ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
В
.
Ё
.
Эргашев
юридик
фанлар
номзоди
ТДЮИ
доценти
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚДА
АШЁВИЙ
СТАТУТ
Ҳар
бир
мамлакат
ички
фуқаролик
муомаласининг
асоси
ҳисобланган
ашёвий
ҳуқуқлар
ўша
мамлкат
ҳуқуқий
тизимининг
тарихий
ривожланиш
жараёнини
,
унинг
ҳуқуқий
анъанасини
ўзида
мужассамлаштиради
.
Ашёвий
ҳуқуқ
соҳасидаги
ҳуқуқий
муносабатларга
нисбатан
қўлланиши
лозим
бўлган
,
коллизион
норма
асосида
аниқланадиган
ҳуқуқ
ашёвий
статут
деб
аталади
.
Ашёвий
статут
билан
ашёвий
ҳуқуқ
соҳасида
юзага
келувчи
ашёга
доир
муносабатларнинг
барчаси
тартибга
солинади
.
У
шахсга
ашё
устидан
юридик
ҳокимиятга
эга
бўлиш
имконини
беради
ва
мазкур
ҳуқуқ
эгаси
,
бошқа
ҳар
қандай
шахслардан
қатъи
назар
,
ўз
ихтиёри
ва
ҳукмига
кўра
,
қонунда
белгиланган
чеклашларни
ҳисобга
олган
ҳолда
,
ашёга
таъсир
кўрсатиши
ва
ундан
фойда
олиши
учун
имконият
яратади
.
Шундан
келиб
чиқадиган
бўлсак
,
ашёвий
статутнинг
амал
қилиш
доирасига
,
бизнингча
,
қуйидаги
масалаларни
ҳал
қилиш
киради
:
ҳуқуқий
тартибот
доирасида
тан
олиниши
лозим
бўлган
ашёвий
ҳуқуқларнинг
турларини
белгилаш
;
мазкур
ҳуқуқлар
мазмуни
ва
уларни
амалга
ошириш
чегараси
1
;
ашёвий
ҳуқуқларнинг
юзага
келиши
,
уларни
ўзгартириш
ва
уларнинг
бекор
бўлиши
асослари
ва
усуллари
,
шу
жумладан
мулк
ҳуқуқининг
ўтиши
масалалари
ва
мулк
ҳуқуқини
ўтказишга
қаратилган
битимларнинг
ашёвий
эффекти
билан
боғлиқ
бўлган
барча
масалалар
;
ашёвий
ҳуқуқларни
ҳимоя
қилиш
;
мулкни
кўчар
ва
кўчмасга
ажратиш
;
ашёнинг
муомалада
бўлиш
қобилиятини
ва
уни
бегоналаштириш
имкониятининг
мавжудлигини
аниқлаш
2
;
бошқа
ҳуқуқий
тартиботларда
юзага
келган
ашёвий
ҳуқуқларни
тан
олиш
ва
мослаштириш
.
Бошқача
қилиб
айтганда
,
ашёвий
статут
мол
-
мулкга
нисбатан
ашёвий
ҳуқуқларга
тўғридан
-
тўғри
тааллуқли
бўлган
барча
масалаларни
ҳал
қилишга
ваколатлидир
.
ФКнинг
1184-
моддасида
ашёвий
ҳуқуқларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
сифатида
мол
-
мулк
жойлашган
мамлакат
қонуни
кўрсатилган
.
Таъкидлаш
лозимки
,
ушбу
моддада
мол
-
мулк
жойлашган
1
Мулк
ҳуқуқи
ёки
бошқа
ашёвий
ҳуқуқнинг
мазмуни
тегишли
субъектив
ҳуқуқнинг
эгаси
мулк
турган
жой
мамлакатининг
ҳуқуқига
мувофиқ
эга
бўладиган
ваколатларни
,
шунингдек
мазкур
мамлакат
ҳуқуқи
билан
белгиланган
ушбу
ваколатларга
чеклашларни
ўз
ичига
олади
(
Маковский
А
.
Л
.
Комментарий
к
статье
1205 //
Комментарий
к
части
третьей
Гражданского
кодекса
Российской
Федерации
/
Под
ред
. A.JI.
Маковского
,
Е
.
А
.
Суханова
. –
М
., 2003).
2
Бу
ерда
ҳуқуқий
тартибот
ашёнинг
ўз
-
ўзича
муомалада
бўлиш
қобилиятини
ҳам
,
унинг
муайян
шахсларга
нисбатан
муомалада
бўлишини
ҳам
чеклаши
мумкинлиги
назарда
тутилади
.
А
.
Л
.
Маковский
бу
ҳақда
шундай
деб
ёзади
:
“
Қонунда
одатда
мулкдор
ҳуқуқларига
доир
кўпгина
чеклашлар
белгиланади
.
Уларнинг
айримлари
мазкур
ҳуқуқлар
субъектига
тегишли
бўлади
;
бунда
ҳатто
айрим
тоифадаги
шахслар
(
жисмоний
шахслар
ва
ш
.
к
.)
га
муайян
мол
-
мулкка
(
масалан
,
ер
ости
бойликлари
,
чегара
олди
ҳудудларида
ер
участкалари
ва
шу
кабиларга
)
мулк
ҳуқуқида
эгалик
қилиш
бутунлай
тақиқланиши
ҳам
мумкин
.
Бошқа
хил
тақиқлар
муайян
турдаги
мол
-
мулкнинг
муомалада
бўлиш
қобилиятини
у
кимга
қарашли
эканлигидан
қатъи
назар
чеклайди
” (
Маковский
А
.
Л
.
Кўрсатилган
асар
. 406–407-
б
.).
мамлакат
қонуни
билан
қандай
турдаги
масалалар
тартибга
солиниши
тўғрисидаги
масала
тўлиқ
ҳал
этилмаган
.
Унда
фақат
мазкур
қонун
билан
мол
-
мулкнинг
кўчар
ва
кўчмас
ашёларга
мансублиги
,
шунингдек
мол
-
мулкнинг
бошқа
юридик
баҳоланиши
аниқланади
,
деб
кўрсатилган
.
