SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
27
ИНОМХЎЖАЕВ
РАҲМОНХЎЖА
Филология
фанлари
доктори
,
ТошДШИ
Аллома
Муҳаммад
Иқбол
ўзбекистонликлар
нигоҳида
Аннотация
.
Буюк
шоир
ва
файласуф
,
эрк
ва
озодлик
куйчиси
Муҳаммад
Иқбол
туғилганининг
140
йиллигига
бағишланган
бу
мақолада
аллома
ижодий
фаолиятининг
жаҳоншумул
аҳамияти
ҳақида
сўз
юритилади
,
Ўзбекистон
олимлари
ва
адибларининг
иқболшунослик
бўйича
олиб
борган
ишлари
,
бу
ишларнинг
мазмун
моҳияти
ёритилади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
янги
давр
адабиёти
,
забардаст
шоир
,
файласуф
,
урду
ада
-
биёти
,
ижодий
мерос
,
ҳинду
мусулмон
дўстлиги
,
ватанпарварлик
,
озодлик
ғоялари
,
мус
-
тамлакачилик
,
антиколониал
,
комил
инсон
,
маснавий
,
инсонпарварлик
,
идеал
жамият
.
Аннотация
.
В
данной
статье
,
посвященной
140
летию
со
дня
рождения
вели
-
кого
поэта
и
философа
,
певца
свободы
и
независимости
Мухаммада
Икбаля
,
рассмотрено
общечеловеческое
значение
творческой
деятельности
мыслителя
,
представлены
работы
ученых
и
писателей
Узбекистана
по
изучению
творческого
наследия
Икбаля
,
раскрыто
их
содержание
.
Опорные
слова
и
выражения
:
литература
нового
времени
,
выдающийся
поэт
,
философ
,
литература
урду
,
творческое
наследие
,
индо
-
мусульманская
дружба
,
патриотизм
,
идеи
свободы
,
колониализм
,
антиколониальный
,
совершенный
чело
-
век
,
маснави
,
гуманизм
,
идеальное
общество
.
Abstract.
In this article, which is dedicated to the 140th anniversary of the birth of
great poet and philosopher, singer of freedom and independence Muhammad Iqbal, the
international significance of the thinker's creative activity is considered, the works of
scientists and writers of Uzbekistan on the study of the creative heritage of Iqbal are
presented, and their content is disclosed.
Keywords and expressions:
The literature of modern times, an outstanding poet,
philosopher, Urdu literature, creative heritage, Indo-Muslim friendship, patriotism, ideas
of freedom, colonialism, anti-colonial, perfect man, masnavi, humanism, ideal society.
Ўзбекистон
халқи
азалдан
илмпарвар
,
илмдўст
,
бадиий
адабиёт
шайдоси
бўлгани
боис
фақат
ўз
ватанида
етишиб
чиққан
донишманд
ва
адиблар
асар
-
ларини
ўқиш
ва
ўрганиш
билан
чекланмай
,
қўшни
мамлакатлар
,
қардош
эллар
адиблари
ижоди
билан
ҳам
яқиндан
қизиққан
.
Ўзбек
олимлари
ва
китобхонларининг
Ҳиндистон
ва
Покистон
адиблари
ижодига
бўлган
қизи
-
қиши
ҳам
алоҳида
диққатга
сазовордир
.
Бугунги
кунда
ўзбек
ўқувчилари
Мирзо
Ғолиб
,
Рабиндранат
Тагор
,
Назрул
Ислом
каби
машҳур
адиблар
исмлари
билан
яхши
таниш
.
Бу
буюк
адиблар
орасида
аллома
Муҳаммад
Иқбол
ўзига
хос
ўринни
эгаллайди
.
Муҳаммад
Иқболнинг
янги
давр
Ҳинду
Покистон
адабиётида
тутган
ўрни
,
унинг
адиб
ва
файласуф
олим
сифатидаги
обрўйи
баланд
эди
.
Шунинг
учун
ҳам
алломанинг
1938
йил
21
апрелда
вафот
этгани
муносабати
билан
Жавоҳирлаъл
Неҳру
,
Сарожиддин
Найду
,
Абул
Калом
Озод
каби
ўнлаб
давлат
арбоблари
,
ёзувчи
ва
шоирлар
бу
қайғули
воқеага
бағишлаб
таъзия
-
номалар
ёзди
.
