ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
257
O'ZBEKISTON IQTISODIYOTINING BARQAROR O'SISHIDA SANOAT
TARMOQLARINING AHAMIYATI
Jumayeva Zamira Bustonovna
Osiyo xalqaro universiteti o'qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10645149
Annotatsiya. Mamlakatda o’zaro bir birining ishlab chiqarish faoliyatiga bog’liq bo’lgan
tarmoqlarning o’zaro bog’liqlikni (aloqani) tashkil etish bilan qo’shimcha qiymatning butun
zanjiriga samarali ta’sir ko’rsata oladigan innovatsiyani alohida turini – “yalpi innovatsion
mahsulot”ni yaratish imkoniyati yuzaga keladi. Tarmoqlararo balans asosida tarmoqlarning
o’zaro ta’sirini baholashni amalga oshirish mumkin. Shuningdek, ilmiy-tadqiqot va tajriba-
konstruktorlik ishlarini tashkil etish va ishlab chiqarish jarayonida band bo’lgan kadrlarning
malakasini oshirish uchun zaruriy xarajatlarni kamaytirishga imkon yaratiladi. Tarmoqlararo
kooperatsiya natijasida investitsiyalarni jalb etish shart-sharoitlari, investitsiyalarni faoliyat
sohalari bo’yicha taqsimlash jarayoni yaxshilanadi, yuqori sifatli inson kapitali shakllantiriladi.
Kalit so’zlar: tarmoq, tarmoqlararo balans, Leontev modeli, yalpi innovatsion mahsulot,
investitsiya multiplikatori.
IMPORTANCE OF INDUSTRIAL NETWORKS IN THE SUSTAINABLE
GROWTH OF THE ECONOMY OF UZBEKISTAN
Abstract. A special type of innovation that can effectively affect the entire chain of added
value by establishing interdependence (communication) of industries that depend on each other's
production activity in the country - "gross there is an opportunity to create an innovative product.
It is possible to evaluate the interaction of networks based on the inter-network balance. Also, it
will be possible to reduce the necessary expenses for the organization of scientific research and
experimental design work and to improve the qualifications of personnel employed in the
production process. As a result of cross-industry cooperation, the conditions for attracting
investments, the process of distribution of investments by spheres of activity will be improved, and
high-quality human capital will be formed.
Key words: network, inter-sectoral balance, Leontev model, gross innovative product,
investment multiplier.
ЗНАЧЕНИЕ ПРОМЫШЛЕННЫХ СЕТЕЙ В УСТОЙЧИВОМ РОСТА
ЭКОНОМИКИ УЗБЕКИСТАНА
Аннотация. Особый вид инноваций, способный эффективно влиять на всю цепочку
создания добавленной стоимости путем установления взаимозависимости (связи)
отраслей, зависящих от производственной деятельности друг друга в стране, - «валовая
возможность создания инновационного продукта. Оценить взаимодействие сетей можно
на основе межсетевого баланса. Также удастся сократить необходимые затраты на
организацию научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ, повысить
квалификацию персонала, занятого в производственном процессе. В результате
межотраслевого сотрудничества будут улучшены условия привлечения инвестиций,
процесс распределения инвестиций по сферам деятельности, сформирован качественный
человеческий капитал.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
258
Ключевые слова: сеть, межотраслевой баланс, модель Леонтьева, валовой
инновационный продукт, инвестиционный мультипликатор.