Аслида
мол
-
мулк
жойлашган
мамлакат
қонуни
билан
нафақат
юқоридаги
икки
ҳолат
,
балки
тегишли
мол
-
мулкни
мулк
ҳуқуқининг
объекти
ҳисобланиши
,
унга
мулкдор
ҳуқуқларининг
мазмуни
,
мулк
ҳуқуқини
амалга
ошириш
шартлари
ва
тартиби
,
мулк
ҳуқуқини
вужудга
келиш
ва
бекор
бўлиш
асослари
,
мулк
ҳуқуқини
ҳимоя
қилиниши
каби
масалалар
ҳам
аниқланиши
лозим
.
Шу
туфайли
,
ФКнинг
1184-
моддасига
юқоридаги
масалалар
рўйхатидан
иборат
бўлган
“
ашёвий
ҳуқуқ
статутини
”
белгилаш
таклиф
этилади
.
Ашёвий
статутнинг
тарихий
ривожланиш
жараёни
тўғрисидаги
масалани
3
четга
суриб
қўйиб
,
шуни
қайд
этиш
лозимки
,
кўчар
ва
кўчмас
ашёларга
нисбатан
ҳуқуқни
қўллашдаги
фарқлар
статутлар
назариясидаёқ
назарда
тутилган
эди
.
Кўчмас
мулк
учун
мол
-
мулк
турган
жой
ҳуқуқи
боғловчи
нормаси
(
lex rei sitae
)
мавжуд
эди
.
Кўчар
ашёларга
нисбатан
ашё
мулкдорининг
шахсий
қонуни
билан
мувофиқ
келувчи
ҳуқуқ
(
lex domicilii
)
4
mobilia sequuntur personam
5
принципига
мувофиқ
қўлланилар
эди
.
Ушбу
принципга
кўра
,
кўчар
ашёлар
уларнинг
хўжайини
доимий
яшайдиган
ерда
,
яъни
унинг
домицилида
доимий
манзилга
эга
бўлиши
назарда
тутиларди
6
.
3
Ашёвий
статутнинг
тарихий
ривожланиш
жараёни
ҳақида
қаранг
: Kreuzer K. La propri
é
t
•
mobili
è
re en droit international
priv
é
// Recueil des cours de l'Academie du droit international. T.
259. La Haye. 1996. P. 30-38; Venturini G.C. Property // Interna-
tional Encyclopedia of Comparative Law. Vol. III. Ch. 21. Mouton,
J.C.B. Mohr T
ü
bingen. 1976. P. 3-7; Rabel E. The Conflict of
Laws: A Comparative Study. Vol. IV. University of Michigan Law
School. Ann Arbor. 1958. P. 7-14; Diena M.G. I diritti reali consid-
erati nel diritto internazionale privato. Turin, 1895. P. 1-52.
4
Мазкур
боғловчи
норма
“
яқин
алоқа
”
принципига
доим
ҳам
мос
келавермайди
;
бундан
ташқари
,
унинг
камчилиги
шундаки
,
у
одатдаги
хўжалик
муомаласига
доир
муносабатларни
тартибга
солишга
мослаштирилмаган
,
чунки
ашё
ўзга
шахсга
ўтказилганда
уни
тасарруф
этиш
ҳуқуқига
кимнинг
(
эгалловчи
ёки
бегоналаштирувчининг
)
домицили
қўлланиши
унча
аниқ
эмас
.
Бунда
бегоналаштирувчининг
домицили
қўлланилса
,
у
фақат
сотувчининг
манфаатларига
хизмат
қилади
ва
сотиб
олувчининг
манфаатларини
бутунлай
инкор
этади
.
Боз
устига
яшаш
жойи
бошқа
-
бошқа
мамлакатларда
бўлган
бу
икки
шахс
ўртасида
мулк
ҳуқуқи
юзасидан
низо
чиққан
тақдирда
мазкур
боғловчи
нормани
қўллашда
қийинчиликлар
туғилади
.
Ҳозирги
вақтда
бу
боғловчи
норма
субъектлар
мол
-
мулки
юридик
нуқтаи
назардан
алоҳида
-
алоҳида
таркибий
қисмлар
(
ut singuli
)
сифатида
эмас
,
балки
яхлит
бир
бутун
(
ut universi
)
деб
қаралиши
мақсадга
мувофиқ
бўлган
ҳолларда
мулк
ҳуқуқининг
ўтиши
масаласини
бўйсундириш
учун
қўлланилади
.
Масалан
,
ворислик
муносабатларида
мулк
ҳуқуқини
универсал
ҳуқуқий
ворислик
тартибида
ўтказишда
,
шунингдек
никоҳ
-
оила
муносабатлари
соҳасида
банкротлик
ва
мулкдорлик
муносабатларини
ҳал
қилишда
.
5
Кўчар
мулк
шахсга
эргашади
.
Бу
фикция
кўчар
мулк
турар
жойга
эга
эмас
(
personality has no locality
)
деган
фикрга
асосланади
.
6
Батафсилроқ
қаранг
: Lalive P. The Transfer of Chattels in the
Conflict of Laws: A comparative study. Oxford, 1955. P. 34-43;
Zaphiriou G.A. Transfer of Chattels in Private International Law: A
Comparative Study. London. 1956. P. 17-24; Rabel E. The Con-
flict of Laws: A Comparative Study. Vol. IV. University of Michigan
Law School. Ann Arbor. 1958. P. 8-15.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
Бироқ
XIX
аср
ўрталаридан
бошлаб
ривожланган
ҳуқуқий
тартиботларнинг
қонун
ҳужжатлари
ва
таълимотларида
халқаро
хусусий
ҳуқуқда
кўчар
ва
кўчмас
мулкка
доир
ашёвий
ҳуқуқий
муносабатларни
тартибга
солувчи
асосий
коллизион
боғловчи
норма
lex rei sitae
(
lex loci rei sitae
)
ёки
lex situs
,
1
яъни
ашё
турган
жой
ҳуқуқи
бўлиши
керак
,
деган
ғоя
кенг
ривож
топади
.
