243
АRRАLI JINLАR VA ULARNING ASOSIY ISHCHI QISMLARIGА QO‘YILАDIGАN
TЕХNОLОGIK TАLАBLАR
Quvondiqova Xumora Toir qizi
Guliston Davlat Universiteti talabasi
Odilova Shohista Abduqodir qizi
Guliston Davlat Universiteti talabasi
Qudratova Nilufar Ibrohimovna
Guliston Davlat pedagogika instituti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10655217
Annotatsiya.
Klaster ma’lum xususiyatlarga ega bo‘lgan mustaqil birlik sifatida ko‘rib
chiqilishi mumkin bo‘lgan bir xil elementlarning birikmasi hisoblanadi. Klasterlar tizimi- bu xom-
ashyo yetishtirishdan boshlab to qayta ishlangan tayyor maxsulotni istemolchiga yetkazib
berishgacha bo‘lgan jarayonlarni qamram olgan bir butun tizim hisoblanadi..
Kalit so’zlar:
klaster, to’qimachilik. fermer, paxta, tola, chigit, yigirish, qayta ishlash.
TECHNOLOGICAL REQUIREMENTS FOR CHAINSAWS AND THEIR MAIN
WORKING PARTS
Abstract.
A cluster is a combination of similar elements that can be considered as an
independent unit with certain characteristics. The cluster system is a whole system that includes
the processes from the production of raw materials to the delivery of processed finished products
to the consumer.
Key words:
cluster, textile. farmer, cotton, fiber, seed, spinning, processing.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЕ ТРЕБОВАНИЯ К БЕНЗОПИЛАМ И ИХ ОСНОВНЫМ
РАБОЧИМ ОРГАНАМ
Аннотация.
Кластер – это совокупность одинаковых элементов, которую можно
рассматривать как самостоятельную единицу с определенными характеристиками.
Кластерная система – это целая система, включающая в себя процессы от добычи сырья
до доставки готовой обработанной продукции потребителю.
Ключевые слова:
кластер, текстиль. фермер, хлопок, волокно, семена, прядение,
переработка.
Mamlakatimizda bugungi kunda klaster tizimi keng qo‘llanilmoqda. Demak klaster nima
degani. “Klaster” fransuzcha so‘z bo‘lib “bog‘lam”, “guruh”, “to‘planish’’ degan ma’nolarni
anglatadi. Klaster tushunchasi ilk bor 1990-yilda Maykl Porter tomonidan “Davlatlarning
244
raqobatdosh afzalligi” nomli asarida keltirilgan. O‘zbekiston Respublikasida klasterlar tizimi
2017-yilda joriy etilgan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 19-maydagi
“Buxoro viloyatida zamonaviy paxtachilik-to‘qimachilik klasterini tashkil etish chora tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ-2978-son qarori asosida Buxoro viloyatida “BCT cluster” MCHJ QK hamda
2017-yil 15-sentabrdagi “Sirdaryo viloyatida zamonaviy paxtachilik-to‘qimachilik klasterini
barpo etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3279-son qarori asosida “Bek cluster” MCHJ QK
paxta-to‘qimachilik klasterlari tajriba-sinov tariqasida tashkil etildi.
Klaster ma’lum xususiyatlarga ega bo‘lgan mustaqil birlik sifatida ko‘rib chiqilishi
mumkin bo‘lgan bir xil elementlarning birikmasi hisoblanadi.
Klasterlar tizimi- bu xom-ashyo yetishtirishdan boshlab to qayta ishlangan tayyor
maxsulotni istemolchiga yetkazib berishgacha bo‘lgan jarayonlarni qamram olgan bir butun tizim
hisoblanadi.
Respublikada klasterlar tizimi 2017-yilda joriy etilgan. Shuning natijasida 2022-yilga kelib
134 taga yetdi.
Bugungi kunda respublika bo‘yicha 134 ta paxta to‘qimachilik klasterlariga 1034.2 mingga
(100%) yaqin yer maydonlari biriktirilgan.
Klasterlar tomonidan 2022-yilda yetishtiriladigan 3mln 800mimg tonna paxta xom-
ashyosidan me’yor bo‘yicha 1.3 mln tonna (34%) tola ishlab chiqariladi.
Ayni paytda klasterlardan 1.9 mln tonna tola ishlab chiqarish quvvatlari mavjud bo‘lib,
yetishtiriladigan paxta xom-ashyosi mavjud quvvatlarni 58% ga ishlashini taminlaydi (705ming
tonna ortiqcha tola ishlab chiqarish quvvatlari mavjud).
Sohaga ilm-fan, inovatsiya yutuqlari hamda ilg‘or texnologiyalarni joriy etish natijasida
2016-2021- yillarda paxta hosildorligi 26.4 tonnadan 32.7 tonnaga (+6.6ga) oshadi.yalpi hosil
2021- yilda 3.4 mln tonnaga yetkazildi.
