1
RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDA AXBOROT
KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI
Allamuradov Norbobo Tursun o‘g‘li
1
, Shahriyorov Ikrom Ibrohim o‘g‘li
2
1
Toshkent amaliy fanlar universiteti “Kompyuter injiniring” kafedrasi o‘qituvchisi,
2
Toshkent
amaliy fanlar universiteti “Informatika” kafedrasi o‘qituvchisi
norbobo1996@gmail.com, shahriyorovikrom6@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.10471487
Annotatsiya.
Ushbu maqolada raqamli iqtisodiyotming rivojlanishihamda infratuzilmalari
tahlil qilinadi hamda olingan natijalar asosida mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
boʻyicha bir qancha muammolar va ularning mumkin boʻlgan yechimlariatroflich koʻrib
chiqiladi.Bundan tashqari, respublikamiz iqtisodiyotining turli sohalarida raqamli texnologiyaning
global ahamiyatga ega boʻlgan platformalarini yaratish mexanizmlari haqida batafsil bayon etilgan.
Аннотация:
В данной статье проанализировано развитие и инфраструктура цифровой
экономики, и по результатам рассмотрен ряд проблем, связанных с развитием цифровой
экономики в нашей стране и возможные пути их решения, подробно описаны механизмы
создания
Annotation:
In this state, the development and infrastructure of the digital economy is
analyzed, and a number of problems related to the development of the digital economy in our country
are analyzed, and the solutions are described in detail.
Kalit soʻzlar.
Big Data, texnologiya, global, The Digital Economy, Digital, Networked,
Intelligence, asbob-uskunalar, platformalar, sensorika, kvant texnologiyalari, kraudsorsing, virtual,
reallik texnologiyalari, statistic, diversifikatsiya, kripto-aktivlar, smart-kontrakt, konsalting, emissiya,
ayirboshlash, saqlash, taqsimlash, boshqarish, sug‘urtalash, kraud-fanding, blokcheyn.
Ключевые слова:
Big Data, технологии, The Digital Economy, Digital, Networked,
Intelligence, оборудование, платформы, датчики, квантовые технологии, краудсорсинг,
виртуальные, технологии реальности, статистика, диверсификация, криптоактивы, смарт-
контракт, консалтинг, эмиссия, обмен, хранение, распространение, управление, страхование,
краудфандинг, блокчейн.
Keywords:
Big Data, technology, global, The Digital Economy, Digital, Networked,
Intelligence, equipment, platforms, sensors, quantum technologies, crowdsourcing, virtual, reality
technologies, statistics, diversification, crypto-assets, smart-contract, consulting, emission, exchange,
storage, distribution, management, insurance, crowdfunding, blockchain.
KIRISH
Hozirgi davrda raqamli iqtisodiyot va
u bilan bog’liq boʻlgan bir qancha samarador
texnologiyalar hayotimizga shiddat bilan
kirib kelmoqda. Huddi shuning uchun ham
davlat va jamiyat taraqqiyotini yanada
jadallashtirish
maqsadida
respublikamiz
rahbariyati bir qancha muhim qarorlarni
qabul
qildi.
Masalan,
Oʻzbekiston
Respublikasi
prezidenti
2018
yil
28
dekabrdagi 2019 yil uchun eng muhim
ustivor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga
Muroja’atnomasida ham mamlakatimizda
raqamli iqtisodning rivojlanishi boʻyicha
2
quyidagilarni aytib oʻtdi: “Iqtisodiyotning
barcha sohalarini raqamli texnologiyalar
asosida yangilanishini koʻzda tutadigan
“Raqamli iqtisodiyot milliy kontseptsitasi”ni
ishlab chiqishimiz kerak. Shu asosda
“Raqamli
Oʻzbekiston-2030”
dasturini
hayotga tadbiq etishimiz zarur. Raqamli
iqtisodiyot yalpi ichki mahsulotni kamida 30
foizga oʻstirish, korruptsiyani keskin
kamaytirish imkonini beradi. Nufuzli halqaro
tashkilotlar oʻtkazgan tahlillar ham buni
tasdiqlamoqda. Shuning uchun Hukumatga
ikki oy muddatda raqamli iqtisodiyotga
oʻtish boʻyicha “yoʻl haritasi”ni ishlab
chiqish topshiriladi. Bu borada axborot
havfsizligini ta ’minlashga alohida e’tibor
qaratish zarur”[1,2]. Shuning uchun ham uni
qanday rivojlantirish masalalari jamiyat va
halq oldida koʻndalang boʻlib turibdi. Ushbu
maqolada
Oʻzbekiston
Respublikasida
raqamli
iqtisodiyotni
rivojlantirish
strategiyasining
ba’zi bir yoʻnalishlari
mualliflar
nuqtai-nazaridan
muhokama
qilinadi.