Айни
пайтда
ашёвий
статутнинг
ягоналиги
тўғрисидаги
ғоя
ҳам
аста
-
секин
ривожланади
.
У
lex rei
sitae
боғловчи
нормаси
ҳам
кўчмас
,
ҳам
кўчар
мулкка
нисбатан
қўлланишини
назарда
тутади
.
Шундай
қилиб
,
энг
қадимги
коллизион
нормалардан
бири
ҳисобланган
lex rei sitae
боғловчи
нормаси
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
қонунчилиги
,
таълимоти
ва
амалиётида
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Бугунги
кунда
шуни
ишонч
билан
қайд
этиш
мумкинки
,
маърифий
ҳуқуқий
тартиботларнинг
барчасида
амалда
бўлган
коллизион
ҳуқуқда
ашё
турган
давлат
ҳуқуқи
–
lex rei sitae
ашёвий
статутни
аниқлаш
учун
умум
эътироф
этилган
,
таълимот
ва
амалиёт
даражасида
қўллаб
-
қувватланган
умумий
коллизион
боғловчи
норма
ҳисобланади
2
.
Энди
халқаро
хусусий
ҳуқуқда
ашёвий
ҳуқуқларни
тартибга
солиш
учун
асос
сифатида
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
бу
даражада
кенг
фойдаланилишини
тушунтириш
имконини
берувчи
асосий
сабабларни
кўриб
чиқамиз
.
Бунинг
сабаблардан
бирини
давлатнинг
ҳудудий
суверенитети
принципида
кўриш
мумкин
3
.
Мазкур
принципга
мувофиқ
давлат
ашё
устидан
фактик
ва
юридик
назорат
қилиш
ҳуқуқига
эга
ва
ўз
ҳудуди
доирасида
мулкий
муомалани
,
шу
жумладан
ашёвий
ҳуқуқларнинг
юзага
келиши
,
уларни
ўзгартириш
,
бекор
қилиш
ва
амалга
ошириш
билан
боғлиқ
муносабатларни
тартибга
солишдан
,
шунингдек
баъзи
бир
ашёларнинг
мулкий
муомалада
бўлиш
қобилиятига
нисбатан
чеклашлар
белгилашдан
4
,
мол
-
мулкни
национализация
ва
мусодара
қилиш
актларини
амалга
оширишдан
айниқса
манфаатдор
бўлади
.
Ашё
жойлашган
давлат
ҳуқуқини
қўллашдан
манфаатдорлик
энг
аввало
оммавий
ҳуқуқ
соҳасидаги
муносабатларда
намоён
бўлади
.
Булар
ашё
жойлашган
мамлакат
судларининг
юрисдикцияси
масалалари
,
ундирувни
мол
-
мулкка
қаратиш
ва
уни
хатлаш
билан
,
шунингдек
ижро
иши
юритишнинг
бошқа
масалалари
билан
боғлиқ
муносабатлардир
.
Ўз
ҳудуди
доирасида
муносабатларни
тартибга
солиш
учун
ўз
моддий
ҳуқуқидан
фойдаланишдан
давлатнинг
иқтисодий
манфаатдорлиги
мулкий
муомала
учун
ашёвий
ҳуқуқларнинг
аҳамияти
билан
белгиланади
.
Хусусан
,
ашёвий
ҳуқуқларнинг
энг
муҳими
саналган
мулк
ҳуқуқи
ҳар
қандай
маърифий
мулкий
муомаланинг
асосини
ташкил
қилади
ва
1
Кўрсатилган
терминларнинг
барчаси
синонимлардир
.
2
Аммо
шуни
ҳам
қайд
этиб
ўтиш
лозимки
,
бу
умумий
қоидадан
кам
аҳамиятли
айрим
истисно
ҳолатлар
мавжуд
ва
улар
хусусида
биз
“
истисно
ҳолат
қоидани
тасдиқлайди
”
деб
айтишимиз
мумкин
.
Улар
мазкур
тадқиқот
предметига
кирмайди
.
3
Lalive P. The Transfer of Chattels in the Conflict of Laws: A
comparative study. Oxford, 1955.
Р
. 106-110.
4
Давлатнинг
қонуний
манфаати
,
масалан
,
маданий
бойликларга
нисбатан
намоён
бўлиши
мумкин
.
Бунда
давлат
маданий
меросни
ҳимоя
қилиш
учун
мазкур
ашёларга
нисбатан
уларни
муҳофаза
қилиш
,
улардан
фойдаланиш
,
бегоналаштириш
ёки
экспорт
қилишга
доир
махсус
қоидаларни
белгилаши
мумкин
.
субъектларнинг
мулкий
мустақиллиги
учун
мустаҳкам
замин
яратади
.
Ашё
жойлашган
давлат
ҳуқуқининг
қўлланиши
моддий
ҳуқуқда
ашёвий
ҳуқуқлар
ҳуқуқий
табиатининг
хусусияти
билан
ҳам
асосланиши
мумкин
.
Маълумки
,
ашёвий
ҳуқуқлар
ўз
ҳуқуқий
табиатига
кўра
мутлақ
ҳуқуқлар
ҳисобланади
,
яъни
учинчи
шахсларга
қарши
(
erga omnes
)
амал
қилади
.
Моддий
ҳуқуқнинг
ашёвий
ҳуқуқлар
институтига
тааллуқли
нормаларининг
императивлиги
,
улар
рўйхатининг
берклиги
,
қонунчиликда
ашёвий
ҳуқуқлар
типларга
ажратилиши
ҳам
айни
шу
омил
билан
белгиланади
5
.
Моддий
-
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
мазкур
хусусияти
мулкий
муомалана
ҳимоялаш
мақсадини
кўзлайди
,
чунки
мумкин
қадар
императив
тартибга
солишнинг
ўрнатилиши
мулкий
муомала
иштирокчилари
учун
кўпроқ
даражада
аниқ
ва
равшанликни
таъминлайди
.
