.
올해도
나에게
큰
더움을
주어서
고마워
.
영수
네
덕분에
한국어
실력이
많이
늘었어
.
내년에는
나도
너에게
도움이
되었으면
좋겠다
3
.
1
Min Hyeon-sik. Sejong koreys tili 5. – Seul: Koreys tili milliy instituti, [Min Hyeon-sik. Sejong Korean 5. – Seoul:
National Institute of Korean Language] 2013. B. 122. (In Korean).
2
https://www.facebook.com/moonbyun1/videos/414623116437527/?vh=e&d=n
3
Min Hyeon-sik. Sejong koreys tili 5. – Seul: Koreys tili milliy instituti, [ Min Hyeon-sik. Sejong Korean 5. – Seoul:
National Institute of Korean Language] 2013. B. 118. (In Korean).
S H A R Q M A S H ’ A L I
49
[Yeongsuege
Saehae mani batko, irugoja haneun il modu da jaltoegireul baralke.
Olhedo naege keun deoumeul jueoseo komawo. Yeongsu ni dokpune hangugo sillyeogi mani
neureosso. Naenyeoneneun nado noege doumi doeosseumyeon joketta.]
Ҳурматли Ёнсу!
Янги йил билан табриклаб, амалга оширмоқчи бўлаётган режаларнинг ҳаммаси
муваффақиятли бўлишини тилаб қоламан.
Бу йил ҳам менга катта ёрдам берганинг учун раҳмат. Сен туфайли корейс тили бўйича
билимларим анча ошди.
Келаси йилда менинг ҳам сенга ёрдамим тегса яхши бўлар эди.
Қайд этилганлар билан бирга, суҳбатдошнинг мавқейи ва мақомига
қараб мурожаат
шаклининг ҳурмат даражаси ҳам ўзгаради: “
새해
복
많이
받으세요
” [saehae bok mani
badeuseyo], “
새해
복
많이
받게
” [saehae bok mani batke], “
새해
복
많이
받아라
” [saehae bok
mani badara]. Масалан:
타완
,
투이
:
선생님
,
새해
복
많이
받으세요
.
선생님
:
고마워요
.
타완
씨와
투이
씨도
새해
복
많이
받으세요
1
.
[Tawan, Tui: Seonsaengnim, saehae bok mani badeuseyo.
Seongsaengnim: Komawoyo. Tawan siwa Tui sido saehae bok mani badeuseyo.]
Таван, Туи: –Устоз, Янги йил билан табриклаймиз!
Устоз: –Раҳмат. Таван, Туи сизларни ҳам Янги йил билан табриклайман!
Янги йил табрикномасини имзолашда, албатта, ҳурмат-эҳтиром қоидаларига амал қилиш
лозим. Шу билан бирга, табрикнома юбориладиган шахснинг манзили ҳам инобатга олиниши
керак. Чунки табрикнома – мактубнинг бир тури бўлиб, шахсий тилакларни етказишни
мақсад қилади. Корейс жамиятида қабул қилинган меъёрларга кўра, табрикномаларда қуйи-
даги табрик матни кенг қўлланилади:
“
지난
해
보살펴
주신
후에
감사드리며
새해를
맞이하여
행운이
함께
하시기를
기원합니다
” [jinan hae bosalpyeo jusin hue gamsadeurimyo saehaereul majihayeo haenguni
hamkke hasigireul giwonhamnida].
“Йил давомида кўрсатган ғамхўрлигингиз учун ташаккур билдираман ва янги йилда омад
тилайман”.
Ёши катта, кекса инсонларга йўлланган табрик сўнггида, албатта, “
배상
(
拜 上
)/
드림
/
올림
”
2
[baesang] “Сизга содиқ, ҳурмат билан” тарзидаги якунловчи жумла ёзилиши
шарт. Табрикнома билан бирга ҳурмат юзасидан шахсий тилаклар билдирилган алоҳида хат
ҳам юборилиши лозим.
