159
BOSIM OSTIDA ISHLOVCHI IDISH, APPARATLARNI VA GAZ USKUNALARINI
XAVFSIZLIK TALABLARI NORMALARI
Muradov Sirojiddin
Tog‘ayev Jamshid
Xujaqulov Abdulaziz
Karimov Bohodir
Siddiqova Madinabonu
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
“Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi” kafedrasi o‘qituvchilari.
Qarshi, O‘zbekistan.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10962896
Annotatsiya.
Respublikamizda paxta, to’qimachilik va ipakchilik sanoatida berkiladigan
(germetik) sistemalar keng qo’llaniladi. Ularning ichida suyukliklar va sikilgan gazlar bosim
ostida saqlanadi. Bu sisiyetamlar xavf manbai bulib hisoblanadi, shu smababli ularni loyihalash,
tayyorlash, ishlatish va ulardan foydalanish chogida belgilangan koida hamda meyorlarga qat’iy
amal qilish kerak. Muallifning nazariy, ummumlashtiruvchi fikrlari orqali mavzuda sohoga oid
ilmiy fikrlar keltirilgan. Maqola mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi yunalishlari talablari,
mehnat muhofazasi va xavfsizlik mutaxassislari hamda keng izlanuvchilar uchun muljallangan.
Kalit so‘zlar va iboralar:
“bosim ostifa ishlovchi idishlar, issiqlik, to‘qimachilik, gidravlik
bosim”.
STANDARDS OF SAFETY REQUIREMENTS FOR PRESSURE CABINETS,
APPARATUS AND GAS EQUIPMENT
Abstract.
In our republic, closed (hermetic) systems are widely used in the cotton, textile
and silk industries. Inside them, liquids and compressed gases are stored under pressure. These
systems are considered to be a source of danger, so it is necessary to strictly follow the established
rules and norms during their design, preparation, use and use. Through theoretical and
generalizing thoughts of the author, scientific opinions related to the field are presented in the
topic. The article is intended for the requirements of labor protection and technical safety
directions, labor protection and safety specialists, and general readers.
Key words and phrases:
"pressure vessels, heat, textile, hydraulic pressure".
НОРМЫ ТРЕБОВАНИЙ БЕЗОПАСНОСТИ К БАРОКАБИНАМ,
АППАРАТАМ И ГАЗОВОМУ ОБОРУДОВАНИЮ
160
Аннотация.
В нашей республике закрытые (герметичные) системы широко
применяются в хлопчатобумажной, текстильной и шелковой промышленности. Внутри
них под давлением хранятся жидкости и сжатые газы. Эти системы считаются
источником опасности, поэтому необходимо строго соблюдать установленные правила и
нормы при их проектировании, подготовке, применении и использовании. Через
теоретические и обобщающие мысли автора в теме представлены научные мнения,
относящиеся к данной области. Статья предназначена для требований направлений
охраны труда и технической безопасности, специалистов по охране труда и технике
безопасности, а также широкого круга читателей.
Ключевые слова и фразы:
«сосуды под давлением, тепло, текстиль, гидравлическое
давление».
Kirish.
Ipakchilik sanoati korxonalari shunday uskunalar bilan jixozlanganki, ularning
texnologik jarayonlarida kozonxonalardan keluvchi bug yoki kaynok suv keng kulamda
qo’llaniladi. Bosim bilan ishlaydigan apparat va idishlarga bug kozonlari, bug kabul kilgichlar,
bug va kaynok suv kuvurlari, sikilgan hamda suyo’ltirilgan gazlar saqlanadigan va tashiladigan
balon va sisternalar kiradi.
Bosim ostida ishlaydigan idish va apparatlar.
Paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoati korxonalarida bosim ostida ishlaydigan,
apparat, idish va kuvurlar kup ishlatiladi. Bular kupincha portlash xavfini tugdirishi mumkin.
Bunday portlashlarga zanglash natijasitda uskuna devorlarining yemirilishi va mexaniq
pishikligining yukolishi, ayrim qismlarining kizib ketishi, biror kattik jismning urilishi sabab
bo’lishi mumkin. bundan tashkari portlash va yonuvchi moddalarga uchkun ta’sir qilish natijasida
xam sodir bo’lishi mumkin. Bunda yonish tezligi sekundiga yuzlab metrni tashkil kiladi.
Bosim ostida ishlaydigan idishlar kayta ta’mirlanib kavsharlangan bulsa, bir joydan
ikkinchi joyga ko’chirilganda yoki uning xavfsiz ishlashiga javobgar shaxsning talabi bilan
muddatidan ilgari texnik qo’riqdan o’tkaziladi.
Gidravlik sinov esa xar sakkiz yilda bir marta o’tkaziladi. Ish xarorati 200
0
S gacha bo’lgan
idishlarning gidravlik sinovi, ularga suv yoki zaxarsiz va portlamaydigan boshka suyuklik bilan
kushimcha bosim berish orqali o’tkaziladi. Kushimcha bosim idishning ish bosimiga boglik bulib,
kuyma idishlardan tashkari barcha idishlar uchun ish bosimidan 20-25% katta bo’ladi. Shunday
bosim ostida (devorlarning kalinligi 50 mm gacha bo’lgan idishlarda) 10 mino’t ushlab turiladi va
161
biror sezilarli uzgarish bo’lmasa, ya’ni choklardan ajralish, suyuklik tomishi, tashki devorlarning
terlashi, koldik deformatsiyalar ko’rinmasa idishlar gidravlik sinovdan o’tgan hisoblanadi.
Bosim ostida ishlaydigan uskunalar normal texnologik rejimda va xavfsiz ishlashini
ta’minlash uchun kuyidagi nazorat-ulchash asboblari va extiyot uskunalari bilan ta’minlangan
bo’lishi kerak: ulardagi suyuklik yoki gazning bosimini ulchash uchun va doimo nazorat qilib
turish uchun manometr, xaroratni nazorat qilib turish uchun termometr, bosim oshib ketgan
takdirda portlashning oldini olish uchun saqlagich, idishda bir vaqtning uzida gaz va suyuklik
bo’lgan takdirda suyuklikning kup yoki ozligini ko’rsatuvchi asbob, idish ichidagi moddani
bo’tunlay chiqarib tashlash imkonini beruvchi moslama, agar idish ichida kondensat tuplansa, uni
chiqarib tashlash imkonini beruvchi moslama.
Kuvurlarning ishonchliligini ta’minlash uchun ularning issikdan uzayishini hisobga olish
kerak. Buning uchun ularning burilgan joylari ravon va sillik qilib yasaladi, hamda kompensator
xalkalari va shunga uxshash elementlar karitiladi. Issiklik deformatsiyalarini bir tekis taksimlash
maksadida, ularni ayrim uchastkalarga bulib chikib, issikdan uzayishiga imkon koldirib, oxirgi
nuqtalarini tayanchlarga mustaxkamlanadi.
Bosim ostida ishlaydigan idishlardan xavfsiz foydalanishga mustaxkamlik zaxirasi
koeffitsiyenti katta bo’lgan eng makbul konstruksiyalarni yaratish, yukori sifatli ashyolarning
ishlashi, saklovchi uskunalar va nazorat-ulchash asboblari o’rnatish yo’li bilan erishiladi.
Bunday uskunalarning ishdan chiqishi va portlashiga zanglash okibatida mexaniq
mustaxkamligining yukolishi, bosimning chekli bosimdan oshib ketishi, berkituvchi armaturaning
yukligi yoki buzilishi, belgilangan tartibotga rioya kilmaslik, tegishlicha nazoratning olib
borilmasligi sabab bo’lishi mumkin.
