ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1339
O’TKIR HOSHIMOV ASARLARI TILI VA USLUBI
Alimqulov Sirojiddin Zafarovich
TerDU 2 - bosqich magistranti
Amonturdiyev Nurali Rashidovich
Filologiya fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD)
https://doi.org/10.5281/zenodo.7990564
Annotatsiya
. Ushbu maqolada O’zbekiston xalq yozuvchisi O’tkir Hoshimov ijodiy
faoliyati hamda asarlarida til va uslubni qo’llanilishi haqida fikr yuritiladi. Til va uslublar
o’rganilish tarixi tadqiq qilinadi.
Kalit so‘zlar:
Til va uslubni o‘rganilishi, badiiy tasvir vositalar, leksik, fonetik, gramatik
vositalar.
LANGUAGE AND STYLE OF OTKIR HASHIMOV'S WORKS
Abstract.
This article discusses the creative activity of the People's Writer of Uzbekistan
O'tkir Hoshimov and the use of language and style in his works. The history of learning languages
and styles is studied.
Key words:
Language and style study, artistic image tools, lexical, phonetic, grammatical
tools.
ЯЗЫК И СТИЛЬ ПРОИЗВЕДЕНИЙ ОТКИРА ГАШИМОВА
Аннотация.
В данной статье рассматривается творческая деятельность
Народного писателя Узбекистана Откира Хошимова и использование языка и стиля в его
произведениях. Изучается история изучения языков и стилей.
Ключевые слова:
Языковедение, художественные образные средства, лексические,
фонетические, грамматические средства.
O’zbek xalq yozuvchisi O’tkir Hoshimov umri davomida qimmatini yo’qotmaydigan
asarlar yaratib, mustaqil vatanimizning adabiyoti va ma’naviy xazinasiga salmoqli hissa qo’shgan
ijodkordir.
Adibning xizmatlari davlatimiz tomonidan munosib taqdirlangan. Xususan, “O’zbekiston
Respublikasi xalq yozuvchisi” (1991) faxriy unvoni, “Mehnat shuhrati”, “Buyuk xizmatlari
uchun” ordenlari va boshqa mukofotlar shular jumlasidan.
Asarlari esa qariyb ellik yil davomida turli tillarda ikki yarim millionga yaqin nusxada chop
etilgan yetmishdan ortiq kitobi adibni xalqimizning ardoqli farzandiga aylantirdi. Buning boisi
uning aksariyat asarlarida inson qismati, dardi va istiroblarining yotishidir.
O’tkir Hoshimov “Bahor qaytmaydi” asarini yoshlik yillarini, universitetni endigina
bitirgan yigitchaning his-tuyg’ulari aks etgan asar, “Dunyoning ishlari”ni ona haqidagi dardlar
mujassam bo’lgan asar, “Ikki eshik orasida”ni ijodimdagi hayot tajribalari asosidagi salmoqli asar,
“Tushda kechgan umrlar” esa yangicha mavzuda bo’lgani uchun qadrlidir, deb o’z asarlari haqida
so’zlar edi. Yozuvchi badiiy asarlarda xoh u hikoya yoki qissa bo’lsin, xoh roman yoki drama
hamisha inson haqida yozishga intilgan. Adibning “Urushning so’nggi qurboni”, “Nega? Nega-a-
a?!” degan hikoyalari, “Ikki eshik orasi”, “Tushda kechgan umrlar” romanlari urush haqida.
“Dunyoning ishlari” esa urush orqasidagi hayot haqida bo’lib, bizningcha, yozuvchi bu asarlarni
urush oqibatlari va undan nafratlangani uchun yozgan.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1340
Urushda g’olib podshoh, g’olib sarkarda, g’olib armiya bo’lishi mumkin, lekin hech
qachon g’olib inson bo’lmaydi. Urushda g’olib odam ham, mag’lub odam ham baxtsiz. Sababi
urush odamni o’ziga o’xshagan boshqa odamni o’ldirishga majbur qiladi. Odam o’ldirgan inson
esa hech qachon baxtli bo’lolmaydi, deydi muallif.
“Tushda kechgan umrlar” romanida Rustam tankda ketayotib, o’liklarni mashinaga
ortayotgan askarlarni ko’rib qoladi-da, to’xtaydi. Tushib qarasa, uning eng yaxshi ko’rgan do’sti
Temurning jasadini ham ortishayotgan bo’ladi. Temurning afti tanib bo’lmas darajada pachoqlab
tashlangani uchun uni qo’lidagi tatuirofkadan taniydi. U bir hovliga tanki bilan bostirib kiradi.