Корейс анъаналарига кўра ўтаёган йил охирида катта ёшли оила аъзоларига расмий янги
йил таъзими бажо келтирилади. Декабрь ойи якунида амалга ошириладиган
세배
[sebae]
“катта таъзим”
3
ёши катта қариндошлар уйига ташриф буюриш ва йил давомида кўрсатилган
1
Min Hyeon-sik. Sejong koreys tili 5. – Seul: Koreys tili milliy instituti, [ Min Hyeon-sik. Sejong Korean 5. – Seoul:
National Institute of Korean Language] 2013. B. 123. (In Korean).
2
Standart til odob-axloq qoidalari. – Seul: Koreys tili milliy instituti, [ Standard language etiquette. – Seoul: National
Institute of Korean Language] 2011.B.229. (In Korean).
3
Kang Xyon-xva. Sejong Koreys tili 1. – Seul: Koreys tili milliy instituti, [ Kang Hyeon-hwa. Sejong Korean 1. –
Seoul: National Institute of Korean Language] 2013.B. 67. (In Korean).
S H A R Q M A S H ’ A L I
50
ғамхўрлик учун миннатдорчилик билдиришни англатади. Ташриф чоғида: “
신구세
안녕히
계십시오
” [singuse annyeonghi gyesipsio] “Янги йилингиз билан!” тарзида табрик йўллаш ва
таъзим қилиш керак бўлади. Шундан сўнг бу табрик ва таъзим қилиш янги йил бошида қайта
такрорланади. Бугунги кунга келиб ёшларнинг жуда бандлиги ва уларнинг узоқ манзилда
яшаши туфайли мазкур анъанадан четлашиш ҳолатлари кузатилмоқда. Шунинг учун ёшлар
фақат йил охирида ота-она уйига ташриф буюришиб, эски йил учун миннатдорчилик ва янги
йил учун шукроналик таъзими ҳамда табрикларини изҳор қилишади.
Таъзим келтириш маросимида ташриф буюриш тартиби, яъни, кимга биринчи табрик
йўллаш ва таъзим келтириш масаласи ҳанузгача мунозарали бўлиб келмоқда. Айрим
тадқиқотчилар, аввал бобо, буви, амаки, ота ва бошқаларга дейишса, иккинчи бир гуруҳ
тадқиқотчилар бунинг акси, яъни аввал отага, кейин эса амакининг олдига ташриф буюриш
керак, деб ҳисоблашади.
Табрик йўллаш таъзим бажо келтириш билан бирга амалга оширилади, бу жуда ҳам
муҳим саналади. Таъзим бажо келтириш маросимининг ўзи ҳурмат, эҳтиромни англатади, шу
сабабли табрик йўллашда айрим жумлаларни тушириб қолдириш одобсизлик ҳисоблан-
майди. Шунингдек, расмий табрик йўллаш пайтида таъзим бажо келтириш одоб-ахлоқ
қоидаларига зид саналмайди. Жумладан: “
새해
복
많이
받으십시오
” [saehae bok mani
badeusipsio] “Янги йилда сизга бахт тилайман” ёки “
만수무강하십시오
” [mansumugan-
ghasipsio] “Сизга узоқ умр тилайман
1
”.
Ёшлар таъзим келтириб бўлишганидан сўнг, кексаларнинг тилаклари тингланади.
Кексалар ёшларга қуйидаги тарзда тилак билдирадилар: “
소원
성취하게
” [sowon song-
chwihage] “Ҳамма истакларингиз ижобат бўлсин”, “
새해에는
만사형통하기
바라네
”
[saehaeeneun mansahyeongtonghagi barane] “Мен сизга Янги йилда фаровонлик тилайман”.
