ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
20
14.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
. 1994.
№
1. 6-
модда
.
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
. 2003.
№
9-10. 132-
модда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашининг
ахборотномаси
. 1994.
№
5. 125-
модда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахбо
-
ротномаси
. 1994.
№
5-6. 95-
модда
.
15.
Каньязов
Е
.,
Зулфиқоров
Ш
.,
Турғунов
О
.
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
сайлов
тизими
ва
сайлов
қонун
-
чилиги
. –
Т
.: “
О
`zbekiston”, 2014. –
Б
.31.
16.
Ўзбекистон
Республикаси
2012
й
. 19
дек
. 340-
сон
қонуни
/
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатла
-
ри
тўплами
, 2012
йил
51-
сон
, 574-
модда
.
17.
Ўзбекистон
Республикаси
2012
й
. 19
дек
. 340-
сон
қонуни
/
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатла
-
ри
тўплами
, 2012
йил
51-
сон
, 574-
модда
.
18.
Халқ
сўзи
2014
йил
5
сентябрь
.
19.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2004
й
., 37-
сон
, 408-
модда
; 2008
й
., 52-
сон
,
510-
модда
.
20.
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маъруза
.
Халқ
сўзи
, 2015
йил
24
январь
.
В
.
Эргашев
,
ТДЮУ
кафедра
мудири
,
юридик
фанлари
номзоди
,
доцент
КОРХОНА
–
МУЛКИЙ
КОМПЛЕКС
ВА
КЎЧМАС
МУЛКНИНГ
АЛОҲИДА
ТУРИ
СИФАТИДА
Аннотация
:
муаллиф
фуқаролик
ҳуқуқида
мулкий
комплекснинг
ягона
тури
сифатида
корхонанинг
ҳуқуқий
табиатини
таҳлил
қилган
ҳолда
,
ашёларни
ушбу
тушунча
доирасига
киришининг
асосий
мезонларини
ишлаб
чиққан
,
шунингдек
унинг
ҳуқуқий
режимини
такомиллаштириш
зарурлигини
асослайди
.
Калит
сўзлар
:
мулкий
комплекс
,
кўчмас
мулк
,
корхона
,
фирма
номи
,
шартнома
.
Аннотация
:
автор
статьи
анализирует
правовую
природу
предприятия
как
единого
имущественного
комплекса
в
гражданском
праве
,
определяет
основные
критерии
отнесения
вещей
к
этому
понятию
и
их
взаимосвязь
,
а
также
обосновывает
необходимость
совершествования
его
правового
режима
.
Ключевые
слова
:
имущественный
комплекс
,
недвижимость
,
предприятия
,
фирменное
наименование
,
договор
.
Annotation
: the author analyzed the legal nature of
the enterprise as a single property complex in civil law,
defines the basic criteria for assigning items to this
concept and their relationship and substantiates the
necessity improving its legal status.
Key words
: property complex, real estate, businesses,
trade name, contract.
Мамлакатимиз
иқтисодий
тизимини
бозор
муносабатлари
асосида
шаклланиши
фуқаролик
ҳуқуқи
объектлари
сонининг
ҳам
мутаносиб
равишда
ортишига
олиб
келди
.
Шундай
объект
қаторига
ўтган
асрнинг
90-
йилларидан
бошлаб
фуқаролик
муомаласида
кенг
қўлланиладиган
корхонани
киритиш
мумкин
.
ФК
85-
моддасига
кўра
,
бутун
корхона
мулкий
комплекс
сифатида
кўчмас
мулк
ҳисобланади
.
Бутун
корхона
ёки
унинг
қисми
олиш
-
сотиш
,
гаровга
қўйиш
,
ижара
ҳамда
ашёвий
ҳуқуқларни
белгилаш
,
ўзгартириш
ва
бекор
қилиш
билан
боғлиқ
бошқа
битимларнинг
объекти
бўлиши
мумкин
.
Мулкий
комплекс
бўлган
корхона
таркибига
унинг
фаолияти
учун
мўлжалланган
ҳамма
мулк
турлари
,
шу
жумладан
ер
участкалари
,
бинолар
,
иншоотлар
,
ускуна
,
инвентар
,
хомашё
,
маҳсулот
,
талаб
қилиш
ҳуқуқи
,
қарзлар
,
шунингдек
корхонани
,
унинг
маҳсулоти
,
ишлари
ва
хизматларини
акс
эттирувчи
хусусий
аломатларга
(
фирма
номи
,
товар
белгилари
,
хизмат
кўрсатиш
белгилари
)
бўлган
ҳуқуқлар
ва
бошқа
мутлақ
ҳуқуқлар
,
агар
қонун
ёки
шартномада
бошқача
тартиб
назарда
тутилган
бўлмаса
киради
.
Мазкур
модданинг
мазмунидан
ҳам
кўриниб
турибдики
фуқаролик
ҳуқуқининг
янги
объекти
сифатида
корхона
унинг
одатдаги
,
анъанавий
объектларидан
тубдан
фарқ
қилади
.
Ҳар
қандай
хўжалик
юритувчи
субъектнинг
мол
-
мулки
таркибида
моддада
санаб
ўтилган
элементларнинг
бири
учраши
мумкин
.
Шу
ўринда
табиий
бир
савол
туғилади
:
қандай
ҳолларда
мол
-
мулкларнинг
йиғиндиси
корхона
сифатида
тавсифланиши
лозим
,
корхонанинг
алоҳида
ашёлар
ва
ҳуқуқлар
йиғиндисидан
фарқи
нимада
?
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
21
Фуқаролик
ҳуқуқида
мулкий
комплексларга
биринчи
навбатда
,
яхлит
бутун
ҳолда
фойдаланиладиган
ўзаро
боғлиқ
бўлган
кўчмас
ва
кўчар
мулк
комплекси
киритилади
.
Бошқача
қилиб
айтганда
,
улар
мол
-
мулклар
алоҳида
турларининг
жамланмаси
эмас
,
балки
муайян
тизимда
мавжуд
бўлган
мол
-
мулклар
йиғиндисидир
.
Кўчмас
мулк
объекти
сифатида
бутун
мулкий
комплекс
ҳисобланувчи
корхонанинг
ҳуқуқий
режимига
аниқлик
киритишда
“
мураккаб
ашё
”
ва
“
мулкий
комплекс
”
тушунчаларининг
ўзаро
нисбатини
аниқлаштириш
лозим
.
Мулкий
комплекслар
ва
мураккаб
ашёларнинг
ўзаро
ўхшашлик
жиҳати
шунда
намоён
бўладики
,
мулкий
комплекслар
ва
мураккаб
ашёлар
билан
боғлиқ
битимлар
уларнинг
барча
қисмларига
нисбатан
амал
қилади
.