Iqtisodiy
va
texnologik
taraqqiyotning
yangi
bosqichi
sifatida
namoyon
boʻlayotgan raqamli inqilob
insoniyat hayotini shiddat bilan oʻzgartirib,
keng imkoniyatlar yaratish bilan birga,
xalqaro
raqobat
maydonining
yanada
keskinlashuv
davrini
boshlab
berdi.
“Raqamli iqtisodiyot” atamasi birinchi boʻlib
1995 yilda Don Tepkott muallifligida chop
etilgan
“Raqamli iqtisodiyot: tarmoqli
intelekt asrida va’da va xavf-xatar” (The
Digital Economy: Promise and Peril in the
Age of Networked Intelligence) nashrida
alohida tushuncha sifatida istiloh etilgan.
Ushbu nashrda raqamli iqtisodiyotning
asosiy tarkibiy qismlariga fundamental
innovatsiyalar
(yarimoʻtkazgichlar,
protsessorlar),
asosiy
texnologiyalar
(kompyuterlar) va bog‘lovchi infratuzilmalar
(internet va telekommunikatsiya tarmoqlari)
ajratib koʻrsatiladi. Raqamli iqtisodiyot ikki
xil turli tushunchalarni ifodalash uchun
ishlatiladi.
[1]
Birinchidan, raqamli iqtisodiyot – bu
rivojlanishning
zamonaviy
bosqichi
hisoblanib, u ijodiy mehnat va axborot
ne’matlarining
ustuvor
oʻrni
bilan
tavsiflanadi.
Ikkinchidan, raqamli iqtisodiyot–bu
oʻziga xos tushuncha boʻlib, uning oʻrganish
obyekti axborotlashgan jamiyat hisoblanadi.
Bugungi shiddat bilan rivojlanayotgan global
iqtisodiyot sharoitida raqamli iqtisodiyot oʻz
rivojlanishining boshlang‘ich davrida boʻlib,
zamonamizning raqamli axborot bosqichiga
oʻtishi atiga bir necha oʻn yilni tashkil etadi.
Umuman olganda, raqamli iqtisodiyot – bu
jarayonlarni
tahlil
qilish
natijalaridan
foydalanish va katta hajmdagi ma’lumotlarni
qayta ishlash asosida turli xildagi ishlab
chiqarishlar,
texnologiyalar,
asbob-
uskunalar, tovar va xizmatlarni saqlash,
sotish va yetkazib berish samaradorligini
jiddiy ravishda oshirishga imkon beradigan,
raqamli koʻrinishdagi ma’lumotlar asosiy
ishlab
chiqarish
omili
hisoblangan
faoliyatdir..
[2]
Zamonaviy taraqqiyotning keyingi
istiqbolida katta hajmli ma’lumotlar bilan
ishlash texnologiyalari (Big Data), sun’iy
intellekt,
neyrotexnologiyalar,
kvant
texnologiyalari,
buyumlar
interneti,
robototexnika va sensorika, raqamli elektron
platformalar, bulutli va mobil texnologiyalar,
virtual
va
qoʻshimcha
reallik
texnologiyalari, kraudsorsing, blokcheyn
texnologiyalari, kriptovalyutalar va ICO, 3D-
texnologiyalari
singari
raqamli
texnologiyalar hal qiluvchi ahamiyat kasb
etmoqda. Raqamli iqtisodiyot hozirgi mavjud
sohalarning yarmidan koʻprog‘ida beqiyos
oʻzgarishlar
keltirib
chiqarishi
ta’kidlanmoqda. Jumladan, Jahon banki
ekspertlari fikricha, tezkor internetdan
foydalanuvchilar
sonining
10
foizga
3
koʻpayishi milliy iqtisodiyotlar yalpi hajmini
har yili oʻrtacha 0,4-1,4 foizga oshirish
imkonini beradi. .
[4]
Dunyoda
raqamli
iqtisodiyot
oʻsishining sur’atlari yiliga deyarli 20 foizni
tashkil etmoqda. Taraqqiy etgan davlatlarda
raqamli
iqtisodiyotning
yalpi
ichki
mahsulotdagi ulushi 7 foizga yetgan. Ular
hozirning oʻzida raqamli iqtisodiyotning
joriy
qilinishidan
juda
katta
naf
koʻrishmoqda. Xususan, Amerika Qoʻshma
Shtatlari
yiliga
400
milliard
AQSh
dollaridan koʻproq raqamli xizmatlarni
eksport qilmoqda. Mazkur davlat yalpi ichki
mahsulotining 5 foizidan koʻprog‘i bevosita
internet
va
axborot-telekommunikatsiya
texnologiyalari bilan bog‘liq sohalarga
toʻg‘ri keladi. 2025-yilgacha AQSh sanoatni
raqamlashtirishdan qoʻshimcha 20 trln.
