The contemporary culture and society is marked by plurality, diversion, intense fragmentation, and indirection. It can be discovered that it is mass media that create demands and seduction of objects and ultimately make the contemporary society a powerful consumer society. Media have shaken the very foundation of postmodern culture, giving a new direction to reality. The relationship between the real and simulacra has undergone a sea change in the contemporary society. Now the very concept of a true copy is thrown into the wind. Models and simulacra have become reality. In the postmodern media and consumer society, everything becomes an image, a sign, a spectacle, a trans aesthetic, and trans-political. The present paper makes an investigation on the four points — (1) postmodern society is the society of communication established by mass media (2) postmodern society is a consumer society and (3) the culture of postmodern society is based on simulation, simulacra, or hyper-reality, and (4) postmodern society is nearing the fractal order. It also seeks to describe various postmodern trends in present Uzbekistan, the efficacy of the reforms in the social sphere and the need to be more conscious of the various side effects of the formation of westerntype consumer society.
Мазкур илмий мақолада халқаро глобаллашувнинг интенсивлашувини ортиши ва ушбу ҳолатнинг демократик тараққиётга таъсири, замонавий демократиянинг концептуал асосларини такомиллаштириш заруриятининг вужудга келаётганлиги, демократик тараққиётда давлат институтининг роли янада ортиб бораётганлиги, демократик ислоҳотларнинг самарадорлиги бевосита давлат ва унинг институтларининг демократияни самарали моделларини ривожлантириш борасидаги салоҳиятига боғлиқ эканлиги тўғрисидаги таҳлилий фикрлар баён қилинган. Мақолада асосий эътибор Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга тақдим этган Мурожаатномасида илгари сурилган мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, демократия институтларининг самарадорлигини ошириш борасидаги ғоялар, концептуал хулосаларнинг улкан аҳамияти масаласига қаратилган. Жумладан, Президент Мурожаатномасида таъкидланган 2019 йилнинг декабрь ойида “Янги Ўзбекистон – янги сайловлар” шиори остида бўлиб ўтган сайловлар натижасида мамлакатимизда демократик ислоҳотларни юқори босқичга олиб чиқиш учун зарур бўлган янги сиёсий имкониятларнинг вужудга келганлиги, демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш жамиятимиз учун яккаю-ягона тўғри йўл эканлиги ҳар томонлама асосланганлиги, шу боис ҳам эндиликда демократия институтларини жамиятимиз миқёсида кўпайтириш, демократик тараққиёт учун ўта муҳим бўлган ҳар томонлама мукаммал ва самарали бошқарув тизимини яратиш билан боғлиқ масалалар ўрганилди. Хусусан, Давлатимиз раҳбари томонидан жамиятимиз сиёсий тизими ва уни амал қилинишини янада такомиллаштиришга қаратилган қуйидаги концептуал хулосалар тўғрисида мақолада таҳлилий фикрлар баён қилинди: жойларда ижро ва вакиллик органларининг давлат бошқарувидаги роли ва масъулиятини янада оширишнинг зарурлиги; вилоят ва туман ҳокимлари ўз дастурлари ва уларнинг ижроси тўғрисида вилоят кенгашларида ҳисобот берадиган тизимнинг жорий қилиниши; ижтимоий шерикликни янада кенгайтириш; жамоатчилик назоратини янада кучайтириш; давлат ва жамият ўртасида ўзаро яқин ҳамкорлик ўрнатиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Жамоатчилик Палатаси ташкил этиш; жамиятимиз ҳаётининг энг долзарб эҳтиёжларидан келиб чиқиб кучли демократия институтларини шакллантириш билан боғлиқ жараёнларни ривожлантириш. Илмий мақолада мазкур жараёнларнинг амалга оширилишининг натижасида юртимизда амалга оширилаётган демократик ислоҳотларнинг самарадорлиги ниҳоятда ортиши ва бунинг натижасида мамлакатимиз сиёсий-ижтимоий тараққиётининг демократик асослари янада мустаҳкамланиши тўғрисидаги хулосалар баён қилинган.
