Тадқиқот объектлари бўлиб, Тошкент шаҳридаги спорт мажмуалари базасида шуғулланувчи профессионал спортчилар, тажриба ҳайвонлари ҳисобланади. Тадқиқот предмети эса, кучайтирилган жисмоний, руҳий ва иссиқлик таъсири шароитида профессионал спортчиларнинг саломатлигини муҳофаза қилиш ва уларнинг овқатланишини оқилона ташкил қилиш.
Тадқиқот мақсади: Ўзбекистон Республикаси шароитида профессионал спортчиларнинг оқилона овқатлантиришнинг илмий асосларини ишлаб чиқиш.
Тадқиқот усуллари: Қўйилган вазифаларни ҳал қилиш учун гигиеник, тиббий-биологик, биокимёвий, статистик текшириш усуллари ва анкета маълумотларидан фойдаланилган.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Ўзбекистон республикаси профессионал спортчиларининг касбий маҳоратлари, жинс, ёш гуруҳлари, спорт тури, иқлим шароитлари ва овқатланишдаги миллий хусусиятларга боғлиқ ҳолда асосий овқатли моддалар ва энергия бўлган аввал ўрганилмаган эҳтиёжлари аниқланган.
Спортчиларнинг айрим фаолият турлари учун жисмоний фаоллик коэффицентлари ўрнатилган. Спорт турлари, ёш-жинс хусусиятлари ва касбий маҳоратлари бўйича ўртача кунлик хронометраж асосида спортчиларда энергия сарфи аниқланган. Миллий урф-одатлар, аньаналар, ва иссиқ иқлим билан боғлиқ ҳолда Ўзбекистон терма жамоалари ва Олимпия аъзоларининг амалдаги овқатланиш ҳолати ва ичимлик ичиш тартибининг ўзига хос хусусиятлари ўрганилган. Юқори жисмоний ва руҳий юкламалар тушиш шароитида овқатнинг микронутриентли таркибини яхшилаш усуллари ва асосий овқат рационига қўшимчалар киритиш зарурлиги аниқланган. Спортчилар учун биологик фаол қўшимчаларга токсикологик паспортлар ишлаб чиқилган. Профессионал спортчиларнинг овқатланишини оқилона ташкил қилиш бўйича киритилган тадбирларнинг самарадорлиги баҳоланган.
Ишнинг амалий аҳамияти. Профессионал спортчиларнинг касбий маҳорати, ёш-жинс хусусиятларини ҳисобга олиб, барча спорт турлари бўйича миллий ўртача кунлик овқатланиш меёрлари ишлаб чиқилган ва ЎзР ССВ томонидан тасдиқланган (СанҚ ва М лар: 0126-01; 0140-03; 0139-03).
Тадбиқ даражаси ва унинг иқтисодий қиймати: тадқиқот натижалари ЎзР ССВ, санитария эпидемиология назорати бош бошқармаси (СЭНББ), ЎзР жисмоний тарбия ва спорт Қўмитасида тадбиқ қилинган, ҳамда кураш, эркин кураш, бокс, оғир атлетика, сузиш ва бошқа спорт турлари бўйича Миллий терма жамоалари, республика спорт коллежларида овқатланишни ташкил қилишда қўлланмоқда.
Қўлланиш соҳаси: овқатланиш гигиенаси, жисмоний тарбия ва спорт.
Zamonaviy sport o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra sportchilarning ruhiy fazilatlariga yuqori va o'ziga xos talablarni qo'yadi. Temperament quyidagilarni belgilaydi: 1) katta sportdagi eng yuqori yutuqlar uchun zarur bo'lgan qobiliyat darajasini 2) tor sport ixtisoslashuvida muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan qobiliyatlarning sifat jihatidan o'ziga xosligini. 3) dinamikasini, sifatli o'ziga xosligi va bir xil mukammallik darajasi bilan sport faoliyatining individual uslubini.