Жумладан
,
буюк
адиб
Рабиндранат
Тагор
ўз
таъзияномасида
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
28
қуйидагича
ёзган
эди
: “
Сер
Муҳаммад
Иқболнинг
вафоти
урду
адабиёти
учун
оғир
жудолик
бўлди
.
Бу
мудҳиш
хабар
халқаро
майдонда
унча
сезилар
-
ли
мавқега
эга
бўлмаган
ҳинд
халқи
учун
,
айниқса
,
оғир
йўқотиш
бўлди
”
1
.
Ўзбекистонда
иқболшунослик
бугунгача
қуйидаги
уч
йўналишда
:
а
)
шарқшунос
олимлар
томонидан
алломанинг
ҳаёти
ва
ижодий
меросини
ўрганиш
;
б
)
унинг
фалсафий
қарашларини
тадқиқ
этиш
;
в
)
адиб
шеърларини
ўзбек
тилига
таржима
қилиб
,
шеърият
мухлислари
диққатига
ҳавола
этиш
орқали
амалга
оширилмоқда
.
Мазкур
соҳалардан
биринчиси
,
яъни
алломанинг
таржимаи
ҳоли
ва
ада
-
бий
меросини
ўрганиш
,
булар
бўйича
илмий
жамоага
мақолалар
ва
моног
-
рафиялар
орқали
маълумотлар
бериш
соҳасида
анчагина
самарали
ишлар
қилинди
.
Бунга
аллома
таваллудининг
100
йиллиги
муносабати
билан
Тошкентда
ўтказилган
илмий
конференцияда
ўқилган
маърузалар
ва
улар
асосида
нашр
этилган
мақолалар
тўплами
мисол
бўлиши
мумкин
2
.
Тўплам
шарқшунос
олим
У
.
М
.
Ориповнинг
“
Муҳаммад
Иқболнинг
ҳаёт
йўли
”
деб
номланган
мақоласи
билан
бошланади
.
Мақолада
муаллиф
алло
-
манинг
туғилишидан
бошлаб
то
вафот
этгунига
қадар
бўлган
ҳаёт
йўлини
,
адибнинг
умри
давомида
юз
берган
муҳим
воқеаларни
баён
этиб
,
унинг
қалами
остидан
чиққан
ва
ўқувчилар
мулкига
айланган
асарлари
ҳақида
батафсил
маълумот
берган
.
Ўқувчи
,
шунингдек
,
бу
мақола
орқали
аллома
Англиянинг
Кембриж
университетида
таълим
олиб
,
Германиянинг
Мюнхен
университетидан
фалсафа
фанлари
доктори
илмий
даражасини
олгани
ҳақида
маълумот
олиш
билан
бирга
,
унинг
ёшликдан
ўткир
хотира
соҳиби
бўлганини
ҳам
билиб
олади
.
Мақола
муаллифи
бу
ҳақда
Ром
Бобу
Саксена
-
нинг
қуйидаги
сўзларини
келтиради
: “
Ундаги
(
Иқболдаги
–
Р
.
И
.)
ҳофиза
қуввати
шунчалик
кучли
эдики
,
кўпинча
шеърларини
хатга
қарамай
бошдан
-
оёқ
ёддан
ўқир
эди
”
3
.
Шунингдек
,
муаллиф
Мирзо
Асадуллохон
Ғолибнинг
Иқбол
шеъриятига
кўрсатган
таъсири
ҳақида
гапириб
,
Ҳиндистоннинг
таниқли
ғолибшунос
олими
Малик
Рамнинг
мана
бу
сўзларини
иқтибос
қилади
: “
Иқбол
ҳам
Шарқнинг
,
ҳам
Ғарбнинг
илмий
ва
адабий
меросидан
баҳраманд
бўлиб
,
ўзининг
ўткир
тафаккури
ва
чуқур
фикр
-
мулоҳазалари
билан
тилимизни
анча
бойитди
.
Лекин
бу
Иқбол
Ғолибнинг
маънавий
фар
-
занди
деган
фикрни
инкор
қилмайди
,
аксинча
,
тасдиқлайди
”
4
.
