Мазкур мақолада ер ҳуқуқи ва ер процессуал муносабатларининг назарий масалалари муҳокама қилинади, шунингдек ер процессуал муносабатларининг бошқа ҳуқуқ соҳалари процессуал тизимларидан фарқли ва боғлиқ жиҳатларининг назарий муаммолар илмий тадқиқ қилинади ва асосли ечимлар берилади.
Ушбу мақолада Ўзбекистонда Covid-19 глобал пандемия шароитида масофадан ишлашнинг ходимларнинг меҳнат унумдорлиги ва корхонанинг бошқарувига таъсири қандай эканлиги баҳоланган. Covid-19 инқирозининг эпидемиологик ва динамик характери ташкилотларда масофадан ишлаш сиёсатини қабул қилишга мажбур этиши ушубу тадқиқот ишининг аҳамиятини оширди. Бу масаланани янада кенгроқ изоҳлайдиган бўлсак, ушбу эмпирик тадқиқот Ўзбекистонда карантин вақтида ташкилотларнинг масофадан ишлаш жараёнининг иккита муҳим жиҳатини ўрганади. Биринчи ҳолатда, масофадан ишлаш жараёни ходимларнинг меҳнат унумдорлиги ва корхона самарадорлигига ижобий таъсир этиши ҳамда иккинчи ҳолатда эса масофадан ишлаш жараёни корхоналар бошқарув фаолиятини мураккаблаштириши ва нтижада меҳнат жамоасининг ижтимоий-руҳий муҳитига салбий таъсир этишини асослайди. Тадқиқотнинг мақсади – масофадан ишлаш жараёни ташкилотнинг ҳозирги меҳнат жараёнларига ижобий ёки салбий таъсир кўрсатадими ёки йўқлилигини аниқлаш ҳамда Ўзбекистонда кадрларни бошқариш соҳасидаги истиқболли меҳнат муносабатларини тартибга солишда масафадан ишлаш механизмини такомиллаштириш бўйича тавсиялар беришдан иборатдир. Ушбу мақсадга эришиш учун тадқиқот ишининг структураси тузиб олинди. Олинган маълумотларни таҳлил қилишда “Pearson” ўзаро боғликлик коэффициенти ҳамда таҳлил этишнинг миқдорий ва тавсифий усулларидан фойдаланилди. Олинган натижалар шуни кўрсатдики, масофадан ишлаш ходимларнинг меҳнат унумдорлиги ва корхонанинг фаолият самарадорлиги билан агар у фаолият жараёни эмас балки, натижага қаратилган бўлса, кучли ва ижобий боғлиқликка эгадир. Бундан ташқари, тадқиқот натижаси масофадан ишлаш жараёнининг корхонанинг бошқарув фаолиятини мураккаблаштириши ва натижада жамоада салбий ижтимоий-руҳий муҳитини келтириб чиқариши аниқланди
Ushbu maqolada o‘qitishning ijodiy usullarini ta’lim jarayoniga joriy etish bilan bog‘liq dolzarb masalalar ko‘rib chiqiladi. Bu tabiiy ravishda o‘quv jarayonini tashkil etish usullari va shakllarini o‘zgartirishni taqozo etadi. Ijodkorlik jarayoni, birinchi navbatda, yangi narsalarni kashf qilishni o‘z ichiga oladi: yangi ob’ektlar, yangi bilimlar, yangi muammolar, ularni hal qilishning yangi usullari
Jahonda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlardan ko‘rishimiz mumkinki, tilshunoslik tibbiyotning nevrologiya bo‘limi bilan uzviy aloqada bo‘lib samarali natijalarga erishib kelmoqda. So’nggi davrlarda psixologiya, nevrologiya va tilshunoslik fanlarining oralig’ida neyrolingvistika nomi bilan yuritiluvchi yangi fan tarmog’i vujudga keldi. Nutqiy axborot jarayoni, ya’ni kishilarning o‘zaro nutq yordamida bir-biriga axborot berish va bir-biridan axborot qabul qilish jarayoni bir qancha fanlarning o‘rganish obyekti sanaladi. Xususan, bu jarayon tilshunoslik va psixologiya fanlari tomonidan keng o‘rganilgan. Tilshunoslik kishilarning asosiy aloqa vositasi bo‘lgan til va uning bevosita aloqa-aralashuv jarayonida voqelanuvchi nutqni ajratgan holda, ichki tuzilish, tuzilish birliklari, bu tuzilish birliklarining nutqiy jarayonda turli-tuman voqelanishi, «ichki tuzilish»dan «tashqi tuzilish»ga o‘tishning asosiy bosqichlari va yuqoridagi ikki tuzilishning o‘zaro munosabatlari kabi qator masalalarni atroflicha o‘rgandi va bugungi kunda dolzarb masalalardan hisoblanadi
Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти. Замонавий физикавий кимё ва юкори молекуляр бирикмалар кимёсининг долзарб муаммоларидан бири, ионалмаш увчи ва комплекс ҳосил килувчи хоссаларига эта функционал полимерлар синтезининг фундаментал асосларини ишлаб чикиш хисобланади.