Mashg‘ulotlar paytida stress darajasi qisman odamning shaxsiyat turiga bog'liq: u ekstrovert yoki introvert bo’lganligiga bog'liq. Yosh basketbolchilarni tayyorlashning eng dolzarb muammolaridan biri bu mashg'ulotlar samaradorligi va sifatini oshirishga qaratilgan o'quv-tarbiya jarayonini takomillashtirish zarurati. Introvertslar jamoada ishonchni kuchaytiradigan o'zini tuta oladigan va o'zini tuta oladigan xususiyatga ega.
Futbolning psixologik xususiyatlari: qattiq jismoniy aloqaning mavjudligi, sheriklarning harakatlarining o'zaro bog'liqligi, motor harakatlarining xilma-xilligi va ularni bajarish shartlarining o'zgaruvchanligi - uni nisbatan yuqori ko'rsatkichlarga ega bo'lgan odamlar uchun jozibador qiladi.
Ushbu maqolada futbol va basketbol bilan shug‘ullanadigan sportchilarning temperament xususiyatlari o‘rganildi. Tadqiqotda 60 ta sportchilar (30 futbolchilar va 30 basketbolchilar) 13-15 yoshdagi o‘g‘il bolalar va o‘smirlar ishtirok etishdi. Sinov metodikasi yuqori asabiy faoliyat turlarini, shuningdek temperamentning sport mashg‘ulotlariga ta’sirini aniqlashga yordam beradi. Insonning fe’l a’tvori asab tizimining xususiyatlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lganligi sababli, sportchilarning psixologiyasini o‘rganish kerak bo‘ladi.
Asab tizimi xususiyatlarini namoyon bo‘lishining tipologik xususiyatlarini sportchilarning ixtiyoriy fazilatlariga (sabr toqat, qat’iyatlilik) ta’sirini o‘rganadi
В настоящее время на фоне возрастания интенсивных и эмоциональных нагрузок наблюдается рост изменений со стороны сердечно-сосудистой системы, обусловленных выявляемым среди населения синдромом дисплазии соединительной ткани сердца (ДСТС) (Е.В.Линде, 2000)
Sportchilar mehnatini tashkil qilish hozirgi zamon talabi, sabab to’g’ri tashkil qiligan ish samarasi yuqori bo’lishi o’z tasdig’ini topdi. Sportda yuqori natijaga erishish uchun eng avvalo mehnatni to’g’ri tashkil qilish kerak, bunda sportchilar, murabbiylar, menejerlar va sport mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonolar muhum ahamiyat kasb etadi. Xech bir soha davlatni dunyoga sport kabi tez tanita olmaydi. Sportchilar mehnatini tashkil qilishda xar hil vosita va usullar, vazifalar mavjud. Bunda eng avvalo moddiy va ma’naviy rahbatlantirishga katta e’tibor qaratish kerak, bu esa o’z navabatida sportchilarni qiziqishini va ishtiyoqini oshirishga hizmat qiladi va sportdagi natijalarni yaxshilanishiga hizmat qiladi
Ushbu tadqiqotning maqsadi o'smir sportchilarda qizil qon tanachalarining o'zaro ta'siri va immunitet tizimining parametrlarini o'rganish edi. Samarqand shahrining 11-17 yoshli 125 nafar yosh sportchilaridan so'roq va intervyu o'tkazildi. Ular orasida 81 ta o'g'il (65,1%), 44 ta qiz (34,9%) bor edi. Barcha tadqiqot guruhlarida: ikkita tadqiqot guruhini solishtirganda fiziologik eritma bilan sorbent inkubatsiya va geparin bilan immobilizatsiya qilinganda immunoglobulin G darajasining pasayish tendentsiyasi kuzatildi. Olingan tadqiqot natijalari immunokompleks yallig'lanish patogeneziga komplement tizimi komponentlarining shubhasiz hissasini ko'rsatadi. Klassik komplement yo'lining faolligini o'rganish o'rganilgan qon parametrlarida sezilarli o'zgarishlarni ko'rsatdi.