Шунингдек, вазиятга қараб шахсий тилаклар ҳам изҳор этилади. Масалан, ҳали уйланмаган,
бўйдоқ йигитларга “
자네
올해는
장가
가야지
” [chane olhaeneun changa gayaji] “Янги йилда
уйланишинг керак” тарзида тилак билдирилади. Таъзим маросими якунланиб, кексаларнинг
тилаклари тингланганидан сўнг, албатта: “
과세
안녕하셨습니까
?” [Gwase annyeongha-
syeoseumnikka?] “Янги йил байрами қандай ўтди?” тарзида ҳол-аҳвол сўраш ўринли. Шундан
кейин: “
금년에는
더욱
건강하시기
바랍니다
” [geumnyeoneneun deouk gonganghasigi
baramnida] “Бу йил сизга мустаҳкам соғлик тилайман”, ёки: “
올해는
두루두루
여행
많이
다니세요
” [oraeneun duruduru yeohaeng mani daniseyo] “Келгуси йилда кўп жойларни саёҳат
қилишингизни тилаб қоламан”; “
오래는
테니스
많이
치세요
”
2
[oraeneun teniseu mani chiseyo]
“Янги йилда кўпроқ теннис ўйнанг” тарзидаги шахсий тилаклар изҳор этилади.
Кексалар хонадонига ташриф буюрганда “
절
받으세요
” [jol badeuseyo] “Таъзимни қабул
қилинг” дейиш одобдан эмас, “
세배
드리러
왔습니다
” [sebae deurireo wassmnida] “Мен таъ-
зим қилиш учун келдим” дейиш лозим.
Демак, тугаётган йил билан боғлиқ тилакларнинг ўзига хос хусусияти амалда қўллани-
ладиган стандарт ибораларнинг йўқлиги билан изоҳланади. Тилаклар нафақат инсоннинг
ғамхўрлиги ва ишдаги муваффақиятини баҳолаганлиги учун миннатдорчилик билдиришни,
1
https://www.newspeak.kr/news/articleView.html?idxno=42392
2
Standart til odob-axloq qoidalari. –Seul: Koreys tili milliy instituti, [ Standard language etiquette. – Seoul: National
Institute of Korean Language] 2011.B.198. (In Korean).
S H A R Q M A S H ’ A L I
51
балки ўтган йил билан боғлиқ бўлиб ўтган турли воқеалар, жумладан, уйланиш, катта ютуқни
қўлга киритиш ва ҳ.к. билан табриклаш ёки тасалли бериш (йўқотиш, омадсизлик)ни ҳам ўз
ичига олади.
Маълумки, табрик йўллаш турли хил ҳодисалар билан боғлиқ бўлади. Масалан, дунёдаги
деярли барча халқларнинг анъаналарида туғилган кунда табрик йўллаш кенг тарқалган одатдир.
Корейс халқи ҳам бундан мустасно эмас. Корейс тилида “туғилган кун” иборасининг иккита тури
мавжуд: “
생일
” [saengil] (
生日
) ва унинг ҳурмат шакли “
생신
” [saengsil] (
生辰
). Ҳар иккала ибора-
ни қўллашда нутқий ва маданий меъёр қоидаларига қатъий риоя қилинади.
Корейс халқи учун инсон умри давомида муҳим саналадиган кунлар булар –
фарзандининг бир ёшга тўлиши ҳамда катталарнинг олтмиш ва ундан кейинги муҳим саналар
нишонланадиган кунлардир.
Фарзанд бир ёшга тўлганида, яъни унинг (
돌
) [tol] маросимида ота-она зурриётига “
축하합니다
”
[chukhahamnida] “Табрик” йўллайди. Фарзанд, гарчи у ҳали сўзларни тушунмаса-да, унга соғлик
тилайдилар: “
건강하게
자라라
” [gonganghage jarara] “Соғ-саломат катта бўлгин!”.
Тенгдошлар ёки ёши кичикларни туғилган кун билан табриклашда, одатда, корейс халқи:
“
축하한다
,
생일
축하한다
/
축하해
” [chukhahanda, saengil chukhahanda/chukhahe] “Туғилган
кунинг билан табриклайман”, “
귀빠진
날
축하한다
” [gwipajin nal chukhahanda] “Туғилган ку-
нинг билан”, “
건강해라
” [geonganghaera] “Саломат бўл”, “
생일
축하해
.