Hammayoq chang-to’zon. Tankdan tushadi. Birpasdan so’ng ishkom tagidagi qizil ko’ylakni
ko’radi. Beixtiyor yaqin borib qarasa, ko’ylak emas, yiqilib yotgan ayol ekan. Rustam uning ustiga
egiladi, “Qo’rqmang, opa, biz sizga tegmaymiz”, deb yelkasidan tutsa, ayol yonboshiga
ag’dariladi. Bu go’zal ayolning o’q teshgan bo’ynidan oqqan qon yarim yalang’och ko’ksiga
tushadi. Shu payt vayrona kulbadan bir yarim ikki yoshdagi bola chiqib, ayolning boshiga keladi.
“Mo’rjona”, “mo’rjona”, (“mo’rjona”, - ona degani) deb, uni ema boshlaydi. So’ng ilkis bosh
ko’tardi-da, chirqillab yig’lab yuboradi. Bolaning og’zidan sut emas qon oqardi! Urushning
qiyofasi-mana shu!
“Ikki eshik orasi” asaridagi Muzaffar ham, Munavvar ham urush ko’rgani yoq, ular
urushdan keyin tug’ilgan. Ammo bu ikki yoshning uvol bo’lgan muhabbati, Munavvarning
yigirma yoshda xazon bo’lgan navqiron hayoti, Muzaffarning qalbidagi shirin orzularning bir
umrlik armon, hijronga aylanishi mash’um urushning o’zi bitgach, yigirma yildan so’ng
ko’rsatgan “hunari” emasmi?!
Yer yuzida bo’layotgan har qanday urush – fojia. Bunday fojianing oldini olish uchun esa
urush qanchalik dahshat ekanligini batafsil qilib kelajak yosh avlodga qaysi yo’l bilan yetkazishni
o’ylaydi, kishi. Adib o’z asarlarida rivoyatlardan ham mohirona foydalangan. Chunki ular asar
mohiyatini, Qahramon dunyosini ochishga xizmat qiladi. Ba’zi rivoyatlarni adibning o’zi ham
yaratgan bo’lishi mumkin.
“Yo’l bo’yidagi daraxt”:
“Katta yo’l bo’yida daraxt o’sardi. Ittifoqo, uning tagiga bir yo’lovchi keldi. Kun issiq,
yo’lovchi charchagan edi. Daraxt soyasida o’tirib, dam oldi. Yo’lovchi ochiqqan edi. Qarasa
daraxtda mevalar pishib yotibdi. U daraxtga chiqishga erindi, tosh otdi. Mevalar duv to’kildi.
Yo’lovchi to’yguncha yedi. Manzil olis edi. Yo’lovchi daraxt shoxini sindirib, tayoq yasadi.
Keyin… zahartang qildi. Yo’lovchi daraxt panasiga o’tdi… So’ng yo’liga ketdi… Daraxt boshqa
yo’lovchini kuta boshladi. Bu daraxtning nomi Yaxshilik edi…”
Ona siymosi: Dunyoda hech qanday chegarani tan olmaydiganva quyosh kabi muttasil nur
sochib turadigan sehrli kuch bor. Bu – Ona mehri!
Yozuvchining “Dunyoning ishlari” asarida har bir hikoya mustaqil asar sifatida berilgan.
Ularning hammasida Ona obrazi bor. Agar ba’zilarida ishtirok etmagan bo’lsa ham unung ichki
ruhiyatini yoritib, hikoya voqealaridan kelib chiqadigan hikmatni bir-biriga ulab turadi. Bu asar
har jihatdan mukammalligi bilan ajralib turadi. Hajman katta bo’lmasa ham bu asarda
yozuvchining insonparvarligi, insoniy fazilatlari o’z aksini topgan. Adib Xurshid
Do’stmuhammadning ta’biri bilan aytganda, “Dunyoning ishlari” da o’zbekning mushtipar,
mushfiq va jafokash onasiga tirik haykal qo’yilgan. Albatta har bir inson zoti borki, dunyoni ona
timsoli orqali anglaydi, ulg’ayadi, o’z o’rnini topadi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1341
REFERENCES
1.
Yo‘ldoshev B., Qurbonov T. Badiiy asar tili va uslubi masalalari, O’quv-uslubiy
qo’llanma.- Samarqand: SamDU nashri, 2006, 88 bet.
2.
Omonturdiyev J., Omonturdiyev A. So‘z qo‘llash san’ati, Termiz: “Jayhun”
3.
Umurqulov B. Poetik nutq leksikasi. – T., Fan, 1990. – B.7.
4.
Qilichev E. O’zbek tilining praktik stilistikasi.
–
T.: O’qituvchi, 1985.
–
B.8.
5.
Normurodov R.U. Shukur Xolmirzayev asarlarining til xususiyatlari: Filol. fanlari
nomzodi… diss. avtoref. – T., 2000. – B.4.
6.
Sultonova M. Yozuvchi uslubiga doir.
–
T.: Fan, 1973.
–
B.3.
7.
Mamajonov S. Uslub jilolari.
–
T.: Adabiyot va san’at, 1972.
–
B.80. 4
