ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
222
BUXORO VOHASI ARXEOLOGIK MEROSIDA QOYATOSH SURATLARINING
TUTGAN O’RNI
Mahmudov Javohir Bahriddinovich
Osiyo xalqaro universiteti tarix yo’nalishi talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10800803
Annotatsiya.
Ushbu maqola
Buxoro vohasida qoyatosh suratlarini o‘rganish jarayonida
bu hudud ibtidoiy davrdanoq odamzod tomonidan o‘zlashtirilganligi va keyingi tarixiy
davrlarda ham uzluksiz madaniyat yaratilib, Qizbibi tog‘ tizmasi va Nurota tog‘ tizmasi
o‘rtasidagi Malik cho‘ldan Zarafshon daryosi oqib o‘tib, daryoning shimoliy tomonida
Sarmishsoy darasida istiqomat qilgan aholining ibtidoiy ziroatchilik, chorvachilik va ovchilik
bilan shug‘ullanganligi aniqlandi.
Kalit so’zlar:
Qoyatosh suratlari, sarmishsoy, ibtidoiy davr, buxoro vohasi, Zarafshon
vohasi, rangli suratlar, Qizbibi, Tongotarsoy, Gurtuksoy, Qilichliksoy, Toytuyoqsoy,
Otchoparsoy, Umartolsoy
.
THE PLACE OF KAYOTASH PICTURES IN THE ARCHAEOLOGICAL HERITAGE
OF BUKHARA OASIS
Abstract.
This article, in the process of studying rock paintings in the Bukhara oasis, shows
that this area has been occupied by humans since primitive times, and a continuous culture has
been created in subsequent historical periods, and the Zarafshan river flows through the Malik
desert between the Kizbibi mountain range and the Nurota mountain range. , it was found that the
inhabitants who lived in the Sarmishsay gorge on the north side of the river were engaged in
primitive agriculture, animal husbandry and hunting.
Keywords:
Rock paintings, Sarmishsay, primitive period, Bukhara oasis, Zarafshan oasis,
colorful pictures, Qizbibi, Tongotarsoy, Gurtuksoy, Qilichliksoy, Toytuyoksoy, Otchoparsoy,
Umartolsoy.
МЕСТО КАЙОТАШСКИХ ИЗОБРАЖЕНИЙ В АРХЕОЛОГИЧЕСКОМ
НАСЛЕДИИ БУХАРСКОГО ОАЗИСА
Аннотация.
В данной статье в процессе изучения наскальных изображений
Бухарского оазиса показано, что эта территория была освоена человеком с первобытных
времен и в последующие исторические периоды создавалась непрерывная культура, а река
Зарафшан вытекает из пустыни Малик в середина хребта Кизбиби и хребта Нурота.
Установлено, что население, проживающее в ущелье Сармишсай на северном берегу реки,
занималось примитивным земледелием, животноводством и охотой. Ключевые слова.
Ключевые слова:
Наскальные рисунки, Сармишсай, первобытный период,
Бухарский оазис, Заравшанский оазис, красочные изображения, Кызбиби, Тонготарсой,
Гуртуксой, Килиличликсой, Тойтуёксой, Очопарсой, Умартолсой.
Buxoro vohasi qoyatosh suratlarining xronologik chegarasi kishilik tarixining bronza davri
(mil.avv. 3-2-mingyillik)dan boshlab o‘rta asrning so‘nggi bosqichlari bilan belgilanadi.
Sarmishsoy qoyatosh suratlarining ishlanish texnikasi va tasviriga o‘xshash suratlar
Farg‘ona vodiysi hamda O‘rta Osiyoning boshqa hududlarida ham uchraganligi qadimgi davr
aholisining etnomadaniy aloqalari natijasi ekanligi ochib berildi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
223
Buxoro vohasi qoyatosh suratlarining xronologiyasi, ishlanish texnikasi, mazmun-
mohiyati qadimgi aholining tafakkurini ochib berishga xizmat qildi.
XX asrning 60-yillarida O‘zbekiston qoyatosh rasmlarini o‘rganishda O‘zbekiston Fanlar
Akademiyasi haqiqiy a’zosi, akademik Ya.Gʻ. Gʻulomov rahbarligida Mohondaryo
ekspeditsiyasining a’zolari A. Muhammadjonov, M.Qosimov, O‘. Islomov, N. Toshkentboyev, T.