dollar daromad olishi kutilmoqda. Bunday
iqtisodiy samaradorlik, ayniqsa iste’mol
tovarlari ishlab chiqarish (10,3 trln. dollar),
avtomobil sanoati (3,8 trln. dollar) va
logistikada (3,9 trln. dollar) yuqori boʻlishi
ta’kidlanmoqda. Turli tadqiqotlar natijalari
boʻyicha raqamli iqtisodiyotning dunyo
iqtisodiyotidagi salmog‘i 4,5 foizdan 15,5
foizgachani tashkil etadi. Jahon axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari sektorida
yaratilayotgan qoʻshilgan qiymatning deyarli
40 foizi va blokcheyn texnologiyalari bilan
bog‘liq patentlarning 75 foizi Amerika
Qoʻshma
Shtatlari
va
Xitoy
Xalq
Respublikasi xissasiga toʻg‘ri keladi[3].
Mamlakatimiz
Prezidenti
Sh.M.
Mirziyoyevning 2020-yil 13-fevral kuni
axborot texnologiyalarini rivojlantirishga
bag‘ishlangan tadbirda keltirgan statistik
ma’lumotlariga muvofiq AQShda raqamli
iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi
ulushi
10,9
foiz,
Xitoyda
10
foiz,
Hindistonda 5,5 foizni tashkil etadi.
Oʻzbekistonda bu koʻrsatkich 2 foizdan ham
oshmaydi. Raqamlashtirishning ahamiyati va
ta’sirini qanchalik ortib borayotganligini
baholash uchun soʻnggi oʻn yillikdagi bir
nechta yirik texnologik kompaniyalar va
raqamli platformalarning jahon bozoridagi
kapitallarining ulushini koʻrish kifoya.
Xususan, BMTning savdo va rivojlanish
konferensiyasi
ma’lumotlarida
qayd
etilganidek, bu koʻrsatkich 2009-yilda 16
foizni tashkil etgan boʻlsa, 2018-yilning
oxiriga kelib 56 foizga yetgan [2].
Jadallik bilan rivojlanib borayotgan
zamonda,
mamlakatimizda
juda
katta
oʻzgarishlar boʻlmoqda. Oʻtgan asrning
soʻngi yillarida va XX asrning dastlabki
yillaridanoq inson faoliyatining eng muhim
sohalari boʻlgan iqtisodiy boshqaruv
butunlay oʻzgacha yondashuv va alohida
mohiyatga
ega
boʻladi. Odamlarning
ijtimoiy
hayotga
qarashlari
ham
oʻzgarmoqda. Kompyuter texnologiyalari
uzoq vaqtdan beri kundalik hayotning
ajralmas qismi boʻlib kelgan. Biroq,
smartfonlar va kompyuter, planshetlarining
paydo
boʻlishi
bilan
kompyuter
texnologiyalarining ta'siri keskin oshdi.
Zamonaviy
jamiyatning
eng
koʻzga
koʻringan
xususiyati
raqamli
texnologiyalarning odamlarning yashash va
ishlash tarziga ta'sirining kuchayishidir. Bu
mikroelektronika,
axborot
va
telekommunikatsiya
texnologiyalarining
jadal rivojlanishi bilan bog‘liq. Shunday
qilib, jamiyat hayotini "raqamlashtirish"
ob'ektiv va muqarrar olg'a siljish degan
xulosaga kelish mumkini Iqtisodiyotdagi
raqamli texnologiyalarni imkon yaratadigan
axborot texnologiyalari sifatida talqin qilish
mumkin.Hozrgi
zamondagi
iqtisodiy
vaziyatda kelib chiqib elektron biznes
tuzilmalari
ishini
optimallashtirish
bu
yanada raqamli iqtisodiyotda sodir boʻlishi
mumkin boʻlgan uchta asosiy elementga
boʻlinadi: 1.Infratuzilma elementlari ya’ni
uskunalar
va
dasturlar;
4
2.Telekommunikatsiya
qurilmalari
va
boshqalar, qolaversa elektron biznesning
yoʻnalishi, 3.Tijorat ya’ni onlayn tovar
savdosi.
Bugungi
kunda
axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarining katta
qismi raqamli vositalar hisoblanadi.Bunga
misol
qilib
olishimiz mumkin ya’ni
iqtisodiyot
infratuzilmasi.
Iqtisodiyotda
mehnatning raqamli shakllarini joriy etish
ham mamlakatlar, yirik firmalar va har bir
inson uchun ham yaxshigina foyda keltiradi.