Шу
билан
бирга
,
мулкий
комплекс
ва
мураккаб
ашёнинг
ҳуқуқий
режими
айрим
ҳолларда
бир
-
биридан
фарқ
қилади
.
Бу
фарқ
шундан
иборатки
,
мураккаб
ашёдан
фойдаланишда
уни
ташкил
этувчи
элементлар
ўзгартирилмаса
,
мулкий
комплекс
(
масалан
,
корхона
)
дан
фойдаланишда
унинг
таркибий
қисмлари
ўзгариши
табиий
ҳол
ҳисобланади
.
Шунингдек
,
мураккаб
ашёлардан
фарқли
равишда
мулкий
мажмуалар
ўз
ичига
нафақат
ашёларни
,
балки
мулкий
ҳуқуқларни
ҳам
қамраб
олади
.
Демак
,
ўзларининг
табиий
ва
ҳуқуқий
мазмунига
кўра
мураккаб
ашё
ва
мулкий
комплекс
фуқаролик
ҳуқуқининг
турли
объектлари
ҳисобланишини
кўриш
мумкин
.
В
.
Витрянский
ҳам
шунга
ўхшаш
позицияни
эгаллаган
ҳолда
“
корхона
ашёларни
кўчар
ва
кўчмасга
ажратиш
таснифидан
ҳам
“
тушиб
қолади
”,
чунки
у
ҳатто
ашё
,
ҳатто
мураккаб
ашё
ҳам
ҳисобланмайди
”
деб
таъкидлайди
.[1, 86-
бет
]
Мураккаб
ашёдан
фарқли
равишда
амалдаги
фуқаролик
қонунчилигида
мулкий
комплекснинг
ҳуқуқий
режими
белгиланмаган
.
Бундан
ташқари
,
мулкий
комплекснинг
асосий
турларидан
бири
бўлган
корхона
ҳам
ҳуқуқ
объекти
сифатида
баҳоланишига
қарамасдан
,
бирор
бир
нормада
унинг
ашёлар
гуруҳига
киритилишига
доир
кўрсатма
мавжуд
эмас
.
Бинобарин
,
корхона
фуқаролик
ҳуқуқининг
ўзига
хос
объекти
бўлиб
,
таркибига
ашёлар
билан
бир
қаторда
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларни
ҳамда
бошқа
ашёлардан
самарали
фойдаланиш
имкониятини
тақдим
этувчи
алоҳида
турдаги
ашёларни
қамраб
олади
(
мисол
учун
,
мақсадли
иншоотлар
) [2, 280-281-
бетлар
].
Шундай
қилиб
,
фикримизча
,
ФК
81-
моддасида
мулкий
комплекслар
фуқаролик
ҳуқуқининг
алоҳида
объектлари
сифатида
назарда
тутилиши
лозим
.
Мулкий
комплексларнинг
энг
кўп
тарқалган
тури
(
лекин
фақат
ягонаси
эмас
)
корхона
ҳисобланади
.
Таъкидлаш
лозимки
,
адабиётларда
“
корхона
”
тушунчасига
нисбатан
турли
хил
ёндашувларни
кузатиш
мумкин
.
Масалан
,
Г
.
Ф
.
Шершеневич
,
корхона
сифатида
тегишли
режа
бўйича
муайян
хўжалик
-
савдо
мақсадларига
эришиш
учун
бирлаштирилган
шахсий
ва
мулкий
воситаларнинг
йиғиндисини
тушунган
ва
қуйидаги
хусусиятларини
ажратиб
кўрсатган
:
мулкий
воситаларнинг
мавжудлиги
,
яъни
корхонанинг
моддий
таркиби
(
савдо
уйи
,
товарлар
,
пул
маблағлари
ва
ҳ
.
к
.);
тадбиркорнинг
ўзидан
ва
ёрдамчи
персоналдан
иборат
бўлган
шахсий
воситалар
;
мулкий
воситаларни
тасарруф
этилиши
ва
савдо
вакилларининг
муайян
режа
бўйича
амалга
оширилаётган
фаолияти
;
корхона
иш
режасининг
муайян
мақсадга
йўналтирилганлиги
[3,
18-
бет
].
А
.
И
.
Каминканинг
эътироф
этишича
,
“
айрим
шахслар
савдо
корхонасини
юридик
шахс
деб
ҳисоблаган
бир
вақтда
,
қолганлар
унга
муайян
мақсадлар
учун
мўлжалланган
мулк
деб
қарашади
,
учинчилари
бундай
корхоналарга
техник
-
бухгалтерлик
характерини
бериб
,
савдогар
ва
унинг
савдо
корхонасига
шахсий
мулк
сифатида
қарашларни
инкор
этишади
” [4, 105-
бет
].
О
.
Н
.
Садиков
корхонанинг
белгилари
сифатида
қуйидагиларни
келтиради
:
муайян
фаолиятни
амалга
ошириш
учун
мўлжалланган
барча
мол
-
мулкларни
ўз
таркибига
олган
бутун
мулкий
комплекс
;
фақатгина
тадбиркорлик
мақсадларида
фойдаланиладиган
мулкий
комплекс
бўлиб
,
у
давлатга
,
хусусий
мулкдорларга
тегишли
бўлиши
мумкин
;
корхонага
доир
битимларнинг
тузилиши
учун
фаолиятини
тугатилишига
олиб
келмайди
,
яъни
объект
бўлиб
, “
иш
ҳолатидаги
”
мулкий
комплекс
ҳисобланади
;
юридик
шахсга
тегишли
мулкий
комплекс
билан
боғлиқ
битим
тузилганда
ушбу
юридик
шахс
фуқаролик
ҳуқуқи
субъекти
сифатида
ўз
фаолиятини
тугатмайди
[5, 281-
282-
бетлар
].
И
.
В
.
Елисеевнинг
кўрсатишича
“
корхона
–
тадбиркорга
тегишли
бутун
ва
алоҳидалашган
мулкий
комплекс
бўлиб
,
кўчмас
мулк
сифатида
тан
олинади
ва
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
оширишда
фойдаланилади
” [6, 102-
бет
].
Шу
билан
биргаликда
айнан
қайси
омил
мол
-
мулклар
йиғиндисини
корхонага
айлантиришини
аниқлаш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Ю
.
К
.
Толстойнинг
фикрича
,
бу
борада
асосий
ролни
корхона
билан
боғлиқ
бўлган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
ўйнашади
.