Шу
туфайли
ҳам
ашёвий
ҳуқуқлар
мазмунини
белгиловчи
қўлланиладиган
ҳуқуқ
айрим
субъектларнинг
хоҳиш
-
иродасига
боғлиқ
бўлмаслиги
,
учинчи
шахслар
учун
аниқ
ва
равшан
бўлиши
лозим
.
Бунга
амалда
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
фойдаланиш
йўли
билан
эришилади
.
Мазкур
норма
қўлланиладиган
ҳуқуқни
белгилаш
учун
нисбатан
объектив
мезонни
мустаҳкамлайди
ва
шу
тариқа
мулкий
муомала
иштирокчиларининг
барчаси
учун
мўлжал
бўлиб
хизмат
қилади
,
битим
тарафларининг
мўлжаллари
ақлга
мувофиқ
даражада
бўлишини
таъминлайди
.
А
.
Л
.
Маковскийнинг
қайд
этишича
,
кўпгина
давлатларнинг
коллизион
ҳуқуқида
“
ашё
турган
жой
қонуни
”
дан
кенг
фойдаланилишининг
кўп
сонли
сабаблари
орасида
фуқаролик
муомаласи
манфаатлари
биринчи
ўринда
туради
.
Мулкдорнинг
ва
мол
-
мулкка
бўлган
бошқа
ашёвий
ҳуқуқлар
эгаларининг
ваколатлари
уларнинг
субъектив
ҳуқуқлари
мавжуд
бўлган
давр
мобайнида
ашё
жойлашган
жой
ҳуқуқига
бўйсуниши
фуқаролик
муомаласининг
бошқа
иштирокчилари
(
мазкур
ҳуқуқлар
эгаларининг
контрагентлари
ва
учинчи
шахслар
)
га
ашёга
бўлган
тегишли
ҳуқуқнинг
мазмуни
,
уни
амалга
ошириш
ва
ҳимоя
қилиш
тартиби
қайси
давлат
ҳуқуқи
билан
белгиланишини
осонгина
аниқлаш
имконини
беради
6
.
Яна
шуни
ҳам
қайд
этиш
мумкинки
,
lex rei sitae
боғловчи
нормаси
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
энг
муҳим
мумтоз
тамойилларидан
бири
–
муносабатнинг
энг
яқин
алоқага
эга
бўлган
ҳуқуқий
тартиботда
локаллашуви
билан
асосан
мос
келади
.
Лўнда
қилиб
айтганда
,
ашёнинг
моддий
локаллашуви
аксарият
5
Яъни
ашёвий
ҳуқуқларнинг
ҳар
қандай
маърифатли
тизимига
хос
бўлган
numerus clausus
принципи
.
Л
.
А
.
Лунц
бу
ҳақда
шундай
деб
ёзади
: “
Барча
мамлакатларда
қабул
қилинган
ашёвий
ҳуқуқларнинг
берк
давраси
принципи
халқаро
хусусий
ҳуқуқда
ҳам
ўз
аксини
топган
:
шартномалардан
келиб
чиқадиган
мажбуриятлар
билан
боғлиқ
ҳолатлардан
фарқли
равишда
,
бу
ерда
хоҳиш
-
ирода
эркинлигига
ўрин
йўқ
” (
Лунц
Л
.
А
.
Курс
международного
частного
права
.
В
3
т
. –
М
., 2002. – 419-
б
.).
6
Қаранг
:
Маковский
А
.
Л
.
Комментарий
к
статье
1205 //
Комментарий
к
части
третьей
Гражданского
кодекса
Российской
Федерации
/
Под
ред
. A.JI.
Маковского
,
Е
.
А
.
Суханова
. –
М
., 2003. – 404–405-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
ҳолларда
ашёвий
ҳуқуқий
муносабатнинг
юридик
локаллашувини
билвосита
белгилайди
1
.
Мавжуд
ҳуқуқий
тартиботларнинг
аксариятида
lex
rei sitae
боғловчи
нормаси
халқаро
хусусий
ҳуқуқда
ашёвий
ҳуқуқларни
тартибга
солиш
учун
асос
сифатида
қўлланилиши
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
аниқ
ва
равшанлиги
,
очиқ
ва
ошкоралигини
,
шу
жумладан
коллизион
тартибга
солишнинг
халқаро
даражада
уйғунлигини
белгилайди
.
Буларнинг
барчаси
халқаро
мулкий
муомалани
ҳимоя
қилишга
маълум
даражада
кўмаклашади
,
зеро
аксарият
ҳолларда
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқни
осонгина
олдиндан
айтиш
мумкин
бўлади
2
,
мазкур
боғловчи
нормани
қўллашга
асосланган
суд
қарори
эса
,
ҳеч
бўлмаса
,
бошқа
қарорлар
билан
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқни
белгилаш
қисмида
тўқнашмайди
3
.
Lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
фойдаланиш
хусусида
юқорида
баён
этилган
фикр
-
мулоҳазаларни
кўчар
мулкка
бўлган
ашёвий
ҳуқуқларни
тартибга
солиш
учун
уни
қўллаш
ўринли
бўлишини
тасдиқловчи
далиллар
қаторига
киритиш
мумкин
.
Бу
тарихий
сабаблардан
4
ҳам
кўра
кўпроқ
ҳар
бир
давлатнинг
мулкий
муомаласида
кўчмас
мулкнинг
иқтисодий
ва
ижтимоий
аҳамияти
ҳамда
моддий
ҳуқуқда
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
бундан
келиб
чиқадиган
хусусиятлари
билан
боғлиқ
5
.
Мол
-
мулк
турган
давлат
ҳар
доим
ўз
ҳудуди
доирасида
кўчмас
мулк
муомаласини
тўлиқ
тартибга
солишдан
қонуний
манфаатдор
бўлади
6
.
Lex rei sitae
боғловчи
нормасини
кўчмас
мулкка
7
нисбатан
қўллаш
айниқса
ўринли
бўлади
,
чунки
ер
ўз
табиатига
кўра
у
ёки
бу
давлат
ҳудудида
жойлашган
бўлади
,
у
бошқа
давлат
ҳудудига
айланиши
мумкин
,
бироқ
унинг
1
Айни
ҳолда
биз
“
аксарият
ҳолларда
”
деб
айта
оламиз
,
чунки
айрим
ҳолатларда
кўчар
ашёларнинг
ҳудудий
алоқаси
ҳуқуқий
тартибот
билан
яқин
алоқани
ҳосил
қилмайди
.
