ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1352
FUQAROLIK SUDLARIDA SUD BUYRUGʼI TARTIBIDA ISH KOʼRISH
Iskandarov Bekzodjon Maxmudovich
FIB Ishtixon tumanlararo sudining sudyasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10729027
Annotatsiya.
Mazkur maqolada fuqarolik sudlarida buyruq tartibida ish ko’rish
tushunchasi, huquqiy asoslari, ahamiyati va protsessual jihatlari ilmiy va amaliy jihatdan tahlil
qilingan. Shuningdek, buyruq tartibida ish yuritishda yuzaga keladigan amaliyotdagi muammolar
va kamchiliklarni bartaraf etishga qaratilgan taklif va mulohazalar ilgari surilgan.
Kalit so‘zlar:
sud hokimiyati, odil sudlov, fuqarolik protsessi, taraflar, buyruq tartibida ish
yuritish, sug‘urta shartnomasi.
PROCEEDINGS IN CIVIL COURTS UNDER COURT ORDERS
Abstract.
In this article, the concept, legal basis, importance and procedural aspects of
civil courts are analyzed from a scientific and practical point of view. Also, suggestions and
comments aimed at eliminating the practical problems and shortcomings arising in the order
procedure were put forward.
Key words:
judicial authority, justice, civil procedure, parties, proceedings in order of
order, insurance contract.
ПРОИЗВОДСТВО В ГРАЖДАНСКИХ СУДАХ ПО ПОСТАНОВЛЕНИЯМ СУДА
Аннотация.
В данной статье с научной и практической точки зрения
анализируются понятие, правовые основы, значение и процессуальные аспекты приказного
производства в гражданских судах. Также были высказаны предложения и замечания,
направленные на устранение практических проблем и недостатков, возникающих в
порядке приказа.
Ключевые слова:
судебная власть, правосудие, гражданский процесс, стороны,
приказное производство, договор страхования.
KIRISH
Sud buyrug‘i chiqarish to‘g‘risidagi ariza yozma shaklda va axborot tizimi orqali elektron
hujjat shaklida beriladi. Bunda fuqarolik protsessual qonun talabiga ko‘ra sud buyrug‘i chiqarish
haqidagi arizaning shakli va mazmuniga qo‘yilgan talablar da’vo arizaga (FPK 189-moddasi)
qo‘yilgan talablarga o‘xshash ekanligini nazarda tutish lozim. Shu bilan birgalikda buyruq
tartibida ish yuritish undiruvchining huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishning
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1353
soddalashtirilgan usuli ekanligidan kelib chiqib, sudlar sud buyrug‘i berish haqida arizani qabul
qilishda undiruvchining vakili tomonidan berilgan arizada vakilning nomi va manzili ko‘rsatilishi
shart emasligini nazarda tutishlari lozim. Undiruvchi tomonidan vakilga sud buyrug‘ini olish va
ijroga qaratish vakolati berilgan holatlar bundan mustasno.
Ta’kidlash lozimki, har bir inson o‘z huquq va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini
himoya qilishni so‘rab sudga shikoyat qilishi mumkin. Sud orqali himoyalanish huquqi
fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini ta’minlash kafolatlaridan biridir. Sud orqali himoya qilish
davlat tomonidan fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishning
eng asosiy vositalaridan biri hisoblanib, odil sudlovni ta’minlash orqali amalga oshiriladi. Inson
huquqlari umumjahon Deklaratsiyasining 8-moddasiga ko‘ra, har bir inson unga konstitutsiya yoki
qonun orqali berilgan asosiy huquqlari buzilgan hollarda nufuzli milliy sudlar tomonidan bu
huquqlarning samarali tiklanishi huquqiga ega. Shuningdek, Konstitutsiyaning 55-moddasida har
bir shaxsga o‘z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor
shaxslar, jamoat birlashmalarining g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish
huquqi kafolatlanadi. Bundan tashqari, Fuqarolik protsessual kodeksining 3-moddasiga ko‘ra, har
qanday manfaatdor shaxs buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqi yoxud qonun bilan
qo‘riqlanadigan manfaatini himoya qilish uchun fuqarolik sud ishlarini yuritish to‘g‘risidagi
qonunchilikda belgilangan tartibda fuqarolik ishlari bo‘yicha sudga (sudga) murojaat qilishga
haqli.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Mamlakatimizda oxirgi yillarda keng ko‘lamda amalga oshirilayotgan sudhuquq
islohotlari, eng avvalo, sudlarning nufuzini oshirish, fuqarolarga o‘z huquqlari va qonuniy
manfaatlarini sud orqali himoya qila olishlari uchun keng sharoitlar yaratish xamda shunga
mutanosib ravishda sudlarning ish yuritish tartibini imkon darajasida soddalashtirishni nazarda
tutadi. Ayniqsa, fuqarolik protsessiga oid ishlarni ko‘rishni takomillashtirish, ishlarning sifatli va
qonuniy ko‘rilishi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini munosib himoya qilish zaruratini qo‘yadi.