Bosim bilan ishlaydigan idishlarni o’rnatish va ulardan foydalanishda xavfsiz foydalanish
koidalariga amal qilish zarur.
Bosim bilan ishlaydigan idishlar ularni kuvurlardan uzib kuyish uchun berkituvchi -
ventillar, jumraklar, surilma kopkoklar bilan, saklovchi uskunalar bilan, muxit xarorati va bosimni
ulchash uchun asboblar bilan, suyuklik mikdori ko’rsatkichi bilan ta’minlangan bo’lishi kerak.
Saklovchi klapanlar idishdagi boim meyordan oshib ketganida ortikcha bug, gaz yoki
suyuklikni tashkariga chiqarib yublrish uchun mo’ljallangan.
-rasm, a da pishangni saklovchi klapanning sxemasi keltirilgan. Bosim keragidan oshib
ketganida klapan yoriladi va gaz idishdan chikib, portlashning oldi olinadi. -rasm, b da prujinali
saklovchi klapanning sxemasi ko’rsatilgan. Bosim belgilangan kiymatidan oshib ketganida,
162
prujina yoki yukning kuchi yetarli bo’lmay koladi, natijada klapan uyasidagi teshik ochiladi va
gaz idishdan chiqadi.
Saklovchi klapanlar soni, ulchamlari va o’tkazish imkoniyati shunday hisob bilan
tanlanadiki, idishdagi bosim 300 kPa gacha bosimli idishlar uchun ish bosimidan 50 kPa an ortik,
300-600 kPa bosimli idishlar uchun esa 15% dan ortik oshib ketmaydigan bulsin.
Saklovchi klapanlarning o’tkazish imkoniyati ushbu formuladan aniqlanadi:
G
F B
P
P
t
1 59
1
2
1
,
(
)
Bu yerda
- klapanning gaz sarflash koeffitsiyenti;
F - klapan kesimining yuzi;
V - koeffitsiyent (suyuklik uchun V=1);
R
1
- klapandan oldingi ortikcha bosim;
R
2
- klapandan keyingi ortikcha bosim;
- muxitning zichligi;
t
1
- klapandan oldingi muxitning xarorati.
Ortikcha bosimni aniqlash uchun manometrlar o’rnatiladi. Ular uch xil bo’ladi: ish
manometrlari, nazorat manometrlari va namuna manometrlari. Ish manometrlari ish sharoitida
bosimni ulchash uchun, nazorat ish manometrlarini tekshirish uchun, namuna manometrlari esa
manometrlarni laboratoriyalarda tekshirish uchun ishlatiladi.
Ish manometrlarining aniqlik sinfi kuyidagicha bo’ladi: 0,5; 1,0; 1,5; 2,5; 4. Idishlardagi
bosimni ulchaydigan manometr ish bosimiga moslab tanlanishi va aniqlik sinfi 2,5 dan past
bo’lmasligi kerak. Manometr shkalasida idishdagi ruxsat etilgan ish bosimni ko’rsatuvchi kizil
chizikcha bo’lishi lozim.
Manometrda tamga bo’lmasa, manometrni tekshirish muddati o’tib ketgan bulsa,
manometr o’chirilganda uning mili shkalaning nolinchi bulinmasiga kaytmasa, oynasi singan
bulsa, manometrdan foydalanish mumkin emas.
Manometrlar kamida yiliga bir marta tekshirib turilishi zarur. Tekshirish chogida
manometrlar tamgalanadi. Korxona uzogi bilan olti oyda bir marta manometrlarni nazorat
manometri yordamida kushimcha tekshirib, tekshirish natijalarini nazorat tekshiruvlari daftariga
yozib kuyish kerak.
Kozonxona kurilmalaridan foydalanish koidalari.
163
Kozonxona kurilmalari korxonalarni texnologik extiyoj va isitish uchun zarur bo’lgan bug
hamda issik suv bilan ta’minlaydi. Bosimi 70 kPa va bundan yukori bo’lgan bug kozonlari hamda
suvni 115
0
S dan yukori xaroratgacha isitadigan kozonlar bo’ladi.
Bug ishlab chiqaradigan bug kozonlari va ana shu bugni ishlatadigan apparatlar yopiq
sistema ichida bosim bilan ishlaydi. Bunday sistema xavfsizlik tadbirlariga doir xamma choralarni
kat’iy bajarishni talab kiladi. Bug kozonlaridan extiyotsizlik bilan foydalanish ogir falokatga -
kozonning portlashiga olib keladi. Portlash sodir bo’lganda kiska vaqt ichida anchagina potensial
energiya bushaydi. Gaz adiabatik kengayganda ruy beradigan portlashning ishi ushbu formuladan
aniqlanadi:
А
Р
V
n
Р
Р
n
n
1
2
1
1
1
1
Bu yerda V - gazning boshlangich hajmi, m
3
;
R
1
va R
2
- idishdagi boshlangich hamda oxirgi bosimlar, Pa;
n - adiabat ko’rsatkichi.
Statistik ma’lumotlarga karaganda kozon devorlarining buzilishiga olib keladigan asosiy
sabablar deb kuyidagilar aniqlangan:
- kozonda suv kamayishi natijasida devorlarning o’ta kizishi;
- ashyoning mos emasligi, kozonning sifatsiz tayyorlanishi;
- metallning uyilishi okibatida kozon devori ayrim joylarining bushashib kolishi, xaddan
tashkari kup tosh (nakip) xosil bo’lishi va kirlanishi natijasida kozon devorlarining ortikcha
kizishi;
- saklovchi klapan buzilishi, xizmat ko’rsatuvchi kishilarning e’tiborsizligi tufayli
bosimning xaddan ziyod oshib ketishi;
- o’txonalarda gazlarning portlashi.
Mana shu sabablar uz vaqtida bartaraf etilsa, kozonlar portlamaydi. Suv bosimi va
xaroratini nazorat qilib turish uchun suv isitish kozonlarining kirish hamda chiqish joylariga
manometr va termometrlar o’rnatiladi. Kozonlarga, bulardan tashkari, nasoslar xam o’rnatiladi,
ular kozonni suv bilan ta’minlashi bilan bir katorda, undagi suvni kanalizatsiyaga xaydab
chiqarishi xam mumkin. Kozonxona kurilmalariga xizmat ko’rsatadigan kishilar 18 yoshdan kam
bo’lmasliklari, tibbiy qo’riqdan o’tgan, maxsus dastur bo’yicha ukigan va malaka komissiyasi
tomonidan beriladigan mo’taxassislik guvoxnomasiga ega bo’lishlari shart.
164
Kozonxona kurilmasida ishlashni boshlashdan oldin smenani kabul qilib olish va
agregatning usha paytdagi axvolini, ishlatish tartibini albatta ish daftariga yozib kuyish kerak.
Kuyidagi xollarda bug kozonlarini o’chirish zarur:
- kozonxonadagi bosim meyordagidan 10% oshib ketganda;
- suvi kamayganda;
- ta’minlovchi uskunalari ishlamay kolganda; suv mikdorini ko’rsatuvchi asboblari yoki
saklovchi klapanlari ishlamay kolganda;
- kozondan suv sizayotganda;
- gaz yo’llarida gaz portlaganda.
Davtogtexnazorat xodimlari kozonlarni muntazam ravishda texnik qo’riqdan o’tkazib
turishadi. Kozonlar kapital tamirlangandan keyin xam texnik qo’riqdan o’tkaziladi. Davriy
qo’riqlar turt yilda bir marta, gidravlik sinovlar esa sakkiz yilda bir marta amalga oshiriladi.
