ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
183
ТАСВИРИЙ САНЪАТ ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИ КУРСИНИНГ МАҚСАД
ВА ВАЗИФАЛАРИ.
Абдираманов.П.
Тасвирий санъат ўқитиш методикаси курсининг мақсад ва вазифалари.
Бердақ номидаги Қорақалпоқ Давлат университети.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10084367
Анотация.
Мақолада ўқитувчининг касбий хусусиятлари, ўз касбининг жонкуяри,
уни дилдан севадиган, ўз ишига ижодий ва илмий ёндошадиган шахс бўлиши. Бу шахсда янги
билимлар ва илғор тажрибаларига чанқоқлик, унда ташкилотчилик, кузатувчанлик,
қатъийлик ва инсонийлик хусусиятлари яққол сезилиб турши. Ўқитувчи тасвирий
санъатдан махсус билим ва малакалар билан қуролланиши албатта ижобий ўзгаришлар
ясайдиган шарт – шароитлар ҳақида суз боради.
Калит сўз:
Тасвирий санъат, таълим, санъат йўналиши, урф-одатларни,
маънавият.
THE GOALS AND OBJECTIVES OF THE COURSE OF FINE ART TEACHING
METHODOLOGY.
Abstract.
In the article, the professional characteristics of the teacher, to be a person who
is passionate about his profession, loves it from the heart, has a creative and scientific approach
to his work. This person has a thirst for new knowledge and advanced experiences, organization,
observation, determination and humanity characteristics are clearly noticeable. Arming the
teacher with special knowledge and skills from visual arts will definitely make positive changes.
Key words:
Fine art, education, art direction, traditions, spirituality.
ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ КУРСА МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА.
Аннотация.
В статье рассмотрена профессиональная характеристика
педагога, как человека, увлеченного своей профессией, любящего ее всей душой,
обладающего творческим и научным подходом к своей работе. В этом человеке
присутствует жажда новых знаний и передового опыта, четко заметны
организованность, наблюдательность, целеустремленность и человечность. Вооружение
учителя специальными знаниями и навыками изобразительного искусства обязательно
приведет к положительным изменениям.
Ключевые слова:
Изобразительное искусство, образование, художественное
направление, традиции, духовность.
Республикамизда рўй бераётган ўзгаришлар барча соҳалардаги каби бўлажак
тасвирий санъат педагогларининг зиммасига ҳам ўта маъсулиятли вазифаларни юклайди.
Дарҳақиқат халқимиз ўз мустақиллигини қўлга киритиб халқаро миқёсида тўла ўзлигини
намойиш қилди.
Тасвирий санъат, яъни маънавият ўқитувчиси бошқа фанлар ўқтувчилари каби
биринчи галда энг юксак фазилатли, ахлоқий пок, иймон ва эътиқодли, ҳалол ва софдил,
талабаларга, ўсмир ва ёшларга нисбатан ўта меҳрибон, ўта талабчан ва урф-одатларни,
анъаналарини мукаммал биладиган ва ҳурматини жойига қўядиган бўлиши керак.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
184
Ўқитувчининг касбий хусусиятлари борасида тўхталганда шуни таъкидлаш
лозимки, у энг аввало ўз касбининг жонкуяри, уни дилдан севадиган, ўз ишига ижодий ва
илмий ёндошадиган шахс бўлмоғи таълаб этилади. Бу шахсда янги билимлар ва илғор
тажрибаларига чанқоқлик, муҳими унда ташкилотчилик, кузатувчанлик, қатъийлик ва
инсонийлик хусусиятлари яққол сезилиб турсин. Ўқитувчи тасвирий санъатдан махсус
билим ва малакалар билан қуролланмасдан туриб муаллимликни бажара олмайди ёки
ўқувчи ёшларга табиат гўзаллигини, она Ватанимизнинг тарихини, миллий меросимизнинг
тарихини таърифлаб бера олмайди, ҳамда ўз касбига қизиқтира олмайди.