Bizga ma’lumki, fuqarolik sud ishlarini yuritishning quyidagi turlari mavjud:
- da’vo tartibdagi ishlar;
- buyruq tartibida ko‘riladigan ishlar;
- alohida tartibda yuritiladigan ishlar;
- hakamlik sudining hal qiluv qarori bilan bog‘liq ishlar;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1354
- chet davlat sudlarining hamda chet davlat hakamlik sudlarining (arbitrajlarining) hal qiluv
qarorlarini tan olish va ijroga qaratish to‘g‘risidagi ishlar;
- korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalarining ma’muriy va boshqa
ommaviy huquqiy munosabatlardan yuzaga kelmaydigan qarorlari hamda ular mansabdor
shaxslarining shunday harakatlari (harakatsizligi) yuzasidan nizolashish to‘g‘risidagi ishlar.
Mazkur sanab o‘tilgan sud ishlarini yuritishning har biri alohida xususiyatlariga ko‘ra
farqlanadi va belgilangan tartibda ko‘riladi. Sud buyrug‘i nizosiz talablar bo‘yicha sud
muhokamasi o‘tkazmasdan berilgan sud hujjati hisoblanadi. Fuqarolik sud ishlarini yuritishning
alohida turi hisoblangan buyruq tartibida ish yuritish – fuqarolarning huquqlari va qonuniy
manfaatlarini himoya qilishning soddalashtirilgan va ixchamlashtirilgan shakli hisoblanadi. Shu
o‘rinda fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishning soddalashtirilgan va
ixchamlashtirilgan shakli sifatida ayrim toifadagi fuqarolik ishlarini sud buyrug‘i chiqarish yo‘li
bilan hal qilish muhim ahamiyatga ega ekanligini alohida e’tirof etishimiz joiz hisoblanadi.
Fuqarolik protsessual kodeksiga kiritilgan ushbu huquqiy institutining ahamiyati shundan iboratki,
ilgari undiruvchining qarzdordan pul mablag‘larini undirish yoki ko‘char mulkni nizosiz tarzda
qarzdordan talab qilib olish to‘g‘risidagi arizalari bo‘yicha ish taraflar sud majlisiga chaqirilgan
holda ko‘rib chiqilgan bo‘lsa, sud buyrug‘i instituti joriy etilgach, mazkur toifadagi arizalar
bo‘yicha sudya ishni sud majlisida ko‘rmasdan va taraflarni sud muhokamasiga chaqirmasdan, sud
buyrug‘i chiqarish vakolatiga ega bo‘ldi. 2018-yil 1-aprelga qadar amalda bo‘lgan Fuqarolik
protsessual kodeksida 5 talab yuzasidan sud buyrug‘i chiqarilgan bo‘lsa, 2018-yil 22-yanvarda
yangi tahrirda qabul qilingan Fuqarolik protsessual kodeksida 8 talab yuzasidan, 2019-yil 22-
oktyabrda kiritilgan o‘zgartirishlarga asosan jami 9 talab yuzasidan sud buyrug‘i chiqarilishi
belgilangan. Yangi tahrirda qabul qilingan FPKda so‘ngi yillarda asosan da’vo tartibida ko‘rilgan
3 ta nizo turi yuzasidan ishlarni fuqarolarni ortiqcha ovoragarchiligini oldini olgan holda, aslida
ushbu ishlar nizosiz bo‘lganligi sababli, sud buyrug‘i chiqarish orqali ya’ni taraflar ishtirokisiz
ko‘rib chiqilib sud xujjati chiqarilishi belgilandi. Bu esa fuqarolarga arizalarini tezkor va sifatli
ko‘rib chiqilish imkoniyatini yaratdi.