Мақолада Сурия ва Мисрдаги демократиянинг ўзига хос жиҳатлари кўриб чиқилган, мазкур давлатлардаги сиёсий тенденциялар демократик жамият қадриятлари нуқтаи назаридан таҳлил этилган. Сурия ҳамда Миср жамиятларининг эволюцияси ва трансформацияси, сиёсий бошқарувининг ўзига хосликлари, шунингдек, сиёсий қарорлар қабул қилиш жараёнида ҳокимият марказлашувининг айрим хусусиятлари очиб берилган. Демократик ўзгаришларга нисбатан мухолиф кучларнинг ёндашувлари тадқиқ этилган. Президент Б.Асаднинг Сурияда жамиятни либераллашуви ва модернизацияси ҳамда инқироз ҳолатининг олдини олишга оид ташаббуслари, хусусан, давлат аппаратига ёш раҳбар ходимларни тайинлаш сиёсати, сиёсий жараёнларни назорат қилиш мақсадида иқтисодий, маъмурий ва мафкуравий сиёсат юритиш каби интилишларида “Баъс” партиясига суяниши кабилар баён этилган. Тадқиқотда, Сурияда сиёсий зиддиятларнинг қуролли тўқнашувларга айланиши, дастлабки сиёсий мақсадларининг ўзгариб шариат меъёрларига асосланган давлат тизимини ўрнатишга интилишнинг кучайиб бориш ҳақида сўз юритилган. Сурия раҳбариятининг етакчи ислом ташкилотлари билан муносабат ўрнатиш сиёсатининг оқибатлари, ҳукуматнинг парламент сайловларини мамлакатда демократик жараёнларнинг бошланиши сифатида тақдим этишга уринишининг бесамар кетганлиги каби ҳолатлар ҳам таҳлил қилинган. Мақолада, шунингдек, Мисрдаги ички сиёсий омиллар, хусусан, жамият эволюцияси тенденциялари, унинг демократик бошқарув асосларига яқинлашув жараёнлари, мамлакатда содир бўлаётган воқеаларнинг манбалари ва сабаблари таҳлил қилинган. 2001-2008 йилларда айрим етакчи ғарб мамлакатларининг ташқи сиёсатида Сурия ва Мисрга нисбатан демократлаштириш масаласи муҳим унсурлардан бири бўлганлиги қайд этилади. Тадқиқотда келтирилишича, Дамашқ ва Қоҳира ғарб ҳамжамиятига демократик жамиятни ички вазиятдан келиб чиқиб қуриш позициясини намойиш этди, унга кўра давлат ички сиёсий ҳаётининг демократлашуви ҳамда либераллашуви мезонларининг устувор жиҳатлари мамлакатнинг миллий ҳамда тарихий-маданий анъаналаридан келиб чиқиб белгиланиши кера
Ушбу мақола IX аср араб тарихчиси ва географи Ал-Яъқубийнинг учинчи, кам ўрганилган “Мушакалат ан-нас ли заманиҳим” асарини таҳлил қилиш асосида янги қирраларини очиб беради. Мақолада ушбу рисола социологик нуқтаи назардан кўриб чиқилади. Ал-Яъқубий, мусулмон жамиятидаги барча одамлар халифаларига эргашган, унинг феъл-атвори ва одоб-ахлоқига тақлид қилган, деган тезисга асосланиб, уммавийлар ва илк аббосийлар даврида мусулмон жамиятининг таназзулга учраш сабабларини кўрсатишга ҳаракат қилган. У жамиятни ахлоқий ва маънавий таназзулининг асосий сабабини халифаларнинг ахлоқлари бузилишида кўради. Халифаларнинг маънавий ва ахлоқий сифатлари ва одатлари рисоланинг матнидан кўринади, зодагонлар ҳам, оддий одамлар ҳам уларга тақлид қилганлар, деб таъкидлайди. Шундай қилиб, Ал-Яъқубийнинг фикрига кўра, мусулмон жамиятининг сифати бевосита унинг раҳбарига боғлиқ. Халифа ўзининг ахлоқий ва маънавий фазилатлари билан “амир ул-муъминийн” образига мос келар эди, шунинг учун жамият аъзолари солиҳ мусулмонларнинг қиёфаларига мос келдилар. Рисола Ал-Яъқубий дунёқарашининг янги қирраларини, унинг адолатли, одил мусулмон жамиятига бўлган қарашларини очиб беради. Ушбу рисолани таҳлил қилиш натижасида Ал-Яъқубий ижодининг янги томони – социология кашф этилди. Бир қарашда Ал-Яъқубийнинг мусулмон жамиятининг ривожланиш сабабларини аниқлашга уриниши жуда оддий кўриниши мумкин. Бироқ, бу асар “одамларни ўз даврига мослаштириш” ва “аҳолининг ўз ҳукмдорларига тақлид қилиш” тезислари орқали кундалик ҳаётда, шунингдек, уларнинг ахлоқий фазилатларини тавсифлаш, фикримизча, ўрта асрлар араб тилидаги социологик йўналишдаги асарнинг биринчи намунасидир. Мақоладан келиб чиқадики, Ал-Яъқубийнинг “одамларнинг ўз даврига мослашиши” тезислари ва мисолларини чуқурроқ кўриб чиқиш керак. Ислом халифаларининг (ҳукмдорларининг) “халифалар” ва “шоҳлар” тоифаларига бўлиниши, муаллифнинг рисолага берган кириш қисмидан кўриниб турибдики, бу мақолада берилган кўплаб мисолларда намоён бўлган. Рисола мазмунидан маълум бўладики, муаллиф биринчи тўртта солиҳ халифаларни “халифалар” деб атаган, улар орасида ажралиб турадиган Усмон ибн Аффан, унинг тавсифига кўра, аввалги икки халифа Абу Бакр ва Умар ибн ал-Хаттобнинг аскетизмидан ва камтарлигидан маҳрум бўлган. Ислом “шоҳлари” – булар, муаллиф фикрича, Умайя ва Аббосий сулолалари халифаларини назарда тутади. Шундай қилиб, рисоланинг асосий сюжети солиҳ мусулмон жамиятини унинг “бузуқ” шаклига (Ал-Яъкубийга кўра) қарама-қарши қўйиш концепциясига асосланган.