Толасимон материаллар асосидаги анион алмашинувчи ва комплекс хосил килувчи бирикмалар катта солишгирма сиртга эта бўлиб, юкори тезликда сорбция ва десорбция жараёнларини ўтказиш имкониятини таъминлайди. Улар, айниқса, хаво ва сув муҳитидаги заҳарли моддаларни нихоятда кичик микдорда бўлганда ҳам ажратиб олишда юкори самарадорликка эта. Узбекисгондаги Навоийазот ОАЖ да ишлаб чикариладиган полиакрилонитрил (нитрон) толаси алохида кизикиш уйғотади.
Узбекистон Республикаси фанлар акадсмияси, Тошкент тўкимачилик ва енгил саноат институтида “нитрон” толаси асосида толасимон ион алмашувчи материаллар олиш бўйича тадкикотлар ўтказилган бўлсада, улар мантикий ниҳоясигача стказилмаган. Шу билан бир каторда бу материалларнинг физик-кимёвий хоссаларини ўрганишга старли эътибор берилмаган.
Ион алмашувчи материаллар олишнинг фундаментал асосларини яратишда ушбу юкори молекуляр бирикмаларнинг синтези ва хоссаларининг физик-кимёвий жихатларини тадкик килишга катта ахамият бсрилади. Бу тадқиқотларни амалга оширишнинг асоси шундан иборатки, улар синтез жараёнларини бошкаришда кулайликлар тутдиради, ва демак, ксракли таркиб ва комплекс хоссали полимерлар олиш имконини бсради.
Юкорида кўрсатиб ўтилганидек, шу вақтгача анионитлар ва комплексионитлар олишнинг физик-кимёвий асосларини ўрганишга ксракли эътибор берилмаган. Шу муносабаг билан ‘"нитрон” толаси асосидаги анионитлар ва поликомплексонлар хосил бўлиши ва хоссаларининг физик-кимёвий асосларини ўрганиш ҳам назарий, ҳам амалий нуқтаи назардан долзарб хисобланади.
Диссертациянинг бажарилишита бўлган зарурият шунинг билан ифодаланадики, жахонда рангли ва кимматбахо металларни ажратиб олиш бўйича замонавий технологиялар ион алмашувчи материалларсиз амалга ошмайди. Бу техноло! ияларда асосан донадор сорбентлар қўлланилади, айни вактда толали сорбентлар қўлланилаётган ион алмашувчи полимерларнинг тахминан уч фоизини ташкил килади. Ион алмаштирувчи материаллар ишлатиладиган технология бўйича сув ўтлари ва нефть хамда газ конларидаги табиий тузли эритмалардан 90 фоизгача йод ва бром ажратиб олинади. Иод тутувчи сорбентлар ичимлик сувларини микроорганизмлардан зарарсизлантириш, окава сувлар ва газ-хаво чикиндиларидан симобни ажратиб олишда фойдаланилади. Уларни технологик эритмаларни ва бошка биологик фаол моддаларни концентрлашда, металл нанозаррачалари билан каталитик системалар олишда ишлатиш мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, бундай полимерлар саноатда кенг кўлланишига карамасдан Узбекистонда донадор ва толасимон сорбентларни саноаг миқёсида ишлаб чикариш ҳозирги вақтгача йўлга қўйилмаган.
Тадкикотнинг максади полиакрилонитрил толасини модификациялаш орқали анионит ва поликомплексонлар синтези ҳамда хоссаларини физик кимёвий жихатларини ўртаниш.