Bug kozonlari, bugni kayta kizdirgichlar, bug yoki kaynok suv kuvurlari va ballonlar 5 min
mobaynida sinov bosimi bina gidravlik sinalishi kerak ( jadval).
-jadval.
Gidravlik sinov meyorlari.
Ballonlardan foydalanish koidalari.
Katta bosim ostida sikilgan, suyo’ltirilgan yoki eritilgan gazlar bilan tuldirilgan ballonlarni
ishlatayotganda extiyotkor bo’lish va Davlattogtexnazorat tasdiklagan xamma koidalarga kat’iy
amal qilish talab etiladi.
Ballonlarning yorilishi bilan boglik falokatlar shunisi bilan juda xavfliki, kup xollarda
ballonlar yakinida odamlar bo’ladi. Falokatlarga asosan kuyidagilar sabab bo’ladi: ballonlarning
tayyorlanish sifati pastligi; ballonlarni gaz bilan meyoridan ortik tuldirish; ballonlarni tashish va
saqlash vaqtida xavfsizlik koidalarini buzish.
Tartib
nomeri
Kurilma, idish
Ish bosimi, mPa
Sinov bosimi, mPa
1
Bug kozoni va bugni kayta
kizdirgich, gaz kuvuri
Kupi bilan 0,5
1,5 R, 0,2mPa
2
Shuning uzi
0,5 dan yukori
1,25 R yoki R 0,3 mPa
3
Suv isitadigan kozon
Istagancha
1,5 R yoki R 0,3
4
Bug yoki kaynok suv kuvuri
Shuning uzi
1,25 R
5
Ballon
1,25 R
165
Kislorodli ballonlarni moy bilan ifloslanishdan va ayniksa uning ichiga moy tushishidan
extiyot qilish zarur.
Xar bir ballonda ventil, aniq ko’rinib turadigan tamga bo’lishi lozim. Tamgada ballonning
rakami xakikiy oigrligi, tayyorlangan kuni (yil va oy) hamda ish bosimini navbatdagi sinash yili,
gidravlik sinov bosimi, balolonning sigimi ko’rsatiladi.
Ishlatilayotgan ballonlar kamida besh yilda bir marta davriy sinovdan o’tkazilishi lozim.
Xlor, vodorod xlorid, serovodorod gazlar bilan tuldirilgan ballonlar kamida ikki yilda bir marta
sinovdan o’tkazib turiladi.
Xizmat ko’rsatuvchi shaxs, agar davriy sinov muddati o’tib ketgan bulsa, koidalarga
ko’rsatiladigan tamgalar bo’lmasa, ventillari buzilgan yoki korpusi shikastlangan bulsa,
ballonlarni gaz bilan tuldirish taqiqlanishi shart. Ballonlar tik xolda saqlanishi, ularning aganab
ketishi, ifloslanishi va kizikishiga yo’l kuymaydigan qilib tusib kuyilishi zarur. Bosim bilan
ishlaydigan idishlarni o’rnatish va xavfsiz ishlatish koidalariga kura, sikilgan gaz ballonlarining
koldik bosimi 50 kPa dan, atsetilen ballonlariniki esa 50 kPa dan past hamda 100 kPa dan ziyod
bo’lmasligi lozim.
Bug va kaynok suv kuvurlaridan foydalanish.
Bug va kaynok suv kuvurlaridan foydalanishda Davlattogtexnazorat tasdiklagan bug va
kaynok suv kuvurlarini o’rnatish va xavfsiz ishlatish koidalariga amal qilish zarur. Mazkur
koidalar ish bosimi 70 kPa va xarorati 115
0
S dan yukori bo’lgan suv bugi keladigan kuvurlarga
taalluklidir. Ushbu koidalarga muvofik, barcha kuvurlar turt toifaga ajratiladi: shartli o’tish kesimi
100 mm dan katta bo’lgan birinchi toifadagi kuvurlar.
Korxonalar kuyidagi muddatlarda: kuvurlarni bir yilda bir marta texnik qo’riqdan
o’tkazishlari, ya’ni kuzdan kechirishlari, ruyxatga olinmaydigan kuvurlarni esa ikki yilda bir marta
kuzdan kechirishlari va gidravlik sinovdan o’tkazishlari kerak.
Bundan tashkari, yangi o’rnatilgan kuvurlar ishga tushirilishidan oldin kuzdan kechirilishi
va gidravlik sinalishi, shuningdek, uch yilda bir marta tekshirilishi lozim. Yigilgan xoldagi
kuvurlar ish bosimidan 1,25 marta katta bo’lgan sinov bosimi bilan 5 min mobaynida sinalishi
kerak, shundan sung sinov bosimi ish bosimiga kadar pasaytiriladi.
Yuk ko’tarish va tashishda qo’llaniladigan mexanizmlar. Statik va dinamik sinovlar.
Paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoat korxonalarida yuklarni tashish va yukoriga
ko’tarish uchun kupgina mashina va mexanizmlar ishlatiladi. Tashuvchi mexanizmlar asosan
gorizontal yo’nalishda xarakatlanadilar. Ular uzluksiz ishlaydigan: lentali transporter, havo
yordamida, rolanglar, tarnovlar yordamida ishlaydigan va boshka turlardan iborat bo’ladi. Davriy
166
ravishda ishlaydiganlarga esa avtomobillar, avto va elektropogruzchiklar, temir yo’l vagonlari va
xokazolar kiradi.
Yukoriga yuk ko’taruvchsi uskunalarga kuprik kranlari, avtomobillarga o’rnatiladigan
aylanma kranlar, telfer, uzi yurar aravacha o’rnatilgan tal va boshkalar kiradi.
Yuk ko’tarish va tashish uskuna va mashinalari davlat tog kon nazorati organlari tomonidan
rasmiylashtirilgach, texnik kuprikdan o’tgandan sung ishlatilishi mumkin. Texnik qo’riq to’liq -
xar uch yilda bir marta vak qisman - xar 12 oyda bir marta o’tkazilishi mumkin.To’liq texnik
qo’riqda yuk ko’tarish mashinalari yaxshilab karab chikiladi, statik va dinamik sinovlardan
o’tkaziladi. Qisman texnik qo’riqda esa statik va dinamik sinov o’tkazilmaydi.
Qo’riq paytida barcha mexanizm va elektr asboblari, xavfsizlik asboblari, tormozlar,
boshkarish apparatlari, signal beruvchi va yorituvchi asboblar ishlab turgan xolatda tekshirib
chikiladi.Statik sinov mashinaning yuk ko’tarish kobiliyatidan 25% kup yuk ortilgan xolatda
o’tkaziladi. Bunda, yerdan 20-30 sm yukoriga ko’tarilib, 10 mino’t davomida ushlab turiladi va
shundan sung koldik deformatsiyalar bor yoki yukligi tekshirib chikiladi.
Dinamik sinov mashinaning yuk ko’tarish kobiliyatidan 10% kup yuk ortilgan xolatda bir
necha marta ko’tarib va tushirib bajariladi.
Mashinalarning bevosita yuk ko’taruvchi moslamalari (stropalar, trosslar, zanjirlar,
kiskichlar, ilgaklar va boshkalar) foydalanishga tushirilishidan oldin va xar galgi tozalashdan sung
sinovdan o’tkazilishi kerak. Sinov meyordagi yuk ko’tara olish kobiliyatidan 25% kup yuk ortilgan
xolda bajariladi.
Pulat arkonlar uramning xar kadamidagi uzilgan simlar soniga va zanglash sababli
diametrining kamayganligiga karab, meyorlarga solishtirib, ishga yarokliligi yoki yaroksizligi
aniqlanadi.