Тадкиког объектлари: Мустамлака ва совет даврида Узбекистан худудида жамият ижтимоий тузилмаси ва унинг трансформацияси.
Митинг максади: Узбекистан худудидаги жамият ижтимоий трансформациясини XIX аср охиридан XX аернинг 30-йиллари охирларида кечган сиёсий-ижтимоий ва ижтимоий-иктисодий жараёнлар билан узвий боғлиқликда тадқиқ этиш.
Тадкиког усуллари: муаммовий-хронологик, тарихий-ретроспектив, киёсий ва тизимли тахлил.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Ишда Узбекистан худудида ижтимоий стратификация масаласини урганишга мамлакат тарихшунослигида авваллари қўлланилмаган жамиятни стратификациялаш назарияси асосидаги концептуал-мстодологик мавксъ нуктаи назаридан ёндашган холда комплекс тарзда кўриб чиқиб, узок давом этган тарихий давр мобайнида ўрганишга ҳаракат қилинди.
Амалий ахамияги: дисссртацияда тизимлаштирилган маълумотлар Узбекистоннинг тарихий ўтмиши хакидаги билимларнинг чуқурлашувига ва ёшлар дунёкарашининг шаклланишига ёрдам бериши мумкин.
Татбиқ этиш даражаси ва икгисоднй самарадорлиги: диссертация материаллари асосида жаъми 38 та иш эълон килинган, жумладан, 1 монография, 21 та журнал мақоласи (жумладан 3 таси хорижий журналларда), 3 та ўкув қўлланмадан иборат акс этган. Ушбу нашрлардан олий таълим муассасалари талабалари, олимлар фойдаланиб келмокда.
Қўлланнш сохаси: Тадкикот материаллари. қўлга олинган натижа ва хулосаларидан жамиятшунослар, сиёсатшунослар, тарихчилар Узбекистан тарихи фанидан олий ва ўрта махсус ўқув юртлари талабалари учун илмий-мстодологик қўлланмалар ёзишда, юқори малакали кадрларни тайёрлаш жараёнида фойдаланишлари мумкин.
Демократик давлат ва фуқаролик жамиятини, унинг институтларини ривожлантириш бугунги кун тартибига бошқарувнинг замонавий ва адолатпарвар тизимини яратиш вазифасини қўймоқда. Зеро, жамият ҳаётида кечаётган жараёнлар давлат бошқарувини ислоҳ қилиш ва шу орқали ҳокимиятнинг номарказлашуви, ҳокимият бўғин ва поғоналарининг жамоатчилик назорати ва бир-бирини тийиб туриш каби функциялари вужудга келишини тақозо этади. Шу жиҳатдан олганда институционаллашув жараёни фуқаролик жамияти институтларининг фаолиятини тўғри ва мақбул тарзда амалга ошириш, қолаверса, уларнинг вазифаларини сарҳисоб қилиш кафолати сифатида қаралади. Мазкур жиҳатлардан келиб чиқиб, илмий мақоламизда мамлакатимиздаги давлат ва жамият муносабатлари танқидий таҳлил қилиниб, тараққиёт истиқболлари бўйича дунёнинг ривожланган давлатлари тажрибаси
ўрганилган ҳолда тавсиялар берилди.