Klaster iqtisodiyotimizga nima beryapti hamda paxta yetishtirish bilan shug‘ullanuvchi
fermerlarga yoki xo‘jalik azolariga qanday foyda keltirmoqda.
Birinchidan, qishloq xo‘jaligida zamonaviy bozor munosabatlarini keng joriy etish, yangi
ish joylari yaratish va manfaatdorlikni taminlash imkonini beradi.
Ikkinchidan ,paxtachilikka ilg‘or agrotexnologiyalarni joriy etish uchun qulaylik yaratadi,
raqobatbardoshlikni oshiradi.
Uchinchidan ,fermer xo‘jaliklarini zamonaviy qishloq xo‘jaligi texnikalari bilan
taminlashga xizmat qiladi.
245
To‘rtinchidan, paxtadan tayyor mahsulot ishlab chiqarish hajmini yanada oshirib ,uning
eksportbopligini ta’minlaydi.
Respublikada 2022-yilda jami 134 ta paxta- to‘qimachilik klasterlari faoliyat yuritadi.
Paxta- to‘qimachilik klasterlari tomonidan 2022-yilda 1034223 gektar yer maydonida paxta xom-
ashyosi yetishtiriladi.
Paxta-to‘qimachilik klasterlari paxta xom-ashyosi yetishtirish davrida ilg‘or zamonaviy
inovatsion texnologiyalarni jalb etgan holda paxta hosildorligini qo‘shimcha 10 sentnerga
oshiradi.
Klaster bu- urug‘ni yerga qadashdan boshlab ,undan yuqori va qo‘shimcha qiymatli
mahsulot ishlab chiqarish, tayyor mahsulotlarni ichki bozorga va eksportga yo‘naltirishgacha
bo‘lgan ishlarni birlashtiruvchi tizimdir.
Xususan Sirdaryo viloyatining Sayxunobod tumanida 2019-yilda faoliyatini boshlagan
“Poly tex Sirdaryo” paxta to‘qimachilik klasteri o‘tgan qisqa vaqt ichida 500 mlrd so‘m
investitsiya kiritishga erishdi. Natijada 2ming nafardan ortiq yangi ishchi o‘rni yaratildi.
Bugungi kunda klaster faoliyatini amalga oshirishda bir qancha muammolar mavjud,
jumladan:
Klaster faoliyatlarini tartibga solib turuvchi yagona normativ- xuquqiy hujjatning
mavjud emasligini aytib o‘tishimiz mumkin.
Fermerlarda o‘z maxsulotlarini sotishda xaridorni tanlash imkoniyati mavjud
emasligi
Tadbirkorlar klaster maqomini olganda , rag‘batlantirish mexanizmi va yagona
soliq imtiyozlarining mavjud emasligi.
Bu muammolarni yechimi sifatida:
Klasterlar yagona texnologik zanjirga birlashtirilgan korxonalar majmuasida
bo‘lishi kerak.
Klasterlar faoliyati takomillashtirishda ilm-fan, ta’lim hamda ishlab chiqarish
integratsiyasini chuqurlashtirish.
Yangi ilg‘or tizimni yaratishda olim va iqtisotchilar , qishloq xo‘jaligi hamda sanoat
hodimlari salohiyatini , ilg‘or tajribasini yagona maqsad yo‘lida birlashtirish kerak.
So‘ngi besh yilda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy hayotida klaster atamasi tez-tez
ishlatila boshladi.Klaster tizimi bugungi kunda mamlakatimizning barcha sohalariga kirib
kelmoqda.
246
“Klater” nazariyasini o‘rganish jahon hamjamiyatida tez suratlarda o‘sib bormoqda va uni
amaliyotda qo‘llash esa milliy va mintaqaviy iqtisodiy rivoshlanishning asosiy yo‘nalishiga
aylanmoqda.
Klaster-bu yagona texnologik zanjirga birlashtirilgan agrar,sanoat va boshqa izdosh
korxonalar majmui bo‘lib, u ilm-fan,ta’lim hamda agrar sanoat sohalarida ishlab chiqarish
integratsiyasi chuqurlashtirish,fan-texnika yangiliklarini, innovatsion g‘oyalarni,yangi texnika va
texnologiyalarni amaliyotga jadal joriy etib,mahnat unumdorligini,qo‘shimcha maxsulot
yaratishni oshirish imkoniyatini beruvchi xo‘jalik tizimidir.