Pulat arkon yoki zanjirlarni oddiy, sinalmagan simlar bilan ulab uzaytirish mumkin emas.
Yerdan biroz ko’tarilgan yuklarni tagiga kirib stropalarni o’tkazish mumkin emas, ularni
yugon sim yoki uzun ilgak bilan bajarish kerak. Sinov muddati tugamagan stropalardan
foydalanish kerak. Yuk noto’g’ri osilgan vaqtda stropalarni bolga yoki misrang bilan urab
tugirlash mumkin emas. Buning uchun, yukni yerga tushirib, kaytadan ilgaklarni tugirlab ilish
kerak. Yukning usti toza bo’lmasa, tuprok, shagal ostida bulsa, yoki ustida boshka narsalar bulsa
uni ko’tarish mumkin emas. Tanaffus vaqtida yoki ish tugagandan sung yukni yerdan ko’tarilgan
xolda koldirib ketish kat’iyan man qilinadi.
Yuklarni kulda tashish.
167
Yuklarni kulda tashish ishlarini bajarish, uzunligi 50 m va yukorigi balandligi 3 m gacha
bo’lgan masofalargagina ruxsat etiladi. Bunda ko’tarilishi mumkin bo’lgan yukning maksimal
kiymati kuyidagilardir: balogat yoshiga yetmagan kizlar uchun (16 dan 18 yoshgacha) - 10 kg;
balogat yoshiga yetmagan ugil bolalar uchun (16 dan 18 yoshgacha) - 18 kg; 18 yoshdan katta
ayollar uchun - 20 kg; 18 yoshdan katta erkaklar uchun - 50 kg.Ayollarga, ikki kishiga zambilning
ogirligi bilan kushib hisoblaganda, 50 kg dan ogir bo’lmagan yuk ko’tarishga ruxsat beriladi.
Boshka barcha xollarda yuk ko’tarish, tushirish va tashish ishlari mexanizatsiyalashtirilishi
kerak.Tashilayotgan yukning xavfli-xavfsizligiga karab, sharoitga mos ravishda himoya vositalari
ishlatiladi.
Korxonalardagi transport vositalarining xavfsizligi.
Zamonaviy paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoat korxonalari juda murakkab va kup
tarmokli xujalik bulib, katta maydonlarni ishgol kiladi. Tabiiyki, bunday maydonlarda xom ashyo,
tayyor maxsulot va yordamchi materiallarni bir yerdan ikkinchi yerga tashish uchun xilma-xil
transport vositalari ishlatiladi. Masalan, paxta toylarini paxta tozalash zavodlaridan poyezdlarda
yoki avtopoyezdlarda, traktor va pritseplarda tashib keltirilsa, ularni omborlardan avtomashina,
avtokara, elektrokara yoki zanjirli konveyerlarda yigiruv farikalariga tashiladi. Tayyor maxsulot
esa, yana shu transport vositalari yordamida tayyor maxsulot omborlariga va u yerdan konteyner
va vagonlarga ortilib savdo bazalariga yuboriladi. Bundan tashkari sexlararo hamda fabrikalararo
trasnport vositalari ishlab turadi. Bular osma konveyerlar, yuk liftlari, pol ustida yuruvchi
aravachalar, tirkishli konveyerlar, osma belanchaklar, aravachalarni sudrab yuruvchi konveyerlar,
havo okimi yordamida ishlaydigan transport vositalari va x.k. To’qimachilik korxonalarida
qo’llaniladigan barcha avtomashina va avtopoyezdlar “Avtomobil transporti korxonalari uchun
xavfsizlik koidalari” talablariga to’liq javob berishi kerak.Avtomobillarning yuk ortilgan xoldagi
paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoat korxonalari xududidagi tezligi 10 km/soat dan
oshmasligi kerak. Ularning yurish yo’nalishi piyodalar yo’li bilan kesishmasligi va bu yo’llar
umumiy yo’l xarakati belgilari bilan boshkarilib borilishi kerak. Bu koidalar bilan barcha transport
xaydovchilari tanishtirib chikilgan bo’lishi kerak. Ularning xarakati paytida, xatto eng past
tezlikda ketayotganda xam zinapoyalariga va kuzovlariga odamlarning chikib olishiga yo’l
kuymaslik kerak. Paxta, ipak va to’qimachilik korxonalari xududida ichki yonish dvigatelli
transport vositalari albatta (iskrogasitellar) uchkun o’chirgichlar bilan ta’minlangan xolda
yurishlari kerak.
168
Sexlardagi tashish vositalari esa ma’lum aniq marshro’t buylab yurishlari va bu
marshro’tlar odamlar gavjum yo’laklar ustidan o’tmasligi kerak. Belanchak, aravacha, ilgak va
zanjirlarning tepadan tushib ketmasligini ta’minlovchi moslamalar bilan ta’minlanishi kerak.
Bu konveyerlar odamlar yuradigan yo’l kesishgan yerlarda himoya to’siqlari bilan
ta’minlanadi.
Korxonalarda mexnat sharoitini yaxshilashning asosiy yo’llari.
Mexnat sharoitlarini yaxshilash, xavfsiz texnologik jarayonlarni, xavfsiz mashina va
uskunalarni yaratish, paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoat korxonalarini loyihalash
davridayok hisobga olinishi kerak. Loyihalash davrida yo’l kuyilgan xatolarni ekspluatatsiya qilish
davrida tuzatib bo’lmaydi.
Paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoatida texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish
yakin kelajakda ishchilarni xavfli va zararli mexnat sharoitlaridan xalos kiladi. Tez va aniq
ulchaydigan, murakkab jarayonlarni belgilangan ish tartibidan chikib ketmasligini, sexlardagi
mikroiklim kattaliklarini (xarorat, namlik, havo xarakati tezligi va x.k.) mu’tadil kiymatlarini
ushlab tura oladigan asboblar boshkarib turadilar.
Paxta, ipak, to’qimachilik va yengil sanoati korxonalarida mexnat sharoitini
yaxshilashning istikboldagi yo’nalishlari texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish darajasini tez
sur’atlar bilan ko’tarilishiga boglik. Bu avtomatik ravishda ishlaydigan potok liniyalari,
robotlashtirilgan komplekslar, integratsiyalashgan ish joylari, elektronika va mikroprotsessor
texnika vositalarining keng joriy etilishi hisobiga amalga oshiriladi.
Paxta, ipak va yigiruv jarayonining dastlabki boshlangich o’timlaridayok chang ajralib
chiqishini kamaytirish va kulay ish sharoitlarini yaratish maksadida yangi kelajakda avtomatik
maromda ishlaydigan paxtani toylarning ustki qismidan oladigan, mikroprotsessorli
boshkariluvchi-ta’minlovchi AP-36, changli havoni uzluksiz surib turuvchi moslama bilan
ta’minlangan ON6-P kiya paxta tozalagich, arrali paxta tituvchi RPX-M, changsizlantiruvchi MO-
M mashinalarini titish-savash agregatlari tarkibiga kiritiladi.
Ilgor yigiruv fabrikalarida titish-savash agregati va tarash mashinasidan chiqqan
chiqindilarni havo kuvurlari orqali yigib, aralashtirib, ulardan rotorli yigiruv mashinalarida past
nomerli ip yigirish yo’lga kuyilgan.
