ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
варно
-
фондовые
),
организующие
биржевую
торговлю
материальными
ресурсами
,
ценными
бумагами
и
ино
-
странной
валютой
.
Однако
при
этом
торговля
каждым
из
видов
товара
проводится
там
отдельно
от
других
,
в
разных
залах
или
в
разное
время
1
.
Наконец
,
в
зависимости
от
характера
биржевых
операций
различают
наличные
и
фьючерсные
биржи
.
Наличная
биржа
организует
торговлю
реальным
(
наличным
)
товаром
,
т
.
е
.
заключение
сделки
на
ней
сопровождается
обязательной
последующей
поставкой
товара
.
Такие
биржи
исторически
возникли
первыми
.
Современные
биржи
являются
фьючерсными
,
про
-
ведение
торгов
на
них
допускается
без
последующей
поставки
товаров
.
Основная
цель
таких
торгов
—
по
-
лучение
после
перепродажи
контракта
(
прекращения
сделки
)
разницы
от
возможного
изменения
цены
на
предмет
контракта
,
а
также
страхование
(
хеджирова
-
ние
)
сделок
с
наличным
товаром
от
неблагоприятного
изменения
цены
на
него
2
.
Из
всего
сказанного
можно
сделать
вывод
,
что
следует
шире
развивать
биржевую
деятельность
в
нашей
стране
в
разных
формах
,
создав
всесторонне
разработанную
правовую
основу
данной
деятельности
и
творчески
учитывая
при
этом
положительный
зару
-
бежный
опыт
.
Abstract
In the introductory part of the article the author gives
concept of a stock exchange and considers its historical
occurrence.
In the basic part of the article kinds of stock exchanges
and their structure are considered.
In the conclusion the author comes to opinion, that it is
necessary to develop exchange activity in our country,
creating its comprehensively developed legal basis and
creatively considering positive foreign experience.
1
Белых
В
.
С
.,
Винниченко
С
.
И
.
Указ
.
соч
.
2
Дегтярева
О
.
И
.,
Кандинская
О
.
А
.
Биржевое
право
:
Учебник
для
вузов
.
М
., 1997.
И
.
Р
.
Рустамбеков
ТДЮИ
магистранти
АХБОРОТНИ
ФУҚАРОВИЙ
–
ҲУҚУҚИЙ
ҲИМОЯ
ҚИЛИШНИНГ
БАЪЗИ
БИР
МУАММОЛАРИ
ҲАҚИДА
Ҳозирги
даврнинг
диққатга
сазовор
хусусиятлари
-
дан
бири
–
индустриал
жамиятдан
ахборотлаштирил
-
ган
жамиятга
ўтиш
бўлиб
,
бундай
жамиятда
ахборот
моддий
ёки
энергетик
ресурслардан
ҳам
муҳимроқ
ресурс
ҳисобланади
.
Инсониятнинг
ривожланиш
тарихида
ахборот
ҳа
-
миша
ҳал
қилувчи
рол
ўйнаган
ва
жамият
ҳамда
дав
-
лат
тараққиётининг
барча
даражаларида
ва
босқичла
-
рида
қарорлар
қабул
қилиш
учун
асос
бўлиб
хизмат
қилган
.
Ҳозирги
замонда
ахборотнинг
ўрни
янада
кен
-
гаймоқда
ва
бу
унинг
барча
ҳаётий
фаолият
соҳалари
-
даги
аҳамиятини
янгича
баҳолашни
тақозо
этмоқда
.
Ахборотнинг
тарқалиши
жамиятни
тубдан
ўзгартириб
юборди
,
аҳолининг
кенг
қатламларини
маданий
қадри
-
ятларга
ошно
қилиш
,
инсонларга
ўзаро
янада
тезкор
мулоқот
қилиш
имкониятларини
яратди
.
Ахборот
тех
-
нологиялари
таълим
,
соғлиқни
сақлаш
,
алоқа
,
транс
-
порт
,
молия
,
савдо
ва
бошқа
соҳаларга
борган
сари
кенгроқ
татбиқ
этилиб
,
Ўзбекистонда
ахборот
жамия
-
тини
шакллантириш
учун
янги
имкониятларни
юзага
келтирмоқда
.