Koʻrishimiz mumkinki bunda: ishlab
chiqarish, tovar mahsulotlari va xizmatlarini
taqsimlash,
ayirboshlash,
ulardan
foydalanishlarni. Raqamli texnologiyalardan
keng foydalanish soʻnggi oʻn yilliklarda
barcha
sanoat
sohalarida
va
ishlab
chiqarishda va xizmat koʻrsatishda jadallik
bilan davom etmoqda. Bir holatni inobatga
olish kerakki, avvallari bu oʻz-oʻzidan va
nazoratsiz holatda boʻlgan, ammo bugungi
kunga
kelib
yirik
kompaniyalar
va
korparatsiyalar qolaversa davlatlar ham bu
masalaga aniq tizimli yondashuv zarurligini
anglab yetdi va unga asoslangan oʻzlarining
bma’lum tizimlarini joriy qilib kelishmoqda.
Raqamlashtirishning strategik rejasini ishlab
chiqish va keyinchalik amalga oshirish
hozirda iqtisodiyotning deyarli barcha
sohalarida deyarli barcha yirik firmalar
uchun ustuvor ahamiyatga ega. Bugungi
kunda
raqamli
iqtisodiyotni
asosiy
texnologiyalari bular:bulutli texnologiya,
taqsimlangan hisoblash texnologiyasi, katta
ma'lumotli
texnologiyalar
tashkil
etib
kelmoqda. Biroq, eng muhim texnologiyani
raqamli platforma deb hisoblash mumkin.
Raqamli platforma bu koʻp sonli bozor
vakillarining oʻzaro munosabatlari tizimi
sifatida ma'lum bir algoritm boʻyicha va
ularni maxsus axborot muhiti orqali
birlashtirish tushuniladi.iv Shunday qilib,
raqamli texnologiyalar toʻplamidan keng
miqiyosda foydalanish va ularni ma’lum
darjada oʻzgartirish orqali tranzaksiya
xarajatlarini kamaytirishga olib kelishi
mumkin. Muayyan raqamli platforma har
qanday yirik iqtisodiy sohaga asoslanib,
shart-sharoitlarni
ta'minlaydi.
Mehnat
taqsimoti shartlari sotuvchilar va xaridorlar
oʻrtasida ma'lumot almashish uchun.
Masalan:
Platformaslar
quyidagilarni
ta'minlaydi, taksi ishchilari va ularning
yoʻlovchilari oʻrtasidagi aloqani.qolaversa
yana bir qancha platformalar ham, avtomobil
egalari va avtomobil ijaraga olmoqchi
boʻlganlar oʻrtasidagi munosabatlarni aks
ettirishda
yaqqol
namoyon
boʻladi.
Platforma - bu boshqa barcha kerakli
texnologiyalarni oʻz ichiga jamlahan
dasturlar yig‘indisi boʻlib, katta hajmli
ma’lumotlarga va turli xizmatlarga kirish
imkoniyatini beradi Raqamli iqtisodiyot
elektron dasturlar sanoati tomonidan kashf
qilingan
innovatsion
texnologiyalarga
asoslangan hisoblanadi. Buni biz ikki
element
bilan
ifodalashimiz
mumkin.
Birinchidan, bu elektron sanoat, kichik
hajmdagi
chiplar
ishlab
chiqarish,kompyuterlar
va
telekommunikatsiya qurilmalari va maishiy
elektronikani oʻz ichiga olsa, ikkinchidan esa
bu
kompaniyalarning
raqamli
texnologiyalari
sohasida
xizmatlar
koʻrsatadigan va raqamli ishlab chiqarish
hamda
ularni
saqlash
vositalaridan
foydalanishva ma'lumotlarni boshqarishdan
iborat
hisoblanadi.
Raqamli
sektorni
rivojlantirishda milliy iqtisodiyot uchun
muhim ahamiyatga ega bir qancha davlatlar
tomonidan hozrgi kunda keng koʻlamli va
adolatli oʻz iqtisodiyotlarining raqamli
sektorlarini rivojlantirishga qaratilgan ulkan
dasturlar
amalga
oshirilayotgani
ham
tasdiqlanadi. Yangi ish oʻrinlarini yaratishda
ushbu sohalarda va elektron sanoat hamda IT
texnologiyalarining
raqobatbardoshligini
oshirish qaratilgan bir qancha ishlar amalga
5
oshirilmoqda.
“Iqtisodiyotning
globallashuvi”
tushunchasi
keskin
kuchayish va bir qancha jarayonlarni
nazarda tutadi. Misol uchun olishimiz
mumkin, tovarlar, kapital, texnologiya,
xizmatlar, axborot, odamlarning davlatlararo
(transchegaraviy)
oqimlari
shular
jumlasidandir.