2
Боғловчи
норма
таърифининг
соддалиги
уни
амалда
қўллашни
осонлаштиради
,
чунки
ашё
турган
жойни
аниқлаш
аксарият
ҳолларда
қийинчилик
туғдирмайди
.
3
Ўз
-
ўзидан
равшанки
,
боғловчи
норма
қўлланганида
,
бир
нечта
ҳуқуқий
тартиботлар
коллизияси
юз
берадиган
вазият
истисно
этилади
.
Бироқ
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
фойдаланилганида
,
бундай
вазият
юзага
келиши
мумкин
ва
буни
биз
қуйида
(
мобил
конфликт
муаммосининг
таҳлилида
)
кўриб
чиқамиз
.
4
Маълумки
,
кўчмас
мулкка
нисбатан
бу
боғловчи
норма
статутлар
назарияси
яратилган
даврдан
бери
мавжуд
.
5
И
.
А
.
Покровский
бу
хусусда
сўз
юритар
экан
,
шундай
деган
эди
: “
Албатта
,
кўчмас
мулк
ҳам
айирбошлаш
қимматига
эга
;
айни
шу
сабабли
,
у
ҳам
муомала
ва
ҳатто
спекуляция
объекти
бўлиши
мумкин
, -
бироқ
унинг
халқ
хўжалиги
учун
аҳамияти
шу
билан
чекланмайди
.
Ер
миқдори
ўзбошимчалик
билан
кўпайтирилиши
мумкин
эмас
,
ваҳоланки
,
у
халқнинг
энг
муҳим
ишлаб
чиқариш
капитали
ҳисобланади
.
Ҳатто
дунёдаги
нормал
айирбошлаш
шароитларида
ҳам
ҳар
бир
халқ
кундалик
зарур
маҳсулотларни
энг
аввало
ўз
ҳудудидан
олади
;
иқтисодий
алоқаларда
узилиш
юз
беришига
олиб
келувчи
халқаро
бўҳронлар
шароитида
ҳудуднинг
унумдорлиги
бу
жиҳатдан
алоҳида
аҳамият
касб
этади
”
(
Покровский
И
.
А
.
Основные
проблемы
гражданского
права
. –
М
., 2003. – 203–204-
б
.).
6
Venturini G.C. Property // International Encyclopedia of Com-
parative Law. Vol. III. Ch. 21. Mouton, J.C.B. Mohr T
•
bingen.
1976. P. 7.
7
Айни
ҳолда
кўчмас
мулк
деганда
биз
ер
участкаларини
ва
ер
билан
узвий
боғлиқ
бўлган
объектларни
,
яъни
ўз
моддий
кўрсаткичларига
кўра
кўчмас
мулк
тоифасига
кирувчи
барча
ашёларни
тушунамиз
.
макондаги
ўрни
ўзгариши
мумкин
эмас
8
.
Шундай
қилиб
,
кўчмас
мулк
ўзи
қайси
давлат
ҳудудида
жойлашган
бўлса
,
шу
давлатнинг
мутлақ
назорати
остига
тушар
экан
,
ўз
-
ўзидан
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
фойдаланишни
талаб
қилади
.
Ривожланган
ҳуқуқий
тартиботларнинг
деярли
барчасида
кўчмас
мулкка
доир
низолар
фақат
у
жойлашган
ердаги
судда
кўрилиши
мумкинлиги
назарда
тутилгани
боис
,
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
фойдаланиш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
,
чунки
у
lex fori
билан
мос
келади
,
бу
эса
давлат
ва
фуқаролик
муомаласи
манфаатларига
мувофиқ
келиш
билан
бир
қаторда
,
суд
муҳокамаси
билан
боғлиқ
харажатларни
сезиларли
даражада
камайтиради
.
Хусусан
,
айни
ҳолда
чет
эл
ҳуқуқининг
мазмунини
аниқлаш
ва
уни
қўллаш
тўғрисидаги
масала
,
шунингдек
чет
мамлакатлар
судларининг
қарорларини
тан
олиш
ва
ижро
этиш
тўғрисидаги
масала
юзага
келмайди
,
бунинг
натижаси
ўлароқ
мазкур
қарорларга
уларнинг
кўчмас
мулк
турган
жой
ҳуқуқига
оммавий
тартиботнинг
мувофиқлиги
юзасидан
баҳо
бериш
,
шунингдек
мазкур
ҳуқуқий
тартибот
ўта
императив
нормаларининг
амал
қилиши
тўғрисидаги
масала
ҳам
пайдо
бўлмайди
.
Кўчмас
мулкка
бўлган
ҳуқуқлар
ҳисобини
юритишни
рўйхатга
олиш
тизими
воситасида
амалга
ошириш
ва
реестрдаги
ёзувларнинг
аниқлигини
муҳофаза
қилиш
зарурияти
ҳам
кўриб
чиқилаётган
боғловчи
нормани
кўчмас
мулкка
нисбатан
қўлланишни
белгилайди
.
Агар
мазкур
боғловчи
норма
бўлмаганида
,
кўчмас
мулк
муомаласи
иштирокчилари
битимнинг
ашёвий
эффектини
аниқлаш
учун
чет
эл
ҳуқуқини
ўрганишларига
тўғри
келган
бўлур
эди
.
Бундан
ташқари
,
реестр
юритиш
тизими
ўта
мураккаб
,
улкан
ва
қиммат
бўлар
эди
.
Ресстрни
ягона
ҳуқуққа
мувофиқ
юритиш
эса
,
бизнингча
,
шак
-
шубҳасиз
афзалликдир
.
Шундай
қилиб
,
юқорида
баён
этилганларга
таянган
ҳолда
,
lex rei sitae
боғловчи
нормаси
кўчмас
мулк
муомаласини
ҳимоя
қилишга
кўмаклашади
,
деган
хулосага
келиш
мумкин
.