Mirsoatov, J. Kabirovlar Sarmishsoy, Qorong‘iungursoy va boshqa shu kabi yodgorliklarda bo‘lib,
ba’zi ilmiy izlanishlarni olib borganlar.
Bu kuzatishlar natijasi sifatida, 1964-yili N.X. Toshkentboyevning bu dara rasmlari
haqidagi maqolasi e’lon qilingan
1
.
Shundan so‘ng, J. Kabirovning Nurota tog‘ tizmalarining qoyatosh rasmlarini o‘rganish
borasida amalga oshirgan tadqiqotlari ahamiyatli hisoblanadi. U 1966-1972-yillar mobaynida
Nurotaning Oqtog‘ va Qoratog‘ tizmalaridagi Sarmishsoy, Bironsoy, Tongotarsoy, Gurtuksoy,
Qilichliksoy, Toytuyoqsoy, Otchoparsoy, Umartolsoy, Qorachorvoq, Naymanchaliksoy
daralaridan yangi qoyatosh rasmlarini topib, ularni ilmiy jihatdan o‘rgangan
2
.
Sarmishsoy Navoiy shahridan 40-45 km shimoli-sharqda, hozirgi Navbahor tumanida
Qoratog‘ning janubiy yon bag‘rida joylashgan. Daraning uzunligi 5.5-6 km bo‘lsa, uning eni 15
metrdan 200 metrgacha cho‘zilgan, qoyatoshlarning balandligi 15 metrdan 50 metrgacha yetadi.
Sarmishsoy darasida antropogen landshaft shakllanishining asosiy sabablardan biri uning
iqlimidir.
Sarmishsoy darasida 200ga yaqin arxeologik obyektlar mavjud bo‘lib, qoyatosh suratlari
bularning gultojidir. Sarmishsoy darasi, asosan, salanets, granit va mayda zarrali qumtosh
qoyalaridan iborat.
Sarmishsoy suratlari haqidagi dastlabki xabarlar 1958-yildan keng ommaga yoyila
boshlangan edi. O‘shanda Xalilullo Muxammedov «Qizil O‘zbekiston» gazetasida dara haqidagi
o‘z maqolasini e’lon qilgan edi.
XX asrning 70-80-yillarida Nurota tog‘ tizmasining Oqtog‘, Qoratog‘ hududlarida
arxeolog olimlar J. Kabirov va M. Xo‘janazarovlar tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqot va
kuzatish ishlari natijasida 60 dan ortiq qoyatosh rasmlari aniqlanib, ularda ilmiy tadqiqot ishlari
olib borilgan.
Xatirchi tumani hududi, xususan, Nurota tog‘ tizmasi qoyatosh rasmlari tadqiqotida
O‘zRFA Arxeologiya instituti qoshida 1987-yili M. Xo‘janazarov rahbarligida tashkil etilgan
“Qoyatosh rasmlarini o‘rganish” guruhi tomonidan amalga oshirilgan ishlar natijasi muhim
ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston qoyatosh rasmlarini o‘rganishda Nurota tog‘ tizmasi juda istiqbolli hudud
hisoblanadi. 1987-1989-yillar mobaynida M.Xo‘janazarov Oqtog‘ning janubiy yon bag‘rida olib
borgan tadqiqotlari jarayonida Oqsoqolotasoy darasi yon bag’irlarida yangi qoyatosh rasmlari
borligini aniqladi . Ana shu ungur va kamarlarning devor va shiplariga qadimgi ajdodlarimiz
rangli buyoqlarda rasmlar chizib qoldirganlar.
1
Тошкенбоев Н. Х. Наскальные изображения Карангурсая и Сармича // ИМКУ. Вып. 7. Ташкент. 1966.-С.36-
39.
2
Кабиров Ж. Сармишсойнинг қоятошларидаги расмлар.-Тошкент, 1976.-Б.4-5.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
224
REFERENCES
1.
Asqarov A. Buxoroning ibtidoiy davr tarixidan lavhalar. T. «Fan». 1973.
2.
Агзамходжаев Т. Наскальные излбражения в Бостагдиксокм районе Ташкентской
области. Общественные работы АН Уз ССР. 1960. С. 20-82.
3.
Алпысбаев Х. Новые наскальные изображения Бостандыкского района. ТИИАЭ АН
Каз. Т. 1. 1956.
4.
Аубекеров Б.Ж. Геолого-геоморфологические исследования в долине реки Сармишсая
// Достижения иперспективы изучения, сохранения и управления природного и
культурного наследия «Сармишсая». Материалы региональной конференции.