Диссертация тадқиқотининг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
илк бор сувли ва органик муҳитларда азот тутган асослар билан полиакрилонитрил толаси ўзаро таъсир кинетикасининг ўзига хос жихатлари намоён этилган;
модификацияланган толалар юкори солиштирма сиртга зга бўлганли учун модификация рсакциясининг тезлиги каттик фазада жойлашган полимернинг нитрил гурухдари концентрациясига боғлиқлиги кузатилган;
илгари аникланган кам микдордаги гидроксиламиннинг азот тутган асослар билан “нитрон” толасини модификациялаш жараёнига каталитик таъсир мсханизми исботланган;
полиакрилонитрил толасини этилендиамин ва дихлорэтан билан кстма-кст ишлов бсриш йўли оркали тармоқланган тузилишли анионитлар олиш усули ишлаб чикилган;
этилендиамин ва гексаметилендиамин билан ПАН толаларининг ўзаро таъсири натижасида таркибида кучсиз ва кучли асос хоссага эга функционал гурухдар тутган анион алмашувчи толасимон материаллар ҳосил бўлиши аникланган;
илк бор гексаметилендиамин билан модификацияланган “нитрон” толасини амин гурухлари билан малеин ангидрид таъсирланиши оркали ёки колдик нитрил гурухларни гидролиз килиш оркали янги полиамфолит табиатига эга бўлган ноликомплексонлар олинган;
Cr(VI), Cu(II), галоген, арсеназо (III) ионларининг анионит ва ноликомплексонлар томонидан мувозанатли адсорбцияланиш константаларининг термодинамик киймати жараён термодинамик функциялар узгариши ютилаётган ионларга нисбатан ушбу ионалмашувчи материалларнинг юкори сорбциялаш кобилиятига эга эканлиги исботланган.
ХОТИМА
1. Импорталмаштирувчи махсулот олиш ва ишлаб чикаришни локаллаштииш максадида “Навоиазот” ОАЖда ишлаб чикарилаётган “нитрон” толасини азоттутган асослар билан модификациялаб анионалмаштирувчи материаллар олинди.Активланиш энсргиясининг киймати реакциянинг нитрил ва азот тутган асослар буйича тартиби гетсроген шароит булишига карамасдан гомоген рсакцияларда кузатиладиган конуниятларга бўйсуниши кўрсатилди. Кузатилаётган эффект модификация килинаётган толанинг солиштирма сирти катталиги учун полимер нитрил гурухларига реагентлар бориши осон ксчиши билан тушунтирилади. (Физик кимё, Юкори молекуляр бирикмалар).
2. Полиакрилонитрил толасини диамин (гексаметилен- ва этилендиамин) лар билан таъсирланиш кинстикаси тадкики натижасида олинган анионитларнинг мустахкамлигини, кимёвий баркарорлигини ва сорбцион хоссаларини модификациялаш жараёнини физик-кимёвий параметрларни ўзгартириш оркали бошкариш мумкинлиги кўрсатилди. Шу билан бирга “нитрон”ни бундай модификацияси, айникса, органик мухитларда юкори сорбцион кобилиятга эга бўлган кучли асосли анионитлар олиш мумкинлиги аникланди. Пайванд қилинган полиэтиленполиамин занжиридан иборат юкори сорбцион кобилиятга эга бўлган кучли асосли анионитларни олиш “нитрон” толасини этилендиамин билан дихлорэтан иштирокида модификациялаш оркали олиш кўрсатилди. (Юқори молекуляр бирикмалар, физик кимё).
3. ИҚ- спекторскопик ва аналитик усуллар оркали азот тутган асослар билан нолиакрилонирил толасини кимёвий модификациялаш жараёнига гидроксиламиннинг каталитик таъсир этишининг илгари таклиф қилинган механизми исботланди. Алмашиниш реакциясидан сўнг эркин гидроксиламин ва полимер занжирида оралик амидоксим гуруҳлар ҳосил бўлишини кўрсатди. (Физик кимё).
4. Ноликомплексонлар олиш имконияти ва шароитлари гексаметилендиамин билан модификацияланган полиакрилонитрил толасини малеин ангидриди билан таъсирланиши оркали, ҳамда гексаметилен- ва этилендиамин билан модификацияланган “нитрон” толасини колдик нитрил гуруҳлари гидролизи оркали ишлаб чикилди. (Юкрри молекуляр бирикмалар, Физик кимё).
5. Полиакрилонитрил толасининг диаминлар билан таъсирланиши натижасида кучли асосли ионитлар хосил бўлиши ва улар циклик амидинли гурухлар тутиши кўрсатилган. Маълум бўлган мунчоқсимон ионитларга Караганда олинган толасимон сорбентларнинг солиштирма сирти икки даража юкорилиги ва улардаги тўрсимон тузилишларнинг чокланиши битта макромолекула таркибида 100 та тугун борлигини кўрсатилди. (Физик кимё).