Soʻngi
yilliklarda
iqtisodiyotning
globallashuv
jarayoni
haqiqatan ham sezilarli darajada tezlashdi.
Biz milliy iqtisodiyotning oʻzaro ta‘sirini
kapital
vakili
boʻlgan
transmilliy
korporatsiyalar va banklar faoliyatining
ta’sirini bir vaqtning oʻzida bir nechta
davlatlar tomonidan oʻzaro bog‘liqligining
tez ortib borayotganiga guvoh boʻlishimiz
mumkin. XXI asr boshlarida 20 mingga
yaqin ulkan transmilliy korporatsiyalar
oʻzlarining asosan Yevropa, Shimoliy
Amerika va Sharqiy Osiyodagi yirik
bozorlarda faoliyat yurituvchi koʻplab
shoʻba
korxonalari,jahon
savdosining
yarmidan
koʻpini
nazorat
qilgani
iqtisodiyotning globallashuv jarayoni oʻz
aksini topgan. Ilmiy-texnika taraqqiyoti
insoniyat
sivilizatsiyasining
rivojlanishi
bilan
doimo
chambarchas
bog‘liq
hisoblanadi. Biroq, fan va texnikaning
rivojlanishida
ishlab
chiqaruvchi
kuchlarning bosqichma-bosqich progressiv
rivojlanishi jarayonida sifat darajalarining
ortishi sodir boʻladi. Xulosa oʻrnida shuni
aytish lozimki, ma'lum kamchiliklarga va
xatolarni
inobatga
olmagan
holda
rivojlanayotgan
jamiyat
iqtisodiyotini
raqamlashtirishda
bu
hodisalarning
afzalliklari juda katta va bu afzalliklar ancha
muhim hisoblanadi. Barcha fikrlarimizda
takidlab
oʻtganimizdek,
raqamli
texnologiyalar samarali foydalanish oʻz
sohalarining
narxini
va
ishlarning
samaradorligini doimiy ravishda kengaytirib
kelmoqda.
Jamiyatimiz
uchun
kerakli
boʻlgan vositalarni joriy etish, iqtisodiyotni
raqamlashtirish darajasi doimiy ravishda
jadallik bilan ortib bormoqda. Yuqorida
aytilganlarga asoslanib, xuddi shunday
raqamli qurilmalarning mavjudligi darajasi
zamonaviy
jamiyat
iqtisodiyotini
raqamlashtirish - bu jamiyat taraqqiyotiga
ulkan hissa qoʻshadigan jarayon degan
xulosaga kelishimiz mumkin.
Dunyo hamjamiyatida roʻy berayotgan
bunday jadal oʻzgarishlar va raqobatning
keskinlashuvi jarayonida innovatsiyalar va
raqamli
texnologiyalarni
keng
joriy
etmasdan turib, yaqin va uzoq kelajakda
mamlakatimiz
iqtisodiyotini
barqaror
rivojlantirish,
uning
raqobatdoshligini
ta’minlay olmasligimiz ayni haqiqat boʻlib,
bu esa, oʻz navbatida, ilmiy va amaliy
harakatlarni kuchaytirishni talab etadi. Bu
borada,
soʻnggi
yillarda
milliy
iqtisodiyotimizni tubdan modernizatsiya
qilish boʻyicha olib borilayotgan keng
qamrovli islohotlar doirasida mamlakatimiz
ijtimoiy-iqtisodiy
hayoti
va
davlat
boshqaruvi
tizimiga
raqamli
texnologiyalarni joriy etish borasida qator
chora-tadbirlar amalga oshirildi. Xususan,
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining
“Oʻzbekiston
Respublikasida
raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari
toʻg‘risida”gi 2018-yil 3-iyuldagi PQ-3832-
sonli
qarori
qabul
qilinishi
raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim qadam
boʻlib,
mamlakatimizda
raqamli
iqtisodiyotni yanada rivojlantirish boʻyicha
quyidagilarni nazarda tutuvchi eng muhim
vazifalar belgilab berildi:
❖
investitsiyaviy va tadbirkorlik
faoliyatining turli shakllarini diversifikatsiya
qilish uchun kripto-aktivlar aylanmasi
sohasidagi faoliyatni, jumladan mayning,
smart-kontrakt,
konsalting,
emissiya,
ayirboshlash,
saqlash,
taqsimlash,
boshqarish, sug‘urtalash, kraud-fanding
(jamoaviy
moliyalashtirish)
6
texnologiyalarini joriy etish;
❖
blokcheyn
texnologiyalarini
ishlab chiqish va ulardan foydalanish
sohasida
zamonaviy
axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini yaxshi
tushunadigan, amaliy ish koʻnikmalariga ega
malakali kadrlarni tayyorlash, shuningdek,
yuqori malakali xorijlik mutaxassislarni jalb
qilish;
❖
kripto-aktivlar
boʻyicha
faoliyat va “blokcheyn” texnologiyalari
sohasida xalqaro va xorijiy tashkilotlar bilan
hamkorlikni har tomonlama rivojlantirish,
shuningdek, ilg‘or xorijiy tajribani hisobga
olgan holda zarur huquqiy bazani yaratish;
❖
raqamli iqtisodiyotni yanada
rivojlantirish uchun innovatsion g‘oyalar,
texnologiyalar va ishlanmalarni joriy etish
sohasida davlat organlari va tadbirkorlik
sub’ektlarining
yaqin
hamkorligini
ta’minlash.