Ташкент, 2009.
5.
Бартольд В.В. Отчет о поездке в Среднюю Азию с научной целью 1893-1894 гг.
Императорской Академии наук. Т.1. Вып.4.-СПб.,1897.-С.51-52.
6.
Вебер В.Н. Геологическая карта Средней Азии. М. 1914. С. 130
7.
Воронец М.Э. Наскальные изображения Южной Киргизии // Тр.Кирг.ЯГПИ. Вып. 2.
Фрунзе. 1950. С. 75-90
8.
Бобохусенов, А. (2024). ИСТОРИЧЕСКАЯ ГЕОГРАФИЯ БУХАРСКОГО ОАЗИСА.
СОВРЕМЕННАЯ
НАУКА
И
ИССЛЕДОВАНИЯ,
3(2),
634–640.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10667247
9.
Бобохусенов, А., и Ганиев, Х. (2024). ПРОБЛЕМЫ ПРОИСХОЖДЕНИЯ САКСКОЙ
АРХЕОЛОГИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ. СОВРЕМЕННАЯ
НАУКА И ИССЛЕДОВАНИЯ, 3(2), 641–645.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10667306
10.
Akmal B. (2024). THE GREAT WALL OF THE EARLY MIDDLE AGES - KANPIRAK
WALL.
Modern
Science
and
Research,
3(1),
694–698.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28381
11.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHSINING ANTIK DAVRI SHISHA
BUYUMLARI.
TADQIQOTLAR
,
25
(2),
208–211.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/307
12.
Bobohusenov Akmal Ashurovich. (2023). THE MATERIAL CULTURE OF THE TOMBS
OF THE ANCIENT AND EARLY MEDIEVAL PERIOD.
International Journal Of History
And Political Sciences
,
3
(11), 24–29.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue11-06
13.
Bobohusenov Akmal. (2023). ANTIK VA ILK O‘RTA ASRLAR DAVRI MOZOR-
QO‘RG‘ONLARI
MODDIY
MADANIYATI
.
ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА
И
ИННОВАЦИОННЫЕ
ИДЕИ
В
МИРЕ
,
35
(3),
65–70.
Retrieved
from
https://www.newjournal.org/index.php/01/article/view/10037
14.
Bobohusenov Akmal. (2023). ANTIK VA ILK O‘RTA ASRLAR DAVRI MOZOR-
QO‘RG‘ONLARI
MODDIY
MADANIYATI
.
ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА
И
ИННОВАЦИОННЫЕ
ИДЕИ
В
МИРЕ
,
35
(3),
65–70.
Retrieved
from
https://www.newjournal.org/index.php/01/article/view/10037
15.
Tursunova, M., & Bobohusenov, A. (2023). QADIMGI VARAXSHA DEVORIY GANCH
VA
LOY
BEZAKLARI.
SCHOLAR,
1(28),
303–308.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
225
16.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHSINING ANTIK DAVRI SHISHA
BUYUMLARI.
TADQIQOTLAR
,
25
(2),
208–211.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/307
17.
Bobohusenov Akmal Ashurovich. (2023). VARAKHSHA MURAL GANCH AND CLAY
PAINTINGS.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(12), 48–53.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-09
18.
Bobohusenov Akmal, & Naimov Ismat. (2023). BAQTRIYANING BRONZA DAVRI
ARXEOLOGIYA
YODGORLIKLARINING
JOYLASHUVI
VA
MODDIY
MADANIYATI.
Innovations in Technology and Science Education
,
2
(8), 73–80. Retrieved
from
https://humoscience.com/index.php/itse/article/view/557
19.
Bobohusenov
A.
(2023).
BUXORO
VOHASINING
ANTIK
DAVRI
YODGORLIKLARI.
SCHOLAR
,
1
(28),
298–302.
Retrieved
from
https://researchedu.org/index.php/openscholar/article/view/5055
20.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHASI QOYATOSH SURATLARINING
DAVRIY TASNIFI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В
МИРЕ
,
29
(1),
142–146.
Retrieved
from
https://newjournal.org/index.php/01/article/view/8667
21.
Shokir
o’g’li,
S.
U.
(2023).
MAHALLANING
JAMIYAT
IJTIMOIY
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI. Научный Фокус, 1(6), 369-371.
22.
Sadullayev U. (2024). MIRZA SIROJ HAKIM AND HIS LEGACY. Modern Science and
Research,
3(2),
902–910.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/29502
23.