O’zbekiston 2030 yilgacha bo’lgan davr ichida sanoati rivojlangan mamlakatlarga xos
bo’lgan turmush darajasi standartlariga (hayot darajasiga) ega mamlakat darajasiga chiqish
vazifasini o’z oldiga maqsad qilib quydi. Belgilangan maqsadga erishishdagi muvaffaqiyat
ko’rsatkichlaridan biri aholi jon boshiga to’g’ri keladigan YaIMning o’sishi hisoblanadi, ushbu
ko’rsatkich bugungi kunda aholining o’rtacha daromadi yuqori bo’lgan o’rtacha statistik mamlakat
darajasiga teng bo’lib, 2030 yilda iste’molchilarning xarid pariteti, xalqaro dollar va joriy narx
darajasi kabi ko’rsatkichlarni e’tiborga olgan holda hisoblanganda 10600 AQSH dollarni tashkil
etishi belgilangan. Buning uchun esa, YaIMning yillik 8 foizga teng bo’lgan o’sish sur’atini
ta’minlash zarur.
So’nggi 10 yillik makroiqtisodiy ko’rsatkichlarning joriy tahliliga ko’ra mamlakat yalpi
ichki mahsulotining o’rtacha yillik o’sish sur’ati 108 foizga teng. Yalpi ichki mahsulot tarkibida
sanoat alohida o’ringa ega bo’lgan holda, mamlakatda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi asosiy
drayver hisoblanadi. Xususan, oziq-ovqat sanoati, to’qimachilik sanoat, mashinasozlik va metalni
qayta ishlash kabi sanoat tarmoqlari rivojlanishning asosi sifatida belgilangan.
Mamlakatni rivojlantirishshning keyingi bosqichiga o’tish tarkibiy o’zgarishlarni va
innovatsion rivojlanishni talab etadi, bularni amalga oshirish bilan esa O’zbekistonni rivojlangan
mamlakatlar guruhiga kirib borishiga zamin yaratiladi.
O’tgan 20 yil mobaynida O’zbekistonda asosiy e’tibor qishloq xo’jaligidan asta sekin
yuqori qo’shimcha qiymatga ega bo’lmagan xom-ashyo va yarim-tayyor mahsulotlarni ishlab
chiqarishga
yo’naltirildi,
natijada
esa
mamlakatning
rivojlanish
(o’sish)
modeli
diversifikatsiyalandi. Ushbu holatda o’sish asosan kapital jamg’arishga asoslangan bo’lib, inson
kapitalining sifati va jami omil unumdorligi kabi ko’rsatkichlar (tushunchalar) nisbatan
ahamiyatsiz edi. Investitsiyalar sanoatning ustuvor tarmoqlariga, asosan, kapital va energiya
sig’imi yuqori bo’lgan tarmoqlarga yo’naltirilgan bo’lib, ushbu vaziyatda xom-ashyoning jahon
narxlaridagi ijobiy tendentsiyalaridan samarali foydalanilgan.
Natijada, mehnat sig’imi yuqori bo’lgan, ekologik jihatdan toza sanoat tarmoqlari,
Shuningdek, mikroiqtisodiyot va sanoatdagi kichik xususiy korxonalar rivojlanmadi. O’z
navbatida, amal qilgan o’sish modeli samarali va yuqori ish haqini ta’minlovchi barqaror ish
o’rinlarini yaratishni chekladi.
Yuzaga kelgan salbiy natijalarni bartaraf etish, sanoat korxonalarining ishlab chiqarish
faoliyatiga doir xatarlarni kamaytirish hamda sanoatni rivojlantirishga qaratilgan davlat
siyosatining samaradorligini oshirish maqsadida iqtisodiyotni modernizatsiyalash bo’yicha yangi
davlat siyosati belgilab olindi. 2015 yilda Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti
tomonidan respublikani iqtisodiy rivojlantirishning uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun
iqtisodiyotni modernizatsiyalash jarayonida tayanilishi lozim bo’lgan O’zbekistonning ustuvor
tarmoqlarini aniqlash bo’yicha tadqiqot o’tkazildi.