Мазкур илмий мақолада қуйидаги масалаларни ўзаро таҳлил этилган: давлат ва жамият муносабатлари тизимида демократик жараёнларнинг босқичма –босқич ўзгарувчанлик характерга эгалиги, иккинчи жаҳон урушидан кейин дунёнинг икки
қутбга бўлиниши, уруш оқибатларидан тўғри хулоса чиқармаслик натижасида етакчи
давлатларнинг қайтадан гегемонлик туйғусига қарши “халқ бошқарувига” асосланган
тузумнинг кўпчилик давлатлар томонидан танланиши каби масалалар ёритиб беришга
ҳаракат қилинди. Қолаверса, кўпчилик сиёсатшунос олимлар томонидан ХХI асрда
демократия мезонларида бузилиш кузатилиб, янгича назарий ғоялар шаклланганданлиги
ўрганиб, таҳлил қилиб чиқилган. Шунингдек, мақолада демократик жараёнларга таъсир этувчи янги технологияларни қўллаб ноқонуний йўлда фойдаланиши, халқаро майдонда интеграция жараёнларига
таъсир этиши, инсоният олдида демократияга, унинг сиёсий қарашларига ишончнинг
йўқолишига сабаб бўлганлиги келтирилган. Маълумки кўплаб мамлакатлар ўзининг
демократик тузумини сақлаш йўлида ахборот хавфсизлиги стратегиясини ишлаб чиққан.
Бунга сабаб янги даврда ахборот технологиялари орқали киберхужумларнинг ортиб боришидир. Айниқса охирги пайтларда сайлов жараёнларига технологиялар орқали
хакерлар томонидан ҳужумларни тез – тез бўлиб туриши, демократик қадриятларга
ўзининг салбий таъсирини кўрсатмоқда. Бунинг оқибатида демократия, унинг мезон-
ларига ишонч камайганлигини тадқиқот натижасида кўриш мумкин. Шунга қарамасдан
сиёсатшунос олимлар тадқиқотларида демократияда қанчалик нуқсон бўлмасин
инсоният бунданда яхши тузумни тополмаганлиги, уларнинг тадқиқотларини ўрганиш орқали асослаб беришга ҳаракат қилинди. Маълумки, вакиллик демократияси ХХI асрда барча соҳаларда фуқароларга тенг
имкониятлар берувчи янги кўринишга олиб чиқилиши муҳим воқеалик бўлди. Шу
муносабат билан олимлар давлат органлари, вакиллик демократияси институти билан
фуқаролик жамияти институтларининг ўзига хослиги ҳақидаги ғояларни янги кўринишлари ҳақида мақолада таҳлилий фикрлар ёритилган.
Тадқиқот натижасида демократия тушунчасига, демократик бошқарувга асосланган тузумга ишониш масаласидаги ўтказилган мустақил сўровнома Европада (шимолий, ғарбий, жанубий қисми), постсовет давлатларида ҳамда Россиядаги аҳоли орасида билдирилган фикрлар натижалари инфографика кўринишда берилган. Жадвалда берилган фоизлар, рейтинг кўрсаткичлар демократия мавзусига қизиқувчи сиёсат-шунослар учун манба бўлиб хизмат қилади.
Маълумки, ҳар бир давлат ривожини баҳолашдаги муҳим мезонлардан бири бу аѐлларнинг жамиятдаги мавқеи ва уларнинг ижтимоий фаоллик даражасидир. Аёлларнинг жамиятдаги мавқеи ва ўрнини кўтариш давлатимизнинг устувор ва асосий йўналишларидан бири бўлиб келмоқдаки, бу юртимизда аѐлларнинг ижтимоий ҳуқуқлари кафолатланганлиги ва муҳофазаланганлигидан далолат беради. Чиндан ҳам аѐлни улуғлаган, авайлаб -асраган юртнинг
келажаги порлоқдир. Ҳар қайси давр ва ҳар қайси жамиятда ҳам аѐл жамият тараққиѐтининг асосий таянчи бўлиб келган. Тарих саҳифаларидан бизга маълумки, ҳукмдорлар, бўлгуси шаҳзодаларнинг тарбияси иймонли, фозила аѐлларга топширилган.
Мақолада глобаллашув жараёнларида фуқаролик жамияти ривожланишининг айрим масалалари таҳлил қилинган. Муаллиф томонидан фуқаролик жамиятининг институциявий асослари танқидий таҳлили амалга оширишга ҳаракат қилинган. Муаллиф глобаллашув даврида Ўзбекистон Республикасида фуқаролик жамияти институтларини ривожлантириш ва такомиллаштиришга эҳтиёж мавжудлиги ҳақида хулоса қилган.