Chunonchi, mamlakatimizda “Elektron
hukumat” tizimini joriy etish raqamli
iqtisodiyotni
rivojlantirishning
ajralmas
tarkibiy qismi boʻlib, uning asosiy maqsadi
ma’muriy tartib va taomillardan oʻtishni
soddalashtirish,
aholi
turmush
sifatini
oshirish, investitsiya va ishbilarmonlik
muhitini yaxshilashga qaratilgan. Belgilab
olingan asosiy vazifalar ijrosini amalga
oshirish,
shuningdek,
mamlakatimizda
raqamli jamiyat rivojlanishi, aholi va
tadbirkorlar
uchun qulay imkoniyatlar
yaratish,
byurokratik
toʻsiqlar
va
korrupsiyaviy omillarlardan holi samarali va
ochiq
davlat
boshqaruvi
tizimini
rivojlantirish borasida koʻzlangan maqsadga
erishish
uchun
bugungi
kunda
iqtisodiyotning barcha sohalarini raqamli
texnologiyalar asosida yangilashni nazarda
tutadigan “raqamli iqtisodiyot” milliy
konsepsiyasini ishlab chiqilayotgan boʻlib,
aynan raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
orqali
yalpi
ichki
mahsulot
hajmini
qoʻshimcha 30 foizga oʻstirish imkoni
yaratilishi kutilmoqda[3].
Mamlakatimizda
ilm-fanni
yanada
ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim,
yuksak ma’naviyat va madaniyat egasi etib
tarbiyalash, raqobatbardosh iqtisodiyotni
shakllantirish
borasida
boshlagan
ishlarimizni jadal davom ettirish maqsadida
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.
Mirziyoyevning
2020-yil
24-yanvardagi
Oliy Majlisga yoʻllagan Murojaatnomasida
2020 yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb nom
berish taklifi ilgari surilishi tom ma’noda
Oʻzbekiston hayotida global taraqqiyotga
hamohang ravishda tarixiy burilish davri
boshlanganini tasdiqladi[5].
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi va
texnologik
rivojlanish
sharoitida
Oʻzbekistonning iqtisodiy
rivojlanishini
raqamli iqtisodiyotsiz tasavvur qilish qiyin.
Tadqiqotlar natijalariga koʻra, 2022-yilga
kelib global YaIMning chorak qismi raqamli
sohada boʻlishini taxmin qilinmoqda. Lekin,
xalqaro
axborot
kommunikatsiya
texnologiyalari
rivojlantirish
indeksi
boʻyicha Oʻzbekiston 170 dan ortiq davlat
ichida 103-oʻrinni egallab turishining oʻzi
mamlakatimizda
bu
sohada hali oʻz
yechimini kutayotgan masalalar va qilinishi
lozim boʻlgan ishlar koʻpligidan dalolat
beradi.
Davlatimiz
rahbarining
ta’kidlashicha, “…yurtimiz xalqaro axborot
kommunikatsiya
texnologiyalarini
rivojlantirish indeksi boʻyicha 2019-yilda 8-
pog‘onaga koʻtarilgan boʻlsa-da, hali juda
ham orqada. Aksariyat vazirlik va idoralar,
korxonalar
raqamli
texnologiyalardan
mutlaqo yiroq, desak, bu ham haqiqat.
Albatta, raqamli iqtisodiyotni shakllantirish
kerakli infratuzilma, koʻp mablag‘ va mehnat
resurslarini talab etishini juda yaxshi bilamiz.
Biroq, qanchalik qiyin boʻlmasin, bu ishga
7
bugun kirishmasak, qachon kirishamiz?!
Ertaga juda kech boʻladi. Shu bois, raqamli
iqtisodiyotga faol oʻtish – kelgusi 5 yildagi
eng ustuvor vazifalarimizdan biri boʻladi.
Raqamli texnologiyalar nafaqat mahsulot
va xizmatlar sifatini oshiradi, ortiqcha
xarajatlarni kamaytiradi. Shu bilan birga,
meni juda qattiq tashvishga soladigan va
bezovta qiladigan eng og‘ir illat – korrupsiya
balosini yoʻqotishda ham ular samarali
vositadir. Buni barchamiz teran anglab
olishimiz
darkor.