Lex rei sitae
боғловчи
нормасини
кўчар
ашёларга
нисбатан
қўлланиши
ҳар
доим
ҳам
уни
кўчмас
мулкка
нисбатан
қўлланиш
билан
тенг
даражада
муҳим
аҳамият
касб
этавермайди
,
чунки
кўчар
ашёлар
ўз
табиатига
кўра
бир
ҳуқуқий
тартиботдан
бошқа
ҳуқуқи
тартиботга
ўтказилиши
мумкин
ва
шу
туфайли
ҳам
уларнинг
мулк
турган
жой
ҳуқуқий
тартиботи
билан
алоқаси
бу
даражада
муҳим
бўлмайди
.
Масалан
,
lex
rei sitae
боғловчи
нормасини
турли
давлатлар
чегарасини
кесиб
ўтишга
қодир
бўлган
транспорт
воситаларига
ёки
экспортга
мўлжалланган
товарларга
нисбатан
қўлланиш
қулай
бўлмайди
,
чунки
аксарият
ҳолларда
уларнинг
у
ёки
бу
ҳуқуқий
тартибот
ҳудудида
туриши
ё
тасодифий
,
ё
муваққат
хусусиятга
эга
бўлади
.
Юқорида
айтиб
ўтганимиздек
,
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
фойдаланиш
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
аниқ
ва
равшанлиги
,
очиқ
ва
ошкоралигини
таъминлашга
кўмаклашади
,
зеро
нисбатан
аниқ
мезонни
қўллайди
,
бу
эса
нормадан
фойдаланишни
ва
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқни
аниқлашни
8
Beale J.H. The Situs of Things // Yale Law Journal. 1919. Vol.
XXVIII. P.526;
Маковский
А
.
Л
.
Комментарий
к
статье
1205 //
Комментарий
к
части
третьей
Гражданского
кодекса
Российской
Федерации
/
Под
ред
. A.JI.
Маковского
,
Е
.
А
.
Суханова
. –
М
., 2003. – 405-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
осонлаштиради
.
Бироқ
,
айни
пайтда
,
шуни
ҳам
қайд
этиб
ўтиш
лозимки
, “
ашё
турган
жой
”
мезони
фактик
ҳолатларга
кўп
жиҳатдан
боғлиқ
бўлади
ва
кўчар
ашёларга
нисбатан
вақт
ўтиши
билан
ўзгариши
ҳам
мумкин
.
Бу
,
ўз
навбатида
,
шунга
олиб
келиши
мумкинки
,
айрим
ҳолларда
кўчар
ашёнинг
муайян
ҳуқуқий
тартибот
ҳудудида
туриши
тасодифий
ёки
вақтинчалик
бўлиши
мумкин
,
яъни
ҳудудий
боғлиқлик
ҳуқуқий
тартибот
билан
яқин
(
мустаҳкам
)
алоқани
ҳосил
қилмайди
.
Бунинг
оқибатида
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқ
тасодифий
ва
битим
тарафларига
олдиндан
номаълум
,
унинг
мазмунини
аниқлаш
эмас
жиддий
қийинчиликлар
билан
боғлиқ
бўлиши
мумкин
.
Ҳамонки
lex
rei
sitae
боғловчи
нормасидан
фойдаланиш
айрим
ҳолларда
муайян
қийинчиликлар
туғдириши
мумкин
эмас
,
айни
ҳол
мазкур
боғловчи
нормадан
халқаро
хусусий
ҳуқуқда
ашёвий
ҳуқуқларни
тартибга
солишда
фойдаланиш
замирида
ётувчи
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
аниқ
ва
равшанлиги
ҳамда
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқнинг
олдиндан
маълумлиги
кўриб
чиқилаётган
боғловчи
нормани
кўчар
ашёларга
нисбатан
қўлланишнинг
шак
-
шубҳасиз
сабаблари
ҳисобланмаслигини
кўрсатади
.
Давлат
суверенитетга
эга
бўлган
ҳолда
,
ўз
ҳуқуқи
нормаларининг
ўз
ҳудудида
қўлланиши
доирасини
ихтиёрий
равишда
чеклаши
мумкин
бўлиб
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқда
бу
кўпинча
икки
тарафлама
коллизион
нормаларни
белгилаш
йўли
билан
амалга
оширилади
.
Бундан
ташқари
,
кўчар
ашё
турган
давлат
ўз
моддий
ҳуқуқининг
мол
-
мулкка
бўлган
ҳуқуқларга
тааллуқли
нормалари
қўлланилишидан
доим
ҳам
манфаатдор
бўлавермайди
.
Бунга
мисол
тариқасида
кўчар
мулкка
ворислик
билан
боғлиқ
муносабатларни
келтириш
мумкин
.
Бу
борада
ҳуқуқий
тартиботларнинг
аксарияти
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқни
аниқлашда
ҳудудийлик
принципидан
воз
кечган
.
Шундай
қилиб
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқда
ашёлар
муомаласини
тартибга
солишда
ҳудудий
асос
,
кўриб
турганимиздек
,
доим
ҳам
изчил
амалга
оширилавермайди
.
Яна
шуни
ҳам
қайд
этиб
ўтиш
лозимки
,
давлатнинг
ўз
ҳудудида
турган
кўчар
ашёлар
муомала
қобилиятини
чеклашдан
қонуний
манфаатдорлиги
барча
турдаги
ашёларга
ҳам
тааллуқли
эмас
ва
айни
ҳол
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
халқаро
савдо
доирасида
юзага
келувчи
муносабатларни
тартибга
солиш
учун
фойдаланишнинг
мақсадга
мувофиқлиги
тўғрисидаги
масалани
қўйиш
учун
асос
бўлиб
хизмат
қилиши
мумкин
.