Istikbolli yigiruv mashinalari katoriga avtomatlashtirilgan pnevmomexaniq PPM-120 A 1
M yigiruv mashinasi kiradi. Unda bir qancha ilgari kulda bajariladigan ishlar: tayyor maxsulotni
yigishtirib olish, urniga bushlarini kuyish, iplarni kerakli joyga uzatish va uzilgan iplarni ulash
ishlarini avtomatik ravishda bajarish kuzda to’tilgan. Bu mashina avtomatik ravishda
169
boshkariladigan, chiqindilarni markazlashtirilgan pnevmatik sistema yordamida surib olinadigan
avtomatik potok liniyalari tarkibiga kiritiladi. Bunda texnologik jarayonning avtomatik boshkaruv
sistemasi bu mashinalarning xar bir qismidan shoshilinch axborot olib turadi. Bu mashinada
rotorning xarakat tezligi juda yukori (31000-75000ayl/min bulib, albatta uni boshkarish yukori
malaka talab kiladi).
Xulosa.
Tukuv sexlarini mokisiz tukuv dastgoxlari bilan ta’minlash to’qimachilik
sanoatining barcha tarmoklarida davom ettiriladi. Xozirgi kunda bizda mokisiz tukuv ldastgoxlari
bilan ta’minlanganlik darajasi ilgor davlatlar katoridadir.
Kelgusida to’qimachilik sanoati sexlarini avtomatik liniyalar, bloklar bilan jixozlash, sex
va korxonani yoppasiga avtomatlashtirish nazarda to’tilishi kerak.
Texnologik jarayonda mexanizatsiyalashtirishni keng joriy qilish, ishlab chiqarish
jarayonlari tezligining keskin usishi ishchilarning asab charchashi hamda xarakat koordinatsiyasi
buzilishi xastaliklariga olib keladi. Shuning uchun mexnatni muxofaza qilish bo’yicha ilmiy
tadkikot ishlarini olidndan kura bilish zarurati ortadi. Ayniksa, tibbiy tadkikotlar, normativ
xujjatlarni va mexnat xavfsizligi talablarini takomillashtirish, mexnat sharoitlarini, ishlab
chiqarish jaroxatlari, portlash va yong’inlar xakidagi omillar majmuasini analiz qilishning yangi
ilmiy texnik usullarini yaratish nazarda to’tilishi kerak.
Sanoat sanitariyasi bo’yicha asosiy yo’nalish - ishlab chiqarish muxitida zararli
moddalarning mavjudligi va mikdorini uzluksiz va avtomatik ravishda aniqlaydigan o’ta sezgir
asboblar va yangi usullar ishlab chiqish nazarda to’tilishi kerak.
Ishlab chiqarishda ishlatiladigan yangi moddalar ta’sirida paydo bo’lishi mumkin bo’lgan
kasbiy kasalliklar, oshkozon-ichak va asab kasalliklariga olib kelishi mumkin bo’lgan omillar
ta’sirini urganish davom ettiriladi.
Sex havosini yangilash bo’yicha ilmiy ishlar, ishlatilgan havoni markazlashtirilgan
uskunalar yordamida surib olish, uni chang va zararli moddalardan tejamli va ishonchli usullar
bilan tozalash, avtomatik ravishda ishlaydigan nazorat vositalarini qo’llash, mashinalarni va sexni
tozalashda vakuum uskunalari qo’llash va changni markazlashgan havo sistemalari yordamida
surib olish rivojlantiriladi. Buning uchun uzidan chang chiqarmaydigan, changli havoni samarali
tozalay oladigan, mukammal avtomatlashgan konditsioner va boshka mashina va uskunalarni
yaratishdek paxta, ipak, va yengil sanoat to’qimachilik korxonalariga xos muammolarni xal qilish
kerak.
Ishlab chiqarish sexlarini yoritish borasida xam ilmiy ishlar davom ettiriladi. Ayniksa
kuzni toliktiruvchi omillarni kamaytirish, fonarsiz sexlarda inson uchun zarur bo’lgan
170
ultrabinafsha nurlanishga ega bo’lgan sun’iy yorug’lik manbalari qo’llashni kupaytirish, yoritish
uskunalarini ekspluatatsiya qilish ratsional tartibini ishlab chiqish, mashinalarga o’rnatilgan
yoritish asboblarini yaxshilash ishlariga katta axamiyat beriladi. Kandillarni tozalash va yuvish
muammolari xal qilinadi.
Ishlab chiqarishni uzluksiz mexanizatsiyalash, mashinalarning va transport vositalarining
kuvvati va xarakat tezligining oshishi bevosita shovqin va titrashning ortishiga olib kelmasligi
kerak. Buning uchun shovqin va titrash borasidagi ilmiy ishlar davom ettirilishi, shovqin va
titrashni keskin kamaytiruvchi himoya vositalari va materiallar ishlab chiqarish joriy qilinishi
kerak.
Elektr xavfsizligi bo’yicha tadkikotlar elektr toki va elektromagnit maydonlarining inson
tanasiga biofizik va elektrofizioligk ta’sirini urganishga yunaltirish, bundan maksad tok kuchi,
kuchlanish va maydon kuchlanganligining yo’l kuysa bo’ladigan kiymatini aniqlash, meyorlarini
belgilash, elektr uskunalarining yerga ulash moslamalarining mukammal sxema va
konstruksiyalarini yaratish, tolali changlarning yong’in xavfi mavjudligini hisobga olgan xolda
elektrodvigatellar himoyasining ratsional sxemasini ishlab chiqish va boshka shunga uxshash
tadbirlarni hisobga olishdir. Kelgusida mashinalar ishini boshkarishga past kuchlanishlardan
foydalanish keng joriy qilinadi. To’qimachilik sanoatining barcha o’timlarida statik elektr
zaryadlariga qarshi samarali antistatik moddalar qo’llash kuzda to’tiladi. Kelgusida elektr
jaroxatlarining barcha turlarini ilmiy asoslangan statistik hisobotini yagona usulini ishlab chiksh
va tadbik qilish nazarda to’tiladi.
Yong’in va tabiiy ofatlar paytida korxonadan ishchilarni xavfsiz evakuatsiya iklish
tadbirlari va vositalarini ishlab chiqishga katta axamiyat beriladi. Bir necha tasodifiy jarayon
sifatida evakuatsiyaning matematik modeli ishlab chikiladi.
Texnik estetika va ishlab chiqarish madaniyati tadbirlarini ilmiy asosda yaratish, xavfsiz
mexnat sharoitlarini tashkil qilishda muxim axamiyat kasb etadi.
REFERENCES
1.
Muradov, S., Tog'ayev, J., Xujaqulov, A., Karimov, B., & Siddiqova, M. (2024).
EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND EPIPHYTOTIC SITUATIONS.
PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT CAUSE CONTAGIOUS AND
COMMON DISEASES. MODERN SCIENCE AND RESEARCH, 3(4), 52–89.
171
2.
Otabek M. et al. Dynamics And Stability Of A Composite Feed Cylinder In The Feeding
Area Of Rotor Spinning Machines //Journal of Pharmaceutical Negative Results. – 2023. –
С. 1152-1157.
3.
Рахимов О. Д., Тогаев Ж. Х., Хужакулов А. Х. У. Усовершенствованный кормонасос
для фермерских хозяйств //Academy. – 2019. – №. 6 (45). – С. 25-27.
4.
Рахимов О. Д. Тогаев ЖХ, Хужакулов АХ Усовершенствованный кормонасос для
фермерских хозяйств //Москва. Журнал «Academy. – 2019. – Т. 6. – С. 45.
5.
Rakhimov O. D., Togaev Z. K., Khuzhakulov A. K. Improved feed pump for farms
//Akademy. – 2019. – Т. 6. – №. 45. – С. 25-27.
6.
