№ 4.4 (2025) Zamonaviy biologiyaning dolzarb muammolari va rivojlanish istiqbollari

Maqolada bug’doy o‘simligi va uning ildizi atrofidagi tuproqda uchrovchi fitonematodalarining turlar xilma-xilligi hamda tarqalishi to‘g’risida tadqiqotlar haqida ma’lumotlar keltirilgan. Tadqiqotlar natijasida bug’doy o‘simligi va uning ildiz atrofidagi tuproqda 3 ta kenja sinf, 8 ta turkum, 9 ta kenja turkum, 23 ta oila, 44 ta avlod va 93 ta turga mansubdir.

Mazkur maqolada Surxondaryo viloyati iqlim sharoitida bezgak plazmodiumini olib yuruvchi Anopheles urug’iga mansub chivinlarning mavsumiy faolligi va gonotrofik tsikllarning qisqarishi yillik kuzatuvlar asosida mavsumiy o‘zgarishlar tahlil qilindi.

Mazkur tezisda beda qandalasi (Adelphocoris lineolatus Goeze.) ning bialogiyasi, tarqalish geografiyasi, o‘simliklarga yetkazadigan zarari va unga qarshi kurash usullari haqida batafsil ma’lumot berilgan. Bundan tashqari zararkunandaga qarshi agrotexnik, mexanik va kimyoviy usullar orqali samarali kurash choralariga alohida e’tibor qaratilgan

Ushbu maqolada nok qandalasi (Stephanitis Pyri (Fabricius, 1775)ning biologiyasi, tarqalish hududi va meva daraxtlariga, xususan, nok va olma daraxtlariga yetkazadigan zararini tahlil qilinadi. Hasharotning hayot sikli, tuxum qo‘yish xususiyatlari, lichinkalarning rivojlanish bosqichlari va ekologik ta’siri yoritilgan. Zararni kamaytirish maqsadida agrotexnik, kimyoviy va ekologik kurash usullari tavsiya etilgan. Maqolada keltirilgan ma’lumotlar bog‘dorchilik amaliyotida zararkunandaga qarshi samarali choralar ishlab chiqishga xizmat qiladi.

Qishloq xo‘jaligi hayvonlarini boqishda noan’anaviy ozuqa qo‘shimchalaridan foydalanish zamonaviy chorvachilikning dolzarb yo‘nalishi hisoblanadi. Maqolada turli xil noan'anaviy ozuqa qo'shimchalari, jumladan o'simlik ekstraktlari, probiyotiklar, ferment preparatlari, dengiz o'tlari va oziq-ovqat sanoati chiqindilari muhokama qilinadi. Ularning hayvonlar mahsuldorligiga, mahsulot sifatiga (go‘sht, sut, tuxum), salomatlik va immunitetga ta’siriga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bunday qo'shimchalardan foydalanishning afzalliklari va kamchiliklari, jumladan, ularning iqtisodiy samaradorligi va ekologik xavfsizligi tahlil qilinadi. Antibiotiklar va kimyoviy o'sish promouterlariga qaramlikni kamaytirishda noan'anaviy qo'shimchalarning imkoniyatlarini ko'rsatadigan tadqiqotlar natijalari ko'rib chiqiladi. Shuningdek, biotexnologiyaga asoslangan yangi ozuqa qo‘shimchalarini yaratish istiqbollari va ularning chorvachilikni barqaror rivojlantirishdagi o‘rni haqida so‘z boradi.

Mingbuloqda o‘tkazilgan tadqiqotda 7 turkumga mansub 37 turdagi qushlar ro‘yxatga olingan. Qushlarning 16 turi (43,2%) o‘troq, 11 turi (29,7%) uchib o‘tuvchi-qishlovchi va 7 turi (18,9%) qishlovchi hisoblanadi. Mingbuloq tumani qishki ornitofaunasining yarmidan ko‘pini (56,8%) qish mavsumida uchib keladigan qushlar tashkil etdi. Biotoplar bo‘yicha eng katta xilma-xillik qumli cho‘lda - 23 tur va shag‘alli cho‘lda - 14, boshqa biotoplarda - sho‘rxok cho‘lda - 5, tepaliklarda - 8 va suv havzalarida - 9 tur qushlar qayd etildi. Markaziy Qizilqum sharoitida qushlarning qish mavsumida oziqlanishi bo‘yicha asosiy guruhni o‘txo‘rlar (16 tur yoki 43,2%) va yirtqichlar (8 tur yoki 21,6%) tashkil etdi. Qushlarning biotoplarda tarqalish bir xil emas, qumli cho‘llarda xilma-xillik eng yuqori, sho‘rlangan tuproqli biotop eng kambag‘al.