Ҳуқуқий
тартибга
солишни
гармонизация
қилишни
билвосита
белгилайдиган
ва
шу
тариқа
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқнинг
мақсадга
мувофиқлиги
ва
ваколатлилиги
билан
боғлиқ
муаммоларни
бартараф
этадиган
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
кенг
фойдаланиш
йўли
билан
коллизион
тартибга
солишнинг
ягоналиги
ва
бир
хиллигига
эришиш
,
шунингдек
lex rei sitae
боғловчи
нормаси
lex fori
билан
аксарият
ҳолларда
мувофиқ
келиши
суд
қарорларини
ижро
этиш
билан
боғлиқ
муаммоларни
маълум
даражада
бартараф
этиши
мумкинлиги
хусусида
қуйидагиларни
айтиш
мумкин
.
Биринчидан
,
кўчар
мулк
турган
жойда
суд
юрисдикциясининг
мавжудлиги
lex fori
ўз
-
ўзидан
қўлланишига
барча
ҳолларда
ҳам
сабаб
бўлавермайди
.
Бунга
мисол
тариқасида
ашё
lex fori
ҳуқуқий
тартиботи
доирасида
турган
(
бу
ҳуқуқий
тартибот
айни
пайтда
кўчар
ашё
lex rei sitae
учун
ҳам
актуал
ҳисобланган
),
бироқ
низо
lex rei sitae
боғловчи
нормаси
қўлланилиши
лозим
бўлган
бошқа
ҳуқуқий
тартиботда
юз
берган
фактик
ҳолатларга
тааллуқли
бўлган
вазиятни
келтириш
мумкин
.
Иккинчидан
,
ҳатто
айни
бир
ҳуқуқ
турли
судлар
томонидан
қўлланилган
ҳолда
ҳам
суд
қарорининг
ижро
этилиши
имконияти
белгиланган
моддий
ашёвий
ҳуқуқнинг
ваколатлилиги
фактига
эмас
,
балки
унинг
мазмунига
,
у
ўта
императив
нормаларнинг
амал
қилишига
қай
даражада
таъсир
кўрсатиши
ва
суд
қарорини
ижро
этиш
амалга
оширилаётган
оммавий
ҳуқуқ
тартибига
мос
келишига
1
,
шунингдек
суднинг
ваколатлилиги
ва
муҳим
процессуал
принципларга
риоя
этиш
каби
процессуал
жиҳатларга
боғлиқ
бўлади
.
Учинчидан
,
ашё
суд
жараёни
пайтида
ёки
ундан
кейин
бошқа
ҳуқуқий
тартибот
ҳудудига
ўтказилиши
натижасида
суд
қарорини
ижро
этиш
имконияти
қийинлашиши
ва
ижро
ишини
юритиш
нуқтаи
назаридан
давлат
назоратини
амалга
ошириш
имконияти
йўқолиши
мумкин
.
Бу
ҳолда
lex rei sitae
боғловчи
нормасидан
фойдаланиш
мақсадга
мувофиқ
бўлмаслиги
мумкин
,
чунки
ижро
ишини
юритиш
соҳасида
юзага
келувчи
муносабатларга
нисбатан
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқ
lex fori
дан
бошқача
бўлади
.
Lex rei sitae
коллизион
боғловчи
нормаси
муайян
даражада
“
қатъийлик
”
билан
тавсифланади
.
Унинг
ҳудудий
амал
қилишини
икки
хил
баҳолаш
мумкин
.
Бир
томондан
,
у
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
аниқлиги
,
очиқ
ва
ошкоралигини
,
шунингдек
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
халқаро
даражада
эришиладиган
натижасининг
бир
хиллигини
ўзида
акс
эттиради
.
Бироқ
,
бошқа
томондан
,
унинг
“
механистик
”
тарзда
амал
қилиши
ва
бундай
коллизион
нормаларнинг
барчасига
хос
бўлган
“
қўлланиш
натижасига
бефарқлиги
”
муносабат
учун
муҳим
бўлган
барча
ҳолатларни
ҳисобга
олиш
имконини
бермайди
,
чунки
унда
муайян
даражаланиш
ва
ўзи
қўлланилаётган
муносабат
хусусиятига
мослашувчанлик
мавжуд
эмас
ва
бу
адолатсиз
қарор
чиқарилишига
олиб
келиши
мумкин
.
Бундан
ташқари
,
lex rei sitae
боғловчисидан
мулкий
муомала
иштирокчиларининг
манфаатларини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
коллизион
норма
учун
асос
сифатида
фойдаланиш
доим
ҳам
асосли
сабаб
ҳисобланавермайди
,
чунки
битим
тарафларининг
ҳуқуқлари
ва
манфаатларини
,
шунингдек
учинчи
шахсларни
ҳимоя
қилиш
ваколатли
ҳуқуқий
тартиботни
аниқлашга
ёрдам
берувчи
коллизион
нормага
эмас
,
балки
қўлланилиши
лозим
бўлган
моддий
ҳуқуқ
нормаларининг
мазмунига
боғлиқ
бўлади
2
.
Ҳамонки
мазкур
боғловчи
норма
механистик
тарзда
амал
қилар
экан
,
бу
жиддий
нуқсонга
сабаб
бўлиши
мумкин
:
масалан
,
кўчар
ашёларга
нисбатан
1
Чет
мамлакатда
чиқарилган
суд
қарорини
ижро
этишда
хорижий
ҳуқуқий
тартиботда
вужудга
келган
ашёвий
ҳуқуқларни
қарорни
ижро
этиш
талаб
этиладиган
ҳуқуқий
тартиботнинг
ашёвий
ҳуқуқлар
тизимига
мослаштириш
муаммоси
юзага
келиши
ҳам
мумкин
.
Бу
ҳолда
ҳам
мослаштириш
жараёнини
амалга
ошириш
учун
моддий
ҳуқуқ
нормаларининг
мазмунига
баҳо
бериш
талаб
этилади
.
2
Л
.
А
.
Лунц
коллизион
норма
мазкур
ҳуқуқий
муносабат
бўйича
тарафларнинг
қандай
ҳуқуқлари
ва
бурчлари
юзага
келади
,
деган
саволга
ўз
-
ўзича
жавоб
бермаслигини
,
у
фақат
ҳуқуқий
муносабатга
нисбатан
қўлланилиши
лозим
бўлган
ваколатли
моддий
-
ҳуқуқий
қонунни
кўрсатишини
таъкидлаган
эди
(
Лунц
Л
.