우리
예쁜이
”
[Saeongil chukhahe. Uri yeppeuni]. “Туғилган кунинг билан табриклайман, гўзалим!” тарзида
табриклар йўллашади
1
.
Корейс халқи орасида туғилган кун билан табриклаш учун махсус қўшиқлар ҳам мавжуд
бўлган. Аммо бугунги кунда бу қўшиқлар унутилиб, истеъмолдан чиқиб кетмоқда. Масалан:
햇빛처럼
찬란히
샘물처럼
드맑게
,
온누리
곱게곱게
퍼지옵소서
뜨거운
박수로
축하합니다
!
**
의
생일
축하합니다
!
2
[Heapitcheoreom charanhi saemulcheoreom deumalke
Onnuni gopke pojiopsoseo
Teugeoun baksuro chukhahamnida
**eu saengil chukhahamnida]
Қуёш нури каби ёрқин, баҳор суви каби зилол,
Бутун дунёга чиройли тарзда сочилиб юр!
Қизғин олқишлар билан қутлайман!
Туғилган кунинг билан табриклайман!
Олтмиш ва ундан катта ёшга тўлган инсонларнинг туғилган кунлари корейс халқининг
оилавий байрамлари орасида алоҳида ўрин тутади. Чунки инсон олтмиш ёшида шарқий бурж
циклини тугатади. Шу боис олтмиш ёшни қутлаш муҳимлик касб этади.
Корейс маданиятида олтмиш ёшдан ошган инсоннинг кейинги туғилган кунлари алоҳида
номланади. Таъкидлаш жоизки, корейс анъаналарида инсоннинг ёшига бир йил қўшиб айтиш
урфга кирган, бунда боланинг она қорнидаги даври ҳам ҳисобга олинади. Ҳомиладорлик
1
Jeong Yoo-jeong. Etti yil kechasi. –Seul: Eunaengnamu, [Jeong Yoo-jeong. Seven years of night. – Seoul:
Eunaengnamu] 2011.B.104.(In Korean).
2
S H A R Q M A S H ’ A L I
52
даври эса 10 ой деб белгиланади. Шу боис корейс халқида олтмиш ёш бошқа халқлардаги
эллик тўққиз ёшга тўғри келади. Туғилган кун, айниқса, олтмиш ёшга тўлиш муносабати
билан ўтказиладиган тантана ой тақвими бўйича нишонланади.
Қуйидаги жадвалда туғилган кун учун махсус номлар келтирилган
1
:
Ёши
Номи
60 ёш
육순
[yuksun] (
六旬
)
61 ёш
환갑
[hwangap] (
還甲
)
회갑
[hoegap] (
回甲
)
화갑
[hwagap] (
華甲
)
62 ёш
진갑
[jingap] (
進甲
)
70 ёш
칠순
[chilsun (
七旬
)
고희
[gohui] (
古稀
)
77 ёш
희수
[huisu] (
喜壽
)
80 ёш
팔순
[palsun] (
八旬
)
88 ёш
미수
[misu] (
米壽
)
90 ёш
구순
[ gusun] (
九旬
)
99 ёш
백수
[baeksu] (
白壽
)
Барча ҳолатларда табрик йўллашда одатий “
축하합니다
” [chukhahamnida] иборасидан
фойдаланилади, ёши катталарга нисбатан эса “
생신
축하드립니다
” [saengsin chukha-
deurimnida] “Сизни туғилган кунингиз билан табриклайман” ибораси қўлланилади. Туғилган
кунда ёши катталарга соғлик тилаш мақсадга мувофиқдир: “
더욱
건강하시기
바랍니다
”
[deouk geonganghasigi baramnida] ёки “
더욱
강녕하시기
바랍니다
” [deouk gangnyeonghasigi
baramnida] “Сизга мустаҳкам соғлик тилайман”.
