Ўткир ва сурункали экспериментал остеомиелитларда иммун тизим кўрсаткичлари орасидаги корреляцион боғлиқлик ҳолати

CC BY f
59-61
39
4
Поделиться
Маткурбанов, А., Аллаберганова, З., Султонова, Ш., & Исмоилов, Э. (2013). Ўткир ва сурункали экспериментал остеомиелитларда иммун тизим кўрсаткичлари орасидаги корреляцион боғлиқлик ҳолати. Журнал проблемы биологии и медицины, (1(72), 59–61. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/problems_biology/article/view/6369
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Биосферада жойлашган барча тирик мавжудотлар бир-бири билан узвий боғлиқ бўлиб, ҳаѐтий жараѐнлар ўзаро муносабатлар асосида кечади. Бу тасаввурлар қадимдан маълум бўлиб, уларни сифатий ва миқдорий боғлиқлигини аниқлаш зарур эди. Ушбу масалани биринчи марта 1806 йилда Ж.Ковье ечишга ҳаракат қилди ҳамда фанга ―корреляция (лотинча ―correlatio - боғлиқлик) терминини киритди [3]. Корреляция бу икки ва ундан ортиқ кўрсаткичларнинг ўзаро боғлиқлиги ва ўзгарувчанлигини кўрсатиб берувчи тушунчадир. Ўзаро боғлиқ вариантлар, уларнинг кучи, манфий ѐки мусбат эканлигига қараб жараѐннинг бориши тўғрисида тасаввурга эга бўлиш мумкин. Бу кўрсаткични бошқа патологик ҳолатлар сингари остеомиелитларда ҳам аниқлаш муҳим [1, 2].

Похожие статьи


background image

59

боғлиқлик бор, деб ҳисобладик.

Натижалар ва муҳокама.

Олинган натижа-

лар жами 28 та боғлиқ вариантлар борлигини
кўрсатди. Назорат гуруҳида барча солиштири-
лаѐтган кўрсатгичларда ўзаро боғлиқликлар
борлиги аниқланди, аммо уларнинг 23 тасида
(82,1%) боғлиқликлар заиф бўлди (

ρ<0,5).

Шу

сабабли биз бундай ҳолатни ўзаро боғланиш
йўқ, деб баҳоладик. Фақатгина 5 ҳолатда
(17,9%) ўртача боғланишлар аниқланмади, куч-
ли боғланишлар (

ρ=0,7-1,0)

биронта холатда

хам кузатилмади. Ушбу 17,9% боғланишлар
интакт сичқонларда аниқланганлиги учун улар
―физиологик‖ боғланишлар, деб аталди [4].

Ўткир экспериментал остеомиелит

чақирилган лаборатория ҳайвонларида ўзаро
боғлиқ вариантлар сони кескин ўзгарди, 25 ва-
риантда (89,3%) боғлиқ вариантлар сони тажри-
банинг 9-кунидаги натижалар бўйича кузатил-
ди. Агар меъѐрда ―физиологик‖ вариантлар со-
ни 17,9% ни ташкил этган бўлса, тажрибанинг 9
-

кунида бу кўрсатгич 5 мартага юқори бўлди.

―Физиологик‖ боғланишлар сақланибгина

қолмай, балки кучайди хам. Улардан ташқари
яна 20 та боғланиш варианти пайдо бўлди. Бу
боғланиш вариантлари фақатгина патологик
жараѐн кузатилганда сичқонларда аниқланган-
лиги сабабли ―патологик‖ боғланишлар, деб
аталди [4]. Улардан АҲҚҲ/ТҲ (

ρ=-0,7);

АҲҚҲ/

ЛТҲ (

ρ=0,8);

АҲҚҲ/АТ (

ρ=0,9);

ТҲ/ЛТҲ (

ρ=-

0,8); ЛТҲ/АТ (

ρ=0,8);

АТ/Лей (

ρ=-0,8)

ва Эр/

Лей (

ρ=-0,8)

кабиларни алоҳида таъкидлаш жо-

из.

―Патологик‖ боғлиқ вариантларнинг пайдо

бўлиши ―физиологик‖ боғланишларнинг кучай-
иши, кучли манфий ва мусбат боғланишлар-
нинг аниқланиши тажрибанинг 9-кунида лабо-
ратория хайвонлари иммун тизимида бўлаѐтган
жиддий миқдорий ва сифатий ўзгаришлардан
далолатдир.

Тажрибанинг 16-кунида ўзаро боғлиқ вари-

антлар сони 9-кундаги 89,3% дан 64,3% гача
камайди. Шунингдек, кўпчилик боғланишлар
бу кузатув даврида хам сақланиб қолиб, юқори
интенсивликка эга бўлди.