6. Турли хил органик ва ноорганик ионларнинг сорбцияланиш жараёни кинстикаси ва тсрмодинамикасини ўрганиш оркали Cr(VI), арссназо (III) ионлари факат кучли асосли анионитлар билан ютилиши, мис (II) ионларининг ноликомплексонлар билан ютилиши эса нафакат ионалмашиш хисобига эмас, балки хелатланиш хисобига хам боришини кўрсатилди. (Физик кимё).
7. Полимерларнинг бромидли комплексларини олиш шароитлари ва галогенларни синтез қилинган анионалмашувчи материаллар билан сорбцияланиш кинстикаси ва гсрмодинамикаси ўрганилди. Молекуляр бром молекуляр йодга нисбатан камрок ютилиши, молекуляр хлор эса умуман ютилмаслиги кўрсатилди. [Вт, ]’иони [J3]'ионита Караганда бскарорлиги ва молекуляр хлорни бундай ионни умуман ҳосил кила олмаслиги ушбу кузатилаётган ходисанинг сабаби килиб кўрсалди. (Физик кимё).
8. Хитозан ва йод тутган анионалмашувчи полиакрилонитрил толаси асосида комбинацион материаллар ишлаб чикилди. Иод тутган материаллар таркибига хитозанни киритиш уларни сув ютиш кобилияти оргишига олиб кслиши аникланди. Олинган комбинацион бактерицид боғловчи материаллар яллиғланишга ва бактсрияларга карши гаъсирга эга бўлиб. ю.мшок тўкималар йирингли-некрогик касалликларини даволашда самара кўрсатди. (Юкори молекуляр бирикмалар, Физик кимё).
Ушбу мақола неолиберализм назариясининг пайдо бўлишига бағишланган. Неолиберализм - бу либерализм назариясининг тенденциясининг нисбатан янги оқими. Либерализмнинг асосий ғояларига фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳолатини ҳимоя қилиш, жамоат институтлари орқали жамият ҳаётининг асосий соҳаларида шахсларнинг ролини ошириш киради. Шунга қарамай, халқаро муносабатлар тизимида давом этаётган ўзгаришлар туфайли ушбу назария ҳам баъзи ўзгаришларга дуч келди. Жаҳон саҳнасида ноанъанавий акторлар сонининг кўпайиши, муносабатларни тартибга солиш, минтақавий ва глобал даражадаги масалалар ва муаммоларни халқаро институтлар орқали ҳал қилиш янги тенденция - неолиберализмнинг ривожланишига ҳисса қўшди. Мақолада неолиберал назариянинг пайдо бўлиши масалалари ва сабаблари муҳокама қилинади. Халқаро муносабатлар тизимида неолиберал ва неореалистик назарияларни ишлаб чиқиш ва қўллашнинг қиёсий усули амалга оширилди. Иккала назария вакилларининг асосий ғоялари кўриб чиқилади. Глобаллашув неолиберализм назарияси билан бевосита боғлиқдир. Совуқ уруш тугагандан сўнг бошланган глобаллашув жараёни трансмиллий муносабатларни ва нодавлат акторларнинг ташқи сиёсатга таъсирини ўрганишга бўлган қизиқишни кучайтирди. Бироқ, барча назариялар ва жараёнларда бўлгани каби, глобаллашув ҳам ўз тарафдорлари ва мухолифларига эга. Мақолада ҳам-корликнинг минтақавий ва глобал шакллари самарадорлиги тўғрисида ўз позициясини билдирадиган экспертларнинг фикрлари кўриб чиқилган. Институтлаштириш жараёни, шунингдек, неолиберал ва неореалистик назариялар вакиллари ўртасида тортишувларга сабаб бўлади. Шунга қарамай, жараён бошланди. Неолиберал назария вакиллари нуқтаи назаридан муносабатларнинг институционал ривожланиш самарадорлиги ҳамкорликнинг талаб қилинадиган шакли ҳисобланади. Шу билан бирга, сўнгги пайтларда институционал бирлашмаларнинг муайян чақириқлар ва таҳдидларга таъсир кўрсатишда етарлича самарадорлигини кўрсатмаган халқаро муносабатлар тизимидаги ўзгаришларни кузатишимиз мумкин. Неолиберал назария субъектларининг мувофиқлаштирилган ва ўйланган ҳаракатлари ушбу назарияга бўлган кейинги талабга фойдали таъсир кўрсатиши мумкин.