Tadqiqot ishlari 2017-2024 yillar davomida Farg‘ona vodiysi va Qoraqalpog‘istonning turli hududlarida olib borildi. 127 ta yirtqich sutemizuvchilar to'liq va qisman gelmintologik parchalanish usuli yordamida tekshirildi. Kasallik qoʻzgʻatuvchi turlarda dirofilariyani aniqlash maqsadida 4760 ta urgʻochi qon soʻruvchi chivin ushlandi. Tadqiqotlar natijasida Fargʻona vodiysi va Qoraqalpogʻistonning yirtqich sutemizuvchilar vakillarida dirofilariyaning ikki turi: D. immitis va D. repens topildi. Yirtqich sutemizuvchilar orasida dirofilariyaning tarqalishi haqida asl ma'lumotlar keltirilgan. Aniqlanishicha, uy itlari, tulkilar va shoqollar boshqa tekshirilgan hayvonlarga qaraganda nematodalar bilan kasallanish darajasi yuqori. Dirofilaria nematodalarining tashuvchilari, ularning yuqish darajasi va invaziya rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillar to'g'risida to'plangan materiallar ham tahlil qilindi.

Ushbu maqolada Varzob darasida yashovchi qon so‘ruvchi mittilar (Diptera: Ceratopogonidae) haqida ma'lumotlar keltirilgan. Turli turlarning soni, ularning populyatsiya dinamikasi va jismoniy tuzilishi hisobga olinadi. Qon so‘ruvchi mittilarning morfologiyasi va ekologiyasi haqida ma'lumotlar keltirilgan. Maqolada ushbu mintaqada yashovchi 20 dan ortiq turlar tasvirlangan va tavsiflangan

Leyshmanioz butun dunyo bo'ylab e'tibordan chetda qoladigan yuqumli kasallik bo'lib, protozoa parazitlari sabab bo'ladi. Leyshmaniozni davolash cheklangan va ko'pincha jiddiy yon ta'sirlar bilan bog'liq. Amfoterisin B - leyshmaniga qarshi yuqori samarali dori; ammo, uni og'iz orqali qabul qilish past bioavailability va toksikligi bilan cheklangan. Ushbu muammoni hal qilish uchun AmB ni og'iz orqali yuborish uchun VitB12-PEG4000-AmB-CNFs yangi formulasi ishlab chiqilgan. Formulyatsiya 28,53 sirt zaryadiga ega bo'lgan 490 nm zarracha hajmini ko'rsatdi va CNFlarning BET sirt maydoni 42,08 m2 / g dori yuklash imkoniyatini osonlashtirdi. FTIR va XRD funktsiyani, preparatni yuklashni va konjugatlarning inkapsulyatsiyasini tasdiqladi. Formulyatsiya SEM tasvirlarida yuzaki tartibsiz va AmB-CNFlarda VitB12-PEG4000 konjugatlarining ko'p qatlamli funksionallashuvi bilan kuzatildi, bu EDS spektrlari N ning og'irligining% o'sishini ko'rsatganligini tasdiqlaydi. amastigotlar mezbon hujayralarga sitotoksiklikni kamaytiradi. Ushbu innovatsion yondashuv leyshmaniozni davolashdagi doimiy muammolarni samarali hal qilish uchun maqsadli etkazib berishni kam yon ta'sirlar bilan birlashtirgan istiqbolli terapevtik alternativani taqdim etadi.