Мақола
муаллифи
Муҳаммад
Иқболнинг
инсонларга
нисбатан
ҳурмат
ва
эътибор
билан
қараганига
оид
доктор
Халифа
Абдул
Ҳакимнинг
қуйидаги
сўзларини
ҳам
келтиради
: “
Иқболнинг
яхши
одатларидан
бири
шу
эдики
,
кимдан
мактуб
келмасин
,
уни
эътиборсиз
қолдирмас
ва
,
албатта
,
ўз
қўли
билан
унга
жавоб
ёзиб
юборар
эди
”
5
.
1
Иқтибос
манбаи
:
Пригарина
Н
.
И
.
Поэзия
Мухаммада
Икбала
. –
М
., 1972. –
С
. 17.
2
Муҳаммад
Иқбол
–
Шарқнинг
буюк
шоири
ва
мутафаккири
. –
Т
.:
Фан
, 1979. –
Б
. 112.
(
Бундан
кейин
:
Муҳаммад
Иқбол
–
Шарқнинг
буюк
шоири
ва
мутафаккири
.)
3
Муҳаммад
Иқбол
–
Шарқнинг
буюк
шоири
ва
мутафаккири
. –
Б
. 12.
4
Ўша
манба
. –
Б
. 20–21.
5
Ўша
манба
. –
Б
. 19.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
29
Мазкур
тўпламга
киритилган
икки
мақола
Муҳаммад
Иқболнинг
шеърий
ижодини
ўрганишга
бағишланган
.
Улардан
биринчиси
Н
.
Муҳамедовнинг
“
Муҳаммад
Иқбол
шеърияти
”
1
деб
аталади
ва
кўпроқ
алломанинг
урду
тили
-
даги
шеърлари
тадқиқига
бағишланган
.
Мақолада
аллома
ўзининг
урду
тилидаги
ижодида
ватанпарварлик
ва
озодлик
ғояларини
тараннум
этган
Алтоф
Ҳусайн
Ҳолий
(1837–1914),
Муҳаммад
Ҳусайн
Озод
(1833–1910)
анъаналарини
давом
эттиргани
,
шунингдек
,
Ғарб
шоирларидан
Ралф
Эмерсон
,
Жеймс
Купер
,
Ҳенри
Лонгфелло
ва
Алфред
Тенисон
шеъриятидан
илҳомланиб
,
бир
қатор
асарлар
ижод
этгани
таъкидланади
.
Муаллиф
Иқболнинг
урдуча
шеъриятида
ватанпарварлик
,
озодлик
ҳамда
ҳинду
мусулмон
дўстлиги
мавзулари
етакчилик
қилишини
,
ватанининг
та
-
биий
гўзалликларини
тараннум
этиб
ёзган
шеърлари
нозик
лиризм
билан
суғорилганини
таъкидлайди
.
Иккинчи
мақола
З
.
Ашурбоевнинг
“
Муҳаммад
Иқбол
ижодида
ватан
ва
инсон
мавзуи
”
2
деб
номланади
ва
шоирнинг
урду
тилидаги
асарлари
билан
бирга
ўзбек
тилига
таниқли
шоирлар
Жуманиёз
Жабборов
ва
Эркин
Воҳидовлар
томонидан
қилинган
таржималарга
асосланади
.
Муаллиф
ўз
мақоласида
кўпроқ
алломанинг
антиколониал
,
инқилобий
руҳда
ёзилган
асарларига
диққат
қаратган
.
Тўпламга
аллома
Иқболнинг
Афғонистон
ва
афғон
халқига
бўлган
му
-
носабатини
ифода
этувчи
икки
мақола
ҳам
киритилган
бўлиб
,
улардан
“
Муҳаммад
Иқбол
–
афғонлар
эрксеварлигининг
куйчиси
”
3
деб
номлангани
доктор
О
.
Усмонов
қаламига
мансуб
.
Иккинчи
мақола
эса
,
тадқиқотчи
Қ
.
Содиқов
томонидан
ёзилган
бўлиб
, “
Муҳаммад
Иқболнинг
Қиёмиддин
Ходим
ва
бошқа
афғон
шоирларига
таъсири
”
4
деб
аталади
.
Бу
икки
мақолада
Муҳаммад
Иқболнинг
Афғонистонга
қилган
сафари
ва
бу
сафар
билан
боғ
-
лиқ
қизиқарли
воқеалар
ҳақида
маълумот
берилади
.
Муҳаммад
Иқбол
Афғонистон
ва
афғон
халқига
айрича
қизиқиш
ва
муҳаббат
билан
қарар
эди
.