А
.
Курс
международного
частного
права
.
Общая
часть
. –
М
.,
1973. – 171-
б
.).
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
66
ваколатсиз
шахс
томонидан
бегоналаштирилган
мол
-
мулкни
эгаллашнинг
энг
қулай
режимини
яратиш
ёки
учинчи
шахсларнинг
ҳуқуқларини
камситишга
қаратилган
бошқа
битимни
тузиш
учун
зарур
бўлган
ҳуқуқий
тартиботни
олдиндан
“
танлаб
олиш
”
мумкин
ва
бу
қонунни
очиқ
-
ойдин
четлаб
ўтиш
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
нормаларидан
ғайриқонуний
мақсадларда
фойдаланиш
ҳисобланади
.
Турли
мамлакатларнинг
моддий
ашёвий
ҳуқуқида
ваколатсиз
шахсдан
мол
-
мулк
эгалланган
ҳолда
юзага
келувчи
муносабатларни
тартибга
солишга
нисбатан
турли
хил
ёндашувлар
мавжудлиги
,
улар
баъзан
мулкдор
ва
инсофли
эгалловчи
манфаатларининг
бутунлай
ҳар
хил
мувозанатларини
акс
эттириши
юқорида
зикр
этилган
муаммони
янада
оғирлаштиради
.
Бироқ
,
lex rei sitae
боғловчи
нормасининг
қайд
этилган
камчиликларига
ва
у
анча
механик
хусусиятга
эга
эканлигига
қарамай
,
шуни
тан
олиш
лозимки
,
унинг
қўлланиши
аксарият
ҳолларда
ўринлидир
.
Айни
шу
сабабли
,
ашёвий
ҳуқуқларга
тааллуқли
бўлган
ҳар
қандай
масала
,
умумий
қоидага
мувофиқ
,
токи
бошқача
ёндашувдан
фойдаланиш
учун
асосли
сабаб
мавжуд
бўлмас
экан
,
ашё
турган
жой
ҳуқуқига
бўйсундирилиши
лозим
,
деб
ҳисоблаш
,
бизнингча
,
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Ш
.
Убайдуллаева
Соискатель
УМЭД
УСЛОВИЯ
ОБЕСПЕЧЕНИЯ
ЭКОНОМИЧЕСКОЙ
БЕЗОПАСНОСТИ
РЕСПУБЛИКИ
УЗБЕКИСТАН
В
ТОРГОВО
-
ЭКОНОМИЧЕСКОМ
СОТРУДНИЧЕСТВЕ
Развитие
международного
торгово
-
экономического
сотрудничества
порождает
и
пробле
-
мы
обеспечения
экономической
безопасности
его
уча
-
стников
.
В
широком
смысле
экономическая
безопасность
означает
состояние
защищенности
экономики
страны
от
опасных
воздействий
,
которые
могут
быть
как
соз
-
нательно
вызванными
недружественными
источника
-
ми
,
так
и
результатом
стихийной
игры
рыночных
сил
.
Опасными
могут
считаться
такие
воздействия
,
которые
приводят
к
ухудшению
экономического
положения
страны
до
некоего
критического
уровня
,
определяемо
-
го
на
основании
ряда
показателей
(
индикаторов
)
со
-
стояния
экономики
.
В
специальной
литературе
выделяются
следую
-
щие
уровни
экономической
безопасности
:
междуна
-
родная
(
глобальная
и
региональная
),
национальная
,
локальная
(
региональная
или
отраслевая
внутри
стра
-
ны
)
и
частная
(
фирм
и
личности
)
1
.
Все
элементы
и
уровни
системы
обеспечения
экономической
безопас
-
ности
не
изолированы
друг
от
друга
,
а
находятся
в
неразрывном
органическом
единстве
,
предполагаю
-
щем
определение
стратегических
целей
и
задач
защи
-
ты
экономики
2
.
Понятие
экономической
безопасности
чаще
свя
-
зывают
с
проблемой
обеспечения
конкурентоспособ
-
ности
национальной
экономики
или
ее
ведущих
отрас
-
лей
на
мировой
арене
.
Конкурентоспособность
при
-
знается
наиболее
объективным
и
интегральным
кри
-
терием
жизнеспособности
рыночной
экономики
в
ус
-
ловиях
современного
этапа
развития
мирового
хозяй
-
ства
.
Зарубежные
специалисты
включают
в
понятие
экономической
безопасности
следующие
элементы
:
–
сохранение
экономической
самостоятельности
страны
,
ее
способности
в
собственных
интересах
при
-
нимать
решения
,
касающиеся
развития
националь
-
ной
экономики
,
а
также
ее
независимость
как
от
про
-
тивников
,
так
и
от
партнеров
;
–
возможность
сохранения
уже
достигнутого
уров
-
ня
жизни
населения
и
его
дальнейшего
повышения
;
–
отсутствие
острой
угрозы
минимально
приемле
-
мому
уровню
основных
ценностей
,
которые
нация
счи
-
тает
первостепенно
необходимыми
,
которая
возникает
в
том
случае
,
когда
внешние
экономические
парамет
-
ры
изменяются
настолько
,
что
возникают
условия
,
способные
разрушить
существующую
социально
-
политическую
систему
;
–
возможность
контролировать
широкий
круг
инст
-
рументов
политики
и
ресурсов
,
т
.
е
.
обладание
инстру
-
ментами
распределения
доходов
и
богатства
;
контро
-
1
См
.
подробнее
:
Огнев
А
.
П
.
Международная
экономическая
безопасность
:
проблемы
и
пути
их
решения
. –
М
., 1989;
Сен
-
чагов
В
.
К
.
Экономическая
безопасность
:
геополитика
,
глоба
-
лизация
,
самосохранение
и
развитие
. –
М
., 2002;
Экономиче
-
ская
безопасность
.
Энциклопедия
/
Автор
идеи
,
руководитель
проекта
А
.
Г
.
Шаваев
. –
М
., 2001.
2
Шаваев
А
.
Г
.
Система
борьбы
с
экономической
разведкой
. –
М
., 2000. –
С
.171–172.