Ёши катталарга табрик йўллашда феълнинг буйруқ шаклидан фойдаланиш мумкин эмас.
Шу сабабли “
건강하십시오
” [geonganghasipsio] тарзида табрик йўллаш нотўғри ҳисобланади.
Масалан: “
오래
사십시오
” [orae sasipsio] “Узоқ умр кўринг”, “
백
세까지
사십시오
” [paek
sekkaji sasipsio] “Юз йил яшанг”, “
여생을
건강하게
사십시오
” [yeosaengil geonganghage
sasipsio] “Бутун умр соғ бўлиб яшанг”.
Юқорида келтирилган табрик иборалари мурожаат шаклининг юқори расмий даражасини
англатмайди ҳамда ҳақиқий ҳиссиётларни ифодаламайди. Бундан ташқари, бугунги кунда
анъанавий табрик йўллаш истеъмолдан чиқиб кетмоқда.
Aнъанага кўра, фарзандлар ота-оналарининг туғилган кунида байрамона дастурхон ёзиб,
уларга ўз миннатдорчилигини билдиришлари одат тусига кирган. Бундай тантана кунида улар:
“
낳아
길러
주신
은혜
감당할
길이
없습니다
” [Naa killeo jusin eunhye gamdanghal giri eopsimnida]
“Мени дунёга келтириб, тарбия берганингиз учун сизга қандай миннатдорчилик билдиришни
билмайман” тарзида ўз дил изҳорини билдиришади. Фарзандлар ота-оналарига чуқур таъзим
бажо келтириб, қадаҳларни тўлдириб, ота-оналарига “
아버지
어머니
만수무강하시고
오복을
누리시며
저희
집안을
바르게
인도
해
보전하옵소서
” [Aboji omoni mansumuganghasigo obogil
nurisimyeo joi jibaneul bareuge indo hae bojeonhaopsoseo] “Отажон, онажон, сизга узоқ умр, бешта
бахт
2
тилаймиз, шунингдек, оиламизга бош бўлинг” деб тилак билдиришади.
1
Standart til odob-axloq qoidalari. – Seul: Koreys tili milliy instituti,[ Standard language etiquette. – Seoul: National
Institute of Korean Language] 2011. B. 202. (In Korean).
2
오복
(
五福
) [obok] – бешта бахт (узоқ умр, бойлик, соғлик, беминнат хизмат, умргузорлик)
S H A R Q M A S H ’ A L I
53
Ота-онанинг олтмиш ёки етмиш ёшга тўлиши муносабати билан нишонлайдиган танта-
наларда фарзандлар алоҳида табрик сўзларини изҳор қилишади. Бунда “
만수무강하십시오
”
[mansumuganghasipsio] “Биз сизга узоқ умр тилаймиз”; “
더욱
건강하시기
빕니다
” [deouk
geonganghasigi bimnida] “Биз сизга янада кўпроқ соғлик тилаймиз” кўринишидаги тилаклар-
ни билдириш мақсадга мувофиқдир. Табрикдаги “
빌다
” [bilda] “истамоқ” феъли “
바라다
”
[barada] синоним феълига нисбатан тўғри ифодаланган. Шу сабабли тантаналарда
йўлланадиган табриклар матнида айнан шу феълни қўллаш тавсия этилади.
Тантанага келган меҳмонлар одатда нафақат туғилган куни нишонланаётган инсонни,
балки унинг қариндошларига ҳам табрик йўллашади: “
축하합니다
” [chukhahamnida]
“Табриклаймиз”, шунингдек, тантанага тайёргарлик кўрган фарзандларга: “
축하하네
”
[chukhahane] “Табриклайман”, “
수고했네
” sugohaeonne “Баракалла”.
