123
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
1 (68) 2012
Саломова
Х
.
Ж
.,
Жумаева
.
А
.
А
.,
Хасанов
У
.
Х
.,
Манасова
И
.
С
.
КИШЛОК
ХУЖАЛИГИДА
ИШЛАТИЛАДИГАН
ПЕСТИЦИД
ТАЪСИРИНИ
ГИГИЕНИК
БАХОЛАШ
Бухоро
давлат
тиббиёт
институти
Илмий
техника
ва
кишлок
хужалигининг
ривожланиши
билан
бир
каторда
кишлок
хужали
-
ги
махсулотларини
етиштириш
,
уларни
парваришлаш
даврида
узок
йиллар
давомида
120
дан
ортик
песатецидлар
ишлатилиб
келинди
.
Бу
уз
навбатида
атмосфера
хавоси
,
тупрок
,
сув
хавзалари
,
озик
овкат
махсулотларининг
кимёвий
препаратлар
билан
ифлосланишига
олиб
келди
.
Кимёвий
препаратларни
кишлок
хужалигида
жадал
суръатда
ишлатилган
йилларда
(1992
йилларгача
)
аксарият
холларда
йўл
қўйилган
камчилик
ва
хатоликлар
бу
ишлатилаётган
пес
-
тицидларнинг
хавфлилик
даражаси
,
яъни
уларнинг
ташқи
мухит
таъсирида
ўзининг
захарли
-
лик
хусусиятларини
йўқотмаслиги
,
кумулятив
хусусиятига
эга
бўлиши
каби
хусусиятлари
эътибордан
четга
коларди
.
Тадкикот
максади
:
Кишлок
хужалигида
ишлатиладиган
кимёвий
препаратларни
(
пестицидларни
)
атмосфера
хавоси
,
тупрок
,
сув
хавзалари
,
озик
-
овкат
махуслотларини
ифлос
-
лаш
даражасини
аниклаш
ва
пахта
экини
билан
шуғулланадиган
кишиларнинг
жигар
,
ошкозан
ичак
систимасига
таъсирини
ўрганиш
.
Материаллар
ва
усуллар
:
атроф
мухит
иншоотлари
-
нинг
пестицидлар
колдиги
билан
иф
-
лосланиш
даражасини
1985
йилдан
бошлаб
динамикада
лаборатория
усулида
текширилиб
ке
-
линмокда
.
Биз
илмий
изланишларимизда
вилоятнинг
Давлат
санитария
эпидемиология
назорат
марказлари
санитар
гигиеник
тахлилхоналарида
олиб
борилган
текширишлар
натижасидан
фойдаландик
.
Тадкикот
натижалари
:
Бухоро
вилоятида
1985
йилда
кишлок
хужалигида
55
турдаги
пес
-
тицидлар
ишлатилиб
,
буларнинг
31
таси
(68
фоиз
)
юкори
токсик
хусусиятига
эга
булган
пре
-
паратлар
, 1990
йилда
2
турдаги
ишлатилган
кимёвий
моддалардан
17-
таси
(53
фоизи
)
юкори
токсик
хусусиятига
эга
булган
препаратлар
, 1995
йилда
– 27
турдаги
ишлатилган
кимёвий
препаратлардан
5
таси
(8,5
фоизи
)
юкори
ва
урта
токсик
хусусиятига
эга
булган
препаратлар
ва
2000
йилда
16
турдаги
ишлатилган
кимёвий
препаратларнинг
барчаси
кам
захарлилик
хусу
-
сиятига
эга
булган
препаратлардир
.
1985
йилда
вилоят
буйича
575-
та
текширилган
атмосфера
хавоси
намунасининг
122
тасида
(21,2
фоиз
)
бутифос
,
хлорат
магний
микдори
белгиланган
меъёрдан
юкорилиги
, 212
тупрок
намунасининг
73
тасида
(34,4
фоиз
)
юкорида
номлари
келтирилган
пестицидларнинг
микдори
меъёрдан
юкорилиги
аникланди
.
Шунингдек
,
вилоятда
1985
йилда
1
гектар
майдонга
бир
йилда
уртача
ишлатилган
пести
-
цидлар
микдори
16,2
кг
ва
бир
одамга
тугри
келадиган
кимёвий
препаратлар
4,8
кг
. 1990
йил
-
да
1
га
майдонга
7,8
кг
,
бир
одам
бошига
1,7
кг
, 1995
йилда
1
га
майдонга
2,9
кг
,
бир
одам
бо
-
шига
0,7
кг
ва
2000
йилда
1
га
майдонга
1,2
кг
пестицидлар
ишлатилиб
,
бир
одам
бошига
0,5
кг
тугри
келди
.
Шунинг
билан
бир
каторда
тупрокда
ДД
(0,1-0,3
мг
/
кг
),
ГХЦГ
(0,04 – 0,07
мг
/
кг
)
кимёвий
препаратларни
колдиги
аникланди
. 1990
йилда
341
хаво
намунасининг
19
тасида
(5,5
фоиз
)
хлорад
магний
препаратининг
юкори
микдорда
эканлиги
аникланди
.
Тупрокда
эса
ДД
препа
-
рати
– 0,1–0,2
мг
/
кгни
,
ТХЦТ
препарати
- 0,02–0,03
мг
/
кг
микдорда
эканлиги
аникланди
.
