15
TALABA YOSHLARDA MILLIY QADRIYATLAR VOSITASIDA AXLOQIY
TARBIYALASHNING SHAKL, USUL VA YO‘LLARI.
Islomova Nilufar Baxtiyor qizi
Buxoro Innovatsiyalar Universiteti 2-kurs magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10623916
Annotatsiya.
Ushbu
tezisda
talaba
yoshlardagi
milliy qadriyat tuyg‘usini
shakllantirishning ahamiyati va milliy qadriyatning shakllantirish omillari, usullari, shakllari va
yo‘llari haqida bir qancha ma‘lumotlar berib o‘tilgan.
Kalit so`zlar: Qadriyat tushunchasi, milliy qadriyat, milliy tarbiya, axloq tushunchasi.
FORM, METHODS AND WAYS OF MORAL EDUCATION OF STUDENTS
THROUGH NATIONAL VALUES
Abstract. This thesis provides some information about the importance of forming a sense
of national value in young students and the factors, methods, forms and ways of forming national
value.
Key words: Concept of value, national value, national education, concept of morality.
ФОРМА, МЕТОДЫ И СПОСОБЫ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ
СТУДЕНТОВ ЧЕРЕЗ НАЦИОНАЛЬНЫЕ ЦЕННОСТИ
Аннотация. В данной дипломной работе даны сведения о важности формирования
чувства национальной ценности у студенческой молодежи, а также о факторах,
методах, формах и способах формирования национальных ценностей.
Ключевые слова: понятие ценности, национальная ценность, национальное
образование, понятие морали.
Qadriyatlar ‒ inson uchun biror ahamiyatga ega boʻlgan voqelikning shakllari, narsalar,
voqealar, jarayonlar, holatlar, sifatlar, talab va tartiblar qadrini ifodalash uchun ishlatiladigan
tushuncha. U jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma’naviy taraqqiyotining mahsuli. Shuning
uchun ham qadriyatlarda zamonning ruhi, imkoniyatlari, o‘sha zamonda yashagan odamlarning
orzu-umidlari, istaklari, talab va ehtiyojlari o‘z ifodasini topadi. Zamonlar o‘tishi bilan
qadriyatlarning mazmuni va ma’nosi o‘zgarib boradi. Xuddi shuning uchun ham qadriyatlarning
tarbiyaviy ahamiyatiga baho berganda konkret tarixiy shart-sharoitlarni doimo nazarda tutish
kerak.
Inson qadri, uning sha’ni, or-nomusi, milliy g‘ururi, albatta, milliy qadriyatlar bilan
bevosita bog‘liq.
16
Milliy qadriyatlar ‒ har bir millatning o‘ziga xos xususiyatlarini ifodalovchi falsafiy
tushuncha bo‘lib, o‘sha millat bosib o‘tgan ijtimoiy taraqqiyot jarayonida shakllangan milliy
madaniy meros xazinasiga qo‘shgan hissasini, ulushini ifodalaydi. Xuddi shu milliy o‘ziga xoslik,
o‘ziga moslik millat madaniyatida, adabiyotida, san’atida, tilida, dinida, tarixiy xotirasida,
yashash, ishlash va fikrlash tarzida, urf-odatlarida, rasm-rusumlarida, bayramu-sayillarida o‘z
ifodasini topadi. Bir so‘z bilan aytganda, milliy qadriyatlar ‒ milliy ma’naviy madaniyat ifodasi
bo‘lib, har bir millatning insoniylik xazinasiga qo‘shgan munosib hissasining hosilasidir.
Bizni qurshab turgan olamni asrab – avaylash, boy milliy ma’naviy merosimizni avlodlarga
yetkazish uchun ota - bobolarimiz e’tiqodini bilish, tajribasini qunt bilan egallash kerak bo’ladi.
Bu esa talabalardan chuqur bilim va mahoratni talab etadi.
Shuning uchun ham biz ta’lim-tarbiya jarayonlarining ajralmasligiga tayanib, ulug’
allomalarimiz hayoti va faoliyatini, milliy qadriyatlarning bebaho qirralari sifatida o’rganish orqali
talabalarni yuksak madaniyatli, o’z Vataniga, kasbiga sadoqatli inson qilib tarbiyalash zaruriyati
tug’iladi. Bunga bugungi kunda ijtimoiy asoslarimiz to’laligicha yetadi va bu yo’nalishdagi
ishlarni amalga oshirishiga Respublikamiz hukumati tomonidan keng imkoniyatlar yaratilgan.
Jumladan:
•
o’tmishimiz qanday bo’lsa, o’shanday o’rganish imkoniyati yaratildi,
•
oldin taqiqlangan yozma manbalardan bugun bemalol foydalanish imkoniyati bor,
•
ommaviy, diniy va umumxalq marosimlarini o’tkazishga va ulardan yoshlar tarbiyasida
foydalanishga imkoniyat yaratildi.