Global oziq-ovqat xavfsizligi, biologik xilma-xillikning yo'qolishi va atrof-muhitning buzilishi sharoitida zamonaviy biologiya innovatsion va barqaror echimlarni taqdim etishi kerak. Ushbu tadqiqot zamonaviy biologiya fanining muhim muammolaridan birini ko'rib chiqadi: yuqori ozuqaviy va dorivor ahamiyatga ega bo'lishiga qaramay, yovvoyi iste'mol qilinadigan mevalardan (WEFs) to'liq foydalanilmaslik va genetik eroziya. Yevropa qichitqi daraxti, rus zaytun, chinor anjiri, oddiy anjir, xitoy fonari, yevropa olxo‘ri, tulki uzum va hind jujubi kabi turlarga e’tibor qaratgan ushbu tadqiqot zamonaviy biotexnologik ob’ektiv orqali ularning imkoniyatlarini o‘rganadi.

Kechagina yonimizda yurgan yaqin odamimiz, ustozimiz xaqida oʻtgan zamonda gapirish juda ogʻir ekan. Shu ma’noda Andijon davlat universitetining zabardast olimlaridan biri mehribon ustozimiz Joʻraqulov Gʻayrat Ne’matovich xaqida oʻylaganimda yuqoridagi kechirma doimo vujudimni oʻrab olganday tuyiladi. Domla chin ma’noda haqiqiy olim va inson edi. Ayniqsa barchalarga yaxshilik sogʻinishi meni doimo astoydil maftun etib kelgan va shu insonga shogird boʻlishimning birinchi omili boʻlgan. Ayniqsa, domlaning dilkashligi, odamoxunligi koʻpchilik bilan doʻstlik rishtalarini mustaxkam bogʻlanishiga sabab boʻlgan fazilatlardan biri edi. Jamoamizdagi koʻplab professor-oʻqituvchilar Gʻayrat Ne’matovich deyishganda har qanday sharoitda ham doʻst boʻlishga qodir, yuragi toza, mehr-muhabbatli hamkasbini tasavvur etib kelishgan. Darhaqiqat, biz bugun xotirlayotgan domlamiz Gʻayrat Joʻraqulov ana shunday ezgulik yoʻlida yashab, yaxshilikning roʻyobi yoʻlini oʻzining yashash tarziga aylantira olgan dilbar insonlardan edi.

Insoniyat tarixida buyuk olimlar tomonidan yaratilgan kashfiyot va g‘oyalar fan taraqqiyotini yangi bosqichga olib chiqqan. Misol uchun, I.Nyuton mexanika qonunlarini shakllantirgan bo‘lsa, A.Eynshteyn nisbiylik nazariyasi bilan butun dunyo e’tiborini ilmga qaratdi. Albatta, jamiyat ravnaqi faqat Yevropa yoki Amerikaning ilmiy yutuqlari bilangina belgilanmaydi. Sharq olimlaridan Ibn Sino, Beruniy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug‘bek kabi zabardast siymolar o‘z ijodi va tadqiqotlari orqali jahon ilm-fan xazinasini boyitganlar.

Bu ulkan zamin, bu foniy dunyo necha-necha insonlarni bagʻriga olib, ularga faqat yaxshilikdan, birovni qoʻllab-quvvatlashdan, umri davomida savob amallarni bajarib, ikki dunyo saodatiga erishishdan iborat buyuk ezguliklarni ravo koʻrib kelmoqda. Buning natijasida kurrai zaminimizda oʻz hayotlarini yaxshilik urugʻini sochishga baxshida qilgan minglab, millionlab insonlar yashab oʻtdilarki, ular hayotining mazmuni jamiyatga, jamoatga va butun olamiyotga yaxshilik qilishdan iborat boʻlgan. Biz qalamga olmoqchi boʻlgan inson ham ana shunday ezgulik yoʻlida yashab, ezgulikning roʻyobi yoʻlini oʻzining yashash tarziga aylantirib olgan insonlardan edi.

Bugun biz “Zamonaviy biologiyaning dolzarb muammolari va rivojlanish istiqbollari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman doirasida bir-birimiz bilan fikr almashish bilan birga taniqli zoolog olim, biologiya fanlari doktori, professor Ahmedov Madaminbek Hotamovichning 76 yillik xotirasini nishonlamoqdamiz. Butun umrini millatiga va ilm yoʻlida shogirdlarining kamol topishiga baxshida etgan olim Madaminbek Ahmedovning xotirasi yurtimizning barcha fidoyilari qatori yodga olinadi.