Согласно данным государственный комитет по статистике, стало известно, что в 2021-2022 учебном году, в городах Узбекистана насчитывается 3921 общеобразовательное учреждение. В 2017-2018 учебном году, данный показатель был почти на 6% ниже и составлял 3706 общеобразовательных учреждений. Помимо этого, Госкомстат, также опубликовал данные и за другие периоды. В 2018-2019 учебном году насчитывалось 3730 общеобразовательных учреждений, в 2019-2020 учебном году - 3861, в 2020-2021 – 3893 [1]. Сегодня в Узбекистане число учеников составляет 6,24 млн [2]. Важно отметить, что более 60 процентов населения Узбекистана составляет молодежь. Поэтому одними из главнейших задач является ее привлечение к участию в современных процессах цифровизации, обеспечение юношей и девушек работой путем поддержки в создании программных продуктов
Мазкур мақолада интеллектуал мулкка оид низоларнинг тааллуқлилик ва судловлилик масалалари тўғрисида сўз юритилади. Хусусан, интеллектуал мулкка оид ишларни кўриб ҳал қилувчи суд ва маъмурий органларнинг ҳуқуқий ҳолати таҳлил қилинган. Илғор хорижий тажриба АҚШ, Германия Федератив Республикаси, Россия Федерацияси мисолида таққосланган.
Iqtisodiy jarayonlarni raqamlashtirishning muhim yo‘nalishlaridan biri bu davlat xaridlari tizimiga elektron tijorat tizimlarini joriy etishdir. Tadqiqot maqsadi davlat xaridlari tizimini raqamlashtirish bosqichlarini tahlil qilishdan iborat. Savdo maydonchasining o'rni, uning tashkiliy-huquqiy shakllari va funktsiyalarini amalga oshirishda tovar birjasi orqali davlat xaridlari. Maqolada davlat xaridlari bosqichida buyurtma berish jarayoni, shuningdek, etkazib beruvchi tomonidan shartnomani bajarish jarayoni batafsil tavsiflanadi. Qayd etilishicha, davlat xaridlari jarayoni xavf-xatarlarga xos bo‘lgan oddiy biznes jarayonidir. Davlat xaridlari sohasidagi shartnoma shartlarini to‘liq yoki qisman bajarmaslik davlat byudjeti mablag‘larining samarasiz ishlatilishiga olib kelishi mumkin. Shu bois tovar-xom ashyo birjasi orqali davlat xaridlari uchun kafolatlar, komissiya to‘lovlari va bo‘lib-bo‘lib to‘lash tizimini joriy etish maqsadga muvofiqdir. Elektron savdodan foydalangan holda davlat xaridlari tizimini tashkil etishda xarid qilinadigan tovarlarni lotlarga bo‘lish amaliyoti risklarni kamaytirish va xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Maqolada tenderlarni tashkil etish tartibi, ularda ishtirok etish shartlari va tartibi bayon etilgan. Davlat xaridlari tizimini yanada takomillashtirish yuzasidan takliflar kiritiladi: xalqaro va milliy standartlarga javob beradigan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning milliy tasnifini ishlab chiqish va joriy etish; davlat xaridlari axborot portali operatorlari sonining ko‘payishi va buning natijasida ular o‘rtasida raqobat muhitining oshishi va h.k.
Maqolada kognitiv qiziqish tushunchasining mazmuni va uning o'quv jarayonida rivojlanishi ochib berilgan. Kognitiv qiziqish-bu o'quv faoliyati jarayonida maktab o'quvchilarida shakllanadigan shaxsning ijtimoiy ahamiyatga ega fazilatlaridan biridir. Kognitiv qiziqish-bu shaxsning atrofdagi dunyoga yo'naltirilganligi, bu faollik va selektivlik , atrofdagi dunyoning ob'ektlari va hodisalarini bilish istagi kabi xususiyatlar bilan tavsiflanadi va ijobiy hissiy fonda sodir bo'ladi. Kognitiv qiziqishni shakllantirish va rivojlantirish jarayoni, birinchi navbatda, o'quv faoliyatida amalga oshiriladi. Kognitiv qiziqish yangi, noma'lum narsalarni o'rganish istagida namoyon bo'ladi.
Тадкикот объектлари: “Қамчиқ” довопи оркали нефт махсулотларини ташийдиган транспорт воситалари-тадкикот объекта, уларнинг ишончлиигипи ошириш эса предмета хисоблапади.