Milliy qadriyatlar – muayyan bir millat, elat va xalq hayoti, turmush tarzi, ularning
o’tmishi, kelajagi va yashayotgan ijtimoiy muhiti bilan bog’liqdir deb falsafa bo’yicha qomusiy
lug’atda ta’rif berib o’tilgan. Bu chiqarilgan xulosa milliy qadriyatlarni o’rganishda talabalarda
milliy g’oya, milliy ong, milliy g’urur tushunchalari ketma-ketligini shakllantirish lozimligini
ko’rsatdi. Chunki milliy g’ururi bo’lmagan inson hech qachon Vatan boyliklari qadriga yetmaydi,
uni asrashni xayoliga ham keltirmaydi, ya’ni vatanparvar, fidoyi inson bo’lib yetisha olmaydi.
O’zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi bilan jamiyatimiz hayotida
erishilgan ko’plab ijobiy o’zgarishlar qatorida xalqimizning o’zligini anglay boshlaganligi, milliy
an’analarning tiklanishi eng muhim ahamiyat kasb etadi. Kun sayin yoshlarimizda milliy ong,
milliy g’urur kabi tuyg’ular shakllanib, rivojlanib bormoqda. Biroq, milliy ong, milliy g’ururning
kundan-kunga o’sib, yuksalib borishi, bu sohadagi muammolar to’laligicha hal etildi, degani emas.
Hali o’qituvchilar, mutaxassis – olimlar, ota - onalar oldida ko’plab hal qilinishi lozim
bo’lgun ma’suliyatli vazifalar turibdi.
17
Bir inson o‘z vatanini sevishi unga sitqidildan xizmat qilishi uchun nima kerak deb
o‘ylaysiz? Albatta o‘sha inson milliy qariyat ruhida tarbiyalangan bo‘lishi lozim. Buning uchun
esa yoshlikdan bog‘cha yoshodan boshlab ota-ona va pedagoglar milliy qadriyat nima ekanligini
bola ongiga singdirishi juda muhimdir. Milliy qadriyat ruhida tarbiyalangan talaba va milliy
qadriyat haqida hech qanday tushunchaga ega bo‘lmagan talaba o‘rtasida qanday farqlar bo‘lishi
mumkin sizningcha. Agar Olloh asrasin bir urush chiqadigan bo‘lsa milliy qadriyatda
tarbiyalangan talaba o‘z tuprog‘i uchun o‘limga tik boqa oladi. Milliylik ruhida tarbiyalanmagan
bola esa faqat o‘z jonini qutqarishni o‘ylaydi.
Yoki aytaylik davlatimiz tomonidan katta mablag‘ sarflab ikki talaba Yevropaning eng
nufuzli oliygohiga o‘qishga yuborildi, bulardan faqatgina vatan tuyg‘usi va milliy qadriyat nima
ekanligini bilgan talabagina yuquri natijalarga erishganda ham o‘z yurtiga qaytib kelib olgan
bilimlarini vatan ravnaqi uchun sarflaydi. Vatan tuyg‘usi vatan sevgisi nima ekanligini bilmagan
talaba esa boshqa yuqori maosh beradigan mamalakatlarda faqat o‘z foydasi va hamyoni uchun
ishlaydi.
Yuqoridagi fikrlarga tayangan holda shunday xulosa qilish mumkinki, milliy ong har bir,
millatning o’zligidir. Mana shu tushunchalarni yoshlar qalbida uyg’otish, ularni g’urur, iftixor
darajasiga ko’tarish bugungi kunning eng asosiy talablaridan biridir. Inson ongini
shakllantirishning muhim vositasi mafkuradir. Har qanday mafkura qanchalik jozibali bo’lmasin,
agar u xalqning ruhiyati va tajribasiga mos kelmasa, unga tayanmasa, uning qiziqishlarini o’zida
aks ettirmasa, u kishilar ongida uzoq vaqt saqlanib qolmaydi. O’z - o’zidan ma’lumki xalq hayoti
bilan hamnafas bo’lmagan g’oyalar amalga oshmaydi. Milliy mafkuraning kuchi shundaki, u
jamiyatdagi barcha millat va elatlarning boshini qovushtirib, ularni, bitta asosiy maqsadga
undaydigan g’oyalar yig’indisidan, majmuasidan tashkil topadi.
Milliy mafkura asosini o’sha millatning tarixi tashkil qiladi. Shunday ekan biz ham talaba
yoshlar ongida milliy qadriyat tuyg‘usini shakllantirish uchun milliy tariximiz va o‘tmishimizni
tanitmog‘imiz muhim hisoblanadi.