Ushbu tadqiqot taniqli iqtisodchilar Dj.Lin va S.Mong tomonidan rivojlanayotgan
mamlakatlarda iqtisodiy o’sishni ta’minlash uchun sanoat tarmoqlarini aniqlash va ular faoliyatini
yengillashtirish maqsadida ishlab chiqilgan usulga asosan shakllantirilgan. Iqtisodchi olimlar
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
259
tomonidan shakllantirilgan tadqiqot usuli uzoq davr mobaynida yuqori va barqaror iqtisodiy o’sish
ko’rsatkichlarini namoyon etgan mamlakatlarning tajribalariga asoslangan. Ushbu mamlakatlar
tajribasiga ko’ra, mamlakatda ma’lum bir tarmoqni rivojlantirish uchun yetarli shart-sharoit
bo’lmasa yoki ushbu tarmoqni yetarlicha rivojlantirgan mamlakatlar kabi ustunlik mavjud
bo’lmasa mamlakatning sanoatni rivojlantirish uchun olib borgan siyosati muvaffaqiyatsizlikka
uchraydi.
Xususan, O’zbekiston iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish yo’nalishlarini hamda
mamlakat sanoatining ustuvor tarmoqlarini aniqlash uchun amalga oshirilgan tadqiqot natijalariga
ko’ra O’zbekiston to’qimachilik, charmpoyabzal, oziq-ovqat, bolalar o’yinchoqlari va boshqa
plastmassa mahsulotlarini ishlab chiqarish, sport jihozlari, qurilish materiallari kabi yuqori mehnat
sig’imini talab qiluvchi tarmoqlarni rivojlantirishni jadallashtirishi lozim.
O’tgan davrda Respublikaning rivojlanish strategiyasi asosan kapital va resurs sig’imi
yuqori bo’lgan sanoat tarmoqlarini rivojlantirishga qaratilgan bo’lib, mehnat sig’imi yuqori
bo’lgan sanoat tarmoqlarining rivojlanishi esa e’tibordan chetda qolgan. Natijada, ko’proq ish
o’rinlarini yaratish imkoniyati mavjud bo’lmagan. Shuning uchun, industrial va innovatsion
rivojlanishga o’tishda ishlab chiqarish jarayonida ham mehnatning ham kapitalning o’zaro
faoliyatini ta’minlaydigan to’qimachilik sanoatini rivojlantirishga urg’u bergan holda, barcha
e’tiborni tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarishga qaratish lozim. Bu esa o’z navbatida, barcha
mavjud tarmoqlar o’rtasida o’zaro integratsiyani talab etadi.
So’nggi yillarda sanoatda mahalliy xom-ashyoni chuqur qayta ishlashga asoslangan yuqori
qo’shimcha qiymatga ega bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning roli toboro
oshib bormoqda. Ularning yalpi sanoat mahsulotlaridagi ulushi so’nggi yillarda 5.6 % dan 11.6 %
ga o’sdi, paxta tozalash sanoatining ulushi esa 11 % dan 4.8 % ga tushdi. 2020 yilda paxta tolasini
ichki qayta ishlash hajmi 55 % gacha o’sdi.
Sanoatni, yanada samarali rivojlantirishning iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati, Shuningdek,
xomashyoni chuqur qayta ishlashni oshirishga va ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotlar turini
ko’paytirishga bo’lgan talabning yuqoriligi tarmoqlararo tahlilni amalga oshirish hamda
klasterlarni shakllantirish va tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish texnologik tsiklini
takomillashtirish asosida sohaning rivojlanishini prognoz (bashorat) qilish zarurligini keltirib
chiqaradi. O’zaro bir birining ishlab chiqarish faoliyatiga bog’liq bo’lgan tarmoqlar ichki va tashqi
bozor uchun raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqaradigan klasterlarni yoki sanoat guruhlarini
tashkil etish asosida birlashishlari mumkin. Tarmoqlararo o’zaro bog’liqlikni (aloqani) tashkil
etish bilan qo’shimcha qiymatning butun zanjiriga samarali ta’sir ko’rsata oladigan innovatsiyani
alohida turini – “yalpi innovatsion mahsulot” ni yaratish mumkin. Tarmoqlararo balans asosida
tarmoqlarning o’zaro ta’sirini baholashni amalga oshirish bilan yagona logistik “oyna” orqali
moliyaviy oqimlarni va faoliyatni nazorat qilish mumkin. Shuningdek, ilmiy-tadqiqot va tajriba-
konstruktorlik ishlarini tashkil etish va ishlab chiqarish jarayonida band bo’lgan kadrlarning
malakasini oshirish uchun zaruriy xarajatlarni kamaytirishga imkon yaratiladi.