Бугунги талаба, бўлажак педагог, ўзбек, қорақалпоқ халқларининг ҳамда ўтмиши
бор бўлган Марказий Осиё халқларнинг амалий ва тасвирий санъат борасидаги ноёб
намуналарини ўзлаштирган бўлиши ва тўлалигича ўқувчи ёшларга улашмоғи айни давр
талабидир. Шу сабабли бўлажак рассом-педагогларга қуйидаги талаблар юкланади:
-Ўзлари таълим бериши лозим бўлган ўсмир ва ёшларга санъат сирларини, маданий
мерос намуналарини ҳар томонлама ўргатиш;
-Айни янгиланиш, ривожланиш даврида ёш авлодни билимдон, яратувчан, юксак
маданиятли ва мустақил мамлакат тақдири учун маъсул шахслар қилиб тарбиялаш;
-Улуғвор бунёдкорлик ишида малакали, ғайратли ўқитувчилар ёшлар пешқадамлик
қилмоқлари учун замон талабларига жавоб берадиган юқори малакали, онгли мутахасис
кадрлар тайёрлаш;
-Талабаларни тасвирий санъат йўналиши буйича ижодкорликка етаклаш, лаёқат
сезилганда эса астойдил ўргатиш учун махсус мактаб ёки тўгаракларга жалб этиш:
-Ўқувчи ва ёшларга нафис санъат сирларини ўргатиш борасида ўз устида доимо
изланиш, талабалар фаолиятини ривожлантириб, тўғри ва асосли шакллантириш учун
педагогик қоидалар асосида тажрибалар олиб бориш:
-Турли давр, турли халкларга мансуб тасвирий санъат асарларини мушоҳада қила
олмоғи ва уни тушуниш сирларини ёшларга улашиш услубларига эга бўлиш:
Тасвирий санъат инсонни шакллантиришдаги муҳим ва ишончли
воситалардандир, бундай имкониятни хар бир машғулотда қўллаш учун янгича услуб ва
мумкин бўлган усулларини ишга солиш ҳамда амалда қўллай олиш маҳоратини ўргатиш:
Замон талаби билан дарс ва машғулотларни ноанъанавий дарс режалари билан
ўтказиш:
Жаҳон андозаларига хос янги технологияларини ўрганиб, дарсда қўллай олиш
маҳоратини эгаллаши керак.
Юқорида зикр этилган талабларни ўзида мужассам этган ҳар қандай талабага
келажак авлодимизни ишониб топширсак бўлади.
Тасвирий санъат муаллими–илмий изланувчан ижодкор. Рассом ўқитувчилар
қаерда, қандай ўқув масканида таълим жараёнини олиб боришидан қатъий назар педагогик
фаолияти ижодий изланишлар билан бойитиб борса, шундагина яхши шогирдлар, ҳақиқий
рассомларни шаклланитириш имкониятига эга бўлади.
Тасвирий ва амалий санъат ўқитувчисининг ўз соҳасидаги саводхонлиги етарли
даражада бўлсагина ўқувчилар билан ёнма-ён ўтириб ўзлари амалий намуна кўрсата
оладилар. Ўшандагина ўқувчилар ўз кўзлари билан мураббий рассомнинг эгаллаган
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
185
маҳорат сирларини амалий ишларида кўриб руҳан ҳис қилади ҳамда санъатнинг нозик
сирларини тушуниб етишишига имкониятлари кенгаяди.
Тасвирий санъат машғулотлари ҳар томонлама ривожланган инсоннинг тарбиялаши
учун бой имкониятлар очиб беради. Тасвирий санъат билан шуғулланиш болаларнинг
ақлий ва эстетик жиҳатдан ривожлантиради, атроф дунёни тушунишига кўмаклашади,
буюмларни эътибор билан кузатишга, уларнинг шаклини таҳлил қилишга ўргатади.
Тасвирий санъатдан саводни чиқармасдан туриб, киши санъатни тушуниши ҳам, қадрлаши
ҳам, ундан ҳузур қилишни ҳам била олмайди. Болалар тарбиясида замондошларимиз
меҳнатини гўзаллигини кўрсатишга, мустақил давлат тараққиёти ютуқларини ўрганиш
алоҳида ўрин эгаллайди. Бу ўқувчиларнинг ижодий активлигини оширишга уларнинг
кучини, маънавий қувватини янги ҳаёт қуриш учун курашга сафарбар этишга кўмаклашади.
Эстетик тарбия – бу ўқувчиларда ҳаётдаги, табиатдаги, санъатдаги, фан ва
жамиятдаги гўзалликларни тўла-тўкис қабул қилиш қобилиятини тарбиялашдир. Ҳаётдаги
гўзал нарсалар, ақл, руҳ, иродага таъсир қилиб, инсоннинг руҳий оламини бойитади.
Эстетик тарбия ўз ичига бадиий, мафкуравий, маънавий ҳамда ахлоқий тарбияни
олади.
Эстетик тарбия жараёнида кишининг қарашлари, ҳиссиётлари, диди ҳамда
идеаллари шаклланади: бу шаклланиш мафкуравий тарбия, ижодий фикрнинг
ривожланиши билан мустаҳкам боғлангандир. Эстетик тарбия кишини олижаноб, гўзал
ҳамда инсонпарварлик ҳаракатларига мойил қилади.