Туғилган кун муносабати билан совғалар улашиш, табиий ҳол саналади. Корейс халқи
маданиятида туғилган кунда пул совға қилиш одат тусига кирган. Тантана эгаси учун табрик
йўллашда алоҳида конвертга пул солинади, конверт устига эса “юбилей нишонланиши
муносабати билан зиёфат” (
祝壽宴
) [chuksuyeon] ёки нишонланаётган ёш кўрсатилган табрик
сўзлари ёзилади. Масалан: “
축수연
” “
축환갑
” (
祝 環 甲
) [chukhwangap] 61 ёшга тўлиш;
“
축희연
” (
祝禧宴
) [chukhiyeon] ҳамда “
축고희연
” (
祝古禧宴
) [chukgohiyeon] 70 ёшга тўлиш;
77, 88 ва 99 ёшни қарши олган инсонни табрик йўллаганда эса “
축희수연
” (
祝喜壽宴
)
[chukhisuyeon], “
축미수연
” (
祝 米 壽 宴
) [chukmisuyeon], “
축백수연
” (
祝 白 壽 宴
)
[chukbeksuyeon] ва ҳ.к.
Совға солинган конвертнинг иккинчи томонига табрик йўлловчининг исми ёзилади. Совға
билан бирга албатта конверт ичига табрикнома ҳам солиниши шарт. Табрикномада илиқ сўзлар
билан бир қаторда совға тариқасида берилаётган пул миқдори ва сана кўрсатилиши ҳам керак:
“
수연을
진심으로
축하합니다
” [suyeoneul jinsimeuro chukhahamnida] “Сизни юбилейингиз
билан чин қалбимдан табриклайман!”. Конвертга иероглиф ёзуви ёки корейс алифбосида имзо
чекилади, горизонтал ёки вертикал ёзувлардан фойдаланиш ҳам мумкин.
Ҳар қандай жамиятда инсоннинг ҳаётида рўй берган қувончли ҳодиса, тўй, туғилган кун,
қўлга киритган ютуқлари билан табрик йўллаш, шунингдек, муаммоли вазиятларда тасалли
бериш, кўнгилни кўтариш – этикет қоидаларидан бири ҳисобланади. Қуйида муҳим саналар
билан табрик йўллашда қўлланиладиган ибораларни кўриб чиқамиз:
1)
Тўй маросими билан табриклаш
. Бундай табриклар ҳар қандай миллат, жумладан,
корейс халқи маданиятида ҳам муҳим ўрин тутади. Тўй табриклари қисқа ва чиройли бўлиши
керак. Келин-куёвга “
결혼
/
혼인
축하합니다
!” [Gyeorhon/honin chukhahamnida] “Тўйингиз
билан табриклаймиз!”, ота-оналарга – “
축하합니다
” [chukhahamnida] “Табриклаймиз!”,
“
얼마나
기쁘십니까
?” [Eolmana gippeusimnikka? “Сизнинг қувончингиз чексиз!” тарзида
табрик сўзлари йўлланади.
2)
Фарзанднинг дунёга келиши билан табриклаш.
Фарзандни дунёга келтирган аёл,
эри ва уларнинг ота-оналарига табрик йўллашда “
축사합니다
” [chukhahamnida] “Табриклай-
миз!” ёки “
순산하셨다니
반갑습니다
” [sunsanhasyeottani bangapsimnida] “Эсон омон қутилиб
олганингиздан хурсандмиз” ибораларидан фойдаланиш мумкин.
Фарзандлик бўлган онага табрик йўллаш билан билан бир қаторда турли хил совғалар,
жумладан, пул совға сифатида берилиши мумкин. Бундай ҳолда, пул солинган конверт ва
S H A R Q M A S H ’ A L I
54
табрикномаларга: “
축
순산
[chuk sunsan], “
순산을
축하합니다
” [sunsaneul chukhahamnida]
“Муваффақиятли туғилиш билан табриклайман ” каби иборалар ёзилиши лозим.
3)
Нафақага чиқиш билан боғлиқ табриклар
. Нафақага чиқиш – бу табрик йўллаш учун
зарур ва муҳим воқеа ҳисобланади. Чунки нафақа – инсон умри давомида қилган меҳнатлари
сарҳисоби учун оладиган мукофотдир. Бундай вазиятда корейс халқи орасида: “
축하합니다
.