Shokir o'g'li, S. U. (2023). MAHALLA TUSHUNCHASINING VUJUDGA KELISHI
HAQIDA.
24.
Sadullayev, U. (2024). THE NEIGHBORHOOD IS THE CRADLE OF VALUES.
Modern
Science and Research
,
3
(1), 607–613. Retrieved fromhttps://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/28343
25.
Sadullayev, U. (2023). ABOUT THE EMERGENCE OF THE CONCEPT OF
NEIGHBORHOOD.
Modern Science and Research
,
2
(12), 722-727.
26.
Sadullayev Umidjon Shokir O’g’li. (2023). THE IMPORTANCE OF THE MAHALLA
SYSTEM’S REFORMATIONS IN NEW UZBEKISTAN. International Journal Of History
And Political Sciences, 3(10), 25–30. https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue10-05
27.
Sadullayev Umidjon Shokir o’g’li. (2023). The History of the Creation and Formation of the
Neighborhood. American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769),
1(10),
480–485.
Retrieved
from
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2142
28.
O’gli, S. U. S. (2023). ELUCIDATION OF ISSUES OF THE HISTORY OF BUKHARA
GUZARS IN OA SUKHAREVA AND HER STUDIES.
International Journal Of History
And Political Sciences
,
3
(11), 30-35.
29.
Sadullayev, U. (2023). ABOUT THE EMERGENCE OF THE CONCEPT OF
NEIGHBORHOOD. Modern Science and Research, 2(12), 722–727.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
226
30.
Shokir o’gli, S. U. (2023). The Essence of State Policy on Youth in New
Uzbekistan.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769)
,
1
(9), 554-559.
31.
Bafoeva, R. (2023). The concept of family in English, Russian and Uzbek
proverbs.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-
2769)
,
1
(10),
651–654.
Retrieved
from
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2279
32.
Rokhila Bafoeva 2023. The Concept of Education in English and Uzbek Proverbs.
American
Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
. 1, 9 (Nov.
2023), 292–296.
33.
Bafoeva, R. (2023). NEW METHODS OF TEACHING FOREIGN LANGUAGES. Modern
Science and Research, 2(10), 58-63.
34.
Pirmanovna, N. G., & Bafoeva, R. (2022). NATIONAL AND CULTURAL PROVERBS IN
ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES AND THEIR UNIVERSAL FEATURES.
Новости образования: исследование в XXI веке, 1(4), 500-503.
35.
Pirmanovna, N. G., & Bafoeva, R. (2023). INGLIZ VA O’ZBEK MAQOLLARING
GENDER XUSUSIYATLARI.
World of Science
,
6
(5), 167-169.
36.
Pirmanovna, N. G., & Bafoeva, R. (2023). O’ZBEK VA INGLIZ MAQOLLARINING
JAMIYATDAGI
TUTGAN
O’RNI
VA
ULARNING
O’RGANILGANLIK
DARAJASI.
SCIENTIFIC APPROACH TO THE MODERN EDUCATION SYSTEM
,
2
(14),
74-76.
37.
Bafoeva, R. (2023). INGLIZ VA O’ZBEK MAQOLLARINING SHAKLLANISH VA
O’RGANILISH MASALALARI. Научный Фокус, 1(3), 29-31.
38.
Bafoeva, R. (2023). INGLIZ VA O’ZBEK MAQOLLARINING KOGNITIV
TAHLILIIngliz vа ozbek mаqollаri tizimlаri hаqidа gаp ketgаndа ulаrning mohiyаti bir-
biridаn аjrаlib turishi аniq bo'lаdi, chunki ulаr turli xil tаrixiy, ijtimoiy va iqtisodiy
shаroitlаrdа rivojlаngаn, vа bu mаqoll. World of Science, 6(6), 207-211.
39.
Pirmanovna, N. G., & Bafoeva, R. (2023). LINGUISTIC AND CULTURAL ANALYSIS
OF ENGLISH AND UZBEK PROVERBS. Finland International Scientific Journal of
Education, Social Science & Humanities, 11(4), 227-230.
40.
Bafoeva, R. (2023). THE IMPORTANCE OF INTERACTIVE GAMES IN LEARNING
FOREIGN LANGUAGES PROCESS.
Modern Science and Research
,
2
(10), 510-512
41.