Aytish mumkinki, sud ishlarini yuritishning buyruq tartibida yuritish to‘g‘risidagi ishlar
ham ko‘pchilikni tashkil etib, nizosiz talablar bo‘yicha ishlarning tez va soddalashtirilgan tartibda
ko‘rilishiga olib keladi. Yangi qo‘shilgan talablar yuzasidan so‘ngi yillardagi statistik hisobotlarni
tahlil qiladigan bo‘lsak, ko‘p kvartirali uyning joylari mulkdorlaridan majburiy badallar va
to‘lovlarni undirish to‘g‘risidagi talablar yuzasidan Respublika bo‘yicha ko’plab sud buyrug‘i
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1355
chiqarilgan. Bu esa ushbu talablar yuzasidan fuqarolar o‘rtasidagi munosabatlar yildan yilga
ko‘payib borayotganligini ko‘rsatadi. Hozirgi kunda fuqarolik sudlarida yildan yilga ish hajmi
ko‘payib bormoqda. Bu nizolarni ko‘rishda ish sifatini pasayishiga olib kelmoqda. Shu sababli
ishlarni ko‘rishda taraflar ishtirokisiz ko‘riladigan talablar doirasini kengaytirish zamon talabi
bo‘lmoqda. Buyruq tartibida ish yuritishdagi talablar yuzasidan xorij tajribasiga nazar soladigan
bo‘lsak, xususan Germaniya Federativ Respublikasi va Ozarbayjon Respublikasi Fuqarolik
protsessual kodeksida avtomobil sug‘urtasi yuzasidan kelib chiqadigan nizolar sud buyrug‘i
tarzida chiqarilishi belgilangan. Fikrimizcha, mazkur normani O‘zbekiston Respublikasini
amaldagi Fuqarolik protsessual kodeksiga ham kiritsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Xususan,
“Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi
Qonunning 3-moddasiga asosan, sug‘urta shartnomasi bo‘lib, unga ko‘ra sug‘urtalovchi sug‘urta
hodisasi sodir bo‘lganda jabrlanuvchilarga ularning hayoti, sog‘lig‘i va (yoki) mol-mulkiga ushbu
sug‘urta hodisasi oqibatida yetkazilgan zararning o‘rnini shartnomada shartlashilgan haq (sug‘urta
mukofoti) evaziga sug‘urta puli doirasida qoplash majburiyatini oladi. Demak mazkur normaga
asosan shartnomada sug‘urta puli undirilishi uchun hech qanday nizo mavjud emas va bunday
holatda ishlarni buyruq tartibida ko‘rilishi maqsadga muvofiq bo‘lar edi.
Yuqoridagilarga ko‘ra xulosa qiladigan bo‘lsak, hozir fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlarda
sudyalarning ish yuklamalarini kamaytirish, sudlarda ishlarni soddalashgan tartibda hal etish
tizimini takomillashtirish maqsadida fuqarolik protsessual qonunchiligida sud buyrug‘i chiqarish
asoslari ro‘yxatini kengaytirish lozim deb o‘ylaymiz.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi,
09.02.2021 y., 03/21/671/0093-son).
2.
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi. Qonunchilik ma’lumotlari
milliy bazasi, 17.09.2021 y., 03/21/716/0877-son ).
3.
Xabibullaev D.Y. Fuqarolik protsessual huquqi (savollar va javoblar). O‘quv qo‘llanma.
To‘ldirilgan va qayta ishlangan nashr. –Toshkent, TDYU nashriyoti, 2018. -300 b.
4.
Xabibullaev D.Y. Fuqarolik protsessual huquqi (savollar va javoblar). O‘quv qo‘llanma.
To‘ldirilgan va qayta ishlangan nashr. –Toshkent, TDYU nashriyoti, 2018. -300 b.
5.
https://stat.sud.uz/file/2021/fib/fib_2020.pdf.
6.
O‘zbekiston Respublikasining “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini
majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi Qonuni. O‘RQ-155-son 21.04.2008. https://lex.uz.