Insoniyat o’z taraqqiyoti davrida hamma vaqt milliy qadriyatlarga tayanib kelgan. Shuning
uchun xalq orasida ota-bobolarimizning buyuk ma’naviyati o’lmas bo’lib kelmoqda. Shunday
ekan, yosh avlodni komil inson darajasida tarbiyalash ularni hozirgi kunning eng ilg’or, zamonaviy
fan – texnika bo’yicha bilimlar bilan qurollantirish bugungi kunning dolzarb vazifasi hisoblanadi.
Yoshlarni milliy qadriyatda tarbiyalashning yana bir usuli ularni oilaga muhabbat ruhida
tarbiyalash va kamol toptirishdir. Agar ikki yosh oilaga muhabbat va oila sevgisi ruhida
tarbiyalangan bo‘lsa, jamiyatda ajralishlar soni kamaygan va noto‘liq oilalar soni, ruhiy nosog‘lom
18
bolalar soni ham kamaygan bo‘ladi. Oila qurayotganda yigit va qizning voyaga yetgan oilalarning
muvofiqligi ham katta ahamiyatga ega, ya'ni oilalar o‘rtasidagi tenglik bu nasl-nasab, ijtimoiy
mavqei jihatdan bilimi va saviyasi, did-farosat, iymon-e'tiqod, mulkdorlikda birbiriga muvofiq
bo‘lishi, aks holda bunday nikohdan so‘ng, albatta, oila juda ko‘p kelishmovchiliklar sodir bo‘lib,
buning oqibati ham ajralish bilan tugashi yoki bir tomonning xiyonatiga olib kelishi mumkin.
Shuning uchun ham yoshlar oila qurgunga qadar oilaviy hayotga ma'naviy- axloqiy,
psixologik-pedagogik jihatdan tayyor, yetarli turmush madaniyatiga ega bo‘lsalar, oila mustahkam
va barkamol bo‘ladi. Buning uchun esa yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashga, avvalo, bu hayot
haqidagi tasavvurlarni shakllantirish zarur.
Yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda,oila mustahkamligini ta'minlashda ularning ota-
onalari saviyasi, turmush tarzi, xarakter xususiyatlari va nihoyat, kasb faoliyatlariga e'tibor berish
maqsadga muvofiqdir. Jamiyatda kam yoki ko‘p bolali oilalarda bola tarbiyasi maktab, oila
hamkorligi, ota-onalarga pedagogik bilim berish, tarbiyada milliy urf-odatlarimiz hamda
an'analarimizga tayanish muammolariga, oila va maktabda o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashini
shakllantirish, ijtimoiy faolliklarini ta'minlashga bog‘liq ekaniga diqqatni qaratadiki, bularning
barchasi yosh avlodni oilaviy hayotga tayyorlash muaamosiga ham taalluqlidir.
Yana bir qadriyat turi bu ta’limiy qadriyatdir. Ta’limiy qadriyatlar jamiyatda kechayotgan
ijtimoiy o’zgarishlar asosida yuzaga keladi. O’zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida
amalga oshirilgan ta’limiy islohotlar malakali kadrlarni tayyorlash tizimini tubdan qayta
shakllantirishni taqozo etadi. Ayni vaqtda ta’lim jarayonini tashkil etish, mutaxassislarning chuqur
kasbiy bilim va malakaga ega bo’lishlarini ta’minlovchi ilg’or, texnologik xarakterdagi yondashuv
qaror topdi. Yoshlarda bilim o’rganish hamda muayyan kasb yoki hunar sirlarini o‘zlashtirishga
nisbatan ijobiy munosabat shakllandi. Ta’limiy qadriyat — ta’limning milliy yo’nalganligi, uning
milliy tarix bilan uyg’unligi, O’zbekiston xalqlari madaniyatini asrash va boyitish, ta’limning
milliy rivojlanishning muhim vositasi ekani, boshqa xalqlar tarixi va madaniyatini hurmat
qilishdan ibortadir. Pedagogik ta’limni munosabatlar madaniyati bilan boyitish zarur.
Xulosa o‘rnida shuni ayta olamizki agar biz pedagoglar barcha fan o‘qituvchilari
talabalarni milliy qadriyat ruhida ya`ni oilaga muhabbat, vatanga muhabbat, ta’limga muhabbat
shaklida tarbiyalaydigan bo‘lsak o‘ylaymanki kelajagimiz mutlaqo ishonchi qo‘llarda bo‘ladi.
Bizning farzandlarimizni aldash, har qanday yot mafkuralarni singdirish ularni jaholatga
olib kirish imkonsiz bo‘lib qoladi. Shunday ekan biz pedagoglarning vazifamiz nafaqat ta’lim
berish balki tarbiya va milliy qadriyatlarni o‘rgatish hamdir.
19
REFERENCES
1.
Xasanboeva O. «Oilada ma'naviy-axloqiy tarbiya» T., 1998y.
2.
Munavvarov A. «Oila pedagogikasi» T., «O‘qituvchi» 1994 y
3.
Xasanboeva O. va boshqalar. “Oila pedagogikasi”. –T.: Aloqachi, 2007.