Бугунги кунда маданий ва маънавий тарбия ўз олдига инсонда мавжуд воқеликни
ижодий ўзлаштириш қобилиятига эҳтиёжини яратишдан ташқари, балки унда гўзаллик
қонунига асосан қайта қуриш эҳтиёжини ҳам тарбиялашга қаратилган. Касб ҳунар
коллежлари лицейларнинг вазифаси эстетик тарбиянинг турли методлари ёрдамида
боланинг ақл ва вужудига таъсир ўтказиб, унда эстетик ҳиссиётларини пайдо қилиш оркали
уни гўзалликка, табиат кўринишларига яқинлаштириш, шунингдек боланинг ижодий
имкониятларини, фикрий фаолиятини ривожлантириб, инсон фаолиятининг турли
соҳаларида намоён бўлишига кўмаклашишдан иборатдир.
Физика – математика фанлари доктори, профессор А.И.Китайгородский, шундай
ёзади: Турли-туман кўринишларга эга бўлган гўзалликни тушуниш ва севиш инсоннинг
маънавий бойиши учунгина эмас, балки унинг яхши ишлаши учун ҳам керакдир. Инсон
қайси соҳада ишламасин, у адабиётчи ва математик, географ ёки химикми, у нафосат ва
гўзалликларни кўра олиши ва тушуна олиши керак.
Ҳар бир ўқувчини ҳаётда, давлатимизнинг моддий ва маънавий ривожланишида
фаол иштирок этадиган қилиб тайёрлаш учун унга фақат билим бериб тарбиялашгина
камлик қилади, унинг шахсий қобилиятини ривожлантириш, янгилик яратишни ўргатиш,
гўзаллик қонуни бўйича яшаш ва ижод қилишни шакллантириш лозим. Ҳаёт гўзаллигини
кўришга интилиш инсонни олижаноб қилиб тарбиялайди, унинг кундалик ишини эстетик
роҳат-фароғат манбъаига айлантиради.
Болалар кўнглида гўзаллик ва юксак ғоялар ҳиссини уйғотишга даъват этишда
тасвирий санъат ўқитувчисининг ўрни ғоят каттадир. Болалар маънавий дидини
ривожлантириш учун ўқитувчи, аввало, уларнинг эътиборини ҳаётдаги гўзалликка
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
186
қаратишга, гўзалликни пайқаш, ҳис этиш, қабул этиш, ҳузурланиш, қувонишга ўргатиш
керак. Дид инсоннинг туғма хусусияти эмас. У ривожлантирилади, мактабда уни
такомиллашувига ёрдам берувчи биринчи инсон тасвирий санъат ўқитувчисидир.
Ўқитувчи болаларга табиатнинг ранг-баранг оламини, ранг-биранг шаклларини
кўрсатади. Табиат гўзаллиги, очиқ ҳавода ўтказилган кунлар ҳақида хотиралар, улар ҳаётда
кўриб бағри-дилларини очилган, тасвирлаш қийин бўлган гулзорларнинг ранглари -
уларнинг кўнглини шодихондон этган, ҳаяжонлантирган нарсаларнинг хотираси узоқ
вақтгача ўқувчи қалбида сақланиб қолади. Ўкувчилар натурадан манзара, дарахт шохлари,
япроқлар, гулларгнинг расмини чизар эканлар, уларнинг шаклларини ўрганар эканлар,
табиатга, унинг шакл ва ранглари нақадар бой ва турфалигига амин бўладилар, табиатдаги
гўзалликка, воқеа-ҳодисаларга меҳр-муҳаббатлари оша боради. Мактабдаги расм дарслари
туфайли киши дунёнини ҳарёқлама кўрадиган бўлади, уларнинг кузатувчанлиги
ривожлантирилади, мантқий фикрлашга ўргатади, кўрган нарсани англаб етишга ўргатади.
Болалар тасвирий санъат дарсларида атрофларидаги яқин турган предметлар
уларнинг шакли, ранги, ҳажми ва бошқа ўзига хос жиҳатлардаги хилма-хиллик билан
танишадилар. Бу танишув улардаги кўз хотирасини кучайтиради, буюмлар ҳақидаги аниқ
ва тўла тасаввурлари пайдо бўлишига ёрдамлашади. Тасвир жараёни ўқувчига илгари
қисқагина назар солиб ўтган буюмларни энди чуқурроқ ўрганишга имкон беради.
Ўқувчи расм чизаётган вақтида буюмнинг формаси, уларнинг шаклий қурилиши,
пропорцияси, бўшлиқдаги ҳолати, ранги, унинг оч-тўқлиги, материалининг қандайлиги
эътибор билан ўрганилади, шу билан уларни янада самаралироқ, кўп томонлама, теран ва
аниқ хис этишга кўникиб боради.