Унинг
бу
юрт
ва
унинг
халқига
бундай
кўз
билан
қарашига
сабаб
бўлган
омил
шоирнинг
мустамлакачиликка
қарши
,
эркпарвар
руҳи
эди
.
Афғонистон
ҳам
унинг
юрти
каби
инглиз
мустамлакачилари
зулми
остида
эзи
-
либ
келар
,
ўзини
қутқариш
,
озодликни
қўлга
киритиш
,
мустақилликка
эришиш
йўлида
тинмай
кураш
олиб
борар
эди
.
Афғонлар
,
айниқса
,
паштун
миллатининг
курашларда
кўрсатган
қатъияти
,
қаҳрамонликлари
Иқболнинг
қалбида
юксак
ҳиссиётлар
уйғотар
эди
.
Шунинг
учун
у
бир
қитъасида
бундай
ёзган
эди
:
،ﺖ
ﺳا
ﻞ
و
بآ
ﺮﮑﯿﭘ
ﮏﯾ
ﺎﯿﺳآ
ﺖ
ﺳا
لد
ﺮﮑﯿﭘ
نآ
رد
نﺎﻐﻓا
ﺖ
ﻠﻣ
.
،
ﺎــﯿـــــﺳآ
دﺎــﺴــﻓ
وا
دﺎــﺴــﻓ
زا
ﺎــﯿــﺳآ
ﺪـــﺎﺸـــﮐ
وا
دﺎـــﺸـــﮐ
زا
.
5
1
Муҳаммад
Иқбол
–
Шарқнинг
буюк
шоири
ва
мутафаккири
. –
Б
. 22–32.
2
Ўша
манба
. –
Б
. 33-52.
3
Ўша
манба
. –
Б
. 90-106.
4
Ўша
манба
. –
Б
. 107-112.
5
Ўша
манба
. –
Б
. 105.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
30
Осиё
сув
ва
лойдан
бино
бўлган
(
яхлит
)
бадандир
,
Афғон
миллати
бу
бадандаги
юракдир
.
Осиёдаги
ғалаён
унинг
ғалаёни
туфайлидир
,
Осиёнинг
қувончи
унинг
қувончидандир
.
Афғон
халқи
кураши
,
ниҳоят
, 1919
йилда
ғалаба
билан
якунланди
,
ноилож
қолган
Буюк
Британия
ҳукумати
Афғонистон
мустақиллигини
тан
олди
.
Бу
воқеа
қўшни
мамлакатларда
ҳам
руҳий
кўтаринкиликка
сабаб
бўлди
.
Бу
воқеа
,
албатта
,
Муҳаммад
Иқбол
қалбида
ҳам
илиқ
туйғуларни
уйғотгани
шубҳасиздир
.
Муҳаммад
Иқбол
Нодиршоҳ
таклифига
кўра
1933
йилнинг
октябрь
ойида
Афғонистонга
сафар
қилди
,
Жалолобод
,
Кобул
,
Ғазни
ва
Қандаҳор
шаҳар
-
ларида
бўлди
,
афғонларнинг
таниқли
ёзувчи
ва
адиблари
билан
учрашди
.
Афғон
ҳукумати
,
олимлар
ва
адиблар
,
зиёлилар
алломани
катта
ҳурмат
билан
кутиб
олдилар
,
унинг
шарафига
учрашувлар
ва
меҳмондорчилик
маросимлари
ташкил
этдилар
.
Аллома
деярли
бир
ой
давом
этган
бу
сафаридан
мамнуният
билан
қайт
-
ди
ва
кўрган
-
кечирганларини
сафарнома
жанрида
ёзган
“
Мусофир
”
номли
маснавийсида
ва
бир
қатор
шеърларида
баён
этди
.
У
мазкур
туркумга
кирган
асарларида
бу
мамлакат
табиатини
кузатувчанлик
ва
ҳиссиёт
билан
тасвир
-
лади
.
Жумладан
,
Кобул
шаҳри
ҳақида
сўзлар
экан
,
унинг
малоҳатини
жан
-
нат
боғларига
ўхшатади
,
шеърда
машҳур
форсийзабон
шоир
Сойиб
Табри
-
зийнинг
шеърига
ишора
ҳам
қилади
.