Bugungi kunda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan klaster faoliyatidagi islohatlar
natijasining birdan bir maqsadi yerdan samarali foydalanishdir. Klasterlar faoliyati tashkil
etilgach,sohalarda qanday ijobiy o‘zgarishlar, uning afzalliklari nimada namoyon bo‘ladi degan
savollarga javob berish uchun avvalo quyidagi misollarga e’tibor qaratish joiz. Ana shunday
innovatsion loyihalardan birini Buxoro viloyatida amalga oshirilmoqda. Jumladan, “BCT Cluster”
davlatimiz rahbarining 2017-yil 19-maydagi “Buxoro viloyatida zamonaviy paxta-to‘qimachlik
klasterini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga asosan tashkil etilgan bo‘lib, paxta
yetishtirishdan tortib uni chuqur qayta ishlashgacha bo‘lgan barcha texnologik zanjirni to‘liq
birlashtirgan majmuadir.
Romitan tumanidagi 8000 gektar maydonda paxta yetishtirilsa, tola Buxoro shahrida
bunyod etilgan zamonaviy to‘qimachilik majmuasida qayta ishlanadi. Ushbu yirik loyihamizni
amalga oshirish uchun jami 106.5 million AQSH dollirlari miqdorida investitsiyalar o‘zlashtirildi.
Zanjirli ishlab chiqarishni oxirgi halqasi hisoblanadigan “Bukhara Cotton Textile” korxonasi
uchun esa 65.2 million AQSH dolliri miqdoridagi investitsiya yo‘naltirildi. Natijada Buxoro
shahridagi sobiq to‘qimachilik kombinati hududida zamonaviy ishlab chiqarish ob’ekti paydo
bo‘ldi.
Klasterni ahamiyati shundaki, mazkur usulda paxta yetishtirish bilan cheklanib qolmaydi,
balki tolani birlamchi holatidan tortib,tayyor mahsulot ishlab chiqarishgacha klasterni o‘zi
shug‘ullanidi. Boshqacha aytganda, qishloq xo‘jaligi sanoat integratsiyalanadi, dala mehnatchilari
va korxona ishchilarining manfaatlari mushtaraklashadi. Eng asosiysi,chekka qishloqlarga sanoat
salohiyati ortadi, eksport imkoniyati kengayadi.
Xulosa qilib aytganda klasterlar inovatsion, raqobatbardosh va samarali iqtisodiyotning
shakllantirilishi zamonaviy iqtisodiy vositachi yaratilgan tayyor mahsulotlarning iste’molchiga
yetib borishini , ishlab chiqarish kuchlarining yuksalishini, ishlab chiqarish hajmining o‘sishi,
sog‘lom ishlab chiqarish munosabatlarini hamda samaradorlikni taminlovchidir
247
REFERENCES
1.
Ходжиев, М. Т., & Рахимов, А. Х. (2023). ОПРЕДЕЛЕНИЕ ЗАКОНА ДВИЖЕНИЯ
ХЛОПКОВОГО КУЛОСА ВДОЛЬ ОСИ СЕПАРАТОРА.
Educational Research in
Universal Sciences
,
2
(2), 644-647.
2.
Yangiboyev, I., & Qaldibayev, R. (2024). 5LP LINTER SAW CYLINDER.
Modern
Science and Research
,
3
(1), 1217-1221.
3.
Abbazov, I., Khodjiev, M., Salimov, A., & Egamberdiyev, F. (2023, March). Investigation
of air velocity in expanding and contracting pipes for the transport of fibrous materials.
In
IOP Conference Series: Earth and Environmental Science
(Vol. 1142, No. 1, p.
012101). IOP Publishing.
4.
Yangiboyev, I., Kasimov, A., Shodiyev, D., & Panjiyev, O. (2024). IMPACT OF FIBER
WASTE ON THE ECOLOGY.
Modern Science and Research
,
3
(2).
5.
Шодиев, Д. Т., Давлатов, Р. М., & Бердикул, И. (2022). ВОДОРАСТВОРИМЫЕ
КОМПОЗИЦИИ
НА
ОСНОВЕ
ПОЛИМЕРНЫХ
СОЕДИНЕНИЙ
ДЛЯ
МОДИФИКАЦИИ ХЛОПКОВЫХ ВОЛОКОН.
RESEARCH AND EDUCATION
,
1
(9),
133-138.
6.
Sharipova, N., Sherqulova, N., Isayeva, R., Islamova, R., & Abdukadirova, М. (2024).
RESEARCH OF THE PROCESS OF ENRICHMENT OF NATURAL SILK FIBER AND
NITROINE FIBERS MATERIALS. Modern Science and Research, 3(2).
7.
Панжиев, О. Э., Исаева, Р. М., & Исмаилова, Л. (2023). ПОВЕРХНОСТНАЯ
МОДИФИКАЦИЯ ВОЛОКНА КАК АСПЕКТ КОМФОРТА СВОЙСТВА ТКАНИ.
RESEARCH AND EDUCATION, 2(3), 43-48.