Шу
ўринда
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
сўзларини
таъкидлаш
жоиз
: "
Айни
пайтда
жаҳон
миқёсида
ахбо
-
ротлаштириш
жараёнлари
тобора
глобаллашиб
,
бу
борадаги
рақобат
кучайиб
бораётган
,
ахборот
наинки
товар
,
балки
кучли
мафкуравий
қуролга
айланаётган
ҳозирги
шиддатли
замонда
ҳаётнинг
ўзи
,
Ўзбеки
-
стоннинг
миллий
манфаатларини
ҳисобга
олган
ҳолда
,
бу
йўналишда
янги
-
янги
вазифаларни
олдимизга
кес
-
кин
қилиб
қўймоқда
"
3
.
Ахборотнинг
жамият
ҳаётидаги
роли
ва
ўрни
,
унинг
шахс
,
жамият
ва
давлат
тараққиётига
таъсири
сези
-
ларли
даражада
ошди
.
Бугунги
кунда
ахборот
табиий
,
молиявий
,
меҳнат
ва
бошқа
ресурслардан
ҳам
кўпроқ
қимматга
эга
қудратли
ресурсга
айланди
.
Ахборотни
товар
сифатида
сотиш
ва
харид
қилиш
мумкин
.
Бундан
ташқари
,
ахборотдан
қурол
сифатида
фойдаланиш
ҳам
мумкин
,
бугунги
дунё
турли
кўламдаги
ва
жадал
-
ликдаги
ахборот
урушлари
билан
қамраб
олинган
.
Шу
ўринда
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
қуйидаги
ўринли
сўзларни
айтадилар
, "
Ўйлайманки
,
хозирги
ахборот
,
коммуникация
ва
компьютер
технологиялари
асрида
,
Интернет
кундан
кунга
хаётимизнинг
барча
жабҳаларига
тобора
чуқур
ва
кенг
кириб
бораётган
бир
пайтда
,
одамларнинг
онги
ва
тафаккури
учун
кураш
ҳал
қилувчи
аҳамият
касб
этаётган
бир
вазиятда
бу
масалаларнинг
жамиятимиз
учун
нақадар
долзарб
ва
3
Каримов
И
.
А
.
Тошкент
Ахборот
Технологиялари
Универси
-
тетининг
профессор
-
ўқитувчилари
ва
талабаларига
,
бутун
жамоасига
. 2005
йил
8-
ноябр
//
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Каримов
асарлари
тўплами
14-
жилд
. "
Ин
-
сон
,
унинг
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
–
олий
қадрият
".
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 2006. 52-
б
.
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
устувор
бўлиб
бораётгани
ҳақида
гапириб
ўтиришга
ҳожат
йўқ
"
1
.
Ахборот
ресурсларидан
фойдаланиш
соҳасининг
кенгайиб
бориши
ахборотлаштириш
билан
боғлиқ
иж
-
тимоий
муносабатларни
адекват
ҳуқуқий
тартибга
со
-
лишни
талаб
қилади
.
Ахборотни
яратиш
,
уни
тўплаш
,
ишлов
бериш
,
йиғиш
,
сақлаш
,
излаш
,
тарқатиш
ва
ис
-
теъмолчига
тақдим
этиш
,
ахборот
технологиялари
ва
уларнинг
таъминот
воситаларини
ишлаб
чиқиш
ҳамда
улардан
фойдаланиш
,
ахборотни
ва
ахборот
жараён
-
ларида
иштирок
этувчи
субъектларнинг
ҳуқуқларини
муҳофаза
қилиш
давлатнинг
иштирокисиз
содир
бўлиши
мумкин
эмас
.
Ахборотлаштириш
қайтмас
ва
муқаррар
жараён
сифатида
давлат
учун
фуқаролар
,
жамият
ва
давлат
манфаатлари
ҳимоя
қилинишини
таъминлаш
,
фуқаролар
,
давлат
ҳокимияти
органлари
ва
маҳаллий
ўзини
–
ўзи
бошқариш
органлари
,
ташки
-
лотлар
,
жамоатчилик
уюшмаларини
ахборот
билан
сифатли
ва
самарали
таъминлаш
,
минтақавий
ахборот
тизимларини
ривожлантириш
,
уларнинг
Ўзбекистон
Республикаси
ягона
ахборот
маконидаги
ўзаро
муво
-
фиқлиги
ва
ҳамкорлигини
таъминлаш
мажбуриятлари
-
ни
юзага
келтиради
.
Ахборотлаштирилган
жамият
2
муаммоси
кўпинча
ҳозирги
цивилизацияни
тавсифловчи
глобал
муаммо
-
лар
қаторига
киритилади
.