Биосферада жойлашган барча тирик мавжу-

дотлар бир-бири билан узвий боғлиқ бўлиб,
ҳаѐтий жараѐнлар ўзаро муносабатлар асосида
кечади. Бу тасаввурлар қадимдан маълум
бўлиб, уларни сифатий ва миқдорий боғлиқли-
гини аниқлаш зарур эди. Ушбу масалани бирин-
чи марта 1806 йилда Ж.Ковье ечишга ҳаракат
қилди ҳамда фанга ―корреляция‖ (лотинча

correlatio‖

- боғлиқлик) терминини киритди

[3].

Корреляция бу икки ва ундан ортиқ

кўрсаткичларнинг ўзаро боғлиқлиги ва
ўзгарувчанлигини кўрсатиб берувчи тушунча-
дир. Ўзаро боғлиқ вариантлар, уларнинг кучи,
манфий ѐки мусбат эканлигига қараб жараѐн-
нинг бориши тўғрисида тасаввурга эга бўлиш
мумкин. Бу кўрсаткични бошқа патологик
ҳолатлар сингари остеомиелитларда ҳам
аниқлаш муҳим [1, 2].

Шуларни ҳисобга олган ҳолда илмий иши-

мизнинг мақсади экспериментал остеомиелит-
лар чақирилган лаборатория ҳайвонлари иммун
тизим органлари ҳужайралари орасидаги ўзаро
боғлиқликни корреляцион таҳлил ѐрдамида
аниқлаш бўлди.

Материал ва усуллар.

Корреляцион таҳлил

учун лаборатория ҳайвонларида (сичқонлар)
аниқланган қуйидаги кўрсаткичлар олинди: бу-
тун талоқдаги антитело ҳосил қилувчи ҳужай-
ралар (АҲҚҲ) миқдори (мутлоқ кўрсаткич);
талоқнинг ядро сақловчи ҳужайралари (ТЯСҲ)
умумий миқдори; тимусдаги ҳужайралар уму-
мий миқдори (ТҲ); суяк кўмигидаги ҳужай-
ралар умумий миқдори (СКҲ); ингичка ичакда-
ги лимфатик тугунлар ҳужайралари умумий
миқдори (ЛТҲ); қўй эритроцитларига қарши
периферик қондаги антителолар титри (АТ);
периферик қондаги эритроцитлар умумий
миқдори (Эр); периферик қондаги лейкоцитлар
умумий миқдори (Лей).

Биз ўрганилган барча кўрсаткичлар орасида-

ги корреляцион боғлиқлик тахлилини Спирмен
усули бўйича ранг корреляция коэффицентини
ўрганиш ѐрдамида олиб бордик. Корреляция
коэффиценти 0,5 дан юқори бўлганда

© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2013

УДК: 616.71-018.46-002-02:616.71-001-092.9-092-078

Маткурбанов А.Ш., Аллаберганова З.С., Султонова Ш.Р., Исмоилов Э.А.

ЎТКИР ВА СУРУНКАЛИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ОСТЕОМИЕЛИТЛАРДА ИММУН ТИЗИМ
КЎРСАТКИЧЛАРИ ОРАСИДАГИ КОРРЕЛЯЦИОН БОҒЛИҚЛИК ҲОЛАТИ

Тошкент тиббиѐт академияси Урганч филиали


background image

60

сони камая борди - 9-кундаги 35,7% дан, 23-
кундаги 7,1% гача (5 мартага). Демак, ўзаро
боғланишлар фоизининг назорат гуруҳига нис-
батан 9-кунда кескин ошиши иммун тизимнинг
антиген таьсирига кучли, иммун жавоб
қайтариши бўлса, кузатув даври мобайнида
боғланишлар фоизининг пасайиши иммун жа-
вобнинг сусаяѐтганлигини кўрсатади.

Сурункали экспериментал остеомиелитда

хам шунга ўхшаш натижаларни кузатдик. Назо-
рат гуруҳи кўрсаткичларига нисбатан (17,9%)
тажрибанинг 15-кунида ўзаро боғланишлар
фоизи 3,2 мартага ўсди (57,1%).

Аниқланган 5 та ―физиологик‖ боғланиш-

лардан 2 таси кучайган бўлса, 2 таси йўқолди.
Бу номутаносиблик ўткир жараѐндвн фарқли,
иммун тизим органлари хужайраларининг анти-
ган стимулига жавобидир. Бунинг сабаби, им-
мун тизими барча бўғинларида чуқур иммуно-
дефицит бўлиб, функционал жиҳатдан иммун
тизим ―фалажлиги‖ вужудга келган. Шу сабаб-
ли ҳам иммун жавоб адекват эмас.