Тасвир чизишга ўрганиш ўзаро боғлиқ бўлган икки масалани ҳал қилади:
ўқувчининг кўриш қобилиятини ўстиради, ҳамда тасвирлаётган, кўраётган нарса ҳақидаги
тасаввурини ошириб уни чуқурроқ англаб етишга ўргатади.
Ўқувчиларнинг кўриш қобилиятини ўстириш деганда биз улардаги бир мақсадга
қаратиб йўналтирилган кузатишни тарбиялашни: буюм ва ходисаларини ўзаро таққослаш,
ўхшашлик ва тафовутни аниқлаш, уларнинг шакл ва услубига қараб туркумлаштиришга
ўргатишни тушунамиз. Тасвирий санъат машғулотларининг вазифаси жиддий эътибор
билан қарашга, фикрлашга, буюмлар шаклини аниқ таҳлил қилишга ўргатишдан иборатдир.
Ранг-баранг тассуротларини мулоҳаза қилиш, кузатишлардан умумлашмалар чиқариш ва
тўғри хулосаларга келиш натижасида ўқувчиларнинг малака ва кўникмалари ривожланади,
уларда янги билимлар эгаллашга интилиш уйғонади.
Ўқувчиларнинг онгли кўриш, эътиборини такомиллаштириб бориш натижасида
диққат –эътиборнинг бошқа шаклларини, яъни мактаб ёшдаги болалар учун зарур бўлган
турларни ривожлантиришга ёрдамлашади. Чунки бу ёшдаги болаларда одатда уюшмаган,
беқарор эътибор мавжуд булади.
REFERENCES
1.
Р.Ҳасанов. С.Бейсенов. Ўқитувчиларни тасвирий санъатдан билим ва малакаларини
ўзлаштиришни назорати. Т. 2008 йил.
2.
Б.Орипов. Тасвирий санъат ва уни ўқитиш методикаси. Т. 2005 йил.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
187
3.
Б.Орипов Тасвирий санъатни ўқитиш методикаси. Н. 2007 йил.
4.
Б.Орипов. Тасвирий санъат таълимида дидактика. Н. 2008 йил.
5.
Orınbaevich A. J., Muratbaevich I. A., Alimovich T. M. THE MEANING OF THE
COLOR COMPOSITION IN THE VISUAL ARTS //Spectrum Journal of Innovation,
Reforms and Development. – 2022. – Т. 3. – С. 67-69.
6.
Orinbaevich A. J. An Integrative Approach to Teaching Students to Understand Fine Art
Samples //Journal of Pedagogical Inventions and Practices. – 2023. – Т. 24. – С. 49-53.
7.
Abatov, J. (2023). KNOWLEDGE OF HISTORY ORCALI METHODS OF TEACHING
TO UNDERSTAND THE PATTERNS OF FINE ARTS. Modern Science and Research,
2(10), 193–198.
8.
Abatov, J. (2023). TEACHING FINE ARTS AND FINE LITERATURE ON THE BASIS
OF AN INTEGRATED APPROACH. Modern Science and Research, 2(9), 126–131.
9.
Tleumuratova, А. (2023). HISTORICAL THEME IN WORLD ANIMATION ART,
INTERPRETATION OF IMAGES AND ITS ROLE IN UZBEK ANIMATION ART.
MODERN SCIENCE AND RESEARCH, 2(10), 1105–1111
10.
Aziza T., Zakir A. The Role of Animated Films Based on the Works of Alisher Navoi in
Shaping Children's Worldview //Zien Journal of Social Sciences and Humanities. – 2022.
– Т. 6. – С. 100-103.
11.
Aziza T. TARIXIY ASARLANING JAMIYAT TARAQQIYOTIDA TUTGAN
O’RNI:“YULDUZLI TUNLAR” ASARINING BOSH G’OYASI //Journal of Integrated
Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 4. – С. 42-46.
12.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
13.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
14.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
15.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
16.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
17.
Tajimuratova Shakhnoza Saginbaevna. (2022). MANAGEMENT AND STUDY OF
CULTURE AND ART. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(1),
758–762.
18.
Sag’inbaevna, T. S. (2023). Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence.
Spanish Journal of Innovation and Integrity, 18, 39-41.
19.
Abdiramanov P. PERCEPTION OF THE BEAUTIFUL IN THE FIELD OF DIDACTICS
IN THE TECHNOLOGY OF TEACHING FINE ARTS //Modern Science and Research.
– 2023. – Т. 2. – №. 6. – С. 1272-1275.