Ишнинг максадн: “Қамчиқ” довопи оркали пефт махсулотарипи ташишда транспорт воситаларипипг копструкциясипи такомиллаштириш ва эксплуатацией ишончлиигипи ошириш хисобига автомобиллар техник эксплуатация™ самарадорлигига эришиш.
Тадкикот методларн: харакат таркибининг эксплуатацией хусусиятларипи тадкик килиш ва ишончлилик курсаткичлари хусусиятларипи пазарий ва экспримептал тадкикотларига асослапгап.
Эксперимептлар тадкикотлар автомобилларни назорат остида эксплуатация килиш услуби билан реал шароитларда ўтказилди ва натижаларга ишлов беришда математик статистикадан фойдаланилди.
Олннган натижалар ва уларнинг янгилигн: Бажарилган тадкикотлар асосида ишончлиликни ошириш ва конструкцияпи такомиллаштириш хисобига автомобиллар техник эксплуатация™ самарадорлигини ошириш бўйича илмий - амалий масалалари уз ечимини топди.
Амалий ахамиятн:
Ford Cargo-1827, МАЗ-642208-020 ва ISUZU-EXZ51K
автошатакчиларпипг эксплуатацией хусусиятлари ва уларнинг кийматларипи аниклаш бўйича пазарий ва эксперимептал тадкикотларга асосланган “Қамчиқ” доводи оркали нефт махсулотарипи ташиш учун конструкциянинг мослашувини ва харакат таркибиии танлаш услуби ишлаб чикилган;
- Ford Cargo - 1827 ва МАЗ-642208-020 автошатакчиларпипг ишончлилик хусусиятлари кўрсаткичлари аникланди ва ишончлилик харитаси ишлаб чикилди;
- тог шароитида эксплуатация килишда ҳаракат таркиби конструкцияси такомиллаштирилди;
- автомобилга техник химат кўрсатиш ва таъмирлаш технологик жараёнлари такомиллаштирилди.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: харакат таркиби кострукциясини такомиллаштириш бўйича таклифларни “СамАвто” ва “МАЗ” ишлаб чикариш заводлари кабул килди. Автомобилга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш техиологик жараёплари такомиллаштириш бўйича ишланмалар Фарғоиа НҚИЗ “Автопефттранс” АТЖ фаолиятига тадбик этилди.
Ишланмаларнинг йиллик самарадорлиги 54,66 млп. сўмни ташкил этди.
Шунингдек тадкикот патижалари магистрлар тайёрлаш ўкув жараёнинииг 5А521205 “Автомобиллар ва автомобиль хўжалиги” мутахасисликлари учуп автотранспорт сохаси корхоналари ишлаб чикариш техника базаси фанини ўрганишда ва “Автонефттранс”АТЖ мухандис техник ходимларини малакасини ошириш курсларида фойдаланилмоқда.
Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: Автомобил транспорта.
Ҳозирги давр жаҳон миқёсида, бир томондан, дунёвий жамият тамойиллари устуворлашиб бораётгани, иккинчи томондан, халқлар маданиятининг қадимий манбаларидан бири бўлган диний онгда ўзига хос қайта тикланиш жараёнлари кечаётгани билан характерланади. Бундай ҳолат диннинг ижтимоий институт сифатида замонавий жамиятда тутган ўрни ва мавқеи билан боғлиқ кўплаб масалаларнинг кун тартибига чиқишига сабаб бўлмоқда. Жамият ҳаёти соҳалари фаолиятининг дин таъсиридан ҳоли, озод ва мустақил кечишини англатадиган секулярлашув жараёни шундай масалалар жумласидандир. Шу маънода, ушбу мақола мазкур мураккаб ва зиддиятли ижтимоий жараённинг таҳлилига бағишлангани, унинг долзарблигини кўрсатади. Мақолада “секулярлашув” атамасининг шаклланиши тарихийлик ва мантиқийлик нуқтаи назаридан ўрганилган: сўзнинг луғавий маъносига доир фикр-мулоҳазалар баён этилган, унинг тушунча сифатидаги турли муаллифларга тегишли таърифлари қиёсий, танқидий таҳлил этилган. Айни пайтда, секулярлашув жараёнининг тарихан юзага келишининг объектив ва субъектив омиллари очиб берилган. Бунда Ғарб ва Шарқ мамлакатларининг турли даврларга хос ижтимоий-маданий ҳаётига доир аниқ мисоллар изчил ўрганилган, “секулярлашув” атамасининг