ـﯿـﻈـﻧ
ﺖ
ــﻨــﺟ
ﮫﻄﺧ
ﻞﺑﺎﮐ
ﺮــﮭــﺷ
،
ﺮـ
ﺮﯿ ﺑ
ﺶﮐﺎﺗ
ګر
زا
ناﻮﯿﺣ
بآ
.
،
ﻦﯿﭼ
ﮫﻣﺮﺳ
شداﻮﺳ
زا
ﺐﯾﺎﺻ
ﻢﺸﭼ
ﻦﯿﻣزﺮﺳ
نآ
دﺎﺑ
هﺪﻨﯾﺎﭘ
و
ﻦﺷور
!
1
Кобул
шаҳри
жаннатсимон
ўлкадир
,
Унинг
токлари
томирида
ҳаёт
суви
оқади
.
Сойиб
унинг
тупроғини
сурма
қилиб
кўзларига
суртган
2
,
Бу
ўлка
мангу
нурли
ва
бор
бўлсин
!
Муҳаммад
Иқбол
Афғонистон
халқи
ўз
мустақиллигини
инглиз
мус
-
тамлакачиларига
қарши
мардона
кураш
билан
қўлга
киритганини
юракдан
олқишлар
,
ҳаттоки
,
бунга
ҳавас
билан
қарар
ҳам
эди
.
Бу
нарса
унинг
Заҳириддин
Муҳаммад
Бобур
қабри
зиёрати
муносабати
билан
ёзган
ғазалида
ўзининг
ёрқин
ифодасини
топди
.
Ғазалда
қуйидаги
байтларни
ўқиймиз
:
،
ﺎﺠﻨﯾا
ﺪﯿﻣرآ
ﻮﺗ
کﺎﺧ
ﮫﮐ
ﺐﯿﺼﻧ
ﺎﺷﻮﺧ
ﺖ
ﺳا
دازآ
ﻧﺮﻓ
ﻢﻠﻇ
ز
ﻦﯿﻣزﺮﺳ
ﻦﯾا
ﮫﮐ
.
،ﺖ
ﺴﯿﻠھد
زا
ﺮﺗﻮﮑﻧ
ﻞﺑﺎﮐ
ﮫﺒﺗﺮﻣ
راﺰھ
ﺖ
ﺳا
دﺎﻣاد
راﺰھ
سوﺮﻋ
هزﻮﺠﻋ
نآ
ﮫﮐ
.
ار
ﻦﯿﻧﻮﺧ
ﮏﺷا
مراد
ﮫ ﻧ
هﺪﯾد
نورد
ﻘـﻓ
ﻦﻣ
ﮫﮐ
ﺖ
ـــــﺳا
داداﺪﺧ
ﺖ
ﻟود
ﻦﯾا
ﺮـﯿـ
.
1
Муҳаммад
Иқбол
–
Шарқнинг
буюк
шоири
ва
мутафаккири
. –
Б
. 96.
2
Аллома
бу
ўринда
Сойиб
Табризийнинг
Кобулни
мадҳ
этиб
айтган
мана
бу
мисрасига
ишора
қилган
:
»
ﺳ
شداﻮﺳ
زا
ﻢﺸﭼ
ﮫﮐ
ﯽﺘﻗو
ﺎﺷﻮﺧ
ددﺮ
ﻦﯿﭼ
ﮫﻣﺮ
.
«
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
31
Яхшилик
насибанг
бўлибди
,
чунки
хокинг
бу
ердадир
,
Чунки
бу
юрт
фаранг
зулмидан
озоддир
.
Кобул
минг
марта
Деҳлидан
яхшироқдир
,
Чунки
у
кампир
минг
куёвнинг
қаллиғи
бўлган
.
Қонли
ёшларимни
кўзларим
ичра
сақлайман
,
Чунки
мен
бир
фақирман
, (
аммо
)
бу
–
Худо
берган
давлатдир
.
Алломанинг
қалби
андуҳга
тўла
,
чунки
бир
замонлар
Бобур
асос
солган
ва
Ҳиндистонни
жаҳонга
машҳур
қилган
давлат
бир
қанча
мустамлакачилар
томонидан
оёқ
ости
қилинди
,
минг
куёв
измида
бўлган
кампирга
айланди
.
Шоир
назарида
тақдир
Бобуршоҳни
сийлади
,
чунки
унинг
хоки
фаранг
зул
-
мидан
озод
бўлган
юртда
ором
топди
1
.