Бутун
мулкий
комплекс
сифатида
корхона
фақат
ишлаб
чиқариш
қурол
ва
воситаларидан
иборат
эмас
,
балки
корхонага
тегишли
мутлақ
ҳуқуқларни
ҳам
қамраб
олади
. [7, 379-
бет
]
Иккинчи
ёндашувга
кўра
,
агар
мол
-
мулкни
йиғиндиси
муайян
ишлаб
чиқариш
технологик
циклни
ташкил
этса
корхона
сифатида
эътироф
этилиши
мумкин
. [8, 46-50-
бетлар
]
Замонавий
фуқаролик
қонунчилигида
“
корхона
”
тушунчаси
ҳам
субъектларга
,
ҳам
объектларга
нисбатан
ишлатилади
.
Жумладан
,
ФК
юридик
шахснинг
турлари
сифатида
давлат
ва
унитар
корхоналарни
тан
олади
.
Шунингдек
,
миллий
қонунчилигимизда
бошқа
мамлакатлардан
фарқли
равишда
тижоратчи
юридик
шахслар
ҳисобланувчи
“
хусусий
корхона
”
ва
“
оилавий
корхона
”
ларни
номлашда
ҳам
корхона
атамасидан
айнан
шундай
маънода
фойдаланишган
.
Ушбу
ҳолатларда
«
корхона
–
юридик
шахснинг
тегишли
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакли
элементлари
номидан
биридир
»[9, 225-
бет
].
Шу
билан
бирга
,
мазкур
атамадан
муайян
ҳуқуқ
объектини
белгилаш
учун
ҳам
фойдаланилади
.
ФК
85-
моддасида
корхона
айнан
ушбу
маънода
,
яъни
кўчмас
мулкнинг
алоҳида
бир
тури
(
мулкий
мажмуа
)
сифатида
талқин
этилган
ҳамда
алоҳида
ҳуқуқий
режими
ўрнатилган
(
хусусан
,
корхона
таркибини
белгиланиши
,
уни
топшириш
тартиби
,
кредиторлар
ҳуқуқларини
таъминлаши
ва
ҳ
.
к
.
лар
).
Корхона
таркибига
унинг
фаолиятида
фойдаланиш
учун
мўлжалланган
ҳамма
мулк
турлари
киради
,
шу
жумладан
,
ер
участкалари
,
бинолар
,
иншоотлар
,
ускуна
,
инвентар
,
хом
ашё
,
маҳсулот
,
талаб
қилиб
олиш
ҳуқуқи
,
қарзлар
,
шунингдек
корхонани
,
унинг
маҳсулоти
,
ишлари
ва
хизматларини
индивидуаллаштириш
воситаларига
бўлган
ҳуқуқлар
(
фирма
номи
,
товар
белгилари
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
22
хизмат
кўрсатиш
белгилари
)
ва
бошқа
мутлақ
ҳуқуқлар
киради
(
ФК
85-
моддаси
).
Шундай
қилиб
,
мулкий
комплекс
сифатида
корхонани
ташкил
қилувчи
объектларни
уч
гуруҳга
ажратиш
мумкин
:
1.
Корхона
фаолиятини
амалга
оширишга
қаратилган
кўчар
ва
кўчмас
мулк
.
Бу
–
бинолар
,
иншоотлар
,
хом
ашё
,
қайта
ишлаш
учун
мўлжалланган
хом
ашё
,
қабул
қилиб
олиш
учун
мўлжалланган
маҳсулотлар
ва
ҳ
.
к
.
2.
Корхонанинг
мулкий
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
нақдсиз
пул
маблағларига
бўлган
ҳуқуқ
ҳам
киради
.
3.
Мутлақ
ҳуқуқлар
(
интеллектуал
мулк
объектлари
,
фирма
номи
,
товар
белгисига
бўлган
ҳуқуқ
).
Шу
билан
бирга
,
корхонанинг
ҳуқуқ
объекти
ва
ҳуқуқ
субъекти
сифатидаги
фарқи
хар
доим
ҳам
кўзга
ташланмайди
.
Масалан
,
Н
.
И
.
Клейн
ва
В
.
В
.
Чубаровларнинг
Россия
қонунчилига
татбиқан
қайд
этишларича
: “
РФ
ГК
132-
моддасида
,
унинг
номланишидан
келиб
чиқиб
,
корхонага
фуқаролик
ҳуқуқи
объекти
сифатида
белгиланган
.
Бироқ
,
унда
талаб
қилиб
олиш
ҳуқуқи
,
қарз
ва
бошқа
қатор
мутлақ
ҳуқуқларни
назарда
тутилганлиги
корхонани
фуқаролик
ҳуқуқининг
объекти
эмас
,
балки
субъекти
сифатида
тан
олиниши
зарурлигига
ишора
қилади
.
Бундай
фикр
юритишга
ундовчи
асосий
омил
бўлиб
эса
–
талаб
қилиб
олиш
ҳуқуқи
,
қарзлар
ва
бошқа
мутлақ
ҳуқуқлар
фақатгина
ҳуқуқ
субъектига
тегишли
эканлиги
ҳисобланади
” [10, 151-
бет
].
ФК
85-
моддаси
иккинчи
қисмига
кўра
корхона
юзасидан
шартнома
тузилганлиги
натижасида
унинг
таркиби
кенгайиши
ёки
қисқариши
мумкин
.
Шундай
қилиб
,
ФК
280-
моддаси
3-
қисмига
кўра
,
ипотека
предмети
ҳисобланган
корхона
таркибига
,
юқорида
келтирилган
мулкдан
ташқари
,
гаровга
қўювчи
ипотека
шартномаси
тузилганлигидан
кейин
олиши
мумкин
бўлган
талаб
қилиб
олиш
ҳуқуқи
ва
бошқа
мутлақ
ҳуқуқлар
ҳам
киради
,
ФК
489-
ва
658-
моддаларида
назарда
тутилишича
,
корхонани
сотиш
ва
ижарага
беришда
сотувчи
ёки
ижарага
берувчининг
лицензия
(
яъни
,
муайян
фаолият
билан
шуғулланишга
бериладиган
рухсатнома
)
асосида
қабул
қилинган
ҳуқуқлари
сотувчига
ёки
ижарага
берувчига
берилмайди
.
Ривожланган
давлатлар
қонунчилигида
корхона
таркибига
“
клиентелла
” (
бизнес
)
тушунчаси
ҳам
киритилади
.
Бир
сўз
билан
айтганда
, “
клиентелла
” –
юридик
шахс
-
ишлаб
чиқарувчининг
ишлаб
чиқарилган
маҳсулотлар
ёки
хизматларнинг
истеъмолчилари
билан
ўзаро
барқарор
хўжалик
алоқалари
бўлиб
,
улар
товарлар
,
хизматлар
ва
ишлар
бозоридаги
рақобат
кучайган
даврида
жуда
муҳим
ўрин
тутади
.