Ахборотнинг
жамиятдаги
роли
ва
у
билан
боғлиқ
ахборотга
доир
муносабатлар
-
га
тадқиқотчиларнинг
қизиқиши
айни
шу
ҳол
билан
белгиланади
.
Ижтимоий
муносабатларнинг
янада
ривожланиши
-
да
ахборот
омили
аҳамиятининг
ортиш
имкониятлари
,
уларда
юз
бераётган
шиддатли
ва
сифат
ўзгаришлар
-
ини
англаб
етишга
бўлган
эҳтиёж
уни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
соҳасида
тадқиқотлар
ўтказишни
тақозо
этади
.
Ахборотга
доир
муносабатлар
соҳасида
илмий
из
-
ланишлар
узоқ
вақт
олиб
борилмаган
,
ҳозирги
юрис
-
пруденция
вакиллари
эса
,
мавжуд
тадқиқотлар
сони
ва
сифатига
қараб
ҳукм
чиқарадиган
бўлсак
,
бу
йўлда
илк
қадамлар
қўймоқда
.
Бироқ
,
шунга
қарамай
,
бозор
му
-
носабатлари
шаклланиши
натижасида
ҳозирги
вақтда
ҳар
қандай
фаолиятда
ҳар
қандай
ҳаракатни
бажариш
учун
амалда
бир
неча
йил
олдингидан
кўпроқ
ахборот
талаб
этилади
ва
бу
соҳада
тадқиқотларнинг
йўқлиги
ижтимоий
тараққиётнинг
юксалишини
асло
тўхтата
1
Каримов
И
.
А
.
Бизнинг
бош
мақсадимиз
–
жамиятни
демо
-
кратлаштириш
ва
янгилаш
,
мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этишдир
. 2005
йил
28-
январ
//
Ўзбекистон
Республика
-
си
Президенти
Ислом
Каримов
асарлари
тўплами
13-
жилд
.
"
Ўзбек
халқи
ҳеч
қачон
,
ҳеч
кимга
қарам
бўлмайди
".
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 2005. 194-
б
.
2
Ахборотлаштирилган
жамият
–
бу
давлат
бошқарув
орган
-
лари
,
ишлаб
чиқариш
корхоналари
,
ва
турли
ташкилотлар
ҳамда
фуқароларнинг
ахборотга
бўлган
эҳтиёжларини
янги
замонавий
ахборот
-
телекоммуникация
технологияларидан
фойдаланган
ҳолда
қондириш
имконини
берувчи
жамият
,
ёки
ахборот
жамияти
–
ахборот
жараёнлари
асосан
ахборот
–
коммуникация
технологияларидан
фойдаланиш
асосида
амалга
ошириладиган
,
ахборот
ресурслари
эса
аҳолининг
барча
қатламлари
учун
очиқ
бўлган
жамиятдир
//
Рустамбе
-
ков
И
.
Ахборотлаштирилган
жамият
ва
ахборот
хавфсизлиги
:
Илмий
-
оммабоп
рисола
.
Тошкент
, 2007. 8, 85-
бетлар
.
олмайди
.
Кўрсатилган
жараёнлар
ахборот
жабҳасида
-
ги
муносабатларни
тартибга
солишга
қонун
чиқарувчи
органлари
эътиборининг
кучайишини
белгилайди
.
Фуқаролар
ўртасида
юзага
келувчи
ахборотга
доир
ижтимоий
муносабатлар
Ўзбекистонда
узоқ
вақт
мус
-
тақил
ҳуқуқий
тартибга
солишни
,
боз
устига
юридик
фанининг
алоҳида
тармоғи
–
ахборот
ҳуқуқига
бир
-
лаштиришни
тақозо
этадиган
муносабатлар
сифатида
қаралмаган
.
Бизнинг
назаримизда
,
бу
ҳол
тегишли
ижтимоий
эҳтиёжнинг
йўқлиги
билан
эмас
,
балки
,
ав
-
валамбор
,
тадқиқотчиларнинг
,
қолаверса
,
қонун
ижод
-
корининг
мазкур
муаммога
нисбатан
эътиборсизлиги
билан
изоҳланади
.
Сўнгги
йилларда
ахборотга
доир
муносабатлар
соҳасида
ўтказилаётган
тадқиқотлар
-
нинг
аксарияти
бу
муносабатларни
ҳуқуқнинг
турли
тармоқлари
методлари
ҳақида
комплекс
тасаввур
ҳо
-
сил
қилиш
учун
зарур
бўлган
жиҳатларини
аниқлаш
ва
тавсифлашга
қаратилган
.