Ўзбекистонда
Муҳаммад
Иқболнинг
фалсафий
қарашларини
тадқиқ
этиш
бўйича
ҳам
диққатга
сазовор
ишлар
қилинган
.
Бу
соҳага
,
айниқса
,
файласуф
олим
Саъдулла
Йўлдошев
катта
ҳисса
қўшганини
алоҳида
таъкид
-
лаш
лозим
.
Саъдулла
ака
ўтган
асрнинг
70-
йилларидан
бошлаб
алломанинг
фалсафаси
,
дунёқараши
,
унинг
асарларида
ўз
аксини
топган
инсондўстлик
ғоялари
каби
масалаларни
тадқиқ
этди
ва
бу
мавзуларда
бир
қатор
мақо
-
лалар
,
рисола
ва
монография
нашр
этиб
,
ўзбек
ўқувчиларига
тақдим
этди
.
Олим
1971
йилда
“
Муҳаммад
Иқболнинг
дунёқараши
”
мавзусида
диссерта
-
ция
ёқлаб
,
фалсафа
фанлари
номзоди
илмий
даражасини
олишга
эришди
.
Олимнинг
1971
йилда
Тошкентда
нашр
этган
рисоласи
,
Республика
жур
-
налларида
,
илмий
тўпламлар
ва
монографияларда
чоп
этган
мақолалари
2
,
Тошкент
олий
ўқув
юртларида
аллома
фалсафасига
оид
ўқиган
маърузалари
ўзбекистонлик
талабалар
ва
зиёлиларни
Муҳаммад
Иқбол
ҳаёти
ва
ижоди
билан
таништиришда
муҳим
рол
ўйнади
.
Саъдулла
Йўлдошевнинг
иқболшунослик
бўйича
олиб
борган
тадқиқотлари
ёлғиз
Ўзбекистон
ҳудуди
билан
чекланиб
қолмасдан
,
хорижий
мамлакатларда
ҳам
ўқувчилар
ҳукмига
ҳавола
этилди
.
Олимнинг
Ўзбекистондаги
Эрон
эл
-
чихонаси
илмий
-
адабий
,
фалсафий
-
ирфоний
,
маънавий
-
маърифий
журнали
“
Сино
”
да
чоп
этилган
“
Муҳаммад
Иқболнинг
форс
тилидаги
фалсафий
меро
-
си
”
номли
мақоласи
(2002
йил
, 6-
сон
, 14–16-
бетлар
),
Ҳиндистон
ва
Покистон
матбуотида
чоп
этилган
мақолалари
бунга
мисол
бўлиши
мумкин
.
1
Зикр
этилганлардан
ташқари
тўпламдан
Ф
.
Тешабоевнинг
“
Муҳаммад
Иқбол
дунёқара
-
шининг
асослари
” (53–64),
С
.
Йўлдошевнинг
“
Муғаммад
Иқбол
дунёқарашининг
айрим
масалалари
” (65–79),
Ю
.
Пономаревнинг
“
Муҳаммад
Иқболнинг
ижтимоий
-
сиёсий
қараш
-
лари
” (80–89)
мақолалари
ҳам
ўрин
олган
.
2
Йўлдошев
С
.
Иқбол
гуманизми
. “
Шарқ
юлдузи
”
журнали
, 1970,
№
6;
Его
же
.
Мухаммад
Икбал
–
поэт
философ
.
Очерки
по
истории
общественно
-
философской
мысли
Зарубежного
Востока
. –
Т
., 1972;
Шу
муаллиф
.
Муҳаммад
Иқбол
идеал
жамоа
ҳақида
. “
Ўзбекистонда
ижтимоий
фанлар
”
журнали
. –
Т
, 1973,
№
3;
Его
же
.
Миропонимание
Мухаммада
Икбала
.
Из
истории
прогрессивной
общественной
и
философской
мысли
в
Индии
. –
Т
.:
Фан
, 1976. –
С
. 18–23;
Шу
муаллиф
.
Муҳаммад
Иқбол
дунёқарашининг
айрим
масалалари
. –
Муҳаммад
Иқбол
–
Шарқнинг
буюк
шоири
ва
мутафаккири
. –
Т
.:
Фан
, 1979.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
32
Саъдулла
Йўлдошевнинг
2009
йилда
“
Покистон
Иқбол
академияси
”
то
-
монидан
Лоҳурда
ўзбек
тилида
чоп
этилган
“
Муҳаммад
Иқбол
абадияти
”
1
номли
монографияси
Ўзбекистонда
иқболшунослик
соҳасида
қўйилган
кат
-
та
қадам
бўлди
.