Davlat
va
jamiyat
boshqaruvi, ijtimoiy sohada ham raqamli
texnologiyalarni
keng
joriy
etib,
natijadorlikni oshirish, bir soʻz bilan
aytganda,
odamlar
turmushini
keskin
yaxshilash mumkin” [6].
Oʻz oʻrnida qayd etib etish lozimki,
mamlakatimiz
hayotida
raqamli
iqtisodiyotning ayrim elementlari allaqachon
muvaffaqiyat bilan faoliyat koʻrsatmoqda.
Jumladan,
hujjatlar
va
kommunikatsiyalarning ommaviy ravishda
raqamli vositalarga oʻtkazilishini hisobga
olib, elektron imzoga ruxsat berish, davlat
bilan
muloqot
qilish
ham
elektron
platformalarga oʻtkazilmoqda. BMT Bosh
kotibi Antoniu Guterrishning ta’biri bilan
aytganda, “raqamli iqtisodiyot yangi xavf-
xatarlarni vujudga keltirishi mumkin, shu
jumladan,
kiberxavfsizlikka
tahdidlar,
noqonuniy
iqtisodiy
faoliyatning
yengillashuvi, shaxsiy hayot daxlsizligini
buzilishi bilan bog‘liq sabablarni keltirish
mumkin. Yangi qarorlar qabul qilish
hukumatlar, fuqarolik jamiyati, akademik
guruhlar, ilmiy hamjamiyat va texnologik
sektorlarning hamkorlikdagi harakatini talab
etadi”. Darhaqiqat, raqamli iqtisodiyot
miqyosining kengayib borishida xalqaro
hamkorlikni imkon qadar kuchaytirish zarur.
Shu oʻrinda mamnuniyat bilan qayd etish
joizki, Oʻzbekistonda axborot xavfsizligi
sohasida olib borilayotgan ta’sirchan chora-
tadbirlar
natijasida
2019-yilda
Kiberxavfsizlik
global
indeksida
41
pog‘onaga koʻtarilib, 52-oʻrinni egalladik
[8].
Xulosa oʻrnida aytish joizki, insoniyat
taraqqiyotining hozirgi davri va yaqin
istiqbolida iqtisodiyot tarmoqlari, ijtimoiy
soha va davlat boshqaruvi tizimining sifat
jihatdan
rivojlanishi
raqamli
texnologiyalarni keng joriy etish bilan
bevosita
bog‘liq
boʻlib
bormoqda.
Mamlakatimiz taraqqiyotining istiqboli ham
raqamli iqtisodiyot rivojlanishi va raqamli
texnologiyalarning
qamrov
darajasiga
tayanadi. Bunga erishish uchun raqamli
iqtisodiyotni
rivojlantirishning
quyidagi
asosiy shartlari va ustuvor yoʻnalishlarini
sanab oʻtish maqsadga muvofiq:
❖
raqamli texnologiyalar barqaror
faoliyat koʻrsatishi uchun institutsional
muhit va raqamli infratuzilmani yaratish,
davlat
xizmatlarini
koʻrsatish,
iqtisodiyotning real sektori tarmoqlari,
sog‘liqni saqlash, davlat kadastri va boshqa
sohalarda raqamli texnologiyalarni keng
joriy
etish,
shuningdek,
Oʻzbekiston
Respublikasi
hududini
rivojlangan
mamlakatlar darajasida internet global
tarmog‘iga ulanish imkoniyatlari bilan
imkon qadar toʻliq qoplashni bosqichma-
bosqich ta’minlash;
❖
kadrlar
tayyorlash
koʻlamini
kengaytirish va bu yoʻnalishlar boʻyicha
chuqur bilimga ega malakali dasturchilar va
injener-texnik xodimlarni yetishtirish, ta’lim
tizimining barcha bosqichlarida xalqaro
andozalarga
toʻliq
javob
beradigan
zamonaviy
axborot
texnologiyalarini
oʻqitish,
shu
jumladan,
xorijiy
hamkorlarimiz bilan birgalikda “1 million
dasturchi” loyihasini muvaffaqiyatli amalga
oshirish;
❖
raqamli iqtisodiyot sohasida ilmiy-
nazariy bazani mustahkamlash va bu sohada
8
“Raqamli
ishonch”
jamg‘armasi
mablag‘laridan maqsadli foydalangan holda
ilmiy faoliyatni qoʻllab-quvvatlash;
❖
aholining keng qatlamlari oʻrtasida
“raqamli savodxonlik”ni targ‘ib kilish va
kengaytirish,
ularni
axborot
texnologiyalarini oʻzlashtirishga jalb qilish
maqsadida oʻquv yurtlarida seminar, kurslar
va boshqa tadbirlarni oʻtkazish;
❖
raqamli iqtisodiyot sohasida
me’yoriy-huquqiy
bazani
mustahkamlash
va
qonunchilik
hujjatlarini takomillashtirish, shuningdek,
“startap” tushunchasi, faoliyati, venchur
fondlari orqali ularni moliyalashtirishning
huquqiy asoslarini yaratish;
❖
raqamli iqtisodiyot talablariga
javob beradigan mehnat bozorini tashkil
etish va uning mobilligini oshirish, yangi
texnologiyalarni tezkorlik bilan oʻzlashtirish
uchun mutaxassislar malakasini oshirib
borish;
❖
raqamli iqtisodiyot sohasidagi
xalqaro
hamkorlikni
mustahkamlash,
yetakchi xalqaro texnologik kompaniyalar
bilan oʻzaro hamkorlikdagi loyihalarni
amalga oshirish, shu jumladan, innovatsion
ishlanmalar boʻyicha zamonaviy ilmiy-
ishlab chiqarish laboratoriyalarini tashkil
etish.