мазмунан бойиб бориши хусусиятлари аниқланган. Замонавий файласуф олимларнинг тадқиқ этилаётган масала бўйича билдирган фикр-мулоҳазалари, турли илмий мактаблар томонидан илгари сурилаётган назарий қарашлари таҳлилига ҳам мақолада алоҳида эътибор қаратилган. Тавсиф ва ёндашувлардаги умумий ва ўзига хос жиҳатлар ажратиб кўрсатилган ҳамда уларга нисбатан муаллифнинг ўз нуқтаи назари баён этилган, “секулярлашув” тушунчасининг таърифи ишлаб чиқилган. Якунда олиб борилган изланишга таянган ҳолда умумий назарий хулосалар баён этилган. Маълумки, секуляризация парадигмалари тадрижий равишда замонавий дунё шароитида ўзгариб бормоқда. Шу жиҳатдан секуляризация жараёни барча жамиятларга хос хусусият эмас. Эътиборли томони шундаки, содир бўлган ўзгаришлар жараёнида диний масалалар ижтимой баҳс-мунозара ва айрим ҳолларда зиддиятлар марказидан ўрин олиб бормоқда. Шунга қарамасдан, дин тўлиқ оммавий маконни эгаллаши эҳтимоли мавжуд бўлса ҳам секуляризация замонавий дунёнинг ўзаги сифатида қолмоқда. Юқоридаги маълумотлар таҳлилига асосланиб айтиш мумкинки, секуляризация жараёнлари турли жамиятларда муайян бир андозада кечмайди ва ҳар бир жамиятда унинг ўзига хос чегараси мавжуд. Тарихий таҳлил, замонавий таъриф ва тавсифлар мазмунидан келиб чиққан ҳолда, секуляризация жамият ҳаётида диннинг ўрни ва аҳамиятининг сусайиши билан боғлиқ мураккаб ижтимоий жараён ҳисобланиб, жамиятда диний анъаналар устуворлигига таянган тартибнинг рационал меъёрларга асосланган дунёвийлик моделига алмашинувини англатади, дейиш мумкин.
Mazkur maqola beshta chetki va bitta markaziy tugundan va protokolli kanallar kommutatsiyasidan iborat yulduzsimon navbatli tarmoqlar ishini tahlil qilishga bag‘ishlangan. Tugunlar va kanallardagi kutish vaqtlari bo‘yicha tarmoq ishining ko‘rsatmali bayoni keltirilgan. Axborotlarni uzatish qoidasining tavsifi esa tugunlar va kanallardagi kutish vaqtlari uchun FCFS tenglamalari orqali berilgan. Maqolaning asosiy natijasi tarmoq ishining statsionar holati mavjudligi, yagonaligi va vaqt bo‘yicha korrelyatsiyaning kamayishi uchun shart topilgan teoremadan iborat.
Тадкркрт объекты: педагогика олий таълим муассасасида таълимдаги инновацион ўзгаришлар шароитидаги шахсга йўналтирилган парадигмага асосланган таълим жараёни.
Тадқиқрт предметы: педагогика олий таълим муассасасида талабаларнинг билимлар мажмуасини эгаллаш даражаси ҳамда шахсга йўналтирилган технологияларни амалга ошириш шароитлари ва воситаларининг педагогик мониторинги.
Тадқиқот мақсадп: педагогик мониторингни илмий ходиса сифатида хар томонлама назарий ва амалий ўрганиш ҳамда уни шахсга йўналтирилган парадигмада педагогика олий таълим муассасасига татбиқ этиш тизимини ишлаб чиқиш.
Тадқикрт усуллари: муаммо бўйича адабиётларни ўрганиш ва тахдил килиш, сўровномалар ўтказиш ва уларни бахолаш, тест ўтказиш, педагогик тажриба, математик статистика усуллари.
Олинган натызкалар вауларнинг янгилиги: педагогика олий таълим муассасасида талабалар билим даражасини педагогик мониторинг ўтказиш тизими ишлаб чикилди ва татбик килинди; педагогик мониторинг тизимининг ташкилий модели ишлаб чикилди; педагогик мониторинг ходисаси шахсга йўналтирилган таълим жараёни парадигмаси контекстида кўрилади.
Амалий аҳамияти: индивидуал ўқув режалари; ташҳис қўйиш методикаси, дарслар сценарийси; педагогик мониторинг бўйича методик тавсиялар ишлаб чикилди; педагогик мониторингни педагогика олий таълим муассасасининг шахсга йўналтирилган таълим жараёнига татбик этиш йўллари, шакллари ва усуллари курсатилди.