Шу
боис
,
амалда
фаолият
юритаётган
ҳуқуқ
объекти
сифатидаги
корхонанинг
нархи
корхона
таркибига
кирадиган
бошқа
мол
-
мулкларнинг
тегишли
баланс
қийматига
нисбатан
анча
юқори
бўлади
.
Бизнинг
қонунчиликда
эса
ягона
мулкий
комплекс
сифатидаги
корхона
таркибига
клиентелла
(
бизнес
)
тушунчаси
киритилмаган
ва
уни
шакллантиришда
асосий
эътибор
мол
-
мулкларга
қаратилган
.
Фикримизча
,
ривожланиб
бораётган
бозор
талабларини
ҳисобга
олган
ҳолда
мазкур
тушунчани
ФК
85-
моддасига
киритиш
мақсадга
мувофиқ
.
Юқорида
таъкидланганидек
,
корхона
таркибига
моддий
мулк
ва
пул
маблағларидан
ташқари
яна
интеллектуал
мулкка
бўлган
мутлақ
ҳуқуқлар
киритилиши
мумкин
.
Хусусан
,
бундай
ҳуқуқларга
патент
билан
ҳимояланган
ихтиро
,
саноат
намунаси
,
фойдали
модель
,
муаллифлик
ҳуқуқи
билан
ҳимояланадиган
адабиёт
,
фан
,
санъат
асарларидан
фойдаланишга
бўлган
мутлақ
ҳуқуқ
ва
бошқалар
кириши
мумкин
.
Бу
ҳуқуқлар
пул
кўринишида
корхона
балансида
номоддий
активлар
сифатида
ҳисобга
олинади
.
Корхона
мол
-
мулки
таркибига
киритилган
фирма
номига
алоҳида
эътибор
қаратиш
лозим
.
Фирма
номи
деганда
одатда
фуқаролик
муомаласида
фаолият
юритаётган
турли
ташкилотларни
бир
-
биридан
фарқлаб
турувчи
ва
учунчи
шахсларнинг
бу
ташкилотларни
бир
-
биридан
ажратиб
олишлари
учун
хизмат
қиладиган
муайян
атама
тушунилади
[11, 160-
бет
].
Шу
сабабли
ҳам
фирма
номи
субъект
ҳуқуқига
мос
равишда
корхонанинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклини
(
масалан
,
АЖ
,
МЧЖ
),
унинг
типини
(
давлат
,
хусусий
),
фаолият
турини
(
ишлаб
чиқариш
,
савдо
,
илмий
-
тадқиқот
),
эгасининг
шахсини
(
масалан
,
Форд
,
Ротшильд
)
ифодаламоғи
лозим
[12, 149-
бет
].
Ҳозирги
кунда
фирма
номларини
ҳуқуқий
тартибга
солувчи
асосий
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
бўлиб
Ўзбекистон
Республикасининг
2006
йил
18
сентябрда
қабул
қилинган
«
Фирма
номлари
тўғрисида
»
ги
қонуни
ҳисобланади
.
Тузилмавий
жиҳатдан
фирма
номи
ўз
ичига
иккита
компонентни
қамраб
олади
:
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклни
белгилаш
ва
юридик
шахс
фаолияти
хусусиятини
кўрсатиш
.
Юридик
шахс
тўлиқ
фирма
номи
билан
бирга
қисқартирилган
фирма
номига
ҳам
эга
бўлиши
мумкин
.
Юридик
адабиётларда
фирма
номи
корхона
мол
-
мулки
таркибига
кирмайди
,
сабаби
у
корхонани
ўзини
эмас
,
балки
унинг
эгаси
бўлган
юридик
шахснигина
индивидуаллаштиради
,
деган
фикрлар
билдирилади
[13, 135-
бет
].
Бундай
тарзда
фикр
юритиш
учун
ўзига
хос
асослар
ҳам
мавжуд
.
ФК
46-
моддаси
6-
қисмига
асосан
,
тижоратчи
ташкилот
ҳисобланган
юридик
шахс
ўз
фирма
номига
эга
бўлиши
шарт
ва
фирма
номи
тегишли
тартибда
рўйхатдан
ўтказилган
бўлса
,
юридик
шахс
ундан
фойдаланишда
мутлақ
ҳуқуқларга
эга
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
ушбу
фикр
тарафдорлари
ФК
85-
моддасига
тегишли
ўзгартириш
киритиш
масаласини
кўтаришади
.
Таъкидлаш
ўринлики
,
фирма
номи
ўз
ҳолича
,
корхона
томонидан
ишлаб
чиқиладиган
товарлар
,
кўрсатиладиган
хизматлар
ва
бажариладиган
ишлардан
айро
равишда
муайян
иқтисодий
аҳамият
касб
этмайди
.
Қолаверса
,
фирма
номининг
асосий
функцияларидан
бири
ҳам
айнан
муайян
бир
товарни
ишлаб
чиқарадиган
ва
хизмат
кўрсатадиган
юридик
шахсни
ўзга
муқобилларидан
ажратиб
олиш
ҳисобланади
.
Ҳуқуқ
объекти
сифатида
корхона
олди
-
сотди
предмети
бўлганда
сотиб
олувчининг
асосий
мақсадларидан
бири
ҳам
«
иш
ҳолида
»
бўлган
корхона
томонидан
амалга
оширилаётган
фаолиятни
давом
эттириш
ҳисобланади
.
Бунда
албатта
,
бозорда
ўз
ўрнига
эга
бўлган
ишлаб
чиқарувчининг
атрибутларидан
фойдаланиш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Бир
сўз
билан
айтганда
,
фирма
номининг
одатдаги
функциясидан
ташқари
,
яна
бир
бошқа
–
товар
,
хизмат
ва
ишларни
кенг
маънода
индивидуаллаштириш
ҳисобланади
.
Шу
туфайли
,
ФК
1101-
моддасида
ҳамда
«
Фирма
номи
тўғрисида
»
ги
қонуннинг
9-
моддасида
фирма
номига
бўлган
ҳуқуқнинг
бошқа
шахсга
ўтишига
фақат
юридик
шахс
қўшиб
юбориш
,
қўшиб
олиш
,
бўлиш
ва
ажратиб
чиқариш
йўли
билан
қайта
ташкил
этилган
ёки
бутун
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
23
корхона
мулкий
мажмуа
сифатида
сотилган
ҳолларда
йўл
қўйилиши
назарда
тутилган
.
Корхона
мол
-
мулки
таркиби
динамик
кўринишга
эга
бўлиб
,
ишлаб
чиқариш
суръатларига
мос
равишда
ўзгариб
боради
(
айрим
турлари
бегоналаштирилади
,
айримлари
қабул
қилинади
)
ва
улар
корхона
балансида
акс
эттирилади
.
