ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
447
JONDOR TUMANI TARIXI VA ME’MORIY YODGORLIKLARI.
Toshpo’latova Shaxnoza Shuhratovna
Osiyo Xalqaro Universiteti
“Tarix va filologiya” kafedrasi
Tarix fani o’qituvchisi.
Jo’rayeva Mehrinoz Ikrom qizi
Tarix ta’lim yo’nalishi 1-kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10976661
Annotatsiya.
Ushbu maqola Jondor tumani etnologiyasi, uning joylashgan o’rni. Jondor
atamasi kelib chiqish va ma’nolari bundan tashqari, Jondor tumanida joylashgan yodgorliklar
haqida ma’lumotlar yoritilgan.
Kalit soʻzlar:
Jondor, Qizbibi ziyoratgohi, Qoraxoniylar, Xorazmshohlar, Varaxsha
yodgorligi, Mahmud Torobiy daxmasi, Shayxi Islom qalasi, Mir Arab.
HISTORY AND ARCHITECTURAL MONUMENTS OF JONDOR DISTRICT.
Abstract.
This article is ethnology of Jondor district, its location. In addition to the origin
and meanings of the term Jondor, information about the monuments located in Jondor district is
covered.
Key words:
Jondor, Qizbibi shrine, Karakhanids, Khorezmshahs, Varakhsha monument,
Mahmud Torabi hut, Sheikh Islam fortress, Mir Arab.
ПАМЯТНИКИ ИСТОРИИ И АРХИТЕКТУРЫ ЖОНДОРСКОГО РАЙОНА.
Аннотация.
В статье рассматривается этнология Джондорского района, его
местонахождение. Помимо происхождения и значения термина Джондор, освещается
информация о памятниках, расположенных в районе Джондор.
Ключевые слова:
Джондор, храм Кизбиби, Караханиды, хорезмшахи, памятник
Варахше, хижина Махмуда Тораби, крепость Шейха Ислама, Мир Араб.
Jondor tumanini kelib hiqish tarixidan oldin, Jondor soʻzi haqida tarif bermoqchiman,
Jondor soʻzi joni sogʻ, bek boʻlsin yoki, jondor boʻri, Boʻriboy degan maʼnolarni bildiradi. Jondor
ismi asosan oʻgʻil bolalarga qoʻyiladi va bu ism fors-tojikcha boʻlib: Joni sogʻ, Boʻriboy quyidagi
ma' nolarga ega.
Jondor soʻzi qadimda qoʻlanib kelingan boʻlib oddiy soʻz emas balki yuqori martabali
lavozim vazifasini bajargan. Masalan silohdop-saroy lavozimlarida biri, Movarounnahrda xususan
Qoraxoniylar va Xorazmshohlar davrida yasavulboshi. Saljuqiylar davrida Jondorlar qoʻriqchilik
va jallodlik vazifalarini ado etgan jangchilar boʻlib, ularning boshligʻi amiri Jondor unvoniga
ega boʻlgan.Ular Somoniylar davrida sohibi haros yoki, amiri haros deb atalgan. Xorazmshoh
Takash hujjatlarida Jondor shuhratining dongdor kishilaridan soʻnggi Xorazmshoh Jaloliddin
Manguberdi davrida Shom voliylaridan biri Jondor unvoniga ega boʻlgan.
Jondor bu Oʻzbekiston Respublikasi Buxoro viloyatiga qarashli tuman hisoblanadi. 1935-
yil 17- yanvarda tashkil etilgan.1962- yil 24- dekabrdan Buxoro va Romitan tumanlari tarkibida
boʻlgan. Jondor tumani janubi- gʻarbdan Olot, Qorakoʻl tumanlari, sharq va shimoliy sharqdan
Buxoro, Romitan, Peshku tumanlari bilan chegaradosh. Maydoni 5,17 ming kVt.km. Jondor
tumanida 1 ta shaharcha Jondor, 13 ta qishloq fuqarolar yigʻini bor bular: Aleli, Dalmun, Lolo,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
448
Mirzayon, Navrabot, Oqshix, Romish, Poʻloti, Samonchuq, Sepatta, Xumdonak, Xumin, Qorali.
Jondor tumanida toʻrtta yirik tarixiy obida mavjud: Varaxsha yodgorligi VII asr, Mahmud Torobiy
daxmasi XIII asr, Shahri Islom qalasi, Qizbibi me'moriy majmuasi XVI asr. 1935-yildan boshlab
"Jondor ovozi " gazetasi chop etilgan.
