169
18-19 YOSHLI FUTBOLCHILARDA JISMONIY ISHCHANLIK QOBILIYATINI
TAHLIL QILISH
S.N.Pulatov
Katta o‘qituvchi
O‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti
Chirchiq shahri, O‘zbekiston
Muallif bilan bog'lanish:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10030486
Annotatsiya.
Maqolada 18-19 yoshli futbolchilarni tayyorlashdagi mashg'ulotlar
yuklamalarning tahlili keltirilgan. O‘zbekiston chempionatiga tayyorgarlik va musobaqa
davrlarida qo‘llaniladigan yuklamalarning qiymati va yo‘nalishi o‘rganildi. Olingan ma'lumotlar
murabbiy va mutaxassislarga 18-19 yoshli futbolchilarda maxsus chidamlilikni rivojlantirish va
yaxshilashga qaratilgan mashg'ulot yuklamalarini to'g'ri rejalashtirish imkonini beradi.
Kalit so‘zlar:
Mashg’ulot jarayoni, 18-19 yoshli futbolchilar, tayyorgarlik va
musobaqalashuv davri, yuklamalarning qiymati va yo'nalishini nazorat qilish.
ANALYSIS OF PHYSICAL PERFORMANCE IN 18-19-YEAR-OLD FOOTBALL
PLAYERS
Abstract.
The article presents an analysis of training loads for training 18-19-year-old
players. The value and orientation of loads used during the preparation and competition periods
for the Uzbekistan Championship were studied. The received information allows coaches and
specialists to plan training loads aimed at developing and improving special endurance in 18-19-
year-old football players.
Key words:
training process, 18-19-year-old players, preparation and competition period,
control of the value and direction of loads.
АНАЛИЗ ФИЗИЧЕСКОЙ РАБОТОСПОСОБНОСТИ ФУТБОЛИСТОВ 18-19
ЛЕТ.
Аннотация.
В статье представлен анализ тренировочных нагрузок при подготовке
игроков 18-19 лет. Изучены величина и направленность нагрузок, применяемых в период
подготовки и соревнований к чемпионату Узбекистана. Полученная информация
позволяет тренерам и специалистам планировать тренировочные нагрузки, направленные
на развитие и совершенствование специальной выносливости у футболистов 18-19 лет.
170
Ключевые слова:
тренировочный процесс, игроки 18-19 лет, период подготовки и
соревнований, контроль величины и направления нагрузок.
Dolzarbligi.
Futbolning zamonaviy rivojlanish darajasi maxsus chidamlilikni yuqori
darajada rivojlantirishni talab qiladi. Maxsus chidamlilik yaxshi rivojlanmagan bo’lsa, ijobiy sport
natijasini ko'rsatish mumkin emas, bu esa, o'z navbatida, hujum harakatlarining tezligiga bevosita
bog'liq, chunki musobaqalashuv mashqlarining tezligi sport natijasiga erishishda hal qiluvchi omil
hisoblanadi [1].
Futbolchilarning yurak-qon tomir, vegetativ va nafas olish tizimlari funksional holati
darajasini baholash uchun kompleks tekshiruv o‘tkazildi. Tadqiqotlar davomida jismoniy
rivojlanish (tana uzunligi va massasi), umumiy jismoniy ishchanlik qobiliyati va aerob ish
unumdorligi ko‘rsatkichlari aniqlandi. Aerob ish unumdorligi KMO‘ ko‘rsatkichlari bo‘yicha
baholandi.
KMO‘ - bu inson 1 daqiqa ichida o‘zlashtirishga qodir bo‘lgan, millimetrlarda ifodalangan
kislorodning eng ko‘p miqdoridir. Sport bilan shug‘illanmaydigan sog‘lom kishi uchun KMO‘
3200-3500 ml/daq.ni tashkil etadi, mashqlarga shaxslarda KMO‘ 6000 ml/daq.gacha yetadi (58).
4 - jadvalda O‘zbekiston Super ligasi yoshlar jamoalarining 18-19 yoshli
280 nafar futbolchilarning funksional tekshiruvlari natijalari berilgan.