Татбиқ қилинганлик даражаси: тадқиқот натижалари 12 та мақолада ўз аксини топди; асосий хулосалар ва қоидалар халқаро, республика ва институтлараро конференцияларда мухокама қилинди.
Татбик, к/илиш соҳаси: умумий ўрта, ўрта-махсус, хунар (коллежлар ва академик лицейлар) ва олий мактаблар.
Мазкур илмий мақолада қуйидаги масалаларни ўзаро таҳлил этилган: давлат ва жамият муносабатлари тизимида демократик жараёнларнинг босқичма –босқич ўзгарувчанлик характерга эгалиги, иккинчи жаҳон урушидан кейин дунёнинг икки
қутбга бўлиниши, уруш оқибатларидан тўғри хулоса чиқармаслик натижасида етакчи
давлатларнинг қайтадан гегемонлик туйғусига қарши “халқ бошқарувига” асосланган
тузумнинг кўпчилик давлатлар томонидан танланиши каби масалалар ёритиб беришга
ҳаракат қилинди. Қолаверса, кўпчилик сиёсатшунос олимлар томонидан ХХI асрда
демократия мезонларида бузилиш кузатилиб, янгича назарий ғоялар шаклланганданлиги
ўрганиб, таҳлил қилиб чиқилган. Шунингдек, мақолада демократик жараёнларга таъсир этувчи янги технологияларни қўллаб ноқонуний йўлда фойдаланиши, халқаро майдонда интеграция жараёнларига
таъсир этиши, инсоният олдида демократияга, унинг сиёсий қарашларига ишончнинг
йўқолишига сабаб бўлганлиги келтирилган. Маълумки кўплаб мамлакатлар ўзининг
демократик тузумини сақлаш йўлида ахборот хавфсизлиги стратегиясини ишлаб чиққан.
Бунга сабаб янги даврда ахборот технологиялари орқали киберхужумларнинг ортиб боришидир. Айниқса охирги пайтларда сайлов жараёнларига технологиялар орқали
хакерлар томонидан ҳужумларни тез – тез бўлиб туриши, демократик қадриятларга
ўзининг салбий таъсирини кўрсатмоқда. Бунинг оқибатида демократия, унинг мезон-
ларига ишонч камайганлигини тадқиқот натижасида кўриш мумкин. Шунга қарамасдан
сиёсатшунос олимлар тадқиқотларида демократияда қанчалик нуқсон бўлмасин
инсоният бунданда яхши тузумни тополмаганлиги, уларнинг тадқиқотларини ўрганиш орқали асослаб беришга ҳаракат қилинди. Маълумки, вакиллик демократияси ХХI асрда барча соҳаларда фуқароларга тенг
имкониятлар берувчи янги кўринишга олиб чиқилиши муҳим воқеалик бўлди. Шу
муносабат билан олимлар давлат органлари, вакиллик демократияси институти билан
фуқаролик жамияти институтларининг ўзига хослиги ҳақидаги ғояларни янги кўринишлари ҳақида мақолада таҳлилий фикрлар ёритилган.
Тадқиқот натижасида демократия тушунчасига, демократик бошқарувга асосланган тузумга ишониш масаласидаги ўтказилган мустақил сўровнома Европада (шимолий, ғарбий, жанубий қисми), постсовет давлатларида ҳамда Россиядаги аҳоли орасида билдирилган фикрлар натижалари инфографика кўринишда берилган. Жадвалда берилган фоизлар, рейтинг кўрсаткичлар демократия мавзусига қизиқувчи сиёсат-шунослар учун манба бўлиб хизмат қилади.
Ushbu maqolada oliy o‘quv yurtlarida ta’limning roli xususiyatlari ko‘rib chiqiladi. Oliy ta’lim muassasasida ta’lim jarayoni nafaqat bilimlarni etkazib berishga asoslanadi, balki ta’lim komponentlarining mavjudligini ham nazarda tutadi. O‘qituvchining o‘quv jarayonini tashkil etishdagi asosiy vazifasi o‘quvchiga jamiyat hayotida xulq atvor ko‘nikmalarini egallashga ta’sir etishdan iborat.
Уқув жараёнида таълим олувчиларнинг мотивациясини ошириш шуниси билан муҳимки, айнан мотивациянинг ўрни билан талабалар томонидан инсонларга кўмаклашиш мақсадида танланган касбий фаолиятининг самарадорлиги, таълимий мақсадларга эришиш фаоллиги интенсивлиги изоҳланади.