Кузатув даврининг 30-кунида ―патологик‖

боғланишлар ҳисобига ўзаро боғлиқ вариантлар
фоизи ҳам кескин ўсди (82,1% гача). Бунда
―физиологик‖ вариантлар сақланиб қолиб,
―патологик‖ боғланишлар сони ошди. Ўткир
экспериментал остеомиелитдан фарқли кузатув
муддати ошиб бориши билан ўзаро боғлиқ ва-
риантлар сони кўпайиб бормоқда.

―Манфий‖ боғланишлар сонининг нисбатан

камлиги ҳам (бутун кузатув даври мабойнида
мос равишда 21,4% дан) иммун тизими
ҳужайралари бир-бирининг фаолиятини
тўлдириб туриш тамойили заифлашганини
кўрсатади.

Кузатув даврининг 45-кунидан натижалар 30

-

кунга ўхшаш бўлганлиги сабабли шарҳ бериш-

ни лозим топмадик.

Боғлиқ вариантлар интенсивлиги ѐки кучи

ўрганилганда кузатув даврининг ошиши билан
заиф боғланишларнинг камайиб (мос равишда
15-кунда 42,6%; 30-кунда 17,9% ва 45-кунда
17,9%), кучли боғланишлар фоизининг ошиб
бораѐтгани (мос равишда 15-кунда 7,2%, 30-
кунда 28,6% ва 45-кунда 35,7%) аниқланди.

Ўткир жараѐндан фарқли равишда сурункали

жараѐнда иммун тизим хужайралари фаолияти-
нинг вақт ўтиши билан кучайиб бораѐтганини,
маълум вақтдан cўнг натижаларнинг стабил
кўриниш олганини кузатдик.

Заиф боғланишлар сони (

ρ<0,5) 45-

кунда

тажрибанинг 15-кунидагига нисбатан 2,4 марта-
гача камайган бўлса, кучли боғланишларда

Олинган натижалар тажрибанинг 16-кунида

ўзаро боғлиқ вариантларнинг ишонарли камай-
ганини, баьзи ―патологик‖ боғланишлар интен-
сивлигининг пасайиб, баъзиларининг эса йўқол-
ганлигини кўрдик. Демак, ўткир экспериментал
остеомиелитлар ривожланганда вақт ўтиши би-
лан иммун тизимдаги зўриқиш камайиб бор-
моқда, бу эса иммун тизимдаги компенсатор-
мослашув механизмининг кучли фаолиятидан
далолатдир.

Тажрибанинг 23-кунида ўзаро боғлиқ вари-

антлар 39,3% ни ташкил этди, бу назорат
гуруҳидан (17,9%) 2,2 мартага кўп бўлса хам, 9-
кун параметрларидан (89,3%) 2,3 мартага, 16-
кун кўрсаткичларидан эса (64,3%) 2,6 мартагача
камдир. Бундай натижанинг олиниши иммун
тизимнинг кучли антиген стимулга ўз фаолия-
тининг кескин ошиши билан жавоб бериб, муд-
дат ўтгач, айни антигенга иммун жавобнинг
секин-аста камайиши билан изоҳланади. Аммо,
иммун жавобнинг меъѐр чегараларигача камай-
магани патологик жараѐн ривожланган
ўчоқнинг ҳамон мавжудлигини кўрсатади.

Барча 28 та боғланишлар таҳлил этилганда

23-кунда назорат ва бошқа кузатув даврларига
нисбатан биронта вариантнинг интенсивлиги
кучайгани ѐки янги вариантнинг пайдо бўлгани
аниқланмади.

Олинган натижаларни умумлаштириб, со-

лиштираладиган бўлсак, кўрсаткичларнинг бир-
бирига тўғри ѐки тескари пропорционал эканли-
гини кўрсатувчи ―манфий‖ ва ―мусбат‖
боғланишлар динамикаси назорат ва асосий
гуруҳларда фарқлар борлигини кўрсатди. Агар
назорат гуруҳида манфий боғланишлар куза-
тилмаган бўлса, асосий гурухда тажрибанинг 9-
кунида 53,6% ни, 16- ва 23-кунларда мос ра-
вишда 46,4% данни ташкил этди. Асосий ва на-
зорат гуруҳларида фарқ катта бўлса хам, асосий
гурухда кузатув даври мобайнида айтарли фарқ
аниқланмади. Демак, бир параметрнинг иккин-
чисининг фаолиятини тўлдириб туриш мезони
асосий гурухда кузатув даврида бир хил бўлди.

Боғланишлар интенсивлиги ѐки кучи бўйича

олинган натижалар хам эьтиборли бўлди. Назо-
рат гуруҳида заиф боғланишлар (

ρ>0,5) 82,1%

ни ташкил этган бўлса, ўртача кучдаги боғ-
ланишлар (

ρ=0,5-0.6) 17,9%

га етди, кучли

боғланишлар (

ρ=0,7-1,0)

умуман учрамади.