KMO‘ va KMO‘/vazn ko‘rsatkichlarini aniqlash natijalari shuni ko‘rsatadiki, 18-19 yoshli
futbolchilarda aerob ish unumdorligi ko‘rsatkichlari adabiyotda keltirilgan ma’lumotlarga mos
kelmaydi.
18-19 yoshli futbolchilar guruhida umumiy jismoniy ishchanlik qobiliyati va aerob ish
unumdorligi ko‘rsatkichlari yarim himoyachilarda birmuncha yuqoriroq. PWC
170
ning past
o‘lchami xujumchilarda qayd etildi, ularning ko‘rsatkichi yarim ximoyachilar ko‘rsatkichlaridan
ishonchli farq qiladi. Darvozabonlarda KMO‘ o‘lchami 39,5+2,2 ml/daq./kg, himoyachilarda
41,5±1,9 ml/daq./kg, yarim ximoyachilarda 43,7±1,6 ml/ daq./kg va xujumchilarda 40,2±3,7
ml/daq./kg ni tashkil etdi.
O‘tkazilgan tekshiruvlari davomida 18-19 yoshli futbolchilarda o‘yinchilarning
morfologik ko‘rsatkichlari bo‘yicha aniq taqsimlanish ko‘zga tashlanadi. Darvozabonlarning tana
uzunligi bo‘yicha ustunligi qayd etildi-180,6±3,9 (p<0,05). Tana massasi bo‘yicha yanada aniq
farqlar kuzatiladi. Katta vazn darvozabonlarda qayd etildi - 75,8±4,9 kg (p<0,05). Boshqa o‘yinchi
lar bilan solishtirganda xujumchilarning tana massasi ancha past ko‘rsatkichga ega-62,9±3,9
171
m(p<0,05). Ximoyachilar va darvozabonlar bir- biridan ishonchli farq qilmagan holda yarim
ximoyachilar va xujumchilardan ancha farq qilishda (p<0,05).
1-jadval
Superliga jamoalarining 18-19 yoshli futbolchilari jismoniy tayyorgarligi
ko‘rsatkichlari (K±M) (n=280)
Ko‘rsatkichlar
Amplua
Darvozabon
lar
(n =28)
Himoyachi
lar
(n =84)
Yarim
himoyachilar
(n = 112)
Hujumchilar
(n = 56)
Tana uzunligi, sm 180,6±3,9
179,4±4,6
177,6±8,8
173,7±6,6
Tana vazni, kg
75,8±4,9
71,3±4,8
65,4±3,6
62,9±3,9
PWC170,
kgm/daq.
1018±117
1117±107
1235±96
1022±134
PWC170/vazin,
kgm/daq./kg
13,8±1,4
16,7±1,2
19,1±1,0
16,2±1,7
KMO‘, l/daq.
2,07±0,20
2,33±0,18
2,07±0,20
2,18±0,23
KMO‘\vazni,
ml/daq./kg
39,5±2,2
41,5±1,9
43,7±1,6
40,2±3,7
AAB
(kmo‘ga nisbatan
%)
69,5
71,3
78,4
69,7
Jismoniy ishchanlik qobiliyatining nisbiy kattaligi (PWC
170
/vazn) boshqa chiziq
o‘yinchilariga nisbatan yarim himoyachilarda (10,1±1,0 kgm/daq/ kg) ishonchli yuqori (p<0,05).
Organizm aerob ish unumdorligining mutloq ko‘rsatkichlari (KMO‘) yarim himoyachilar
(2,07±0,20l/daq) va himoyachilarda (2,38±0,18l/daq) statistik kamroq.