Shuningdek Jondor nomli Buxoro viloyatida Jondor tumaniga qarashli shaharcha mavjud.
1981- yildan mazkur shaharcha Jondor tumanining markazi qadimiy Zarafshon oʻzanining oʻng
sohilida joylashgan. Jondordan xalqaro ahamiyatga molik BuxoroTurkmanboshi(Chorsu)
avtomagistrali oʻtgan. Jondor –Buxor, Jondor-Qorakoʻl yoʻnalishlarida avtobuslar qatnaydi. 1941
-1945 yillardagi urush qatnashchilari xotirasiga yangi me'moriy majmua barpo etilgan . 1991- yil
28- sentabrdagi tuman kengashining 8- sonli qaroriga asosan Mazkur tuman yana Jondor nomi
bilan yuritila boshlangan. Buxoro viloyati Jondor tuman davlat arxivi saqlovidagi fond 70 ,4-
raqamli yigʻma majlisda xalq deputatlari Jondor qòrgʻon kengashi ijroiya qoʻmitasi tomonidan
1992- yil 27- yanvardagi "Jondor qòrğonini nohiyaga qarashli sharga aylantirish haqida" gi 1/3
- sonli qarori saqlanmoqda.Arxiv hujjatida Jondor nomini saqlab qolgan holda mazkur qòrğonni
rayonaga qarashli shaharga aylantirish masalasiga oid bir qancha ma'lumotlar keltirilgan.
Zero, tumanning Jondor deb nomlanishiga asos bor. Buxoro bilan Varaxsha shaharlari
oʻrtasida oqib oʻtuvchi Zarafshon daryosining ikki qirgʻogʻi juda soʻlim bogʻ - toʻlar,daraxtzor
va butazorlardan iborat boʻlib, har xil parrandalar, qushlari, kiyik va boshqa. turli tuman
hayvonlar yashaydigan hudud hisoblangan. Ana shunday jonzotlar koʻp yashagan joyda barpo
qilingani uchun ham Jondor yani jonzotlari koʻp yashaydigan makon deb yuritilgan ekan.
Jondorda joylashgan arxeologik yodgorliklar ichida Qizbibi ziyoratgohi e' tiborimni
oʻziga tortdi. Buni nomini atalishiga nima sababchi boʻlganini aniqladim. Qizbibi ziyoratgohi
Oğoyi buzruk deb ham atalar ekan. Qizbibi tarixiy yodgorlik majmuasi boʻlib 14-18 asrlarda barpo
etilgan ziyoratgoh Oʻzbekistonmoddiy va madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy
roʻyxatiga kiritilgan.
Rivoyatlarga kòra, Bibi Sharifa bir necha yil farzand koʻrmagan boʻlib zodagonlar
oilasidan boʻlgan. Bir necha yillardan soʻng u qiz bola farzand koʻradi va uning ismini Qizbibi
deb qoʻyishadi. Qizbibining otasi arab boʻlib, sayyidlar avlodidan Oğoyi Buzkur boʻlgan.U
hokim boʻlgan Qizbibini Bibi Maxsumaipok deb ham atashgan. U hayoti davomida biror marta
turmushga chiqmagan va oʻzi sabzavot va mevalar yetishtirgan.U oʻqimishli avliyolardan biri
boʻlgan. Rivoyatlarga koʻra, Amir Sayyid Abdullo yoki Mir Arab 16 asrda Qizbibiga sovchi
yuborgan.U sovchilarga rad javobini bergan va ikkinchi marta ham Mir Arab sovchi yuboradi
u sovchilarga shunday javob bergan:" Orqangizga qaytinglar,Mir Arab bu olamni tark etdi"
Sovchilar qaytishganda haqiqatdan ham Mir Arab vafot etganligiga ishonch hosil qilishgan.
Qizbibi tarixiy yodgorlik majmuasi boʻlib, madrasa, masjid, chilaxona, dahma, quduq va
darvozaxonadan iborat. Majmua XIV - XVIII asrlarda barpo etilgan. Mahalliy aholi farzand istab,
Qizbibi qadamjosidagi chilaxonani ziyorat qilishadi va quduqdan suv ichadilar. Mustaqillik
yillarida Qizbibi ziyoratgohida obodonchilik ishlari olib borilgan. Tarixchilarning fikricha Tumani
Samonchuq qishlogʻida Bibi Maxsumaipok nomli tepalik bor u qabriston hisoblanadi.