Шундай
қилиб
,
хом
ашё
тайёр
маҳсулот
қилиб
қайта
ишлаб
чиқарилади
,
маҳсулот
сотилади
ва
пул
маблағи
шаклига
айлантирилади
,
айрим
мажбуриятлар
тўхтатилади
ва
бошқалари
вужудга
келади
.
Кўчмас
мулкнинг
ҳолати
нисбатан
барқарор
ҳисобланишига
қарамасдан
,
у
ҳам
битимлар
предмети
бўлиши
мумкин
.
Корхона
мулкниниг
ҳаракатланиши
корхона
тегишли
бўлган
юридик
шахснинг
бухгалтерлик
ҳисоботларида
акс
эттирилади
ва
ушбу
ҳисоботлар
муайян
вақт
оралиғида
умумлаштирилади
(
ойлик
,
чораклик
ва
ҳ
.
к
.).
Мулкий
комплексга
доир
битимларни
амалга
оширишда
корхона
ўзининг
илгари
бошқа
мулкдор
томонидан
олиб
борилган
ишлаб
чиқариш
ёки
тадбиркорлик
фаолиятини
тўхтатмайди
,
яъни
битимнинг
объекти
бўлиб
«
иш
жараёнидаги
»
мулкий
комплекс
ҳисобланади
.
Бинобарин
,
корхонага
доир
битимларни
амалга
оширишда
битим
предмети
бўлиб
корхона
таркибига
киритилган
барча
мол
-
мулклар
ҳисобланади
.
Шу
билан
бирга
,
юқорида
таъкидланганидек
,
корхонанинг
айрим
қисмларига
нисбатан
ҳам
битимлар
тузилиши
мумкин
(
масалан
,
кўчмас
мулкнинг
алоҳида
объектлари
ёки
ишлаб
чиқариш
воситаларига
нисбатан
).
Бироқ
,
М
.
Брагинский
томонидан
тўғри
таъкидланганидек
, “
корхона
мол
-
мулки
таркибига
кирувчи
айрим
предметларни
бегоналаштирилиши
корхонага
нисбатан
тегишли
ҳуқуқларнинг
давлат
рўйхатидан
ўтказилиши
заруратини
бекор
қилмайди
.
Шу
билан
бирга
,
корхона
таркибида
қолган
бошқа
мол
-
мулклар
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
имконини
берадиган
бутун
мулкий
комплекс
хусусиятини
сақлаб
қолиши
зарур
” [14, 10-
бет
].
Таҳлил
қилинаётган
масала
доирасида
корхонанинг
муайян
қисми
ва
юридик
шахс
филиали
ўртасидаги
фарқни
ҳам
ажратиш
лозим
.
Шуни
инобатга
олиш
керакки
,
филиал
ҳар
доим
корхонанинг
(
ҳуқуқ
субъекти
сифатидаги
)
бир
қисми
ҳисобланади
,
корхонанинг
муайян
қисми
эса
ўз
навбатида
,
ҳар
доим
ҳам
филиал
ҳисобланавермайди
.
Жумладан
,
корхона
жойлашган
ҳудуддаги
унинг
таркибий
қисмлари
филиаллар
ҳисобланмайди
.
Шу
билан
бирга
,
юридик
шахснинг
филиали
мулки
бутун
мулкий
комплекс
сифатидаги
корхонанинг
қисми
сифатида
кўрилиши
мумкин
.
Ушбу
мулкий
комплекс
таркибига
асосий
юридик
шахс
номидан
олинган
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
ҳам
киритилиши
мумкин
.
Амалиётда
юридик
шахс
филиалига
тегишли
бўлган
мол
-
мулкни
алоҳида
корхона
сифатида
баҳолаш
мумкинлигига
доир
масалалар
пайдо
бўлади
.
Шу
билан
бирга
,
ФК
47-
моддаси
2-
қисмига
кўра
,
филиал
юридик
шахснинг
барча
вазифаларини
ёки
вазифаларининг
бир
қисмини
бажаради
.
Биринчи
ҳолатда
,
филиал
ягона
технологик
ҳалқани
ҳосил
қилиб
,
юридик
шахс
ишлаб
чиқарадиган
маҳсулотни
ишлаб
чиқариши
мумкин
.
Бироқ
,
юқорида
айтиб
ўтганимиздек
,
филиал
ҳар
доим
корхонанинг
бир
қисми
эканлигидан
келиб
чиқиб
,
у
умумий
корхона
сифатида
эмас
,
балки
унинг
қисми
сифатида
кўриб
чиқилиши
мумкин
холос
.
Мулкий
комплекс
сифатида
корхоналарни
фуқаролик
ҳуқуқи
объектлари
таркибига
киритилиши
бир
қатор
муаммоларни
келтириб
чиқаради
.
Жумладан
,
мазкур
муаммолар
мулкий
комплекс
таркибига
ҳам
жисмий
хусусиятларига
кўра
,
ҳам
ҳуқуқий
табиатига
кўра
бир
-
биридан
жиддий
тарзда
фарқ
қиладиган
мол
-
мулк
турларини
киритилиши
билан
боғлиқ
.
Бундай
махсус
ҳуқуқий
режим
корхоналар
билан
амалга
ошириладиган
турли
битимларга
бағишланган
кўплаб
махсус
нормаларда
ифодаланади
(
олди
-
сотди
,
ижара
ва
ҳ
.
к
.).
Юридик
адабиётларда
корхона
шартли
равишда
кўчмас
мулк
деб
тан
олинганлиги
тўғрисидаги
фикрлар
мавжуд
.
Масалан
,
О
.
Козырнинг
фикрича
,
қонун
чиқарувчи
корхонани
ҳуқуқнинг
махсус
объекти
сифатида
баҳолайди
,
ушбу
ҳолат
биринчидан
,
расмий
равишда
корхона
кўчмас
мулк
тушунчасини
таърифлашда
назарда
тутилмайди
(
РФ
ФК
130-
модда
–
Э
.
В
.),
балки
ФК
132-
моддасига
кўчмас
мулк
масаласига
бағишланган
қатор
моддалар
блокидан
кейингина
киритилишида
кўзга
ташланади
.
Иккинчидан
,
таркибини
ҳосил
қилувчи
элементларига
кўра
мазкур
объект
шунчалик
турли
хилки
,
корхонани
у
ёки
бу
объектлар
гуруҳига
унинг
таркибини
ҳосил
қилувчи
элементларнинг
ҳуқуқий
табиатига
асосланиб
эмас
(
чунки
уларнинг
аксарияти
кўчмас
мулк
ҳисобланмайди
),
балки
фақатгина
уни
махсус
мулкий
комплекс
сифатида
таснифланишидан
келиб
чиққан
ҳолда
киритиш
мумкин
.