18-19 yoshli futbolchilarda ularning ampulalarini inobatga olgan holda aniqlangan
parametrlar darajasidagi kam sonli farqlar, asosan, ularning jismoniy rivojlanish darajasiga
bog‘liq. Hujumchilarda umumiy jismoniy ishchanlik qobiliyatining past darajasi tana vazni va
uzunligining eng kam o‘lchamlari bilan bog‘liq. Ayni paytda, agar PWC 170 nisbiy katoliklarini
qarab chiqsak xujumchilarda bu kattalik (1022±134 kgm/daq) darvozabonlarning
(1018±117kgm/daq) shunday ko‘rsatkichlariga deyarli teng. Xuddi shuni aerob ish unumdorligi
172
to‘g‘risida ham aytish mumkin: KMO‘ning mutlaq kattaliklari xar-hil ampuladagi 18-19 yoshli
futbolchilarda ishonchli farq qilmaydi, faqat xujimchilar bundan mustasno, ayni paytda
darvozabonlarning KMO‘ nisbiy ko‘rsatkichlari (ular ishonchli katta vaznga ega) barcha o‘yindagi
barcha ixtisosliklar orasida eng past bo‘lib chiqdi.
Kislorodni maksimal o‘zlashtirish (KMO‘) ishlayotgan muskulatura massasiga va kislorod
tashish tizimi holatiga bog‘liq hamda umumiy jismoniy ishchanlik qobiliyatini aks ettiradi
(insonning jismoniy tayyorgarligi darajasi o‘zgarishi bilan chambarchas bog‘liq) (58).
Tadqiqotlar natijalari shunday xulosaga kelishiga imkon beradiki, o‘yin ixtisosligi
tayyorgarlikning oxirgi bosqichlarida; 15 yoshdan boshlab, o‘yin ampulasi ochiq-oydin
aniqlangan paytda futbolchilarning funksional tayyorgarligi tuzilmasiga jiddiy ta’sir qiladi.
Ma’lumki, energiya ta’minoti aerob tizimining ekstrimal moslashuvchanligiga ish shiddati
anaerob almashinuv ostonasidan yuqoriroq bo‘lganda erishiladi. Shuning uchun yuklamaning
kislorod ta’minotining futbol uchun eng muhim ta’sirlaridan biri AAB hisoblanadi (105).
Tahlilining ko‘rsatishicha, AAB kattaligi o‘rtacha 72,2% ni tashkil etdi, yuqori malakali
futbolchilarda u YQS maks. 90%ga teng. Aniqlanishicha, 76% futbolchilar past darajaga ega va
24% futbolchida o‘rtacha AAB.
Yurak hajmini oshirish uchun maksimal zarb hajmiga mos tomir urishida olib boriladigan
uzoq muddatli mashg‘ulotlardan foydalaniladi. Bu ko‘rsatkich individual, odatda, zarb hajmi
tomirurishi 100 da keskin oshishni boshlaydi, 120 da kuchli ortadi, ayrim futbolchilarda tomir
urishi 150 gacha o‘sadi. Maksimo zarb hajmiga uzoq muddatli mashg‘ulot bu - shartli aytganda,
yurak uchun “egiluvchanlik” mashqidir. Mushaklar qon xaydaydi va yurak shu qon oqimi bilan
cho‘zilishni boshlaydi. Bunday cho‘zilishning izlari qoladi va yurak asta-sekin hajmiga kengaya
boshlaydi. Uni 2 barobar kattalashtirish mumkin, 35-40%ga kattalashtirish kafolatlangan, chunki
yurak - bu “osilib turuvchi” organ (skelet mushaklaridan farqli ravishda) va oson cho‘ziladi
(122,125).
Shunday qilib, funksional tekshiruv natijalari tahlili shuni aniqlab berdiki, Superliga
jamoalarining 18-19 yoshli ko‘pchilik futbolchilarida maxsus chidamlilik darajasi zamonaviy
talablarga javob bermaydi.
REFERENCES
1.
Антипов А.В., Кулишенко И.В. Развитие специальной выносливости у
высококвалифицированных футболистов в соревновательном периоде годичного
173
тренировочного цикла //Теория и практика физической культуры. - 2017. - № 7. с. 71-
73.
2.
Зациорский В.М. Физические качества спортсмена. Основы теории и методики
воспитания. - М.: Спорт, 2019. – 201 с.
3.
Селуянов В.Н. Физическая подготовка футболистов. Уч.-методич. пособие / В.Н.
Селуянов, С.К. Сарсания, К.С. Сарсания. -2-е изд. – М.: ТВТ Дивизион, 2006. – 192с.