Зеро
,
уларнинг
ёрдамида
мазкур
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
ягона
,
тизимли
ва
ижтимоий
эҳтиёжга
мос
келадиган
механизмига
киритиш
мумкин
.
Ахборот
жабҳасидаги
ҳуқуқий
муносабатларни
ва
уларнинг
хавфсизлигини
таъминлаш
масалаларини
ўрганишга
бўлган
илмий
қизиқиш
кучайиб
бораётгани
нафақат
уларнинг
назарий
-
маърифий
,
балки
амалий
аҳамияти
билан
ҳам
белгиланади
.
Рус
олими
А
.
А
.
Фатьянов
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
му
-
аммоларининг
амалий
аҳамияти
хусусида
сўз
юритар
экан
, "
ХХ
асрнинг
90-
йиллари
чегарасида
шундай
бир
вазият
узил
-
кесил
юзага
келдики
,
бунда
телекоммуни
-
кация
ва
бошқарув
воситаларининг
янада
автоматиза
-
циялашуви
муқаррар
тарзда
уларни
эҳтимол
тутилган
салбий
таъсирлар
олдида
янада
ожизроқ
қилиб
қўяди
,
бу
эса
мамлакат
иқтисодиёти
ва
мудофааси
учун
шика
-
стли
оқибаларга
олиб
келиши
мумкин
"
3
,
деганида
,
биз
-
нингча
,
тўла
ҳақ
эди
.
Бундан
ташқари
, "
янги
ижтимоий
формация
–
ахборотлаштирилган
жамиятни
тузишнинг
муҳим
омили
саналган
фуқаронинг
ижтимоий
муҳим
ахборот
олиш
ҳуқуқини
амалда
таъминлаш
ва
кафолат
-
лаш
зарурияти
"
4
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
-
нинг
муҳим
томонларидан
бири
ҳисобланади
.
Ахборот
олиш
ҳуқуқининг
конституциявий
5
даража
-
да
мустаҳкамланиши
давлат
мазкур
ҳуқуқ
муайян
субъектнинг
шахси
билан
узвий
эканлигини
тан
олга
-
нини
кўрсатди
ва
шу
билан
бир
вақтда
ахборот
жабҳа
-
сида
ҳуқуқ
ижодкорлигининг
янада
фаоллашувини
белгилади
.
Бунинг
натижаси
ўлароқ
,
Ўзбекистон
Рес
-
публикасининг
"
Ахборотлаштириш
тўғрисида
"
6
, "
Ом
-
мавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
"
7
, "
Ахборот
эр
-
3
Фатьянов
А
.
А
.
Правовое
обеспечение
безопасности
инфор
-
мации
в
РФ
:
Учебное
пособие
.
М
., 2001.
С
.2.
4
Ўша
жойда
.
5
Мухаммадиев
Ж
.
Ахборот
ҳуқуқининг
Конституциявий
ва
халқаро
ҳуқуқий
асослари
//
Давлат
ва
ҳуқуқ
. 2004.
№
1(17). 3-
б
.
6
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Ахборотлаштириш
тўғриси
-
да
"
ги
Қонуни
. 11.12.2003. 560-II-
сон
//
АХТ
"Norma".
7
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Оммавий
ахборот
воситала
-
ри
тўғрисида
"
ги
Қонуни
. 26.12.1997. 541-I-
сон
//
АХТ
"Norma".
ФУҚАРОЛИК
ҲУҚУҚИ
♦
CIVIL LAW
♦
ГРАЖДАНСКОЕ
ПРАВО
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
кинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
"
1
ги
ва
бошқа
қонунлар
қабул
қилинди
.
Қонунларнинг
келти
-
рилган
рўйхати
ахборот
хавфсизлигини
ҳуқуқий
тар
-
тибга
солиш
,
қабул
қилинаётган
норматив
ҳужжатлар
аксариятининг
бевосита
объекти
саналмаслигини
кўрсатади
.
Амалдаги
миллий
қонунчилигимизда
мах
-
сус
қонун
ҳужжатлари
нормаларини
ахборот
хавфсиз
-
лиги
жабҳасига
татбиқ
этиш
имконияти
тўғрисида
фақат
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Давлат
сирлари
-
ни
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
"
ги
Қонунига
2
татбиқан
сўз
юритиш
мумкин
.