Корхона
ер
участкаси
билан
узвий
алоқаси
мавжудлиги
учун
эмас
,
балки
қонун
чиқарувчининг
мазкур
ўзига
хос
объектга
нисбатан
кўчмас
мулклар
учун
ўрнатиладиган
ҳуқуқий
режимни
татбиқ
этиш
тўғрисидаги
қарори
бўйича
кўчмас
мулк
тоифасига
киритилган
[15,
280-
бет
].
А
.
М
.
Эрделевскийнинг
фикрига
кўра
ҳам
,
корхона
ер
билан
узвий
боғлиқлиги
учун
эмас
,
балки
қонун
билан
шундай
объект
сифатида
тан
олинганлиги
туфайли
кўчмас
мулк
ҳисобланади
[16, 3-
бет
].
Бундай
ҳолларларда
қонун
чиқарувчи
қайси
мақсадларни
кўзлаган
ҳолда
корхонани
кўчмас
мулк
қаторига
киритганлиги
масаласи
вужудга
келади
.
Шундай
вазиятлар
вужудга
келиши
мумкинки
,
корхона
мол
-
мулки
таркибида
кўчмас
мулк
жисмий
равишда
бўлмаслиги
мумкин
.
Бу
ўринда
гап
турли
хизматлар
кўрсатувчи
ҳамда
ижарага
олинган
биноларда
жойлашган
тадбиркорлик
субъектлари
ҳақида
кетмоқда
.
Тегишли
фаолиятни
юритиши
учун
ҳамма
вақт
ҳам
кўчмас
мулкка
эга
бўлишлари
шарт
эмас
.
Шунга
қарамасдан
,
бундай
корхоналар
ҳам
кўчмас
мулк
ҳисобланади
.
Ушбу
масала
юзасидан
А
.
Куликованинг
таъкидлашича
,
“
корхона
таркибига
кўчмас
мулк
кириши
ёки
кирмаслигидан
қатъи
назар
кўчмас
мулк
деб
тан
олиш
фикрига
қўшилиши
мумкин
,
ушбу
ҳолат
корхона
билан
амалга
ошириладиган
битимларни
кўчмас
мулкнинг
махсус
ҳуқуқий
режимига
мослаштириш
заруратидан
келиб
чиқади
,
мақсад
ушбу
битимларнинг
тўғрилигини
таъминлаш
,
шунингдек
,
иштирокчилар
ҳамда
учинчи
шахслар
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишдан
иборат
»[17,
19-
бет
].
Бироқ
,
«
корхонани
кўчмас
мулк
деб
тан
олиб
,
ФК
келажакда
уни
автоматик
равишда
кўчмас
мулк
ҳақидаги
барча
қоидаларга
бўйсундирмайди
,
балки
корхоналар
билан
тузиладиган
битимларга
нисбатан
формал
ва
қаттиқ
режим
ўрнатади
” [18, 282-
бет
].
Тегишли
тартибда
,
ФК
83-
ва
85-
моддалари
орасида
қарама
-
қаршиликлар
мавжуд
,
сабаби
кўчмас
мулкнинг
асосий
хусусияти
бўлган
ер
билан
боғлиқлик
хусусияти
йўқолади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
24
Адабиётларда
амалдаги
қонунчиликнинг
асосий
камчилиги
сифатида
корхонанинг
бошқа
ўхшаш
объектлардан
фарқлаш
имконини
берувчи
аниқ
мезонларнинг
мавжуд
эмаслиги
кўрсатилади
[19, 66-
бет
].
Ушбу
фикрга
қўшилиш
мумкин
.
Масалан
,
бундай
мезонларнинг
ноаниқлиги
корхонани
тадбиркорлик
фаолиятида
фойдаланилиши
мумкин
бўлган
бошқа
мулкий
комплекслардан
фарқлашда
қийинчиликлар
туғдиради
.
Барча
корхоналар
мулкий
комплекс
ҳисобланса
-
да
,
мулкий
комплекслар
фақат
корхоналардан
иборат
эмас
.
Жумладан
,
спорт
клубларини
корхона
сифатида
тан
олиш
мумкинми
ёки
улар
махсус
мулкий
комплекс
ҳисобланадими
,
деган
саволлар
пайдо
бўлади
.
Корхона
фуқаролик
ҳуқуқининг
объекти
сифатида
мулк
ҳуқуқи
ва
бошқа
ашёвий
ҳуқуқлар
объекти
бўлиши
мумкин
.
У
республика
ёки
муниципал
мулкда
мавжуд
бўлиши
мумкин
.
Корхона
,
шунингдек
,
тижорат
ёки
нотижорат
корхоналарнинг
(
агар
ушбу
ҳолат
нотижорат
корхоналарнинг
устави
билан
рухсат
этилган
бўлса
),
якка
тартибдаги
тадбиркорларнинг
хусусий
мулкида
ҳам
мавжуд
бўлиши
мумкин
.
Битта
субъект
ўз
мулкида
бир
қанча
корхоналарни
қамраб
олиши
мумкин
.
Мулкий
комплекс
сифатидаги
корхонанинг
эгаси
бўлиб
,
назарий
жиҳатдан
,
тадбиркор
бўлмаган
жисмоний
шахс
ҳам
бўлиши
мумкин
(
масалан
,
ворислик
асосида
қўлга
киритилганда
).
Бироқ
,
ушбу
ҳолатда
корхонанинг
фуқаролик
муомаласида
фаолият
юритиши
учун
корхона
эгаси
якка
тартибдаги
тадбиркор
сифатида
рўйхатдан
ўтган
бўлиши
керак
.
Лекин
,
адабиётларда
кўрсатилганидек
,
юридик
шахс
ташкил
этмасдан
тадбиркорлик
фаолиятини
юритиш
учун
мол
-
мулкни
алоҳидалаштириш
на
ҳуқуқий
,
на
амалий
аҳамият
касб
этади
,
сабаби
якка
тартибдаги
тадбиркор
ўз
мажбуриятлари
юзасидан
олиб
қўйилиши
мумкин
бўлган
барча
мулк
билан
жавобгар
бўлади
[20, 185-
бет
].
Шу
билан
бирга
,
бундай
якка
тартибдаги
тадбиркор
ўз
корхонаси
базасида
хўжалик
жамияти
ёки
ширкат
тузиши
мумкин
,
алоҳида
ҳолларда
,
у
ягона
таъсисчи
сифатида
ҳам
ҳаракат
қилиши
мумкин
.
Бироқ
,
ушбу
ҳолатда
мулкий
комплекс
сифатидаги
корхонанинг
эгаси
бўлиб
,
расмий
равишда
жисмоний
шахс
эмас
,
балки
у
ташкил
этган
хўжалик
жамияти
ҳисобланади
.