Xalqaro
tajriba
shundan
dalolat
bermoqdaki,
bugungi
kunda
raqamli
texnologiyalar asosan ilmiy hamjamiyat va
xususiy sektorda jadal rivojlanmoqda.
Shuning
uchun
davlat,
aynan, ushbu
sohalarda innovatsion loyihalar va IT-
kompaniyalarni qoʻllab quvvatlagan holda
qulay ekotizimni yaratishi lozim.
Shuningdek, davlat innovatsion va
raqamli
ekotizimni
qoʻllab-quvvatlash
sohasida raqamli ta’limning zamonaviy
metodlarini qoʻllab-quvvatlashi, innovatsion
xizmatlarni
samarali
tartibga
solish
normalarini ishlab chiqishi, yangi bozorlarni
oʻzlashtirishda
koʻmaklashishi
hamda
texnologik jarayonlarning chuqurlashuvida
yuzaga chiqadigan risklarni pasaytirish
choralarini koʻrishi maqsadga muvofiq
hisoblanadi [6].
Raqamli iqtisodning yana boshqa bir
xizmatlari, shu jumladan, big data, sun’iy
intellekt, mashina vositasida ta’lim berish,
blokcheyn va bulutli texnologiyalar ham
kelajak
iqtisodiyotida
va
korporativ
boshqaruvda hal qiluvchi ahamiyat kasb
etishini hayotning rivojlanish tendentsiyalari
yaqqol koʻrsatib turibdi.
ADABIYOTLAR
1.
Ozoda Abdullayeva, Nosirjon Mallaboyev Process of student self-education and its
design. Vol 27 No 2 (2018): Scientific Journal of Polonia University
2.
Маллабоев Н., Имамназаров Э., Абдуллаева Н, Перспективы производства
продуктов питания. //"Экономика и социум" №5(48) 2018. С. 770-773
3.
Маллабоев Н., Шокиров Д.Роль стандарта в производстве качественных и
безопасных продуктов//Экономика и социум. -Москва, 2018.-№ 5(48) С. 773-775.
4.
Mamurova Feruza Tojimatovna, Abdullayeva Nozima Khoshimovna, Mallaboyev
Nosirjon. Using the "assessment" method in assessing students knowledge.//Theoretical & applied
science. номер: 11(79) год: 2019 страницы:80-83.
5.
N.M.Mallaboev, I.A.Xolmirzaev; Joint educational educational work of the teacher and
student and methods of improving the quality of education// Экономика и социум.-Москва, 2019.-
№ 6(61) С. 48-53
6.
Abdullaeva N, Mamurova F, Mallaboev N. Efficiency of experimental preparation use
9
multimedia to enlarge some questions //Экономика и социум.-Москва, 2018.-№ 5(48) С. 11- 13.
7.
Nosirjon Mallaboyev.Using the «assessment» method in assessing students'
knowledge.//International Scientific Journal ISJ Theoretical & Applied Science Philadelphia,
USA issue 11, volume 79 published November 30, 2019.
8.
Mallaboyev Nosirjon Murodullayevich, Dadamirzayev Muzaffar G'ulomqodirovich,
Normatov
Azizbek
Muhammatrizoyevich.
Raqamli
ta’lim
muhitini
shakllantirish
muammolari.//Fan va jamiyatning oʻzaro ta’siri–modernizatsiya va innovatsion rivojlanish sari yoʻl
xalqaro onlayn ilmiy-nazariy konferensiya. 10th june 2020-Namangan city, Uzbekistan