Жураев М. Н. и др. Кластер тармоқлари учун автомобил транспортида ташиш
жараёнларини бошқариш моделларини шакллантириш //O'zbekistonda fanlararo
innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali. – 2023. – Т. 2. – №. 19. – С. 1318-1323.
7.
Тоғаев Ж. Х., Жураев М. Н., Назарова В. Ҳ. АВТОМОБИЛ ТРАНСПОРТИДА ОЗИҚ-
ОВҚАТ МАҲСУЛОТЛАРИНИ ТЕРМИНАЛ ТАШУВЛАР АСОСИДА ЕТҚАЗИБ
БЕРИШНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
//O'ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI. – 2023. – Т. 2. – №. 19. –
С. 1143-1151.
8.
Hamroyev O., Togaev J., Keldiyorov R. N. Installation for testing the ability of oil-oxidizing
microorganisms //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 417. – С. 02015.
9.
Zhuraev M., Togaev J., Yusufkhonov Z. Management of consumers needs for volume of
transportation, taking into account the probable nature //E3S Web of Conferences. – EDP
Sciences, 2023. – Т. 401. – С. 01066.
10.
Сарвирова Н. С., Саматов Г. А., Тогаев Ж. ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ В
АГРОЛОГИСТИКЕ //Актуальные проблемы экономики и управления на
предприятиях машиностроения, нефтяной и газовой промышленности в условиях
инновационно-ориентированной экономики. – 2020. – Т. 1. – С. 175-185.
11.
Жураев М. Н., Тогаев Ж. Х. МЕТОДИКА ЭФФЕКТИВНОГО РАСПРЕДЕЛЕНИЯ
ПРОВОЗНЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ АВТОТРАНСПОРТНЫХ СРЕДСТВ НА
РАДИАЛЬНЫЕ МАРШРУТЫ //Актуальные проблемы экономики и управления на
предприятиях машиностроения, нефтяной и газовой промышленности в условиях
инновационно-ориентированной экономики. – 2020. – Т. 1. – С. 116-124.
12.
Норбаев
Э.
Қ.,
Тоғаев
Ж.
Х.
ОЗИҚА
УЧУН
ТЕХНИКАЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШДАГИ ҲАРАЖАТЛАР УЛУШИ //ББК 1 E91. – 2019. – С. 131.
172
13.
Норбаев
Э.
Қ.,
Тоғаев
Ж.
Х.
ОЗИҚА
УЧУН
ТЕХНИКАЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШДАГИ ҲАРАЖАТЛАР УЛУШИ //EurasiaScience.
– 2019. – С. 131-133.
14.
Махматкулов Н. И. и др. КРИТЕРИИ ПОЖАРООПАСНОСТИ ОБЪЕКТОВ И
РАСЧЕТ ВРЕМЕНИ ЭВАКУАЦИИ ЛЮДЕЙ ПРИ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ
//Теоретические и прикладные вопросы комплексной безопасности: Материалы. –
2019. – С. 90.
15.
Шоназаров Ж. У., Хужакулов А. Х. ТВОРЧЕСКАЯ И ИННОВАЦИОННАЯ
ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ БУДУЩЕГО ПРЕПОДАВАТЕЛЯ И СПОСОБЫ ДОСТИЖЕНИЯ
ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ НАВЫКОВ //Вестник науки.
– 2020. – Т. 1. – №. 12. – С. 55-60.
16.
Khujaqulov A. K. ANALYSIS OF RADIOACTIVE DAMAGE TO SURFACES AND
INDIVIDUALS //Innovative Development in Educational Activities. – 2023. – Т. 2. – №.
18. – С. 145-149.
17.
Xakim o‘g‘li X. A. UMUMKASBIY FANLARNI O ‘QITISH ORQALI TALABALAR
TOMONIDAN
SHAKLLANADIGAN
TADQIQOTCHILIK
QOBILIYATLARI
//INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM. – 2023. – Т. 3. – №. 35. –
С. 321-326.
18.
Xakim o’g’li X. A. SANOAT KORXONALARIDAN CHIQAYOTGAN ZARARLI
GAZLARNING
SANOAT
RAYONLARIDA
YASHOVCHI
AHOLINING
SALOMATLIGIGA TA’SIRI //IJODKOR O'QITUVCHI.
– 2024. – Т. 3. – №. 36. – С. 28-31.
19.
Норбаев Э. К., Хужакулов А. Х. У. Доля затрат на эксплуатацию техники для
подготовки кормов //Life Sciences and Agriculture. – 2020. – №. 4. – С. 21-24.
20.
Berdimuratov P. et al. Seeder of exact seeding of seeds of cotton on the crest with drip
irrigation //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 264. – С. 04044.
21.
Хужакулов А. Х. У. Использование серы в сельском хозяйстве Узбекистана и
обучение требованиям безопасности //Проблемы науки.
– 2021. – №. 6 (65). – С. 96-102.
22.
Rashidov N. S. et al. Stepped plow with cutting disc for tillage of sloping fields //IOP
Conference Series: Earth and Environmental Science. – IOP Publishing, 2022. – Т. 1076. –
№. 1. – С. 012023.
23.
Каримов С. М. и др. Нормативно-правовая база в области гражданской защиты в
Республике Узбекистан //Теоретические и прикладные вопросы комплексной
безопасности: Материалы. – 2019. – С. 36.
24.
Rakhimov O. et al. Methodology for using forsight technology in training future ecologists
in Uzbekistan //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 462. – С. 03048.
173
25.
Xakim o‘g‘li X. A. MUHANDISLIK YO ‘NALISHI TALABALARING UMUMKASBIY
TAYYORGARLIGIGA QO ‘YILGAN TALABLAR //PROSPECTS AND MAIN
TRENDS IN MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 1. – №. 6. – С. 60-63.
26.
Рахимов О. Д. и др. Неиспользуемые возможности: дистанционного образования в
Узбекистане //Научный журнал. – 2021. – №. 3 (58). – С. 72-75.
27.
Рахимов О. Д. и др. НЕИСПОЛЬЗУЕМЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ: ДИСТАНЦИОННОГО
ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ.
28.
Хужакулов А. Х. Значение инновационных технологий в организации
самостоятельной работы студентов в системе высшего образования //Вестник науки.
– 2023. – Т. 2. – №. 4 (61). – С. 113-117.
29.
Xujaqulov A. X. O. G. L. Muhandislik ta’lim yo’nalishi talabalarini kasbiy tanlovga ta’sir
etuvchi omillar //Science and Education. – 2023. – Т. 4. – №. 12. – С. 493-496.
30.
Dustkabilovich R. O. et al. Modern lectures and methods of organizing problematic lectures
//Проблемы науки. – 2020. – №. 2 (50). – С. 46-49.
31.
Muradov S., Xujaqulov A., Eshmuxamedov L. ORGANIZING TRAINING ON THE
CAUSES OF EMERGENCY SITUATIONS, CHARACTERISTICS AND ACTION AT
THE FOCUS OF INJURY //Modern Science and Research.
– 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 247-264.
32.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //Modern Science and Research. – 2024.
– Т. 3. – №. 2. – С. 758-773.
33.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 5.
34.
Rayimkulov A., Murodov S. Some Issues of Safety in the Use of Tower Cranes Used in
Construction Projects //JournalNX. – С. 301-308.
35.
ЎҒЛИ Р. Х. Ф., СИРОЖИДДИН М. ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ
ЕВРОПЫ. МУРАДОВ СИРОЖИДДИН //International journal of advanced research in
education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 10.
36.
O‘G‘LI M. S. H. ANALYSIS OF “MEASURES TO ENSURE OCCUPATIONAL
SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION AND LOADING.”
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 9.
174
37.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O'G'LI. (2023). ANALYSIS OF "MEASURES TO
ENSURE OCCUPATIONAL SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION
AND LOADING.". https://doi.org/10.5281/zenodo.8434940
38.
Rakhimov O. D., Muradov S. H. Digitalization of Instructions on Labor Protection and
Safety Techniques //European journal of life safety and stability (EJLSS). – 2022. – Т. 24. –
С. 80-86.
39.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
40.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
41.
Xidirova D., Muradov S. O ‘zbekiston respublikasi hududida seysmoaktiv hududlar va
zilzilaning xavfliligi //Innovative Development in Educational Activities. – 2024. – Т. 3. –
№. 2. – С. 167-172.
42.
Dustkabilovich R. O., Husan ogli M. S. Innovative Technologies in Teachingdirectors and
Specialists of Industrial Enterprises on" Labor Protection" //European Journal of Life Safety
and Stability (2660-9630). – 2021. – Т. 12. – №. 29. – С. 80-85.
43.
Husan ogli M. S., Hamidulla o‘g‘li X. X. Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi.(2021). NEW
INNOVATIVE
ENGINEERING
SOLUTIONS
TO
THE
PROBLEMS
OF
SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS //European Journal of Life Safety and
Stability (2660-9630). – Т. 2. – С. 28-30.
44.
Мурадов С. Определение отдыха и отпусков на основании нового трудового кодекса
//Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirishning dolzarb masalalari. –
2023. – Т. 10. – №. 26. – С. 17-21.
45.
МУРАДОВ С. ИЗУЧЕНИЯ ОХРАНА ТРУДЫ НА ПРОИЗВОДСТВЕ КОРЕИ
//ХӨДӨЛМӨР, НИЙГМИЙН ХАРИЛЦАА СУДЛАЛ. – 2023. – С. 242-247.
46.
Husan o‘g‘li M. S., Utkir o‘g‘li Z. U. PRINCIPLES OF PASSING AND DOCUMENTING
INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES //Educational Research in Universal
Sciences. – 2023. – Т. 11.
175
47.
Muradov S. ECONOMIC ANALYSIS OF PROFITS IN THE FIELD OF LABOR
PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 1239-1245.
48.
Muradov S. Ishlab chiqarishdagi avariyalarni o ‘rganish va tahlil qilish //Educational
Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16. – С. 474-477.
49.
Muradov S. H. o ‘g ‘li, & Egamov, DS o ‘g ‘li.(2023). INNOVATIVE SOLUTIONS TO
PROTEC T WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN
HAZARDOUS INDUSTRY ENTERPRISES //Educational Research in Universal Sciences.
– Т. 2. – №. 14. – С. 340-342.
50.
Muradov, S. H. "o ‘g ‘li, & Zayniyev, UU o ‘g ‘li.(2023). PRINCIPLES OF PASSING AND
DOCUMENTING INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES." Educational Research
in Universal Sciences 2.14: 116-119.
51.
Muradov, S. H. "Safarov Sh. O ‘. MEHNAT SHAROITLARI VA MUHITINI “KAIZEN”
USULI
YORDAMIDA
TAKOMILLASHTIRISHNING
INNOVATSION
YECHIMLARI." PAXTA TOZALASH, TO ‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT
SOHALARINING TEXNOLOGIYASINI TAKOMILLASHTIRISH (2023): 90-92.
52.
Muradov S. H. Safarov Sh. O ‘. MEHNAT SHAROITLARI VA MUHITINI “KAIZEN”
USULI YORDAMIDA TAKOMILLASHTIRISHNING INNOVATSION YECHIMLARI
//PAXTA TOZALASH, TO ‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT SOHALARINING
TEXNOLOGIYASINI TAKOMILLASHTIRISH. – 2023. – С. 90-92.
53.
СИРОЖИДДИН М. РАЖАБОВ ХУРШИД ФАХРИДДИН ЎҒЛИ. ИЗУЧЕНИЯ
УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ ЕВРОПЫ. МУРАДОВ СИРОЖИДДИН
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 10. – С. 27.
54.
Sirojiddin, Muradov. "Mehanatni muhofaza qilishning tashkiliy-psixologik asoslaridagi
mavjud muammolar." Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi
kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari (2023): 133-137.
55.
Sirojiddin, Muradov. "Mehnatni muhofaza qilish sohasida yuk ortish va tushirish ishlaridagi
yukchilar uchun ishlarning xavfsizligi kategori va qoidalari tahlili." Ekologiya, aholi
xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari
(2023): 232-242.
56.
Sirojiddin, Muradov. "Mehnat sharoitlari va muhitini “kaizen” usuli yordamida
takomillashtirishning innovatsion yechimlari." Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat
muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari (2023): 249-253.
176
57.
O‘G‘LI, MURADOV SIROJIDDIN HUSAN. "Mehnatni muhofaza qilishning rivojlanish
tarixiy bosqichlarini o ‘rganish." Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga
oshirishning dolzarb masalalari 10.26 (2023): 8-16.
58.
Sirojiddin, Muradov. "Mehnatni muhofaza qilishning rivojlanish tarixiy bosqichlarini o
‘rganish." Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb
masalalari va istiqbollari (2023): 243-248.
59.
O‘G‘LI M. S. H. Mehnatni muhofaza qilishning rivojlanish tarixiy bosqichlarini o ‘rganish
//Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirishning dolzarb masalalari. –
2023. – Т. 10. – №. 26. – С. 8-16.
60.
Sirojiddin M. Mehnatni muhofaza qilishning rivojlanish tarixiy bosqichlarini o ‘rganish
//Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari
va istiqbollari. – 2023. – С. 243-248.
61.
Sirojiddin, Muradov. "Sanoat korxonalari rahbar va mutaxassislarining mehnat muhofazasi
bo‘yicha bilimlarini tekshirishni raqamli texnalogiyalar asosida tashkil etishning ahamiyati."
Ekologiya, aholi xavfsizligi va mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari
va istiqbollari (2023): 146-150.
62.
Husan o‘g‘li, Muradov Sirojiddin. "Sanoat korxonalari rahbar va mutaxassislarining mehnat
muhofazasi bo ‘yicha bilimlarini tekshirishni raqamli texnalogiyalar asosida tashkil
etishning ahamiyati." Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirishning
dolzarb masalalari 10.26 (2023): 180-183.
63.
Sirojiddin, Muradov. "Xavfli sanoat korxonalarida ishchilarni xavfli gaz va zaxarli moddalar
ta’siridan himoya qilishga qaratilgan inovatsion yechimlar." Ekologiya, aholi xavfsizligi va
mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari (2023): 402-405.
64.
Sirojiddin, Muradov. "Xavfli sanoat korxonalarida ishchilarni xavfli gaz va zaxarli moddalar
ta’siridan himoya qilishga qaratilgan inovatsion yechimlar." Ekologiya, aholi xavfsizligi va
mehnat muhofazasining hozirgi kundagi dolzarb masalalari va istiqbollari (2023): 402-405.
65.
Muradov S. PRINCIPLES OF ENSURING THE SAFETY OF USING LIFTING CRANES
IN CONSTRUCTION-ASSEMBLY WORKS //Modern Science and Research. – 2024. – Т.
3. – №. 2. – С. 933-939.
66.
Muradov
S.
CONSTRUCTION-INSTALLATION
ISHLARIDA
KUTARAMA
KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 786-792.
177
67.
Muradov S., Usmonov H. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING RIVOJLANISH
TARIXIY BOSQICHLARINI O ‘RGANISH //Interpretation and researches. – 2024.
68.
СИРОЖИДДИН М. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 167-177.
69.
СИРОЖИДДИН учитель-стажер, М. У. Р. А. Д. О. В. "Каршинский инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан.(2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo." НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ.
70.
Muradov S. ENSURING SAFETY OF WORKERS IN CONSTRUCTION //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 493-501.
71.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM) //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 464-472.
72.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING STRONG TOXIC SUBSTANCES (KTZM) //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 464-472.
73.
Muradov S. ASSESSMENT OF THE CHEMICAL SITUATION IN AN ACCIDENT IN
FACILITIES USING KTZM //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
1142-1152.
74.
Muradov S. CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 455-463.
75.
Muradov S. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF WORKING
CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 485-492.
76.
Muradov S. MAIN INDICATORS OF LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 473-484.
77.
Muradov S. STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 444-454.
78.
Muradov S. STUDY AND ANALYSIS OF WORKING ACCIDENTS //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 444-454.
178
79.
Sirojiddin M. KTZM QO ‘LLANILADIGAN OBYEKTLARDAGI AVARIYADA
KIMYOVIY HOLATNI BAHOLASH. – 2024.
80.
Husan o‘g‘li M. S., Shavkat o‘g‘li E. D. INNOVATIVE SOLUTIONS TO PROTEC T
WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN HAZARDOUS
INDUSTRY ENTERPRISES //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – С.
11-17.
81.
Muradov, S. H. o‘g‘li, & Egamov , D. S. o‘g‘li. (2023). INNOVATIVE SOLUTIONS TO
PROTEC T WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN
HAZARDOUS INDUSTRY ENTERPRISES. Educational Research in Universal Sciences,
2(14 SPECIAL), 340–342. Retrieved from http://erus.uz/index.php/er/article/view/4443
82.
O‘G E. L. A. A. et al. PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR
ACTIVITY //International journal of advanced research in education, technology and
management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
83.
1MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O'G'LI Intern-teacher of the Department of "Labor
Protection and Technical Safety" of the Karshi Institute of Engineering and Economics, &
ESHPO'LATOV AZIZBEK ADHAM O'G'LI 4 nd year student of the Karshi Institute of
Engineering and Economics, "Labor Protection and Technical Safety" Karshi, Uzbekistan.
(2023). PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR ACTIVITY.
Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.10148671
84.
Muradov S. THE SIGNIFICANCE OF ORGANIZING THE EXAMINATION OF
KNOWLEDGE OF LABOR PROTECTION OF MANAGERS AND SPECIALISTS OF
INDUSTRIAL ENTERPRISES ON THE BASIS OF DIGITAL TECHNOLOGIES
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 805-817.
85.
Muradov S. ANALYSIS OF JOB SAFETY CATEGORY AND RULES FOR LOADING
AND UNLOADING WORKERS //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. –
С. 788-804.
86.
Muradov S. EARTHQUAKE, CAUSES OF EARTHQUAKE //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 818-830.
87.
Muradov S. DEFINITION OF REST AND LEAVES BASED ON THE NEW LABOR
CODE //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 774-787.
88.
Muradov S. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND EPIPHYTOTIC
SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT CAUSE RARE
179
DISEASES SUCH AS PLAGUE AND YELLOW FEVER //Modern Science and Research.
– 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 703-728.
89.
Muradov S. CAUSES, CHARACTERISTICS AND ACTIONS OF THE POPULATION IN
THE FOCUSES OF DAMAGE OF EMERGENCIES OF A MAN-GENIC CHARACTER
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-744.
90.
Muradov S. EPISOTOTIC SITUATIONS, THEIR PREVENTION //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 831-851.
91.
Muradov S. STUDY OF HISTORICAL STAGES OF DEVELOPMENT OF LABOR
PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 745-757.
92.
Husan o‘g‘li M. S. KIMYOVIY HOLATNI BAHOLASH VA TAXLIL QILISH. – 2024.
93.
Muradov, S. (2024). CHEMICAL STATUS ASSESSMENT AND ANALYSIS. MODERN
SCIENCE AND RESEARCH, 3(3), 455–463. https://doi.org/10.5281/zenodo.10828083
94.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF THE
ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN EDUCATIONAL
CENTERS //Educational Research in Universal Sciences.
– 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 109-115.
95.
Husan ogli M. S., Hamidulla o‘g‘li X. X. Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi.(2021). NEW
INNOVATIVE
ENGINEERING
SOLUTIONS
TO
THE
PROBLEMS
OF
SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS //European Journal of Life Safety and
Stability (2660-9630). – Т. 2. – С. 28-30.
96.
Karimov B., qizi Nishonova S. C. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING MAQSAD
VA VAZIFALARI //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16
SPECIAL. – С. 482-486.
97.
Karimov B. MEHNAT MUHOFAZASI VA TEXNIKA XAVFSIZLIGI” TA’LIM
YO‘NALISHINING FAOLIYAT OB’EKTLARI VA ISH SOHALARI TO ‘G ‘RISIDA
TUSHUNCHA //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16. – С.
487-489.
98.
Eshmuxamedov L. M. et al. LABOR PROTECTION IMPROVE WORKING
CONDITIONS, INCREASE EMPLOYEES’PRODUCTIVITY, IMPLEMENTATION OF
REST REGIME //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3
SPECIAL. – С. 1161-1166.
99.
Shodmonov G. D. et al. MEHNAT MUHOFAZASI FANINING RIVOJLANISH TARIXI
VA BOSHQA FANLAR BILAN O ‘ZARO BOG ‘LIQLIGI //GOLDEN BRAIN. – 2024. –
Т. 2. – №. 3. – С. 149-153.
180
100.
Bahodir O‘ktam o‘g K. et al. ELEMENTS OF THE MANAGEMENT SYSTEM OF
INDUSTRIAL
SAFETY,
LABOR
PROTECTION
AND
ENVIRONMENTAL
PROTECTION AT THE" UZBEKISTAN GTL" PLANT //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
101.
Karimov, B. O. o‘g‘li, & Yusupov , B. I. o‘g‘li. (2023). CLASSIFICATION OF
DANGEROUS AND HARMFUL FACTORS IN UZBEKISTAN GTL" FACTORY.
GOLDEN
BRAIN,
1(29),
133–137.
Retrieved
from
https://researchedu.org/index.php/goldenbrain/article/view/5097
102.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O‘G‘LI, ESHPO‘LATOV AZIZBEK ADHAM
O‘G‘LI PHYSIOLOGICAL AND HYGIENE BASIS OF HUMAN LABOR ACTIVITY.
International journal of advanced research in education, technology and management. Vol.
2. 2023-11.
103.
Muradov, S., Xujaqulov, A., & Eshmuxamedov, L. (2024). ORGANIZING TRAINING ON
THE CAUSES OF EMERGENCY SITUATIONS, CHARACTERISTICS AND ACTION
AT THE FOCUS OF INJURY. Modern Science and Research, 3(2), 247–264. Retrieved
from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30547
104.
Muradov S., Xujaqulov A., Eshmuxamedov L. ORGANIZING TRAINING ON THE
CAUSES OF EMERGENCY SITUATIONS, CHARACTERISTICS AND ACTION AT
THE FOCUS OF INJURY //Modern Science and Research.
– 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 247-264.
105.
Muradov, S. H. o‘g‘li, & Egamov , D. S. o‘g‘li. (2023). INNOVATIVE SOLUTIONS TO
PROTEC T WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN
HAZARDOUS INDUSTRY ENTERPRISES. Educational Research in Universal Sciences,
2(14 SPECIAL), 340–342. Retrieved from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4443