Тегишли
тартибда
,
бундай
юридик
шахснинг
жавобгарлиги
шу
юридик
шахснинг
мулки
билан
чегараланади
,
ушбу
ҳолат
эса
жисмоний
шахс
учун
иқтисодий
нуқтаи
назардан
фойдалидир
.
Ҳозирги
кунда
мулкий
комплекс
сифатидаги
корхона
билан
тузиладиган
битимлар
кўпчиликни
ташкил
этмайди
.
Бундай
ҳолатга
давлат
рўйхатидан
ўтказишдаги
мураккабликлар
сабаб
бўлмоқда
.
Амалиётда
асосан
акциялар
,
улуш
,
пай
бадаллари
билан
боғлиқ
битимлар
тузилади
.
Бундай
ҳолларда
акция
,
пай
бадаллари
,
улушларни
қўлга
киритган
шахс
фақатгина
акция
,
пай
бадаллари
ва
бошқаларнинг
эгаси
ҳисобланади
,
лекин
ҳуқуқ
объекти
сифатидаги
корхонага
нисбатан
эгалик
қила
олмайди
,
бироқ
бу
ҳолат
мулкий
комплекс
сифатидаги
корхона
устидан
тўлиқ
назоратни
амалга
оширишга
тўсқинлик
қилмайди
.
Сўнгги
вақтларда
корхонани
мулкнинг
алоҳида
тури
ва
фуқаролик
ҳуқуқи
ҳамда
фуқаролик
-
ҳуқуқий
битимларнинг
мустақил
объекти
сифатида
тан
олиш
,
лекин
уни
кўчмас
мулк
объекти
сифатида
тан
олмаслик
таклифи
ҳам
билдирилмоқда
[21, 43-
бет
].
Бундай
ҳолларда
корхона
фуқаролик
ҳуқуқининг
ўзига
хос
алоҳида
объекти
сифатида
кўрилади
.
Ушбу
ҳолатда
у
кўчмас
мулк
объектларини
қамраб
олиши
ҳам
,
қамраб
олмаслиги
ҳам
мумкин
.
Бунинг
натижаси
ўлароқ
,
корхонага
нисбатан
ҳуқуқларни
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
шарт
бўлмайди
(
бу
қоида
фақатгина
корхона
таркибидаги
кўчмас
мулкка
бўлган
ҳуқуққа
нисбатангина
сақланиб
қолади
).
Ушбу
ҳолатда
,
корхонанинг
фуқаролик
ҳуқуқи
объекти
сифатидаги
махсус
хусусияти
бошқа
йўл
билан
–
корхона
билан
тузилган
битимлар
ҳақидаги
маълумотларнинг
мажбурий
нашр
этишни
татбиқ
этиш
орқали
таъминлаш
мумкин
.
Корхонани
бошқа
шахсга
бериш
тўғрисидаги
битим
тузилгани
тегишли
мулкий
комплексга
бўлган
ҳуқуқ
уни
бошқа
шахсга
берувчида
қайд
этилишини
ва
корхонага
бўлган
бу
ҳуқуқ
уни
сотиб
олувчига
ўтишини
англатиши
лозим
.
Корхона
таркибидаги
кўчмас
мулк
объектларига
нисбатан
ашёвий
ҳуқуқларнинг
ўтиши
ва
вужудга
келишигина
давлат
рўйхатидан
ўтказилиши
керак
.
Корхона
таркибидаги
кўчмас
мулкка
бўлган
ҳуқуқни
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
эса
соддалаштирилган
тартибда
амалга
оширилиши
лозим
.
Таъкидлаш
лозимки
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2014
йил
7
январдаги
1-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Кўчмас
мулкка
бўлган
ҳуқуқларни
ва
у
ҳақда
тузилган
битимларни
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низомда
мазкур
масалага
доир
айнан
шундай
ёндашув
қўлланилган
.
Ҳатто
мазкур
низомда
ФКдан
фарқли
равишда
корхона
алоҳида
кўчмас
мулк
сифатида
ҳам
эътироф
этилмаган
ва
у
билан
боғлиқ
битимларни
расмийлаштириш
алоҳида
назарда
тутилмаган
.
Фақатгина
низомнинг
42-
бандида
корхонани
,
топшириш
-
қабул
қилиш
далолатномаси
билан
бирга
нотариус
томонидан
тасдиқланган
олди
-
сотди
шартномаси
бино
ва
иншоотларга
нисбатан
мулк
ҳуқуқининг
вужудга
келишини
тасдиқловчи
ҳужжатлар
сифатида
қайд
этилган
.
Таъкидлаш
лозимки
,
корхона
ҳуқуқий
мақомини
ўзгартириш
хусусида
ФКга
доир
тегишли
ўзгартиришларни
амалга
оширмасдан
туриб
мазкур
тартибни
белгилаш
тўғри
бўлармикан
?
Қолаверса
,
корхона
сифатида
эътироф
этиш
учун
мулкий
комплекс
бўлиши
талаб
этилади
.
Комплекслик
хусусияти
мавжуд
бўлмаса
бино
ва
иншоотлардан
иборат
мол
-
мулк
мажмуаси
корхона
сифатида
эътироф
этилмаслиги
шарт
.
Шунингдек
,
бундай
ёндашувни
қўлланилиши
натижасида
ҳуқуқ
объекти
сифатида
мулкий
комплекс
сифатида
корхонанинг
алоҳида
-
алоҳида
объектлардан
иборат
бўлган
қисмларга
бўлиниб
кетиши
юзага
келади
.
Алоҳида
объектнинг
мавжуд
эмаслиги
эса
ўз
навбатида
улар
юзасидан
битимларни
ҳам
тузиш
имкониятини
шубҳа
остига
қўяди
.
Бундай
ҳолда
корхонани
сотиш
ва
ижарага
беришга
доир
битимларни
предмети
сифатида
нима
эътироф
этилиши
лозим
:
бино
ёки
иншоотми
ёхуд
улардан
ташқари
бошқа
объектларни
ўзига
жамлаган
мулкий
комплексми
?
Ушбу
низомда
корхона
таркибига
кирувчи
бино
ва
иншоотга
доир
олди
-
сотди
шартномаси
корхонани
сотиш
шартномасига
тенглаштирилган
кўринади
.
Аслида
улар
иккита
бир
-
биридан
алоҳида
предметга
эга
бўлган
мустақил
шартномалар
ҳисобланади
.
Назаримизда
,
фуқаролик
ҳуқуқининг
объекти
сифатида
мулкий
комплекс
бўлган
корхонанинг
амалдаги
ҳуқуқий
режими
ФКда
сақланиб
қолиши
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
25
зарур
.