Tarmoqlararo kooperatsiya natijadasida investitsiyalarni jalb etish shart-sharoitlari,
investitsiyalarni faoliyat sohalari bo’yicha taqsimlash jarayoni yaxshilanadi, yuqori sifatli inson
kapitali shakllantiriladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
260
REFERENCES
1.
Davlyatova, G. M., & Abdullaeva, S. H. (2020). Economic perspectives of using the
model" UNIVERSITY 3.0" in the education system of Uzbekistan. Экономика и бизнес:
теория и практика, (2-1).
2.
Davlyatova, G. M., & Kurpayanidi, K. (2020). Marketing as the main factor in introducing
innovative products to the market. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary
Research Journal. Volume: 10, Issue, (5), 430.
3.
Davlyatova, G. M. (2022). Jadidlar qarashlarida ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar va ularning
iqtisodiyotni rivojlantirishdagi o’rni. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2 (4),
16-34. doi: 10.5281/zenodo.6656676
4.
Ivanovich, K. K. (2020). About some questions of classification of institutional conditions
determining the structure of doing business in Uzbekistan. South Asian Journal of
Marketing & Management Research, 10(5), 17-28. Doi: https://doi.org/10.5958/2249-
877X.2020.00029.6
5.
Kurpayanidi, K. I. (2022).Management of innovative activities of business entities in
industry / K. I. Kurpayanidi, D. E. Mamurov : AL-FERGANUS. – 200 p. – ISBN 978-
9943-7707-3-7. – DOI 10.5281/zenodo.6475830.
6.
Mamatova, Z. M., Nishonov, F.M. end ets. (2019). To the question of science approach to
the construction of outsourcing business model of modern enterprise structure. Dostijeniya
nauki I obrazovaniya. 7 (48). URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/to-the-question-of-
science-approach-to-theconstruction-of-outsourcing-business-model-of-modern-
enterprise-structure
7.
Raxmonqulova, N. (2024). THE ROLE OF CYBER SECURITY IN THE DIGITAL
ECONOMY. Modern Science and Research, 3(1), 111–115.
8.
Abdulloev, A. J., & Rakhmankulova, N. O. THEORETICAL ASPECTS OF THE
INNOVATIVE ENTREPRENEURSHIP CONCEPT.
9.
Mukhammedrizaevna, T. M., Bakhriddinovna, A. N., & Olimovna, R. N. TOURIST
LOGISTICS AND SUPPLY CHAIN MANAGEMENT: STRATEGIES FOR
REDUCING COST AND IMPROVING SERVICE. Zbiór artykułów naukowych
recenzowanych., 90.
10.
Raxmonqulova, N. (2023). THE DEVELOPMENT OF CRYPTOCURRENCIES IN THE
DIGITAL ECONOMY. Modern Science and Research, 2(10), 192-194.
11.
Khudoynazarovich, S. A. (2021). An Opportunity of Internet Marketing in Tourism Sphere.
International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 3(3), 356-361.
12.
Шадиев, А. Х. (2020). Факторы, влияющие на развитие экотуризма. Достижения
науки и образования, (5 (59)), 31-32.
13.
Bazarova, M. (2024). DISTINCTIVE FEATURES OF PERSONAL MANAGEMENT IN
THE ACTIVITIES OF COMMERCIAL BANKS. Modern Science and Research, 3(1),
563–567.
14.