Асосий гуруҳда кузатув даври давомида за-

иф боғлиқликлар фоизи аста-секин ошиб борди
ва 9- ва 23-кунлар орасида фарқ 5,7 мартани
(мос равишда 10,7% ва 60,8%) ташкил этди.
Шунга тескари равишда кучли боғланишлар


background image

61

сақланиб қолганини кузатдик.

2. Тажрибанинг 23-кунида ўзаро боғлиқ ва-

риантлар фоизи бошқа кузатув даврларига нис-
батан мос равишда 2,3 ва 2,6 мартага камайди,
лекин меъѐрдан 2,2 мартага кўплигича қолди.
13 та ―патологик‖ боғланишларнинг
йўқолганлиги иммун тизим фаолияти интенсив-
лигининг камайганидан далолатдир.

3. Сурункали экспериментал остеомилитда

назорат гуруҳига нисбатан асосий гурухда таж-
рибанинг 15-кунидан ўзаро боғлиқ вариантлар
фоизи кўпайган бўлса ҳам (57,1%),
―физиологик‖ боғлиқликларда дисбаланс куза-
тилиб, ―патологик‖ боғланишлар фоизи ошиши
хисобига боғлиқ вариантлар умумий кўпайиши
кузатилган, заиф боғланишлар фоизи 2,4 марта-
га камайиб, кучли боғланишлар фоизи 5 марта-
га ошди.

(

ρ=0,7-1,0)

бунинг аксини кузатдик, яъни кучли

боғланишлар 5 мартагача ошди.

Демак, суякда кечадиган сурункали патоло-

гик жараѐнда иммун тизим фаолияти ўткир жа-
раѐн каби кескин ошмай, балки аста-секин ри-
вожланиб борди. Ўзаро боғлиқ вариантлар фои-
зи асосан ―патологик‖ боғланишлар ҳисобига
ошди. Бу ҳолат ўткир экспериментал остеоми-
литдан фарқли яна бир хусусиятдир, чунки унда
―физиологик‖ боғлиқликлар сақланибгина
қолмай, балки кучайган ҳам эди.

Хулосалар.

1. Назорат гурухи ҳайвонларида

ўзаро боғлиқ вариантлар миқдори 17,9% бўлди,
ўткир экспериментал остемиелит чақирилган-
дан кейинги 9-кунда улар сони 89,3% гача ош-
ди. Унда меъѐрда кузатилмаган кучли боғла-
нишлар ҳам аниқланди. Тажрибанинг 16-кунида
ўзаро боғлиқ вариантлар 82,3% дан 64,3% га
камайганини, ―физиологик‖ боғланишлар

Фойдаланилган адабиѐтлар:

1. Веселов А.Я., Крамер Г.М., Чуднер В.З. Некоторые особенности патогенеза экспериментального травмати-

ческого остеомиелита //ЖМЭИ. - Москва, 1980. - №9. - 52-57 б.

2. Исмаилов Э.А., Нуралиев Н.А. Экспериментал остеомиелитлар моделини яратишда инфицирловчи микро-

организмларни танлашнинг ўзига хос хусусиятлари //Инфекция, иммунитет и фармакология. - Тошкент,
2011. - №1-2. - 49-53 б.

3. Искандаров Т.И., Маматкулов Б.М. Санитария-статистик ва ижтимоий тадқиқот услублари. - Тошкент,

1994. - 43-62 б.

4. Нуралиев Н.А. Особенности иммунной системы и микробиоценоза толстого кишечника у здоровых и боль-

ных диарейными заболеваниями детей, проживающих в Южном Приаралье и новые подходы к их коррек-
ции // Т.ф.д. илмий даражасини олиш учун дисс... автореф. - Тошкент, 2001. - 32 б.

Библиографические ссылки

Веселов А.Я., Крамер Г.М., Чуднер В.З. Некоторые особенности патогенеза экспериментального травматического остеомиелита //ЖМЭИ. - Москва, 1980. - №9. - 52-57 б.

Исмаилов Э.А., Нуралиев Н.Л. Эксперимснтал остсомиелитлар моделини яратишда инфицирловчи микро-организмларни танлашнинг узига хос хусусиятлари //Инфекция, иммунитет и фармакология. - Тошкент, 2011.-№1-2.-49-53 б.

Искандаров Т.И., Маматкулов Б.М. Санитария-статистик ва ижтимоий тадкикот услублари. - Тошкент, 1994.-43-62 6.

Нуралиев Н.А. Особенности иммунной системы и микробиоценоза толстого кишечника у здоровых и больных диарейными заболеваниями детей, проживающих в Южном Приаральс и новые подходы к их коррекции // Т.ф.д. илмий даражасини олиш учун дисс... автореф. - Тошкент, 2001. - 32 б.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов