ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
188
MIKROKREDIT TIZIMINING TARIXIY RIVOJLANISHI, O‘ZIGA XOSLIGI VA
MAQSADLARI
Boymatova Kamola Shamshiddin qizi
Buxoro Innovatsiyalar Universiteti Magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10793105
Annotatsiya.
Ushbu maqolada mikrokredit tushunchasi, mirkredit tarixi, mikrokredit
berilishining sabablari, foydalari va zararlari shuningdek mamalakat iqtisodiyotiga keltirayotgan
foydalari, mamlakatdagi qashshoqlikni kamaytirishda hamda tadbirkorlikni rivojlantirishda
ko‘rsatayotgan foydalari haqida batafsil yoritishga harakat qilganman.
Kalit so`zlar:
Mikrokredit tarixi, kredit, moliyaviy tizim, mikrokredit va tadbirkorlik,
nodavlat tashkilotlar, davlat banklari.
HISTORICAL DEVELOPMENT, CHARACTERISTICS AND OBJECTIVES OF
THE MICRO-CREDIT SYSTEM
Abstract.
In this article, I tried to explain in detail the concept of microcredit, the history
of microcredit, the reasons, benefits and harms of microcredit, as well as the benefits it brings to
the country's economy, the benefits it shows in reducing poverty and developing entrepreneurship.
Key words:
History of microcredit, credit, financial system, microcredit and
entrepreneurship, non-governmental organizations, state banks.
ИСТОРИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ, ХАРАКТЕРИСТИКИ И ЦЕЛИ
МИКРОКРЕДИТНОЙ СИСТЕМЫ
Аннотация.
В этой статье я постарался подробно объяснить понятие
микрокредита, историю микрокредитования, причины, пользу и вред микрокредитования,
а также пользу, которую оно приносит экономике страны, пользу, которую оно
показывает в сокращении бедности и развитии экономики страны. предпринимательство.
Ключевые слова:
История микрокредитования, кредит, финансовая система,
микрокредитование и предпринимательство, неправительственные организации,
государственные банки.
KIRISH
Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti budjet mablag‘laridan samarali foydalanish
darajasiga bog‘liq. Davlat budjeti mamlakat moliyaviy resurslarini jamg‘arish va taqsimlash
jarayonida hal qiluvchi rolni o‘ynaydi.
Davlat budjeti daromadlarining
budjetga
tushishining
uzluksizligi
ta’minlansa,
iqtisodiyotning turli tarmoqlari rivojlanishi uchun yetarli darajada xarajatlar qilish imkoniyati
mavjud bo‘ladi va aholi turmush farovonligi yaxshilanadi. Agarda mablag‘ ko‘rsatkichlari to‘liq
bajarilmasa, budjet yo‘nalishlari bo‘yicha nomuvofiqlik kelib chiqadi. Bu esa budjet-soliq siѐsati
yaxlitligiga putur yetkazib, daromad va xarajatlarning nomutanosibligiga olib keladi.
Jumladan mamkalakatda kambag‘allikni qisqartirish, davlat iqtisodiyotini yaxshilash,
tadbirkorlarga keng imkoniyatlar yaratish uchun mikrokredit tizimi juda muhim ahamiyatga
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
189
egadir. Bu haqida davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev: "Tadbirkorlikni jadal va yanada keng
rivojlantirish uchun barcha sharoitlarni yaratish – eng muhim vazifamizdir" deb ta’kidlab o‘tgan.
1
Shuning uchun ham mikrokredit sohasining imkoniyatlarini yanada ko’paytirmoqda
davlatimiz rahbari. Bu borada “Men bugun ushbu zalda va joylardagi studiyalarda qatnashayotgan
yuzlab tadbirkor yoshlar va opa-singillarimizni ko'rib turganimdan benihoya xursandman.
Biz keyingi 2 yilning o'zida faqatgina xotin-qizlar va yoshlar tadbirkorligini
rivojlantirishga 500 million dollar mablag' yo'naltirdik. Ular o'z biznesini boshlashi, jumladan,
kasb va tadbirkorlikni puxta o'rganishi uchun barcha sharoitlar yaratildi”: dedi davlatimiz rahbari
mamlakatimiz tadbirkorlari bilan ochiq muloqot shaklidagi uchrashuvda.
Mikrokredit - bu kam ta'minlangan odamlarga yashash va o'z biznesini ochish yoki
rivojlantirish uchun beriladigan jamg'arma xizmatlari va biznesni rivojlantirish dasturlari kabi
kreditlar va boshqa moliyaviy xizmatlar to'plami. Bangladeshlik iqtisodchi Muhammad Yunus o‘z
mamlakatida qashshoqlikka yechim izlash chog‘ida kambag‘allar o‘z shaxsiy mahorati bilan xayrli
ishlar qilayotganini, biroq garovi yo‘qligi sababli tijorat banklaridan munosib kredit ololmaganini
ko‘rgan. Grameen Bank 1983-yilda o'z jamg'armalari yoki aktivlariga ega bo'lmagan odamlar
uchun boshlang'ich kapitalga kirishni ta'minlash va kambag'al va moliyaviy bozorlar o'rtasidagi
tafovutni bartaraf etish uchun tashkil etilgan. Jahon bankining ta'kidlashicha, mikromoliya
tashkilotlari "Rivojlanayotgan mamlakatlar" (Rivojlanayotgan mamlakatlar) dagi 16 milliondan
ortiq kishiga xizmat ko'rsatadi.
Mikrokredit - bu kam ta'minlangan odamlarga yashash va o'z biznesini ochish yoki
rivojlantirish uchun beriladigan jamg'arma xizmatlari va biznesni rivojlantirish dasturlari kabi
kreditlar va boshqa moliyaviy xizmatlar to'plami. Mikrokredit, 1997-yilda Vashingtonda bo'lib
o'tgan Mikrokredit sammitida qabul qilingan ta'rifi bilan, kam ta'minlangan odamlarga daromad
yaratish va o'zlari va oilalariga g'amxo'rlik qilishlari uchun amalga oshiriladigan ish bilan
ta'minlash loyihalari uchun ajratiladigan kichik miqdordagi kredit dasturlaridir. (Erdog'an,
2004:13).
Mikromoliyalash ma'lum darajadan past daromadga ega bo'lgan jismoniy shaxslarga
yordam va xayriyalar o'rniga, banklar, nodavlat tashkilotlar, kredit kooperativlari va boshqa rasmiy
moliyaviy tizim elementlari orqali ularning ehtiyojlarini qondiradigan va ularni ishlab chiqarishga
rag'batlantiradigan kam miqdorda kreditlar beradi. Bu shaxslarga mavjud aktivlaridan foydalanish
imkoniyatini berish. Bu farovonlik darajasini oshirish va boshqa tomondan, ishlab chiqarishda
juda kichik qiymatlardan foydalangan holda milliy daromad va aholi jon boshiga o'sish sur'atlarini
bilvosita oshirish maqsadlariga xizmat qiluvchi iqtisodiy tizimni anglatadi.
So'nggi yigirma yil ichida mikromoliyalash amaliyoti taklifga yo'naltirilgan kreditlardan
aniq maqsadli tarmoqlarni rivojlantirish uchun talabga yo'naltirilgan va barqaror xizmatlarga
(masalan, kreditlar, jamg'armalar, sug'urta xizmatlari) o'zgardi. Boshqacha qilib aytganda, past
daromadli qatlamlarning moliyaviy ehtiyojlarini doimiy ravishda qondira oladigan barqaror va
mahalliy institutlarni yaratish ushbu amaliyotning markaziga aylandi.
1
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimiz tadbirkorlari bilan ochiq muloqot
shaklidagi uchrashuvda so'zlagan nutqi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
190
Oxirgi yillarda dunyoda juda muhim muammoga aylangan qashshoqlik va unga qarshi
kurashish uchun yechim izlash Mikrokredit loyihasini kun tartibiga olib keldi. Mikrokredit
loyihasi; bu kichik boshlang'ich kapitalga muhtoj bo'lgan kambag'allarga imkoniyat yaratish uchun
biznes g'oya va loyihadir. Mikrokredit, faqat ishonchga asoslangan, garov yoki kafilliksiz kichik
kapital ko'rinishidagi kambag'allar uchun qashshoqlikdan mustaqil ravishda qutulishning samarali
strategiyasidir. Mikrokreditlash amaliyotiga amal qiladigan ko'pchilik odamlarning fikriga ko'ra,
mikrokredit deganda juda kambag'al oilalarga samarali faoliyat bilan shug'ullanish yoki o'zlarining
juda kichik bizneslarini kengaytirish uchun juda oz miqdorda kredit ochish va berish tushuniladi.
Vaqt oʻtishi bilan, anʼanaviy rasmiy moliya institutlariga kirish imkoniga ega boʻlmagan
kambagʻallar turli xil moliyaviy mahsulotlarga muhtojligi maʼlum boʻlgach, mikrokreditlar
koʻlami kengayib, kreditlar, jamgʻarmalar va sugʻurta kabi xizmatlarni qamrab oldi.
(U.P.Umurzakov)
Mikromoliya tizimi ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etmaydigan va hozirgi sharoitda
hech qanday moliya institutidan foydalana olmaydigan mamlakatning eng kambag'al guruhi keng
jamoatchilik tomonidan taqdim etilgan moliyaviy imkoniyatlardan qonuniy ravishda foydalanishi
mumkin degan tamoyilga asoslanadi va xususiy sektor institutlari, bir tomondan, bu shaxslarni
iqtisodiy jihatdan qaramlikdan ozod qiladi va ularni samarali qilish orqali yordam beradi.