Мақолада Суриянинг ХХ аср охири – ХХI аср бошларидаги сиёсий трансформациясининг асосий тенденциялари, шунингдек, Суриянинг Яқин Шарқ минтақасидаги ўзгаришлар шароитидаги ички ва ташқи сиёсатининг хусусиятлари кўриб чиқилган. Сурияда жамият эволюцияси ва ўзгариши, сиёсий бошқарувнинг ўзига хослиги таҳлил қилиниб, расмий Дамашқнинг мамлакатда демократик жамият қуриш борасидаги мавқеининг шаклланиши кўрсатиб берилган. Бундан ташқари, Суриянинг Яқин Шарқ сиёсати эволюциясига таъсир кўрсатган айрим ташқи омиллар таҳлил қилиниб, мамлакат раҳбариятининг Яқин Шарқ мамлакатлари билан муносабатларни ўрнатиш борасидаги сиёсатининг натижаларига баҳо берилган. Минтақадаги янги геосиёсий вазиятда Суриянинг ташқи сиёсати эволюциясига таъсир қилувчи бир қатор омиллар кўриб чиқилган. Шунингдек, замонавий Сурия жамиятида ҳарбийларнинг ўрни, уларнинг мамлакатдаги фуқаролик ҳокимияти органлари билан муносабатлари, расмий Дамашқнинг ички ва ташқи сиёсатига таъсир ўтказиш усуллари кўрсатилган. Бундан ташқари, Сурия жамиятининг ўзгариши, сиёсий бошқарувнинг ўзига хослиги, сиёсий қарорларни қабул қилиш жараёнида ҳокимиятнинг марказлаштирилиши шарт-шароитлари таҳлил қилинган. Президент Б.Асаднинг Сурия жамиятини либераллаштириш ва модернизация қилиш бўйича ташаббуслари таҳлил қилиниб, унинг ижобий ва салбий томонларига баҳо берилган. ХХI асрдан бошлаб Яқин Шарқ давлатларида кузатилган сиёсий трансформациялар занжирида ва етакчи араб давлатларида ҳокимиятнинг сиёсий ўзгаришида катализаторга айланган асосий воқеалар, хусусан, 1990 йилларнинг иккинчи ярми ҳамда 2000 йилларнинг бошида ёш араб раҳбарлари ҳокимият тепасига келиши шартшароитлари ўрганилган.
Мақолада Ўзбекистоннинг хусусий секторда коррупцияни олдини олиш бўйича тажрибаси ўрганилган. Корхоналар ўртасида коррупция тарқалишининг салбий омиллари миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлиги, давлат бошқаруви сифатининг пасайишига олиб келиши, эркин рақобат асосларига путур этказиши, мамлакатнинг сиёсий барқарорлиги ва хавфсизлигига таҳдидлар туғдириши таҳлил қилинган.
Коррупциянинг тарқалиши билан ишбилармонлик муҳити ва корпоратив бошқарув сифати ёмонлашиши, компаниялар обрўси пасайиши ва уларнинг инвестициявий жозибадорлиги пасайиши ҳулоса қилинган. Товарлар, ишлар, хизматлар бозорларида салбий танлов амалга оширилганда монополия ва протекционизм кучайиши айтиб ўтилган.
Хусусий сектордаги коррупция демократик қадриятларни қадрсизлантиради, ҳуқуқий нигилизм, жазосиз қолиш ҳисси ва ҳоказоларнинг тарқалишига ҳисса қўшиши, ҳам жамият, ҳам давлат манфаатлари ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқларига катта зарар етказиши аниқланди.
Хусусий секторда коррупциянинг олдини олишнинг энг самарали воситаси коррупцияга қарши мувофиқлик тизимларини ва уларни сертификатлашнинг тегишли усулларини унинг субъектларига жорий этиш эканлиги мақолада тасдиқланган.
Қиёсий тадқиқот усуллари асосида корхона тузилмаларида, шунингдек давлат иштирокидаги хўжалик юритувчи субъектларда коррупцияга қарши мувофиқликни жорий этиш бўйича чора-тадбирлар белгиланди.
Халқаро универсал, минтақавий ва махсус стандартлар (БМТ, ИҲТТ, GRECO, ISO ва бошқалар) ушбу соҳадаги миллий қонунчилик ва ҳуқуқни қўллаш амалиётини ривожлантиришга сезиларли таъсир кўрсатиши аниқланди. Коррупцияга қарши мувофиқлик тизимининг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш зарурлиги, Ўзбекистонда юридик шахсларнинг жавобгарлик институтларини жорий этиш, лоббичиликнинг ноқонуний фаолиятининг олдини олиш ва бошқалар тўғрисида мақолада атрофлича тўхталиб ўтилган..