Ушбу
ҳолатлар
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
масалаларини
ҳуқуқнинг
амалдаги
тармоққа
оид
нор
-
малари
контекстида
ўрганишни
тақозо
этади
.
Кўриб
чиқилаётган
муаммонинг
долзарблиги
шундаки
,
мав
-
жуд
тармоқ
нормаларининг
самарадорлик
даражасига
ва
уларни
ахборот
хавфсизлигини
норматив
-
ҳуқуқий
таъминлаш
мақсадларига
татбиқ
этиш
имкониятига
баҳо
бериш
лозим
.
Норматив
-
ҳуқуқий
элемент
,
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
структурасидаги
йўналишлардан
бири
си
-
фатида
,
амалдаги
қонун
ҳужжатларида
аниқ
белгилан
-
ган
норматив
элементларга
эга
эмас
.
Бу
ҳол
ахборот
жабҳасидаги
тармоққа
оид
муносабатларнинг
ранг
-
баранглиги
ва
ахборот
,
ҳуқуқий
тартибга
солиш
объекти
сифатида
,
ранг
-
баранг
ижтимоий
муносабатларга
кири
-
тилгани
билан
белгиланади
.
Шу
сабабли
ахборот
хав
-
фсизлигини
таъминлаш
жабҳасида
ҳуқуқий
элементнинг
норматив
унсурини
муайян
тармоққа
оид
нормаларни
таҳлил
қилиш
асосида
тавсифлаш
мумкин
.
Кўриб
чиқилаётган
масалалар
юридик
фанда
ҳам
ўзининг
ечимини
топгани
йўқ
,
чунки
ахборот
хавфсиз
-
лигини
ҳуқуқий
таъминлашга
нисбатан
концептуал
ён
-
дашув
ҳали
шаклланганича
йўқ
.
Ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
муаммоси
фуқаролик
ҳуқуқи
доирасида
лозим
даражада
илмий
ўрганилмаганлиги
,
ахборот
хавфсизлиги
жабҳаси
бир
хилда
ва
аниқ
норматив
-
ҳуқуқий
тартибга
солинмаган
-
лиги
мавжуд
тадқиқотларнинг
натижаларини
амалга
кенг
жорий
этишга
монелик
қилаётир
.
Хулоса
қилиб
шуни
айтиш
мумкинки
,
ахборот
мул
-
кий
муомалани
ҳуқуқий
тартибга
солиш
механизмига
киритилган
объект
сифатида
қаралиши
,
шунингдек
ахборот
-
ҳуқуқий
муносабатларни
фуқаровий
-
ҳуқуқий
нуқтаи
назардан
комплекс
таҳлил
қилиш
лозим
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
пер
-
спективы
усиления
значения
информационного
фак
-
тора
в
дальнейшем
развитии
общественных
отноше
-
ний
,
потребность
осознания
стремительных
и
качест
-
венных
изменений
происходящих
в
них
,
а
также
необ
-
ходимость
правового
регулирования
данной
сферы
.
1
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Ахборот
эркинлиги
принцип
-
лари
ва
кафолатлари
тўғрисида
"
ги
Қонуни
. 12.12.2002. 439-II-
сон
//
АХТ
"Norma".
2
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Давлат
сирларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
"
ги
Қонуни
07.05.1993. XII-
сон
//
АХТ
"Norma".
В
основной
части
статьи
рассматриваются
общест
-
венные
отношения
,
складывающиеся
между
гражда
-
нами
по
поводу
информации
в
Узбекистане
,
как
тре
-
бующие
самостоятельного
правового
регулирования
,
а
тем
более
объединения
в
обособленную
отрасль
юри
-
дической
науки
–
информационное
право
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
рассматривать
информацию
,
как
объект
включен
-
ный
в
механизм
правового
регулирования
имущест
-
венного
оборота
,
а
также
комплексно
проанализиро
-
вать
информационно
-
правовые
отношения
в
граждан
-
ско
-
правовом
аспекте
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes prospects of strengthening of value of the informa-
tion factor in the further development of public attitudes,
need of comprehension of prompt and qualitative changes
occurring in them, and also necessity of legal regulation of
the given sphere.
In the basic part of the article the public attitudes de-
veloping between citizens in occasion of the information in
Uzbekistan, as demanding independent legal regulation,
and furthermore associations in the isolated branch of
jurisprudence - the information right are considered.
In the conclusion the author comes to opinion that it is
necessary to consider the information as object included in
the mechanism of legal regulation of a property turn, and
also in a complex to analyze legal-information relations in
civil aspects.