Унинг
ҳуқуқий
режимига
янада
аниқлик
киритиш
мақсадида
фуқаролик
ҳуқуқи
объекти
сифатида
мулкий
комплекснинг
ҳуқуқий
режими
ФКда
аниқ
белгиланиши
,
хусусан
мулкий
комплекс
сифатида
тан
олиш
мезонлари
,
тартиби
,
турлари
,
рўйхатини
юритиш
ҳамда
у
билан
боғлиқ
битимларни
тузишга
доир
умумий
қоидалар
ўз
ифодасини
топиши
зарур
.
Жумладан
,
амалдаги
қонун
ҳужжатларида
корхона
билан
боғлиқ
фуқаролик
-
ҳуқуқий
битимлар
,
хусусан
,
олди
-
сотди
,
ижара
,
ишончли
бошқарув
,
ипотека
тартибга
солинган
.
Аммо
корхона
таркибини
,
шартнома
шаклини
белгилаш
ва
унинг
таркибига
киритилган
мажбуриятлар
бўйича
кредиторларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
бўйичамазкур
битимларни
ҳуқуқий
тартибга
солишда
ягона
ёндашув
кузатилмайди
.
Шу
боис
,
ФКда
85-
моддасида
ёки
алоҳида
янги
моддада
корхоналар
билан
боғлиқ
барча
битимлар
(
сотиш
,
ижара
,
ишончли
бошқарув
,
ипотека
,
ҳадя
қилиш
)
га
тегишли
бўлган
умумий
қоидалар
акс
эттирилиши
лозим
.
Хусусан
,
корхона
мол
-
мулки
(
шу
жумладан
талаб
қилиш
ҳуқуқи
ва
қарзлар
)
нинг
таркиби
ва
қийматини
белгилаш
тартиби
тўғрисида
;
кредиторларга
хабар
бериш
ва
уларнинг
ҳуқуқлари
тўғрисида
;
корхонани
топшириш
тартиби
тўғрисида
;
корхонага
бўлган
ҳуқуқларнинг
ўтишини
(
уларга
мажбурият
юкланишини
)
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
тўғрисида
ва
ҳ
.
к
.
Айни
ҳолда
ФКнинг
шартнома
мажбуриятларининг
айрим
турларига
бағишланган
параграфлари
ва
бобларида
,
бошқа
қонунларда
тегишли
мажбуриятлар
моҳиятидан
келиб
чиқадиган
махсус
қоидаларгина
сақлаб
қолиниши
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Витрянский
в
.
Договор
продажи
недвижимости
. /
Вестник
ВАС
РФ
. – 1999. –
№
11. –
С
. 86.
2.
Козырь
О
.
М
.
Недвижимость
в
новом
Граждан
-
ском
кодексе
России
//
В
кн
.:
Гражданский
кодекс
Рос
-
сии
.
Проблемы
.
Теория
.
Практика
. /
Отв
.
ред
.
А
.
Л
.
Маковский
. –
М
.:
Статут
, 1998. –
С
. 280–281.
3.
Шершеневич
Г
.
Ф
.
Учебник
торгового
права
. –
М
.:
Статут
, 1994. –
С
. 18.
4.
Каминка
А
.
И
.
Очерки
торгового
права
.
СПб
.,
1911. –
С
.105.
5.
Комментарий
к
ГК
РФ
части
первой
(
постатейный
)./
Под
ред
.
О
.
Н
.
Садикова
. –
М
.:
ИНФРА
-
М
, 1997. –
С
. 281–282.
6.
Гражданское
право
.
Учебник
.
Ч
.2. /
Под
ред
.
Ю
.
К
.
Толстого
,
А
.
П
.
Сергеева
. –
М
.:
Проспект
, 2006. –
С
.
102.
7.
Гражданское
право
.
Учебник
.
Ч
.2. /
Под
ред
.
Ю
.
К
.
Толстого
,
А
.
П
.
Сергеева
. –
М
.:
Проспект
, 2006. –
С
.
379.
8.
Романов
О
.
Государственная
регистрация
прав
на
недвижимость
и
сделок
с
недвижимым
имуще
-
ством
:
некоторые
вопросы
правоприменения
. //
Хозяй
-
ство
и
право
. – 1999. –
№
8. –
С
. 46-50.
9.
Брагинский
М
.
И
.,
Витрянский
В
.
В
.
Договорное
право
. –
М
.:
Статут
, 2000. –
С
. 225.
10.
Гражданское
право
России
.
Часть
вторая
.
Обя
-
зательственное
право
.
Курс
лекций
/
Отв
.
ред
.
О
.
Н
.
Садиков
. -
М
., 1997. –
С
.151.
11.
Н
.
Имомов
,
Б
.
Ахмаджонов
.
Интеллектуал
мулк
ҳуқуқи
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2010. –
Б
. 160.
12.
О
.
Оқюлов
.
Интеллектуал
мулк
мақомининг
назарий
ва
амалий
муаммолари
. –
Тошкент
,
ТДЮИ
,
2004. –
Б
.149.
13.
Комментарий
к
ГК
РФ
,
части
второй
(
постатей
-
ный
) /
Под
ред
.
О
.
Н
.
Садикова
. –
М
.:
ИНФРА
-
М
, 1997. –
С
.135.
14.
Брагинский
М
.
И
.
Комментарий
к
Закону
Россий
-
ской
Федерации
“
О
государственной
регистрации
прав
на
недвижимое
имущество
и
сделок
с
ним
”. –
М
.:
Норма
, 1998. –
С
.10.
15.
Козыр
О
.
М
.
Недвижимость
в
новом
Граждан
-
ском
кодексе
России
. –
С
. 280.
16.
Эрделевский
А
.
М
.
Комментарий
к
Федерально
-
му
закону
о
государственной
регистрации
прав
на
не
-
движимое
имущество
и
сделок
с
ним
. –
М
.:
БЕК
, 1999.
–
С
.3.
17.
Куликов
А
.
Ипотека
предприятия
как
имуще
-
ственного
комплекса
. –
М
.,
ЮНИТИ
-
ДАНА
, 2000 –
С
.
19.
18.
Козырь
О
.
М
.
Недвижимость
в
новом
Граждан
-
ском
кодексе
. –
С
.282.
19.
Грибанов
А
.
Понятие
предприятии
в
российском
гражданском
праве
. /
Хозяйство
и
право
. – 2005. –
№
6. –
С
. 66.
20.
Жариков
Ю
.
Г
.,
Масевич
М
.
Г
.
Недвижимое
иму
-
щество
:
правовое
регулирование
–
М
.,
Норма
, 1997. –
С
.185.
21.
Концепция
гражданского
законодательства
о
недвижимом
имуществе
. /
Под
ред
.
В
.
В
.
Витрянского
,
О
.
М
.
Козырь
,
А
.
А
.
Маковской
. –
М
., 2004. –
С
.43.