Berdiyeva, S. (2023). UNLOCKING LANGUAGE LEARNING POTENTIAL: THE
IMPACT OF MULTIMEDIA IN LANGUAGE EDUCATION.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 314-318.
42.
Safarova, Z. T., & Berdiyeva, S. U. (2024). TRANSLATION PROBLEMS OF THE STORY
“NAUGHTY BOY”.
Modern Scientific Research International Scientific Journal
,
2
(2), 10-
16.
43.
Berdiyeva, S. (2024). TEACHING YOUNG LEARNERS THROUGH THE USE OF CLIL
METHOD.
Modern Science and Research
,
3
(2), 473-480.
44.
Berdiyeva,
S.
(2024).
EXPLORING
INNOVATIVE
APPROACHES
TO
TEACHING.
Modern Science and Research
,
3
(1), 923-927.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
227
45.
Berdiyeva, S. U. (2023). THE DIFFERENCE BETWEEN GAME-BASED LEARNING
AND GAMIFICATION [Data set].
46.
Khamraeva, G. (2023). The Role of Information Gap Activities in Teaching Speaking in Esl
Classes.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
33
(33).
47.
Utkerovna, B. S. (2023). Teaching Grammar Effectively: Strategies for Success.
American
Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(10), 241-
245.
48.
Utkerovna, B. S. (2023). Effective Ways of Improving Language Learners’ Communication
Skills through Story-Based Approach.
American Journal of Language, Literacy and
Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(9), 563-567.
49.
Berdiyeva, S. (2023). Advantages and Disadvantages of Teaching through Role-Playing
Activities. In
Academic International Conference on Multi-Disciplinary Studies and
Education
(Vol. 1, No. 19, pp. 88-92).
50.
Berdiyeva, S. (2023). A STORY-BASED APPROACH IN TEACHING FOREIGN
LANGUAGE.
Modern Science and Research
,
2
(10), 262-266.
51.
Berdiyeva, S. U. (2023). THE DIFFERENCE BETWEEN GAME-BASED LEARNING
AND GAMIFICATION [Data set]. Zenodo.
52.
Utkerovna, S. (2023). BENEFITS OF TEACHING FOREIGN LANGUAGES THROUGH
ROLE-PLAYING ACTIVITIES.
Modern Science and Research
,
2
(10), 723-729.
53.
Utkerovna, B. S. (2023). SHUM BOLA ASARINING TARJIMASIDA TARJIMON
MAHORATI.
DENMARK" THEORETICAL AND PRACTICAL FOUNDATIONS OF
SCIENTIFIC PROGRESS IN MODERN SOCIETY"
,
14
(1).
54.
Utkirovna, B. S. (2023). Characteristics of the Works of Charles Dickens.
European Science
Methodical Journal
,
1
(3), 24-28.
55.
Berdiyeva, S. (2023). THE IMPORTANCE OF ROLE PLAYING ACTIVITIES IN
IMPROVING LEARNERS’LANGUAGE SKILLS.
Modern Science and Research
,
2
(9),
75-78
56.
Рушана, Н. Р. (2023). ПАРЕМИИ КАК ОТРАЖЕНИЕ ЭТНОКУЛЬТУРНОЙ
СПЕЦИФИКИ: ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ.
Научный Фокус
,
1
(7),
1193-1200.
57.
Рушана, Н. Р. (2023). ЭВОЛЮЦИЯ УРОКА ЛИТЕРАТУРЫ: СЛИЯНИЕ ТРАДИЦИЙ
И ИННОВАЦИЙ. JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND
EDUCATIONAL RESEARCH, 6(10), 199-206.
58.
Рушана, Н. Р. (2023). СЕМЕЙНЫЕ ЦЕННОСТИ И ИХ РОЛЬ В ЖИЗНИ И
ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ЛН ТОЛСТОГО. Научный Фокус, 1(6), 424-429.
59.
Набиева, Р. Р. (2023). ОСОБЕННОСТИ ПСИХОЛОГИЗМА ПЬЕС А. ВАМПИЛОВА.
60.
Nabiyeva, R. (2023). FEATURES OF PSYCHOLOGISM OF A. VAMPILOV’S PLAYS.
Modern
Science
and
Research,
2(9),
109–111.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/23906
61.
Рушана, Н. Р. (2023). ПАРЕМИИ КАК ОТРАЖЕНИЕ ЭТНОКУЛЬТУРНОЙ
СПЕЦИФИКИ: ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ. Научный Фокус, 1(7),
1193-1200.