Юқорида
курсатилган
маълумотлар
натижасига
асосланган
холда
пахтазорларни
зарарсиз
-
лантришда
кенг
ишлатиладиган
(
фосфор
органик
)
пестецидларнинг
касбий
мулоқотга
булади
-
ган
дехконлар
жигарига
,
ошқозанига
таъсири
ўрганилди
. 150
та
пахтакор
23-45
ёшдаги
.
Пес
-
тицидлар
билан
ишлаш
фаолияти
4-17
йил
бўлган
кишиларни
шикоятига
асосланиб
текши
-
ришда
аникланди
71%
жигар
сохасида
огрик
сезишни
,
жиғилдон
қайнаши
,
иштаханинг
бузи
-
124
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
1 (68) 2012
лишини
айтди
,
кўрик
натижалари
57%
да
тил
шиллиқ
қаватининг
рангини
ўзгаришини
17%
жигар
катталашиши
13%
да
эпигастрал
оғриқлар
аниқланди
.
2000
йилдан
бошлаб
кишлок
хужалиги
биологик
усулнинг
кенг
ишлатилиши
натижасида
пестицидлар
ишлатиш
микдори
кескин
камайди
.
2000
йилда
текширилган
362
та
атмосфера
хавоси
намунасининг
12
тасида
хлорат
магний
микдори
белгиланган
меъёрдан
юкорилиги
аникланди
.
Тупрокда
вилоятда
ишлатиладиган
пестицидлар
микдорини
белгиланган
меъёрдан
юкорилиги
аниклманмади
.
Шунингдек
тупрок
-
да
ДДТ
,
ГХЦГ
препаратларнинг
изомерлари
топилмади
.
2001
йилда
вилоят
кишлок
хужалигида
17
турдаги
кам
захарлилик
хусусиятига
эга
булган
пестицидлар
ишлатилиб
,
хар
бир
гектар
майдонга
уларнинг
йиллик
салмоги
0,6
кг
ва
ахоли
жон
бошига
0,2
кг
.
ни
ташкил
этди
.
2004
йилда
бу
курсаткич
хар
бир
гектарга
0,4
кг
ва
ахолии
жон
бошига
0,1
кг
ни
ва
нихоят
2007
йилда
вилоят
буйича
6
турдаги
пестицидлар
ишлатилиб
,
хар
бир
гектар
майдонига
0,1
кг
ва
ахоли
жон
бошига
0,03
кг
туғри
келди
.
2008
йилдан
бошлаб
текширилган
уртача
863
хаво
, 498
та
сув
, 441
та
тупрок
, 1893
та
озик
-
овкат
махсулотлари
намуналарида
пестицидлар
колдиги
топилмади
.
Хулоса
:
Хулоса
қилиб
шуни
айтиш
мумкинки
,
кишлок
хужалигидаги
пахта
далаларини
зарарсиз
-
лантириш
учун
ишлатиладиган
пестицидларнинг
атроф
мухит
объектларининг
(
атмосфера
хаво
,
тупрок
)
улар
колдиги
билан
ифлосланишига
олиб
келди
.
Пестицидлар
билан
доимо
иш
-
лайдиган
кишиларда
айниқса
фосфор
органик
бирикмалар
таъсирида
жигар
ва
ошқозон
систе
-
маларида
функционал
потологик
ўзгаришлар
келиб
чиқиши
аниқланди
.
Қишлок
хужалигида
2000
йилдан
бошлаб
пахта
далаларини
зарарсизлантириш
учун
ишла
-
тиладиган
пестицидларнинг
жойига
биологик
усулнинг
кенг
кулланилиши
пестицидлар
кол
-
дигининг
атроф
мухит
иншоотларидан
йуколиб
кетишига
сабаб
булди
.
Айрим
озик
-
овкат
махсулотларининг
Республика
,
жумладан
вилоятга
кириб
келишини
эътиборга
олиб
,
озик
-
овкат
махсулотлари
таркибидаги
захарли
моддалар
колдик
микдорини
доимий
назорат
ва
препарат
колдиклари
булмаган
махсулотларни
истеъмолга
чикариш
мак
-
садга
мувофикдир
.
Давлат
санитария
–
эпидемиология
хизматлари
кишлок
хужалигида
пестицидларни
ишла
-
тилишида
амалдаги
СанК
ва
М
,
инструкция
,
амалий
ва
услубий
кулланмаларда
курсатилган
талабларга
катъий
риоя
килиниши
ва
лаборатория
тахлиллари
асосида
назорат
килиниши
ло
-
зим
.
Республикада
кишлок
хужалиги
тулик
биологик
усулни
жорий
килиш
,
табиатнинг
мусаф
-
фолигини
таъминлаш
,
ахолига
экологик
тоза
озик
–
овкат
махсулотлари
етказиб
беришнинг
асосий
омилидир
.
Фойдаланилган
адабиётлар
:
1.
Румянцев
Г
.
И
.
Умумий
гигиена
.
М
., 2001.
2.
Димиденко
Д
.
А
.
Гигиена
. 2002.
3.
Большаков
О
.
С
.
Общая
гигиена
.
М
., 2002.
4.
Умумий
гигиена
.
Дусчанов
Ўзбекистон
2001.
5.
Гигиенистлар
съезди
ва
анжуман
тўпламлари
. 2004-2011
йй
.