그동안
애
많이
쓰셨습니다
”. [Chukhahamnida. Geudongan ae mani sseusyeossimnida]
“Табриклаймиз! Сиз чин кўнгилдан ишладингиз!”, “
축하합니다
.
벌써
정년이시라니
아쉽습니다
” [Chukhahamnida. Bolsso jongnyeonisirani aswipseumnida] “Табриклаймиз! Биз
сизни соғинамиз” тарзида табриклар йўллаш одат тусига кирган. Aгар нафақага чиққан
кишига пул совға қилинса, у ҳолда пул солинган конверт ичидаги табрикномага муваф-
фақиятни англатувчи: “
근촉
” [geunchok]: “
성공
” [seongkong] ёки (“
그동안
” [geutongan])
“
공적을
기립니다
” [gongcheogeul girimnida] “Биз сизнинг ишингиз билан фахрланамиз”
сўзлари ёрдамида имзо қўйилади.
4) Беморларни зиёрат қилиш
. Бемор инсонларни қўллаб-қувватлаш ва кўнгил сўраш
кишилик жамиятида муҳим одоб-ахлоқ қоидалари сирасига киради. Беморнинг аҳволига
қараб, тегишли далда сўзлари танланади. Хонага кириб аввал бемор инсон билан: “
좀
어떠십니까
?/
어떻습니까
?” [Chom eotteosimnikka/eottoseumnikka?] “Ўзингизни қандай ҳис
қиляпсиз?”, “
얼마나
고생이
되십니까
?”, [Eolmana gosengi toesimnikka] “Кўп заҳмат чекдин-
гизми?” тарзида сўрашиш лозим. Агар бемор инсон билан бахтсиз ҳодиса рўй берган бўлса,
“
불행
중
다행입니다
” [burheng jung dahaeongimnida] “Бундан ёмон бўлмаганига шукур” деб
айтилади. Ташриф якунида беморга “
조리
/
조섭
잘
하십시오
” [jori/joseop jalhasipsio] “Ўз
соғлиғингизга эътибор беринг”, “
속히
나으시기
바랍니다
” [sukhi naeusigi baramnida] “Тезроқ
тузалинг” дейилади.
Кореяда бемор тўлиқ тузалиб кетгунга қадар унинг ёнида яқинларидан бири навбатчилик
қилади. Одатда, беморнинг ёнида масъулиятли вазифани ўз зиммасига олган қариндоши қолади.
Табиийки, бемор олдида қолган навбатчи инсон ҳам мамнуният билан кутиб олинади ва шу
билан бирга унинг бу хизматлари алоҳида ҳурмат-эътиборга сазовор ҳисобланади: “
얼마나
걱정이
되십니까
?” [Eolmana geokjongi dwesimnikka?] “Кўп ташвиш тортиндингизми?”, “
고생이
많으십니다
” [goseng maneusimnida] “Кўп заҳмат чекдингиз”, “
좀
어떠십니까
?/
어떻습니까
?”
[Jom eottosimnikka? /eotteoseumnikka] “Aҳволингиз яхшими?” ва ҳ.к. Шунингдек, беморнинг
ёнидан чиқишда унга тезроқ соғайиб кетиши учун тилаклар билдирилади. Масалан: “
속히
나으시기
바랍니다
” [Sokhi naeusigi baramnida] “Тезроқ тузалиб, кўрмагандек бўлиб кетинг”.
Юқоридаги қайд этилганлардан ташқари, инсон ҳаётидаги бошқа аҳамиятли кунларда,
жумладан, шахсий корхона очиш, кўчиш, университетга кириш ва уни тугатиш, ишга
жойлашиш ва ҳ.к. ҳолатларда “
축하합니다
” [chukhahamnida] “табриклайман” иборасидан
истифода этилади. Мисолларга эътибор беринг:
“
입학을
축하합니다
” [iphageul chukhahamnida] “Университетга кирганингиз билан
табриклайман!”, “
취직을
축하합니다
” [chwijigeul chukhahamnida] “Ишга кирганингиз билан
табриклайман!”