Монографияда
Муҳаммад
Иқбол
ҳаёти
ва
ижоди
,
унинг
илмий
ва
адабий
фаолияти
,
фалсафий
таълимоти
,
форсий
тилдаги
мероси
,
алломанинг
шахс
ва
жамият
,
ватан
,
идеал
жамият
ҳақидаги
ғоялари
ёритилиши
билан
бирга
,
Иқбол
асарларининг
Ўзбекистонда
ўрганилиши
ҳақида
ҳам
маълумот
берил
-
ди
ҳамда
алломанинг
ўзбек
тилига
ўгирилган
шеърлари
намуналари
(77
шеър
)
илова
қилинди
.
Бу
китоб
шуниси
билан
ҳам
диққатга
сазоворки
,
уни
мутолаа
қилган
ўзбек
ўқувчиси
Муҳаммад
Иқбол
ижодиётининг
турли
соҳалари
бўйича
яхлит
маълумот
ҳосил
қилади
.
Саъдулла
Йўлдошев
аллома
Иқболнинг
форсий
ва
урду
тилларидаги
шеърларини
ўзбек
ўқувчиси
эътиборига
ҳавола
қилиш
соҳасида
ҳам
таҳсин
-
га
сазовор
иш
қилди
.
Олим
аллома
ижоди
бўйича
тадқиқот
олиб
бориш
жараёнида
бу
забардаст
шоирнинг
саксондан
ортиқ
шеърини
танлаб
,
ўзбекча
сатр
ости
таржимасини
тайёрлади
,
таниқли
ўзбек
шоирлари
Жуманиёз
Жаб
-
боров
ва
Эркин
Воҳидов
уни
гўзал
шеърий
шаклга
солдилар
.
Тўпламдан
Иқболнинг
“
Асроре
худи
”, “
Паёме
Машриқ
”, “
Бонге
даро
”, “
Боле
Жаброил
”,
“
Зарбе
Калим
”
мажмуаларида
босилган
асарлари
жой
олди
.
Тўплам
1973
йилда
нашр
этилди
ва
ўзбек
ўқувчилари
томонидан
илиқ
кутиб
олинди
.
Шуни
таъкидлаш
жоизки
,
Муҳаммад
Иқбол
ижодига
қизиқиш
шоирга
бағишланган
тадбирлар
билан
чекланмайди
.
Бунга
аллома
ижодининг
фал
-
сафа
ва
шарқшунослик
йўналишларидаги
олий
ўқув
юртлари
дарсликларига
киритилгани
2
,
қолаверса
,
интернет
саҳифаларида
тақдим
этилаётган
аллома
шеъриятидан
қилинган
таржималар
далил
бўла
олади
3
.
Бутун
умри
давомида
озодликни
,
инсон
эркини
ҳимоя
қилиб
курашган
,
инсонпарварлик
ғояларини
тараннум
этган
аллома
Иқбол
ижоди
шундай
бир
чашмаки
,
у
ҳеч
қачон
қуримайди
,
чунки
у
доимо
тараққийпарвар
инсонлар
чанқоғини
босади
,
чунки
ўз
шеърларида
асл
,
комил
инсон
идеалини
яратган
шоирнинг
ўзи
ҳам
,
ёзувчи
Муҳаммад
Али
ёзганидек
,
комил
инсонга
айланган
.
1
Йўлдошев
С
.
Муҳаммад
Иқбол
абадияти
.
Муҳаммад
Иқбол
ва
Марказий
Осиёда
фалсафа
тараққиёти
). –
Лоҳур
, 2009. –
Б
. 220.
2
Философия
. –
Т
., 1973. –
С
. 93–109;
Ходжаева
Т
.
А
.
Ҳиндистон
халқлари
адабиёти
(
Янги
ва
энг
янги
давр
).
Ўқув
қўлланма
. –
Т
., 2010. –
Б
. 72–78.
3
http://kh-davron.uz/kutubxona/tasavvuf/muhammad-iqbol-ruboiylar.html
сайтида
алломанинг
Сайид
Неъматуллоҳ
Иброҳим
томонидан
ўзбек
тилига
таржима
қилинган
20
рубоийси
эълон
қилинган
.