Supiyevna, B. M. (2022). Innovatsion iqtisodiyotda inson kapitalini boshqarish tizimini
takomillashtirish.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
261
15.
Bahodirovich, K. B. (2023). EVOLUTION OF THE AUDITING PROFESSION IN THE
SMART MACHINE AGE. Gospodarka i Innowacje., 41, 450-454.
16.
Khalilov Bahromjon Bahodirovich. (2023). The International Financial Reporting
Standards (IFRS) Mean to Businesses and Investors in Uzbekistan. Miasto Przyszłości, 42,
746–750.
17.
Jumayeva, Z. (2024). ROLE OF THE STATE IN REGULATING THE ECONOMY.
Modern Science and Research, 3(1), 511-516.
18.
Bustonovna, J. Z. (2023). INVESTMENTS IN HUMAN CAPITAL AND
PECULIARITIES OF THIS PROCESS IN UZBEKISTAN. International Journal of
Education, Social Science & Humanities. Finland Academic Research Science Publishers,
11(8), 36-44.
19.
Abidovna, A. S. (2023). MODERN TRENDS IN MANAGEMENT STRATEGIES AND
THEIR APPLICATION IN COMMERCIAL BANKS. Gospodarka i Innowacje., 41, 326-
332.
20.
Shamsiya, A. (2023). HR MANAGEMENT AND COACHING IN THE INNOVATIVE
ECONOMY AS A METHOD OF BUSINESS MANAGEMENT. Modern Science and
Research, 2(10), 712–717.
21.
Sodikova, N. (2024). OTMda “Iqtisodoyotda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va
tizimlari” fanini o ‘qitishda raqamli texnologiyalarning o ‘rni. Modern Science and
Research, 3(1), 1-4.
22.
To'rayevna, S. N. (2024). ТADBIRKORLIK SOHASINI MALAKALI КADRLAR
BILAN ТA'MINLASHNING АSOSIY YO'NALISHLARI.
23.
Hakimovich, T. M. (2023). BOSHQARUVCHILARNING SAMARADORLIKKA
ERISHISHDAGI PROFESSIONALLIGI. Gospodarka i Innowacje., 42, 421-425.
24.
Hakimovich, T. M. (2023). TA’LIM TIZIMI BOSHQARUVIDA PEDAGOGIK TAHLIL.
Gospodarka i Innowacje., 42, 415-420.
25.
Jumayeva, Z. (2024). THE NEED FOR AN INNOVATIVE APPROACH IN
MANAGING ORGANIZATIONS. Modern Science and Research, 3(1), 557–562.
26.
Jumaeva, Z. (2021). Modern trends in the economic development of the regions of
Uzbekistan. InterConf.
27.
Akbarovna, N. N., & Bahodirovich, X. B. (2023). AKSIYADORLIK JAMIYATLARIDA
MOLIYAVIY
HISOBOTNING
XALQARO
STANDARTLARI
ASOSIDA
MOLIYAVIY HISOBOTLARINI TUZISH TARTIBI.
28.
Nargiza, N. (2023). THE ROLE OF PROPERTY RELATIONS IN SOCIETY. Modern
Science and Research, 2(12), 889-893.
29.
Ikromov, E. (2024). THEORETICAL FOUNDATIONS FOR THE ORGANIZATION
AND CAPACITY BUILDING OF EXECUTIVE EMPLOYEE LABOR IN PUBLIC
ADMINISTRATION BODIES. Modern Science and Research, 3(1), 939-946.
30.
Ibodulloyevich, I. E. (2023). MAHALLALARDA KAMBAG’ALLIKNI QISQARTIRISH
VA TADBIRKORLIKNI RIVOJLANTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISH. Gospodarka i
Innowacje., 42, 504-507.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
262
31.
Ibodulloyevich,
I.
E.
(2023).
MAHALLIY
BUDJET
DAROMADLARINI
PROGNOZLASHTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISHDAGI MUAMMOLAR.