Хулоса
. Умуман олганда, тил ўрганувчилар учун корейс маданий анъаналарини яхши
билиш, хусусан, табрик йўллашда этикет қоидаларига амал қилиш муҳим аҳамият касб этади.
Бунда одатий янги йил табриги сифатида “
새해
복
많이
받으세요
” [saehae bok mani
S H A R Q M A S H ’ A L I
55
badeuseyo] “Янги йилда сизга бахт тилайман” ифодаси кенг қўлланилади. Табрикнома-
ларнинг матни
юксак ҳурмат-эҳтиромга йўғрилган бўлиши ва шу билан бирга индивидуал
тилакларни ҳам ўз ичига олиши керак.
Бугунги кунда табрикларга ҳамоҳанг тарзда бажо келтириладиган таъзимларнинг аҳа-
миятини йўқолиб бормоқда. Чунки таъзим бажо келтиришнинг ўзи хушмуомалалик белгиси
ҳисобланади.
Корейс тилида табрик йўллаш, асосан, “
축하합니다
” [chukhahamnida] “Табриклаймиз!”
шаклидаги содда ва осон ибора воситасида ифодаланади. Шу боис табрик йўллаш корейс
тили ўрганувчиларида деярли қийинчилик туғдирмайди. Фақат айрим истисно ҳолатлар-
дагина (олтмиш ёшга тўлиш, тўй ва ҳ.к.да) тил ўрганувчилардан расмий табрик сўзларини
диққат билан ўзлаштириш талаб қилинади.
Aгар бирор киши билан нохуш ҳодиса рўй берган бўлса, унда вазиятга қараб, далда бериш
ва қўллаб-қувватловчи қолип ифодалардан истифода этилади. Шунингдек, бирон тантанада
совға сифатида тортиқ қилинадиган пул, айрим ҳолатларда қўллаб-қувватлаш мақсадида ҳам
берилиши мумкин.
ПРОБЛЕМА КЛАССИФИКАЦИИ ОПРЕДЕЛИТЕЛЬНЫХ
НАРЕЧИЙ В ЯЗЫКЕ ДАРИ
САМИЕВА ИРОДАХОН
Исследователь, ТГУВ
Аннотация. Наречие – это лексико-грамматический класс неизменяемых, как правило, слов,
обозначающих признак действия, качества или предмета и выступающих в синтаксической функции
обстоятельства или определение, реже сказуемого.
Наречие во всех языках мира относится к числу поздних частей речи, процесс формирования которых
продолжается и по настоящей день. При этом слова, относящие к этой категории, ещё сохраняют свои
функции и в других частях речи, от которых они образовались. Ещё одной отличительной чертой
наречия является понятийно неоднородность классом слов по сравнению с другими частями речи.
Исходя из вышесказанного, мы можем сказать, что существует много дефиниций о наречий в
афганистике и иранистике.
В прежнее время базой для изучения грамматики дари и персидского языков служили труды
арабских ученых, на сегодняшний же день афганские и иранские филологи признают, что между
арабским и их языками имеются значительные отличия и поэтому в изучении грамматики своего
языка они стараются принимать во внимание грамматические особенности исключительно фарси.
Надо отметить, что наблюдается активность иранских филологов в сфере написания научных
статей и книг, посвященных толкованию того или иного грамматического вопроса, возросло
внимание исследователей к структуре синтаксиса.
Нами был проанализирован ряд работ по грамматике дари и персидского языков, в которых
затрагиваются вопрос о частях речи и второстепенных членах предложения. Ниже приводится
краткая характеристика некоторых работ по грамматике современного дари и персидского языков, в
которых наиболее полно рассматривается вопрос нашего исследования.