Ziyoratgoh Oʻrta Osiyo me'morchiligi uslubida bunyod etilgan. Qizbibi ziyoratgohi pishiq
gʻisht, yogʻoch, tosh va ganchdan qurilgan.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
449
Xulosa, oʻrnida shuni aytish mumkinki koʻrgan, bilgan ma'lumotlarimga tayanib har bir
tumanninig qishloqning oʻzini paydo boʻlish tarixi, dini, madaniyati, urf-odatlari, kiyinish
tartiblari, arxeologik yodgorliklari, muqaddas joylari bor. Jumladan Jondor tumanini ham
arxeologik yodgorliklari juda koʻp lekin men faqatgina Qizbibi yodgorligini tanladim. Jondor
tumaniga ham sovet ittifoqidan keyin hayvonlarni, oʻsimliklarni koʻp boʻlgani uchun ham Jondor
nomi berilgan ekan.
REFERENCES
1.
Toshpo’latova, S., & Tursuntoshova, S. (2024). KHOJA ABDULKHOLIQ
GIJDUVANI.
Modern
Science
and
Research
,
3
(2),
87–93.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30711
2.
Toshpo’latova, S. (2024). ETHNOLINGUISTICS OF ETHNOLOGIES OF
BUKHARA.
Modern Science and Research
,
3
(2), 1004–1011. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29523
3.
Toshpo’latova, S. (2024). ETHNOLINGUISTICS.
Modern Science and Research
,
3
(2),
500–507.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
4.
Toshpo’latova, S. (2024). RELIGIOUS ANTHROPOLOGY.
Modern Science and
Research
,
3
(1),
504–510.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
5.
Shakhnoza Shuhratovna, T. (2023). M. S. ANDREYEV’S WAY OF LIFE.
American
Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(10), 655–
659. Retrieved from
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2280
6.
Shuhratovna, T. S. (2024). Linguistic Anthropology.
EUROPEAN JOURNAL OF
INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION
,
4
(3), 432–437. Retrieved from
https://inovatus.es/index.php/ejine/article/view/2792
7.
Toshpolatova Shakhnoza Shuhratovna. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF
NATIONAL COSTUMES AND RITUALS OF TAJIKS IN THE WORKS OF M. S.
ANDREYEV.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(12), 42–47.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-08
8.
Toshpo’latova, S. (2023). M. S. ANDREYEV-SCIENTIFIC CAREER.
Modern Science
and Research
,
2
(12), 801–807. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
9.
Sh.Sh.Toshpo‘latova, & I.N.Naimov. (2023). M.S. ANDREYEV – O’RTA OSIYO
XALQLARI ETNOGRAFIYASINING YIRIK OLIMI.
Innovations in Technology and
Science
Education
,
2
(8),
1214–1222.
Retrieved
from
https://humoscience.com/index.php/itse/article/view/698
10.
Toshpulatova Shakhnoza Shuhratovna. (2023). ETYMOLOGY OF TAJIK MARRIAGE
CEREMONY.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(11), 17–23.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
450
11.
Toshpo‘latova, S. S. (2023). TOJIKLAR MILLIY KIYIM-KECHAKLARI VA
“BESHMORAK” MAROSIMINING ETNOLOGIK TAHLILI.
SCHOLAR
,
1
(28), 395–
401. Retrieved from
https://researchedu.org/index.php/openscholar/article/view/5071
12.
Naimov, I. & Toshpo‘latova, S. . (2023). MARRIAGE CEREMONY OF TAJIKS IN THE
WORK OF MIKHAIL STEPANOVICH ANDREYEV “TADJIKI DOLINI
KHUF”.
International Journal of Intellectual Cultural Heritage
,
3
(1), 12–16. Retrieved
from
https://ihm.iscience.uz/index.php/ijich/article/view/205
13.
Toshpo’latova, S. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF CALENDRICAL
CALCULATION AND LENGTH MEASUREMENTS OF KHUF VALLEY TAJIKS IN
THE RESEARCHES OF M.S. ANDREYEV.
Modern Science and Research
,
2
(10), 291–
299. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25092
14.
Toshpo’latova, S., & Ashurova, G. (2023). THE HISTORY AND DESCRIPTION OF
THE WORK OF M. S. ANDREYEV - "ARK BUKHARI".
Modern Science and
Research
,
2
(9),
404–409.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
15.
Toshpo’latova, S. (2023). A STUDY OF THE WEDDING CEREMONY OF THE
TAJIKS OF AFGHANISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 84–89. Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/23903