Bu ularni muntazam daromad olishga undaydi, ikkinchi tomondan, ishlab chiqarish
jarayonida ishtirok etayotgan yangi ishchi kuchi tufayli mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini va
shuning uchun ishlab chiqarish darajasini oshirish orqali o‘sish va rivojlanish kabi boshqa
makroiqtisodiy maqsadlarga erishishga yordam beradi.
Mikrokredit tizimi "odamga baliq ovlashni o'rgatishdan tashqari, unga baliq ovlash uchun
to'r yoki qayiqni ijaraga olish yoki sotib olish imkoniyatini berish" g'oyasiga asoslanadi.
Insonlarda tug‘ma iste’dod borligini qabul qiluvchi kichik kredit tizimi odamlardagi bo‘sh
qobiliyatlarni yuzaga chiqarishda muhim rol o‘ynaydi.
Mikrokredit - bu kredit bir-birini taniydigan va guruh bosimi yuzaga kelishi mumkin
bo'lgan 5-8 kishidan iborat guruhlarga va guruh ichidagi shaxslarga individual ravishda
beriladigan tizimdir. Birgalikda javobgarlik tizimi tufayli bu odamlar bir-biriga kafil bo'lishadi.
Insonning jamiyatdagi obro'si va biznes bilan shug'ullanish g'oyasi eng katta kafolat hisoblanadi.
Kreditni to'lash odatda haftalik teng ulushlarda amalga oshiriladi va keyingi kreditlar avvalgilarini
muammosiz to'lashiga bog'liq bo‘ladi.
Faoliyat e'tiborini foiz stavkalarini faqat kredit ochish xarajatlarini qoplaydigan darajada
ushlab turish orqali aholining kam ta'minlangan qatlamiga barqaror xizmat ko'rsatishni maqsad
qilgan mahalliy moliya institutlarini yaratishga qaratuvchi mikrokredit amaliyoti 1980-yildan
keyin tez tarqala boshladi.
Mikrokreditning boshqa pul yordamlaridan eng muhim farqi shundaki, u qarz
oluvchilarning kreditni qaytarishni talab qilib boshlagan iqtisodiy faoliyatini davom ettirish uchun
zamin tayyorlaydi. Bu farq mikrokreditlashning asosiy tamoyillaridan eng muhimini tashkil etadi.
XULOSA
Xulsa qilib aytadigan bo‘sak mikrokredit tizimining joriy qilinishi, mamlakatda xotin-
qizlar va yosh tadbirkorlarga nihoyatda katta imkoniyatlar ochib berdi. Bundan tashqari
Respublikada qashshoqlikning kamayishiga, shuningdek ishsizlikning kamayishiga ham yuqori
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
191
darajada hissa qo‘shdi desak adashmagan bo‘lamiz. Qishloq ayollarining iqtisodiy imkoniyatlarini
kengaytirish uchun mikrokreditlardan foydalanish rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda
1974 yildan boshlab amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizda ham bu borada ko‘plab ishlar amalga
oshirilmoqda va amalga oshirilgan bir qator mikrokreditlardan foydalanish yaxshi samara berdi
desak adashmagan bo`lamiz.
Qishloq ayollarining iqtisodiy va ijtimoiy imkoniyatlarini kengaytirish, ayniqsa, ularni
moslashtirish, mavjud kamchiliklarni bartaraf etishga harakat qilish yo‘lida muhim qadamlar
qo‘yilishi nazarda tutmoqda. Mikrokreditdan foydalanuvchilar tomonidan tuzilgan birdamlik
guruhlari bir xil ishlab chiqarish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi, bir-birini biladigan va qabul
qiladigan, olgan kreditlarini qaytarishda bir-biriga kafil bo‘ladigan kichik guruhlardir. Dunyoning
ko‘plab mamlakatlarida, xususan, Bangladeshda mikrokreditlash loyihalarida muvaffaqiyatli
natijalarga erishildi. Mavjud ko'nikmalarini qo'llash orqali pul topish va buni guruh bo'lib amalga
oshirish orqali bir-birini qo'llab-quvvatlash ayollar uchun osonlashadi.
REFERENCES
1.
A.O’lmasov, A.Vaxobov "Iqtisodiyot nazariyasi", T. "Sharq", 2006, 223- 6.
2.
Larionova I.V. Upravlenie aktivami i passivami v kommercheskom banke. –M.:
«Konsaltbankir» 2003.
3.
Lavrushin O.I. i dr. Dengi, kredit, banki. Uchebnik. – M.: KNORUS,2010. -560 str.
4.
Lavrushin O.I., Bankovskiy menedjment. Uchebnik. – M.: KNORUS,2010. – 560 str.
5.
Lending / Chartered Institute of Bankers. - London: BPP Publishing,2003. ISBN 0-7517-
1015-6
